Tài liệu Skkn giải pháp đầu tư soạn giáo án cho một tiết dạy học lịch sử ở trường thpt

SỞ GIÁO DỤC ĐÀO TẠO ĐỒNG NAI Đơn vị : Trường THPT Phú Ngọc Mã số :……………….. SẢN PHẨM SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM GIẢI PHÁP ĐẦU TƯ SOẠN GIÁO ÁN CHO MỘT TIẾT DẠY HỌC LỊCH SỬ Ở TRƯỜNG THPT Người thực hiện : Lương Tuyết Mai Lĩnh vực nghiên cứu : Quản lý giáo dục : Phương pháp dạy học bộ môn : Phương pháp giáo dục : Lĩnh vực khác :…………………… Có đính kèm : Mô hình Phần mềm Phim ảnh Năm học : 2014 – 2015 x x Hiện vật khác SỞ GIÁO DỤC ĐÀO TẠO ĐỒNG NAI Đơn vị : Trường THPT Phú Ngọc Mã số :……………….. SẢN PHẨM SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM GIẢI PHÁP ĐẦU TƯ SOẠN GIÁO ÁN CHO MỘT TIẾT DẠY HỌC LỊCH SỬ Ở TRƯỜNG THPT Người thực hiện : Lương Tuyết Mai Lĩnh vực nghiên cứu : Quản lý giáo dục : Phương pháp dạy học bộ môn : Phương pháp giáo dục : Lĩnh vực khác :…………………… Có đính kèm : Mô hình Phần mềm Phim ảnh Năm học : 2014 – 2015 x x Hiện vật khác LỜI CÁM ƠN Xin chân thành cám ơn quý Thầy cô Ban giám hiệu, Ban chấp hành Công đoàn Trường THPT Phú Ngọc,quý thầy cô Tổ Sử - Địa Giáo dục công dân THPT Phú Ngọc đã trực tiếp giúp đỡ, hướng dẫn và đóng góp những ý kiến cho nội dung sáng kiến kinh nghiệm của tôi được tốt hơn, và ứng dụng vào thực tiễn đạt hiệu quả như mong muốn. Những nội dung đã học tập và kinh nghiệm tích lũy được từ chuyên đề này sẽ là hành trang quý báu cho quá trình giảng dạy của bản thân tôi trong những năm học tới. Định Quán, ngày 14 tháng 5 năm 2015 Người thực hiện Lương Tuyết Mai DANH MỤC CHỮ CÁI VIẾT TẮT CHỮ VIẾT TẮT TIẾNG VIỆT BGH Ban giám hiệu CNTT Công nghệ thông tin GD&ĐT Giáo dục và đào tạo GVCN Giáo viên chủ nhiệm GV Giáo viên HS Học sinh PPDH Phương pháp giảng dạy HĐ Hoạt động HĐNGLL Hoạt động ngoài giờ lên lớp TCN Trước công nguyên TW Trung ương MỤC LỤC Trang ĐẶT VẤN ĐỀ ........................................................................................................ 7 1. Lý do chọn đề tài : ........................................................................................... 7 2. Tính cấp bách của đề tài nghiên cứu :............................................................... 8 3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu.................................................................... 8 3.1. Mục đích nghiên cứu. ................................................................................ 8 3.2. Nhiệm vụ nghiên cứu................................................................................. 9 4. Tình hình nghiên cứu, mức độ nghiên cứu. ...................................................... 9 4.1. Tình hình nghiên cứu . ............................................................................... 9 4.2. Mức độ nghiên cứu .................................................................................... 9 5. Đối tượng, khách thể, phạm vi nghiên cứu ..................................................... 10 5.1. Đối tượng nghiên cứu .............................................................................. 10 5.2. Khách thể nghiên cứu .............................................................................. 10 5.3. Phạm vi nghiên cứu ................................................................................. 10 6. Cơ sở lý luận thực tiễn và phương pháp nghiên cứu . ..................................... 10 6.1. Cơ sở lý luận thực tiễn : ........................................................................... 10 6.2. Cơ sở thực tiễn ........................................................................................ 10 6.3. Phương pháp nghiên cứu : ....................................................................... 11 7. Ý nghĩa thực tiễn của đề tài . .......................................................................... 11 8. Kết cấu của đề tài sáng kiến kinh nghiệm : ..................................................... 12 NỘI DUNG .......................................................................................................... 13 Chương 1 : PHƯƠNG PHÁP SOẠN GIÁO ÁN VÀ GIÁO ÁN CÔNG NGHỆ THÔNG TIN ........................................................................................................ 13 1.1 Quy trình soạn giáo án chung ....................................................................... 13 1.2 Cơ sở khoa học và cách thực hiện có hiệu quả các bước giáo án .................. 15 1.3 Các phương pháp đầu tư soạn giảng giáo án có nhiều khâu quan trọng. ....... 19 1.4 Những khâu giáo viên thường xem nhẹ ........................................................ 20 1.5 Phương pháp soạn giáo án công nghệ thông tin ............................................ 22 1.5.1 Các bước cần chuẩn bị cho giáo án công nghệ thông tin vào thiết kế bài giảng. ............................................................................................................. 22 1.5.2 Những yêu cầu chung của bài giảng điện tử. .......................................... 23 1.5.3 Quy trình lên lớp cho một tiết dạy bằng giáo án CNTT ......................... 23 1.5.4 Ưu điểm và hạn chế khi dạy học bằng giáo án điện tử : ......................... 26 Chương 2: PHƯƠNG PHÁP ĐẦU TƯ SOẠN GIẢNG GIÁO ÁN CHO MỘT TIẾT DẠY LỊCH SỬ Ở TRƯỜNG THPT......................................................... 28 2.1 Cách thức đầu tư soạn giáo án môn Lịch sử ................................................. 28 2.2. Gợi ý cấu trúc giáo án môn Lịch sử ............................................................ 35 2.3. Mẫu soạn giáo án Lịch Sử .......................................................................... 39 2.4. Thiết kế một giáo án cụ thể ......................................................................... 43 Chương 3 : ĐÁNH GIÁ HIỆU QUẢ CỦA VIỆC THỰC HIỆN SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM. ................................................................................................. 55 3.1. Hiệu quả của việc thực hiện sáng kiến Kinh nghiệm .................................. 55 3.2. Đánh giá quá trình thực hiện các giải pháp soạn giảng trong thực tiễn ........ 56 2.3. Các giải pháp giúp thực hiên chuyên đề tốt: ................................................ 57 KẾT LUẬN .......................................................................................................... 59 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ĐẶT VẤN ĐỀ 1. Lý do chọn đề tài : Lịch sử là môn học tái hiện lại cho học sinh biết về quá khứ dân tộc, qua các thời kì để các thế hệ nối tiếp theo vận dụng những bài học kinh nghiệm của người xưa vào công cuộc đấu tranh, xây dựng và bảo vệ tổ quốc. Môn lịch sử còn giáo dục những phẩm chất truyền thống tốt đẹp của dân tộc, giáo dục lòng yêu nước, biết ơn tiền nhân, hoài bão và ý chí xây dựng đất nước cho các thế hệ tiếp theo. Mặt khác, trong giai đoạn mở cửa hiện nay, môn lịch sử còn là một trong những môn học quan trọng trong việc bảo tồn và phát huy bản sắc văn hóa dân tộc. Môn lịch sử ở trường THPT được coi là môn trụ cột của ngành khoa học xã hội, vì nó liên quan đến nhiều môn học khác từ văn học, địa lý cho đến các lĩnh vực văn hóa, nghệ thuật … đều gắn liền với lịch sử. Đối với nước ta hiện nay, vị trí của bộ môn Lịch sử ở trường phổ thông đã không ngừng được củng cố và nâng cao; góp phần vào việc thực hiện mục tiêu giáo dục toàn diện. Nhằm đào tạo con người mới, giáo dục tư tưởng chính trị và hình thành nhân cách cho thế hệ trẻ. Song trong thực tế hiện nay bộ môn lịch sử vẫn chưa được học sinh coi trọng, xem đó như là một môn rất khó học. Nhưng ý nghĩa của môn Lịch sử góp phần rất lớn trong việc xây dựng hình thành những con người mới trong thời đại hiện nay. Đó là lớp người có đạo đức trong sáng, có ý chí kiên cường xây dựng và bảo vệ Tổ quốc, hiểu rõ cội nguồn dân tộc, hiểu rõ công lao của tổ tiên,của các vị anh hùng. Biết giữ gìn,phát huy các giá trị văn hóa dân tộc, có năng lực làm chủ tri thức khoa học,xứng đáng là người kế thừa sự nghiệp cách mạng vinh quang của Đảng. Trong qúa trình đổi mới phương pháp dạy học lịch sử đòi hỏi giáo viên phải có một trình độ hiểu biết, liên quan đến nhiều bộ môn thì mới có thể đáp ứng được yêu cầu ngày càng cao của việc dạy học lịch sử. Yêu cầu hiểu biết lịch sử, nhu cầu cuộc sống hiện tại và tương lai đặt ra cho toàn xã hội, cho ngành giáo dục, nhất là đội ngũ giáo viên dạy lịch sử nhiều nhiệm vụ phải bổ sung, nâng cao kỹ năng giảng dạy nhằm nâng cao chất lượng dạy học lịch sử, làm thế nào cho môn lịch sử ở trường THPT xứng đáng với vị trí vốn có của nó. Để một tiết dạy học có hiệu quả cao bản thân người giáo viên dạy lịch sử phải có một sự chuẩn bị kiến thức khá tốt 7 và soạn giáo án chi tiết dạy thật kỹ, không qua loa và cũng không ôm đồm quá nhiều kiến thức không phù hợp với trình độ học sinh trung học phổ thông. Vậy làm gì để soạn giảng thành công trong một tiết dạy? đó chính là vấn đề đặt ra cho chuyên đề “Giải pháp đầu tư soạn giáo án cho một tiết dạy học Lịch sử ở trường THPT” 2. Tính cấp bách của đề tài nghiên cứu : Khối lượng kiến thức của nhân loại ngày càng nhiều, thời gian và điều kiện tiếp thu lại có hạn, mà yêu cầu của ngành giáo dục về chất lượng đào tạo phải ngày càng cao. Chính vì thế việc đổi mới nội dung và làm sao để nâng cao phương pháp dạy học lịch sử có tầm quan trọng đặc biệt. Làm thế nào để trong giảng dạy học sinh học lịch sử không bị nhồi nhét kiến thức, lo học tủ, học vẹt để thi cử ?. Chính điều đó làm người giáo viên dạy học môn lịch sử phải cải tiến phương pháp soạn giảng, làm thế nào để học sinh có hứng thú, phát huy tư duy, óc phán đoán trong các vấn đề về các sự kiện lịch sử để các em hiểu được nguyên nhân, ý nghĩa và bài học kinh nghiệm lịch sử trong quá trình dạy học lịch sử. Qua nhiều năm giảng dạy môn lịch sử, bản thân tôi đã rút ra được những kinh nghiệm trong việc đầu tư soạn giảng giáo án để lên lớp hiệu quả, nhằm để đáp ứng mục tiêu và nhiệm vụ của bộ môn lịch sử ở trường THPT Phú Ngọc, giúp góp phần nâng cao chất lượng bộ môn lịch sử cho tổ bộ môn của trường THPT Phú Ngọc. Vì Vậy tôi đã mạnh dạn chọn chuyên đề sáng kiến kinh nghiệm“ Giải pháp đầu tư soạn giáo án cho một tiết dạy học Lịch sử ở trường THPT” nhằm góp phần nâng cao hiệu quả giảng dạy của bản thân và của quý thầy cô trong tổ bộ môn Lịch sử trường THPT Phú Ngọc. 3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu. 3.1. Mục đích nghiên cứu. Mục đích của việc nghiên cứu việc quá trình soạn giáo án dạy học lịch sử ở trường THPT là nhằm nâng cao hiệu quả của một bài, một chương hay cả khóa trình trong việc dạy học lịch sử. Vì thế mục đích áp dụng việc đổi mới nội dung và 8 phương pháp dạy học lịch sử chính là tìm ra lời giải về hiệu quả hay chất lượng của việc dạy học lịch sử. 3.2. Nhiệm vụ nghiên cứu. Từ những mục đích nghiên cứu nêu trên, muốn soạn giáo án để dạy chất lượng môn lịch sử được nâng lên, giáo viên cần phải chú ý cách thức sọan giảng bài học lịch sử chất lượng sinh động theo tinh thần đổi mới, tôn trọng các bước lên lớp. Cách thức đầu tư trang bị soạn giảng giáo án điện tử. 4. Tình hình nghiên cứu, mức độ nghiên cứu. 4.1. Tình hình nghiên cứu . Trong tình hình hiện nay môn lịch sử tại các trường THPT nói chung và trường THPT Phú Ngọc nói riêng thì chất lượng vài năm trở lại đây học sinh còn có thành kiến xem là môn học phụ thì giáo viên phải tìm biện pháp làm thế nào để tạo sự hứng thú học tập ở học sinh. Điều này đòi hỏi người giáo viên phải có sự chuẩn bị kỹ về giáo án, dụng cụ trực quan, câu hỏi và bài tập khi lên lớp giảng dạy. Nếu dạy theo phương pháp dạy truyền thống, giáo viên là người truyền đạt kiến thức cho học sinh. Kiến thức đã được thầy chuẩn bị sẵn và cung cấp cho học sinh ở trên lớp theo kiểu giáo viên giảng (đọc), học sinh chép. Giáo viên là trung tâm của lớp học, còn học sinh đóng vai trò thụ động. Vì vậy để tránh tình trạng trên bản thân tôi và giáo viên trong tổ bộ môn luôn trao đổi tìm ra các biện pháp dạy học và đổi mới phương pháp dạy cho phù hợp năng lực học sinh. Đó là phải đầu tư tốt giáo án đồ dùng trực quan và áp dụng công nghệ thông tin trong giảng dạy một tiết học lịch sử, Lấy học sinh làm trung tâm trong quá trình giảng dạy. 4.2. Mức độ nghiên cứu Trong phạm vi nghiên cứu đề tài nầy, mức độ nghiên cứu chỉ giới hạn trong 3 vấn đề lớn : - Các bước chuẩn bị khi thiết kế một giáo án theo hướng tích cực - Cách thức chuẩn bị giáo án cho một tiết dạy lịch sử trong trường THPT - Đánh giá hiệu quả của quá trình thực hiện soạn giảng tiết dạy Lịch sử 9 5. Đối tượng, khách thể, phạm vi nghiên cứu 5.1. Đối tượng nghiên cứu “Giải pháp đầu tư soạn giáo án cho một tiết dạy học lịch sử ở trường THPT” 5.2. Khách thể nghiên cứu Học sinh học môn Lịch sử THPT Phú Ngọc – Định Quán Đồng Nai 5.3. Phạm vi nghiên cứu - Nghiên cứu mặt không gian là Trường THPT Phú Ngọc – Định Quán Đồng Nai - Về Thời Gian: Từ năm 2007-2015 6. Cơ sở lý luận thực tiễn và phương pháp nghiên cứu . 6.1. Cơ sở lý luận thực tiễn : Chuyên đề nghiên cứu dựa trên một số lí luận của Bộ giáo dục về việc góp phần nâng cao chất lượng đào tạo toàn diện cho học sinh. Cùng với căn cứ vào một số biện pháp, kế hoạch, mục tiêu, nghị quyết của nhà trường THPT Phú Ngọc đã đặt ra trong các năm học để nâng cao chất lượng việc dạy và học bộ môn Lịch sử. Ngoài ra còn thực hiện công cuộc đổi mới dạy và học của Bộ giáo dục những năm gần đây chúng ta đang đổi mới nội dung và phương pháp dạy học theo chương trình cải cách giáo dục lấy học sinh làm trung tâm, giáo viên là người hướng dẫn học sinh tìm hiểu, đó là hình thức học rất hay và thông minh tạo cho các em hứng thú học tập cao hơn so với chương trình học trước đây. 6.2. Cơ sở thực tiễn + Thuận lợi : - Điều kiện môi trường học tập tốt, khang trang rộng rãi. Cơ sở vật chất cho các hoạt động trên lớp và hoạt động ngoài giờ luôn được nhà trường tạo điều kiện thuận lợi trong điều kiện có thể. 10 - Có đông đủ đội ngũ giáo viên trẻ tiền ẩn nhiều nhiệt huyết. Trường THPT Phú Ngọc có số lượng học sinh đông đảo dao động khoảng 1000 em. Tổ bộ môn nhà trường gồm 8 tổ trong đó nhóm bộ môn lịch sử có bốn giáo viên đều có kinh nghiệm lâu năm trong giảng dạy. Nhóm bộ môn luôn trao đổi và thống nhất cách thức truyền tải kiến thức cho học sinh để đạt kết quả tốt nhất. - Hằng năm BGH luôn có những kế hoạch và phương án và chương trình hành động cụ thể cho công tác học tập nâng cao chất lượng dạy và học. + Khó Khăn - Điều kiện hoàn cảnh địa phương là vùng xa, tập trung học sinh nhiều xã về học nên điều kiện đi lại khó khăn, Một số học sinh lại phải ở trọ để học. Vì vậy cũng là khó khăn cho việc kèm cặp và sâu sát của phụ huynh với học sinh trong học tập. - Thực tế là bộ môn xã hội và là bộ môn mà học sinh cho là khó học và cũng không được chọn lựa để thi tốt nghiệp nhiều. Trong hai năm thi chọn môn chỉ có 6 học sinh chọn thi tốt nghiệp. 6.3. Phương pháp nghiên cứu : Sử dụng các phương pháp phân tích và tổng hợp, hệ thống hóa so sánh, nghiên cứu kết quả điều tra xã hội học … kết hợp lý luận với thực tiễn. Đặc biệt là nghiên cứu qua các bài giảng, các đề tài nghiên cứu về việc soạn giảng phương pháp dạy học lịch sử ở trường THPT của các trường Đại học sư phạm, khảo sát chất lượng dạy học môn lịch sử ở các trường THPT Phú Ngọc để định hướng làm sáng tỏ hơn các giải mà chuyên đề quan tâm và đang giải quyết. 7. Ý nghĩa thực tiễn của đề tài . Qua đề tài này sẽ góp phần giúp các đồng nghiệp của tôi dạy bộ môn Lich sử và BGH Trường THPT Phú Ngọc, nhận thức sâu sát về chất lượng giáo dục của bộ môn lịch sử ở trường và muốn được nâng cao cần phải có sự đổi mới phương pháp dạy học môn lịch sử, đổi mới nội dung chương trình và đánh giá kết quả học tập nhằm thực sự phát triển những năng lực trí tuệ của học sinh bằng cách sử dụng những phương pháp dạy học đạt trình độ cao nhất và những tiến bộ nhanh chóng 11 của các công nghệ thông tin và viễn thông. Từ đó sẽ vận dụng vào hoàn cảnh thực tế của đơn vị để đề ra các chủ trương cụ thể thiết thực, xây dựng trường THPT có cơ sở vật chất và trang thiết bị hiện đại hơn nữa đưa vào giảng dạy, thí nghiệm thực hành nhằm mục đích đào tạo đội ngũ học sinh tốt nghiệp có đủ kiến thức văn hóa phổ thông, am hiểu tình hình lịch sử trong nước và thế giới, có đạo đức chính trị vững vàng để thi vào các trường đại học, cao đẳng, trung học chuyên nghiệp dạy nghề để học tiếp chuyên ngành và sẵn sàng vào làm việc trong các thành phần kinh tế hiện nay. Nâng cao uy tín nhà trường về chất lượng đào tạo học sinh tốt nghiệp. 8. Kết cấu của đề tài sáng kiến kinh nghiệm : Ngoài phần đặt vấn đề, kết luận, tài liệu tham khảo, chuyên đề gồm có 3 chương: Chương 1 : Phương pháp soạn giáo án và giáo án công nghệ thông tin Chương 2: Phương pháp đầu tư soạn giảng giáo án cho một tiết dạy lịch sử ở trường THPT Chương 3: Đánh giá hiệu quả thực hiện chuyên đề trong thực tiễn 12 NỘI DUNG Chương 1 PHƯƠNG PHÁP SOẠN GIÁO ÁN VÀ GIÁO ÁN CÔNG NGHỆ THÔNG TIN Giáo án là kế hoạch lên lớp nhằm đạt được hiệu quả giờ giảng cao nhất. Giáo viên cần hiểu đúng khái niệm về giáo án để thực hiện cho tốt việc biên soạn giáo án. Nhiều nhà giáo dục học nổi tiếng đã chứng minh thực tế là 60% chất lượng giờ dạy tốt là tùy thuộc vào khâu chuẩn bị soạn giáo án còn lại 40% là tùy thuộc vào năng lực sư phạm và kinh nghiệm của người Thầy. Vì vậy là giáo viên muốn giảng dạy tốt và chất lượng thì phải nghiêm túc trong việc biên soạn giáo án. Theo tôi, đây là một kỹ năng quan trọng của giáo viên, là kỹ thuật trí tuệ đòi hỏi giáo viên phải có tư duy khoa học, khả năng ước lượng để lựa chọn kiến thức chuẩn xác, đủ về khối lượng để giáo án không bị cháy. Để học sinh có thể nắm được kiến thức, thầy giáo cần suy tư lựa chọn phương pháp dạy học phù hợp với nội dung và đối tượng, phát huy được tính chủ động sáng tạo, của người học. Trong quá trình thay đổi phương pháp học tập ngoài việc soạn giáo án thông thường bản thân mỗi giáo viên chúng ta đã còn phải thực hiện soạn giảng giáo án công nghệ thông tin. Quá trình thực hiện soạn giảng bản thân mỗi giáo viên có lẽ ai cũng đã được học, nhưng trong phạm vi của vấn đề tôi xin được trình bày các phương pháp soạn giáo án và giáo án điện tử như sau 1.1 Quy trình soạn giáo án chung Để soạn một bài giáo án được tốt ta cần thực hiện như sau: a/ Xác định mục tiêu. b/ Yêu cầu phân hoá mục tiêu bài học trong bài giảng. c/ Quan hệ giữa dạy kiến thức và dạy phương pháp. d/ Tổ chức các hoạt động. e/ Chuẩn bị “Phiếu học tập”. f/ Soạn hệ thống câu hỏi. 13 Xác định mục tiêu bài học -Về kiến thức. -Về kỹ năng. -Về thái độ. * Chú ý: mục tiêu đặt ra là cho học sinh, do học sinh thực hiện. Giáo viên chỉ là người tổ chức , hướng dẫn, giúp đỡ học sinh. Phân hóa mục tiêu bài học trong bài soạn -Giáo viên phải đặt yêu cầu khác nhau đối với những nhóm học sinh có trình độ kiến thức và tư duy khác nhau để mỗi học sinh đều được làm việc với sự nổ lực trí tuệ vừa sức. -Giao việc phù hợp với khả năng của đối tượng. -“Phiếu học tập” qui định những công việc mà học sinh phải làm. Quan hệ giữa dạy kiến thức và dạy phương pháp -Tư duy quan trọng hơn kiến thức. Học sinh phải thành thạo các thao tác tư duy: phân tích, tổng hợp, trừu tượng hoá, đặc biệt hoá, tương tự,… trong đó phân tích, tổng hợp là nền tảng. -Tri thức về phương pháp giúp học sinh tự mình phát hiện, phát triển vấn đề, tìm được hướng giải quyết bài toán,… -Giáo viên phải xác định kiến thức cơ bản nhất của tiết học và áp dụng phương pháp đổi mới với việc lĩnh hội kiến thức cơ bản đó. Tổ chức các hoạt động -Hoạt động của học sinh chiếm tỉ trọng cao so với giáo viên về thời gian cũng như cường độ làm việc. -Khi soạn bài giáo viên tập trung chủ yếu vào các hoạt động của học sinh, trên cơ sở đó giáo viên hình dung ra cách tổ chức các hoạt động của học sinh như thế nào. 14 -Giáo viên suy nghĩ khả năng diễn biến của các hoạt động đề ra cho học sinh, phải lường trước những khó khăn mà học sinh sẽ gặp phải. -Dự kiến thời gian cho từng hoạt động, chuẩn bị sẵn những giải pháp điều chỉnh để không bị “cháy” giáo án. “Phiếu học tập” là gì ? -Phiếu học tập là những tờ giấy rời, in sẵn những công việc làm độc lập hoặc làm theo nhóm, được phát cho học sinh để hoàn thành trong thời gian ngắn của tiết học. -Mỗi phiếu học tập có thể giao cho học sinh một vài câu hỏi, bài tập cụ thể nhằm dẫn dắt tới một kiến thức, tập dượt một kỹ năng, rèn luyện một thao tác tư duy hoặc thăm dò ý kiến trước một vấn đề nào đó. * Chú ý: Phiếu học tập không thể thiếu trong việc đổi mới PPDH. Soạn hệ thống câu hỏi Các dạng câu hỏi trên lớp nhằm những mục đích khác nhau: kích thích tìm tòi, gợi cách suy nghĩ, gây hứng thú, thu hút chú ý, kiểm tra đánh giá, … Dựa vào mặt nhận thức người ta có thể phân biệt hai loại câu hỏi: - Loại câu hỏi yêu cầu thấp đòi hỏi tái hiện kiến thức, nhớ lại và trình bày lại điều đã học. Loại câu hỏi này dành cho học sinh trung bình trở xuống. - Loại câu hỏi yêu cầu cao đòi hỏi sự thông hiểu, kĩ năng phân tích, tổng hợp, so sánh,…Loại câu hỏi này sử dụng khi học sinh đã có kiến thức cơ bản. Giáo viên muốn HS sử dụng kiến thức đó trong tình huống mới, có thể phức tạp hơn khi học sinh tham gia giải quyết vấn đề. Loại câu hỏi này dành cho HS khá, giỏi. 1.2 Cơ sở khoa học và cách thực hiện có hiệu quả các bước giáo án Khi đã chuẩn bị đủ ba điều kiện trên giáo viên có thể bắt tay vào việc soạn giáo án một cách dễ dàng và đạt được yêu cầu mà giáo án đề ra. Theo Kế hoạch chuyên môn của Bộ GD&ĐT, hiện nay chúng ta đang thực hiện giáo án 5 bước lên lớp. Trong đó bước thứ 5 thực hiện sau khi đã xong bài giảng đó là củng cố và ra bài tập về nhà để học sinh làm bài 15 Bước 1: Ổn định lớp (1 đến 2 phút tính cho một tiết giảng). Bước này thực hiện 2 nội dung: - Kiểm tra số lượng học sinh ở tiết dạy - Nhắc nhở những điều cần thiết. Việc kiểm tra số lượng là một nội dung quản lý số lượng học sinh có đi học chuyên cần không? Vì vậy, bước này giáo viên cần làm thường xuyên và nghiêm túc, vì nó ảnh hưởng đến nề nếp học tập của học sinh, giúp cho GVCN biết được tình hình học tập của lớp. Tuy nhiên việc kiểm tra đầu giờ nên tránh những biểu hiện quá nguyên tắc, khô khan làm ảnh hưởng tới mối quan hệ giữa thầy và trò làm cho quá trình tiếp thu bài của học sinh không thoả mái. Bước 2: Kiểm tra bài cũ (Thời gian 5 dến 7 phút tính cho một tiết học). Nội dung kiểm tra là những kiến thức của bài trước, tốt nhất là phần trọng tâm. Nhờ kiểm tra bài cũ giúp cho học sinh củng cố và nắm chắc phần cốt lõi để tiếp thu bài sau. Kiểm tra bài cũ có những tác dụng to lớn sau đây: - Quản lý chất lượng và nề nếp tự học của học sinh - Rèn ngôn ngữ cho học sinh - Giúp học sinh chuyển nhanh trạng thái chú ý sang bài mới. Tóm lại, bước kiểm tra bài cũ tuy thời gian rất ít nhưng mang lại nhiều lợi ích to lớn, vì vậy giáo viên phải nắm được ý nghĩa đó để thực hiện bước có chất lượng. Bước 3: Giảng bài mới (từ 3/4 đến 4/5 thời gian lên lớp) Đây là bước quan trọng nhất phản ánh trực tiếp kết quả giảng dạy của mỗi giáo viên. Sự thành công trong một bài giảng của mỗi giáo viên đều được thể hiện ở bước này. Vì vậy, khi biên soạn giáo án giáo viên phải tập trung trí tuệ và thời gian. Khi soạn giáo án ở bước này giáo viên cần tập trung vào các nội dung sau: Nội dung bài giảng Nội dung bài giảng trong giáo án chỉ là những nội dung chính (tiêu đề) và phần cốt lõi, trọng tâm của bài. Giáo viên không chép lại đề cương bài giảng vào 16 giáo án, vì muốn soạn giáo án thì điều kiện đầu tiên giáo viên phải nhuần nhuyễn về kiến thức. Lựa chọn phương pháp giảng dạy phù hợp với kiến thức và đối tượng học sinh Đây là phần khó nhất và mất nhiều thời gian nhất khi tiến hành soạn giáo án. Khi giảng dạy ở mỗi đơn vị kiến thức phải lựa chọn một số phương pháp giảng dạy cơ bản, sắp xếp nó theo thứ tự diễn biên của thời gian và nội dung bài giảng. Phân bố thời gian cho từng bước và từng nội dung bài giảng Để phân bố thời gian hợp lý, đây là kỹ năng này giáo viên phải thường xuyên rút kinh nghiệm, có như thế các giáo án sau mới chuẩn hoá dần về thời gian. Cần chú ý các nội dung như đặt vấn đề, chuyển tiếp vấn đề không có quỹ thời gian, đó chỉ là hoạt động bổ trợ cho bài giảng, giáo viên không nên phân bố thời gian cho những phần đó làm ảnh hưởng tới các phần khác. Cần ưu tiên cho phần trọng tâm của bài. Tránh hiện tượng dàn trải làm loãng trọng tâm. Bước 4: Tổng kết bài (thời gian 5 đến 7 phút tính cho một tiết giảng) Việc tổng kết bài nhằm mục đích làm rõ trọng tâm của bài giúp cho học sinh định hướng trong quá trình tự học, luyện tập và biết đi sâu vào phần cốt lõi của bài. Nhờ phần tổng kết bài giáo viên sẽ khắc sâu thêm kiến thức vào tâm trí của học sinh. (Đối với bài thực hành thông qua hệ thống bài giúp cho học sinh biết được bước nào là cơ bản quyết định sự hình thành kỹ năng). Để bước tổng kết bài thành công giáo viên cần chuẩn bị trước những nội dung cần được tổng kết. Trành tình trạng hệ thống hoá theo trình tự diễn biến của bài học, làm cho học sinh không biết đâu là phần cốt lõi sẽ ảnh hưởng tới quá trình tự học của học sinh sau này. Trong phương pháp giảng dạy mới phần tổng kết bài nên có phần lượng giá (1 đến 2 phút) để sơ bộ đánh giá kết quả tiếp thu bài mới của học sinh. Hình thức đánh giá có thể dùng phiếu kiểm tra nhanh với những câu hỏi có nhiều cách trả lời sẵn để học sinh lựa chọn câu trả lời đúng. phần này sẽ được giới thiệu kỹ về phương pháp đánh giá chất lượng giảng dạy. Bước 5: Câu hỏi và bài tập về nhà (từ 2 đến 3 phút) 17 Phần câu hỏi bài tập nhằm giúp cho học sinh rèn luyện và nắm vững những phần cơ bản của bài. Câu hỏi bài tập phải tập trung vào trọng tâm, vận dụng những kiến thức để giải thích thực tiễn làm cho kiến thức sâu hơn. Câu hỏi bài tập cho học sinh phải chú ý đến đối tượng, trình độ. Cần có thêm những nội dung dành cho học sinh khá, giỏi. Có như thế mới phát huy được hiệu quả và giúp cho học sinh có điều kiện đi sâu vào những nội dung kiến thức. Đối với bài giảng thực hành phần này chính là hướng dẫn phiếu thực tập thường xuyên bao gồm sản phẩm thực tập, các yêu cầu kỹ thuật, yêu cầu về chất lượng, thời gian giúp cho học sinh chủ động trong quá trình thực tập thường xuyên. Phần Rút kinh nghiệm bài giảng Đây là bước thực hiện sau khi giảng, nhằm mục đích tìm ra mặt mạnh, mặt yếu của giờ giảng, việc lựa chọn phương pháp, phân bố thời gian, các phương tiện giảng dạy. Bước này phải làm nghiêm túc, căn cứ vào mục đích yêu cầu đề ra xem mức độ đạt đến đâu. Tỷ lệ tiếp thu bài của học sinh là bao nhiêu, các phương pháp giảng dạy và việc phân bố thời gian cho từng đơn vị kiến thức đã phù hợp chưa. Tóm lại nếu giáo viên thực hiện rút kinh nghiệm thường xuyên sẽ làm cho chất lượng giờ giảng ngày càng tiến bộ. Thực tế chứng minh rằng, những giáo viên dạy giỏi là những người thường xuyên có ý thức rút kinh nghiệm. Giáo viên đăng ký giờ dạy tốt hoặc đăng ký giáo viên giỏi thì giáo án trước khi lên lớp đều phải được thông qua Tổ môn góp ý và ký duyệt. Việc này vừa bảo đảm tính nguyên tắc vừa bảo đảm các yêu cầu chuyên môn. Ngoài ra muốn giáo án có chất lượng ngoài sự biên soạn nghiêm túc của giáo viên phải kể đến trách nhiệm quản lý và nghiệp vụ của Tổ chuyên môn. Nếu hình thức thông qua chiếu lệ sẽ dẫn đến việc soạn giáo án tuỳ tiện của giáo viên. Vì vậy, Tổ chuyên môn phải tăng cường trách nhiệm quản lý, đảm bảo nghiêm túc việc kiểm tra thông qua và ký duyệt giáo án theo quy định của Tổ. Việc làm đó sẽ làm cho việc biên soạn giáo án của giáo viên có chất lượng hơn. 18 1.3 Các phương pháp đầu tư soạn giảng giáo án có nhiều khâu quan trọng. - Đầu tiên là soạn giáo án: Giáo án phải đầy đủ, xác định đúng mục tiêu bài học (phải bám sát chuẩn kiến thức, kỹ năng), xác định những thiết bị nào cần cho bài dạy. Phần nội dung bài dạy cần chia ba cột theo quy định chung của ngành giáo dục, phải thể hiện đầy đủ nội dung bài học. Hệ thống câu hỏi của giáo viên phải rõ ràng, dễ hiểu, phải có định hướng trả lời của học sinh (lưu ý: phần hoạt động của giáo viên cần thể hiện những kĩ năng và cách thức hoạt động). Ngoài ra, khi soạn giáo án, giáo viên cần chú ý: hệ thống những câu hỏi phải bám sát theo chuẩn kiến thức - kĩ năng. Tiếp theo là khâu chuẩn bị đồ dùng, thiết bị dạy học: Đối với bài dạy có sử dụng đồ dùng thì phải chuẩn bị, nếu phòng thiết bị có thì liên hệ mượn trước để nghiên cứu, ngược lại thì giáo viên phải tự làm theo yêu cầu của bài. Đối với bài có sử dụng nhiều tranh ảnh, bài có nội dung dài hoặc muốn cho dạy thêm sinh động thì cần liên hệ phòng thiết bị mượn máy chiếu, đồng thời giáo viên cũng cần chuẩn bị thêm giáo án điện tử (giáo án điện tử phải thiết kế khoa học, hiệu quả), bảng phụ... - Hoạt động trên lớp của giáo viên: Bước đầu tiên là kiểm tra bài cũ: Giáo viên cần tạo sự vui tươi, thoải mái lúc kiểm tra bài cũ, tạo sự hứng thú cho học sinh phấn khởi để tiếp thu bài mới. Giới thiệu bài mới: Giáo viên cần gây ra những thắc mắc, sự tò mò, khi giới thiệu giáo viên phải: vừa tự nhiên, vui vẻ nhưng bám sát vào nội dung cần khai thác. Bài giảng: Đây là nội dung chính của bài. Chính vì vậy giáo viên phải thật sự bình tĩnh, tự tin và quyết đoán trong giảng dạy. Đồng thời khi giảng dạy giáo viên phải tạo sự thoải mái, vui vẻ tạo sự hứng thú học tập cho học sinh. Khi đặt câu hỏi phải chính xác, tránh lặp lại câu hỏi nhiều lần, giáo viên cần bao quát lớp tốt để dạy cụ thể hóa từng đối tượng học sinh (HS yếu kém làm việc ít, còn học sinh khá giỏi làm việc nhiều hơn chọn thời gian thích hợp trong tiết dạy). Việc dạy học phải linh hoạt, phải biết kết hợp tốt các kĩ năng: hỏi đáp, diễn giải, viết bảng, quan sát, phân tích, tổng hợp… Củng cố: Giáo viên cần củng cố ngắn gọn, nhưng phải sinh động, có thể củng cố bằng các trò chơi làm cho lớp sinh động, nhưng phải phù hợp nội dung bài, phải có hiệu quả. Hướng dẫn về nhà: Giáo viên cần hướng dẫn học sinh học kĩ càng, làm tốt các câu hỏi sách giáo khoa, các bài tập, chuẩn bị tốt bài mới. Giáo viên cần quy ước cho học sinh những quy định của việc 19 kiểm tra, đánh giá. Kiểm tra đánh giá kết quả học sinh: Việc kiểm tra đánh giá học sinh nhằm đánh giá được khả năng học tập của từng học sinh, phân loại được trình độ học sinh. Từ đó có thể lập kế hoạch bồi dưỡng học sinh giỏi, phụ đạo học sinh yếu kém tốt hơn. Ngoài ra, thông qua kết quả học tập của học sinh mà giáo viên có thể điều chỉnh quá trình dạy học của chính mình. Việc kiểm tra đánh giá cần phải thực hiện thường xuyên, liên tục. Các đề kiểm tra phải đúng theo quy định về cấu trúc, phải có đầy đủ ma trận đề và hướng dẫn chấm, khi chấm bài giáo viên cần chỉ ra chỗ sai của học sinh và có nhận xét về bài làm của học sinh. - Giáo viên có một tiết dạy thành công thì phải có sự chuẩn bị bài giảng chu đáo, đầy đủ: Giáo viên phải có phương pháp lên lớp phù hợp “Thành công có phương pháp, thất bại có nguyên nhân”, cùng cách thức tiến hành bài giảng tuần tự các bước. Từ đó, giúp giáo viên truyền tải được trọng tâm và nội dung bài học. Những bước lên lớp phù hợp và rõ ràng sẽ giúp học sinh hiểu và nắm bài ngay tại lớp điều đó cần phải có sự phối hợp chuẩn bị, và sự tương tác bài giảng, nội dung bài giảng của GV và HS. Học sinh hiểu bài, biết vận dụng bài học vào làm bài tập và kiến thức đó làm nền cho bài học tiếp theo. 1.4 Những khâu giáo viên thường xem nhẹ Mục tiêu tiết dạy, bài học theo chúng tôi là phần quan trọng nhất, bởi vì nó quyết định đến các khâu khác trong một giáo án. Từ mục tiêu, người dạy sẽ quyết định phải làm gì để đạt được mục tiêu đó từ chuẩn bị, phương pháp, phương tiện đến tiến trình bài giảng. Lẽ ra mục tiêu bài dạy phải là ám ảnh với người soạn, thì giáo viên soạn thường không mấy quan tâm. Ở đây chúng tôi cho rằng có một số lí do sau: Một là, giáo viên có thâm niên trong nghề đã quá quen thuộc với mục tiêu đề ra trong bài; năm nào, bao giờ chẳng thế; sách giáo khoa nếu có thay đổi theo chu kì sớm cũng phải bảy, tám năm, muộn cũng là mười mấy năm. Chúng tôi cho rằng hiểu như thế là chưa đầy đủ. Thiết nghĩ mục tiêu bài học luôn thay đổi biện chứng theo thời gian và đối tượng dạy học. Có thể cùng một bài dạy đối tượng khác nhau, mục tiêu bài học cũng sẽ khác bởi lẽ thầy giáo không chỉ cung cấp tri thức của bài mà còn phải giúp học sinh hình thành kĩ năng để chiếm lĩnh những tri thức tương tự. 20