Tài liệu Skkn dạy và học văn nghị luận thcs

S¸ng kiÕn kinh nghiÖm 2007 - 2008 Céng hoµ x· héi chñ nghÜa ViÖt Nam §éc lËp – Tù do – H¹nh phóc ===***=== §oµn ThÞ TÊm 1 THCS Giao Hµ S¸ng kiÕn kinh nghiÖm 2007 - 2008 I/ §Æt vÊn ®Ò D ¹y v¨n vµ häc v¨n, ®iÒu c¬ b¶n cã lÏ lµ ë sù høng thó. Trong c¸c chøc n¨ng cña v¨n häc, nhÊt lµ v¨n häc víi nhµ trêng, nhµ v¨n NguyÔn §×nh Thi sau khi nªu nh÷ng ®iÓm chÝnh, «ng nãi vui r»ng: "V¨n häc cßn cã chøc n¨ng rung ®ïi". T«i hiÓu lµ nhµ v¨n muèn nhÊn m¹nh ®Õn nh÷ng høng thó, nh÷ng niÒm vui, sù yªu thÝch mµ v¨n häc ®· ®em tíi cho ng êi ®äc. Trong cÊu tróc ch¬ng tr×nh Ng÷ v¨n líp 8 gåm: 17 tiÕt d¹y t¸c phÈm tù sù, 12 tiÕt d¹y t¸c phÈm tr÷ t×nh, c¸c bµi trÝch gi¶ng ®Òu lµ nh÷ng bµi th¬, bµi v¨n thËt hay, d¹y vµ häc ®Òu cã høng. Høng thó tù ®Õn, gi¸o viªn cã nhiÒu c¶m høng truyÒn chøc n¨ng ®ã vÒ phÝa häc sinh vµ häc sinh còng c¶m ®îc c¸i hay, c¸i ®Ñp cña tõng c©u, tõng ch÷ trong c¸c v¨n b¶n v¨n ch¬ng. VËy mµ chØ cã 7 t¸c phÈm nghÞ luËn, thÇy vµ trß lµm c¸ch nµo ®Ó "g©y høng thó" ®îc ®©y? Quan niÖm t¸c phÈm nghÞ luËn võa khã võa kh«, h×nh nh ®· Ýt nhiÒu ¸m ¶nh trong nhËn thøc cña ngêi d¹y vµ ngêi häc. B¶n th©n t«i ban ®Çu còng cã ý ngÇn ng¹i kh«ng mÊy høng thó víi v¨n nghÞ luËn. §Ó ý quan s¸t c¸c b¹n cïng d¹y, t«i còng dÔ nhËn ra sù "®ång c¶m" kh«ng ®¸ng cã nµy. D¹y th× vÉn d¹y, nhng khi chän bµi ®Ó thao gi¶ng hay ®Ó nhãm chuyªn m«n cña trêng m×nh, trêng b¹n vµ cÊp trªn vÒ dù, tØ lÖ c¸c bµi ®îc chän lµ v¨n nghÞ luËn thêng lµ rÊt Ýt. Gi÷a hai bµi "Ng¾m tr¨ng" (Väng nguyÖt) vµ bµi "ChiÕu dêi ®«" (Thiªn ®« chiÕu) Ýt ngêi chän bµi thø hai ®Ó thao gi¶ng. Tõ thùc tÕ nµy, t«i muèn t×m ra høng thó ®Ó d¹y vµ gióp cho häc sinh cã høng thó ®Ó häc phÇn t¸c phÈm nghÞ luËn. Trong qu¸ tr×nh gi¶ng d¹y, nghiªn cøu, t×m hiÓu vµ d¹y thö thµnh c«ng, tõ kinh nghiÖm cña b¶n th©n t«i xin m¹nh d¹n giíi thiÖu ®Ó c¸c ®ång nghiÖp cïng tham kh¶o vµ gióp häc sinh häc v¨n nghÞ luËn còng say sa, thÝch thó nh häc c¸c thÓ lo¹i kh¸c. §oµn ThÞ TÊm 2 THCS Giao Hµ S¸ng kiÕn kinh nghiÖm 2007 - 2008 II/ Gi¶i quyÕt vÊn ®Ò Qu¸ tr×nh t×m hiÓu, tÝch luü, øng dông vµ c¶i tiÕn t¹o høng thó d¹y vµ häc t¸c phÈm nghÞ luËn. 1) T×m hiÓu t¸c phÈm nghÞ luËn cã ®óng lµ khã vµ kh« hay kh«ng? T«i ®Ó ý tõ hai cuéc nãi chuyÖn. Mét cuéc nãi chuyÖn vÒ th¬ NguyÔn BÝnh, ngêi ®Õn nghe ®«ng chËt héi trêng, nhng do ngêi nãi kh«ng cã duyªn víi NguyÔn BÝnh, ngêi nghe mÊt dÇn høng thó vµ cã ngêi bá vÒ; mét cuéc nãi chuyÖn vÒ "bãn ph©n cho lóa" ngêi nghe kh«ng ®îc bao nhiªu. Nhng l¹ thay, ngêi nãi h«m Êy lµ mét kÜ s n«ng nghiÖp, «ng nãi vÒ lóa, vÒ c¸ch ch¨m bãn mµ cø nh nghe kÓ chuyÖn, cã tù sù, cã h×nh ¶nh, cã ph©n tÝch, cã b×nh luËn… cuèn hót v« cïng. T«i ®îc bµi häc ®Çu tiªn vÒ tr×nh ®é häc vÊn vÒ c¸ch truyÒn ®¹t cña ngêi nãi chø kh«ng ph¶i lµ vÊn ®Ò mµ ngêi Êy nãi lµ vÊn ®Ò g×. Ho¸ ra, nghÞ luËn giái vÉn cã kh¶ n¨ng cuèn hót ngêi nghe nh bÊt k× thÓ lo¹i v¨n ch¬ng nµo kh¸c. 2) §äc kÜ v¨n b¶n nghÞ luËn, t×m hiÓu v× sao ngêi ta gäi "B×nh Ng« §¹i C¸o" vµ "HÞch tíng sÜ" lµ kim cæ hïng v¨n. ë mét cÊp thÊp h¬n "ChiÕu dêi ®«", "B¶n ¸n chÕ ®é thùc d©n Ph¸p", "Bµn luËn vÒ phÐp häc", " §i bé ngao du"… lµ mÉu mùc vÒ c¸c phÐp biÖn luËn. Ngêi xa tõng nãi: "V¨n ch¬ng kh«ng khã, khã lµ ë vÊn ®Ò mµ nã muèn ®¹t tíi". VÊn ®Ò mµ c¸c tiÒn bèi nãi ë ®©y theo t«i chÝnh lµ chñ ®Ò t tëng cña c¸c t¸c phÈm. Chñ ®Ò cµng cao, t tëng cµng lín th× dï viÕt ë thÓ lo¹i v¨n häc nµo còng cã søc hÊp dÉn, cã gi¸ trÞ ®Æc biÖt. ë ®©y cã mét vÊn ®Ò cÇn lu ý lµ tµi n¨ng cña ngêi nghÞ luËn. Chñ ®Ò t tëng thËt lín nhng nÕu kh«ng ph¶i lµ NguyÔn Tr·i, TrÇn Hng §¹o, Lý Th¸i Tæ, La S¬n Phu Tö, NguyÔn ¸i Quèc, Gi¨ng Z¨c Ru Xo… th× cha ch¾c c¸c vÊn ®Ò ®îc nghÞ luËn l¹i s©u s¾c, thanh tho¸t, cuèn hót chóng ta ®Õn møc Êy. VËy nªn, d¹y mét v¨n b¶n nghÞ luËn ta ph¶i cã c«ng ®äc thªm nhiÒu v¨n b¶n kh¸c; ®äc thªm vÒ th©n thÕ sù nghiÖp, v¨n phong cña c¸c t¸c gi¶ mµ ta cÇn biÕt. Cã khi §oµn ThÞ TÊm 3 THCS Giao Hµ S¸ng kiÕn kinh nghiÖm 2007 - 2008 chØ mét mÈu chuyÖn, mét giai tho¹i chung quanh t¸c gi¶ vµ t¸c phÈm, còng gãp phÇn t¹o høng thó cho thÇy vµ trß. Kinh nghiÖm nµy t«i ghi nhËn ®îc tõ c¸c bµi d¹y kh¸c vÒ Ng÷ v¨n vÒ TiÕng viÖt vµ c¶ vÒ TËp lµm v¨n. VÝ dô: - D¹y bµi "Nhí rõng" cña ThÕ L÷ nÕu t×m ®îc bøc kÝ ho¹ cña ho¹ sÜ Hoµng LËp Ng«n vÏ ThÕ L÷ gièng mÆt con hæ, häc sinh rÊt thÝch thó. - D¹y phÈm tõ vùng: Cung cÊp vèn tõ cho häc sinh, t«i ®éng viªn c¸c em, muèn viÕt v¨n thËt hay, vèn tõ vùng ph¶i giµu. Nãi nh vËy kÓ nh còng ®îc råi, nhng t«i kÓ thªm hai giai tho¹i. Cao B¸ Qu¸t b¶o r»ng: "Thiªn h¹ cã 3 bå ch÷, «ng gi÷ 1 bå, b¹n «ng lµ NguyÔn V¨n Siªu gi÷ 1 bå, cßn mét bå ph©n ph¸t cho thiªn h¹". NhiÒu ch÷ nh vËy nªn ngêi ®êi míi t«n hai «ng "V¨n nh Siªu Qu¸t v« TiÒn H¸n" (v¨n hay nh hai «ng NguyÔn V¨n Siªu vµ Cao B¸ Qu¸t th× v¨n nhµ TiÒn H¸n còng cha lµ g×). §©y lµ mét c¸ch t¹o høng thó cho häc sinh. 3) Chó ý nhiÒu h¬n ®Õn ph¬ng ph¸p tÝch hîp: §èi víi V¨n b¶n nghÞ luËn, nÕu cã ®iÒu kiÖn dïng ph¬ng ph¸p tÝch hîp lµ nªn dïng ngay. HiÖu qu¶ vµ høng thó t¨ng rÊt râ rÖt. Gi¶ng "HÞch tíng sÜ" cã thÓ ®äc thªm, liªn hÖ tíi "Nh÷ng lêi kªu gäi cña Hå Chñ tÞch". Nghe TrÇn Hng §¹o xng h« tríc ba qu©n lµ Ta, khÈu khÝ cña mét §¹i v¬ng; nghe NguyÔn Tr·i thay lêi Lª Lîi còng xng lµ Ta trong "B×nh Ng« §¹i C¸o" khÈu khÝ ®Õ v¬ng, khi võa giµnh ®îc ®Êt níc, chiÕn th¾ng qu©n Minh x©m lîc, t«i ®· cho häc sinh nghe l¹i lêi kªu gäi cña Hå Chñ tÞch, Ngêi chØ xng lµ T«i vµ th©n mËt h¬n n÷a chØ xng lµ B¸c. NghÜa biÓu c¶m trong c¸ch xng h« còng g©y ®îc høng thó cho häc sinh. T«i nhÊn m¹nh thªm: LÝ Th¸i Tæ l¹i xng lµ TrÉm, gi¶ dô TrÇn Hng §¹o, NguyÔn Tr·i, B¸c Hå thö xng lµ TrÉm, c¸c em thÊy lêi hÞch, lêi c¸o, lêi kªu gäi sÏ ra sao? D¹y bµi "Bµn luËn vÒ phÐp häc" cã hai ®iÒu cÇn lu ý: Mét lµ thêi ®iÓm La S¬n Phu Tö NguyÔn ThiÕp viÕt bµi tÊu nµy d©ng lªn §oµn ThÞ TÊm 4 THCS Giao Hµ S¸ng kiÕn kinh nghiÖm 2007 - 2008 vua Quang Trung, sù häc lóc bÊy giê ®· bÞ triÒu ®×nh Lª - TrÞnh lµm sa sót ®i nghiÖm träng. Hai lµ häc bµi "Bµn luËn vÒ phÐp häc" ë thêi ®iÓm hiÖn nay, cÇn nhÊn m¹nh vµo c©u hái thø t trong s¸ch Ng÷ v¨n líp 8 (trang 78) "Bµi tÊu cã ®o¹n bµn vÒ phÐp häc", ®ã lµ nh÷ng phÐp häc nµo? T¸c dông vµ ý nghÜa cña phÐp häc Êy? Tõ thùc tÕ cña b¶n th©n em thÊy ph¬ng ph¸p häc tËp nµo lµ tèt nhÊt? V× sao? §©y lµ c©u hái liªn hÖ, tÝch hîp réng r·i, häc sinh cã thÓ tham gia nghÞ luËn hÕt søc tù nhiªn, kh«ng bÞ gß bã. D¹y bµi "ThuÕ m¸u", ph©n tÝch tõ 3 môc: "ChiÕn tranh vµ ngêi b¶n xø", "chÕ ®é lÝnh t×nh nguyÖn", "kÕt qu¶ cña sù hi sinh", c¸ch t¹o høng thó cho häc sinh s¶ng kho¸i h¬n nhê ë sù ph©n tÝch c¸c phÐp tu tõ, giÔu nh¹i, mØa mai, lµm cho chÊt trµo phóng hiÖn ra s©u s¾c vµ dån dËp. D¹y bµi: "§i bé ngao du", t«i nghÜ ngay tíi c¸c kiÓu bµi t¹p v¨n, nhµn ®µm, phiÕm luËn, bµn vÒ mét vÊn ®Ò nµo ®ã, lµm sao thuyÕt phôc ®îc ngêi nghe, vÊn ®Ò mµ nhµ v¨n nªu lªn lµ ®óng ®¾n, lµ hîp t×nh hîp lÏ. "§i bé ngao du" muèn chøng minh ®i bé cã lîi nhiÒu mÆt tõ søc khoÎ ®Õn hiÓu biÕt vµ nhiÒu lîi Ých kh¸c n÷a. RÊt may lµ khi d¹y bµi nµy, t«i ®îc ®äc t¹p v¨n "ThiÒn hµnh yÕu chØ" cña nhµ s ThÝch NhÊt H¹nh. T¸c gi¶ còng bµn vÒ ®i bé nhng ®i theo c¸ch cña nhµ chïa v« cïng bæ Ých cho ®êi sèng con ngêi. T«i ®äc thªm ®îc ®o¹n v¨n thó vÞ nµy: "Trong cuéc sèng hµng ngµy bíc ch©n ta nÆng trÜu lo ©u, thÊp thám vµ sî h·i. Cã khi cuéc ®êi chóng ta lµ mét chuçi n¨m th¸ng lo ©u. Bíc ch©n ta v× thÕ kh«ng ®îc thanh th¶n. Tr¸i ®Êt cña chóng ta thËt ®Ñp. Trªn Tr¸i ®Êt cã bao nhiªu nÎo ®êng tuyÖt ®Ñp. B¹n cã biÕt quanh ta cã bao nhiªu ngâ tróc quanh co, bao nhiªu con ®êng lóa th¬m tho, bao nhiªu b×a rõng xanh m¸t, bao nhiªu lèi ®i ®Ñp mµu l¸ rông, nhng Ýt khi ta thëng thøc ®îc còng bëi v× lßng ta kh«ng thanh th¶n... nh÷ng dßng nµy tèi viÕt lµ ®Ó gióp b¹n mét phÇn nµo trong c«ng tr×nh thùc tËp". §o¹n v¨n híng chóng ta ®¹t ®îc "mçi bíc ch©n lµ mét sù an l¹c" kh«ng ph¶i ®Õn câi phËt mµ lßng vÉn thÊy v« u. §oµn ThÞ TÊm 5 THCS Giao Hµ S¸ng kiÕn kinh nghiÖm 2007 - 2008 T tëng cña nhµ v¨n, nhµ t tëng Ru X« vµ t tëng cña nhµ v¨n, nhµ tu hµnh NhÊt H¹nh ®· gÆp nhau vµ ta cã ® îc mèi liªn tëng, tÝch hîp ®Ó cã thªm høng thó d¹y vµ häc bµi "§i bé ngao du". §oµn ThÞ TÊm 6 THCS Giao Hµ S¸ng kiÕn kinh nghiÖm 2007 - 2008 III) KÕt thóc vÊn ®Ò Trong qu¸ tr×nh so¹n gi¶ng v¨n b¶n nghÞ luËn, dÇn dÇn t«i nhËn ra mçi bµi nghÞ luËn ®Òu chung mét luËn lÝ c¬ b¶n "lµm gèc cho mäi lËp luËn thêng lµ c¸i lÝ cña tr¸i tim h¬n lµ c¸i lÝ thuÇn tuý cña lÝ trÝ". C¸i lÝ cña tr¸i tim lµm cho mäi lÝ lÏ cã søc thuyÕt phôc. Muèn thuyÕt phôc ngíi nghe ph¶i ®i tõ rung ®éng, tõ t×nh c¶m thËt cña con ngêi. Ngêi d¹y mµ kh«ng rung ®éng, kh«ng høng thó th× nh÷ng bµi nghÞ luËn trë lªn kh« khan, tÎ nh¹t, lµm sao cuèn hót ®îc häc sinh. §Ó t×m høng thó cho m×nh, t«i ®· t×m ®äc thªm, häc ® îc nhiÒu ®iÒu bæ Ých ®Ó ®a vµo giê d¹y. ChÝnh v× vËy nh÷ng giê d¹y cña t«i ®îc c¸c ®ång nghiÖp nhËn xÐt "d¹y v¨n b¶n nghÞ luËn mµ rÊt cã hån, hÊp dÉn nh d¹y v¨n b¶n tù sù, tr÷ t×nh". Quan träng h¬n häc sinh cña t«i ®· kh«ng cßn mÆc c¶m, nghÜ sai vÒ thÓ lo¹i v¨n nghÞ luËn. T«i ® · cung cÊp kiÕn thøc, gióp c¸c em cã mét c¸i vèn c¬ b¶n ban ®Çu, ®Ó thùc hµnh trong c¸c bµi lµm v¨n nghÞ luËn ë líp, tiÕp tôc øng dông thÓ v¨n nµy ë c¸c líp cao h¬n vµ c¶ ë ngoµi ®êi. Trªn ®©y lµ mét vµi suy nghÜ rÊt nhá cña c¸ nh©n t«i. RÊt mong c¸c ®ång chÝ ®ãng gãp ý kiÕn ®Ó c¸c giê lªn líp cña tèi ®¹t kÕt qu¶ tèt h¬n. Xin tr©n träng c¶m ¬n! Giao Hµ, ngµy 20 th¸ng 03 n¨m 2008 Ngêi viÕt §oµn ThÞ TÊm §oµn ThÞ TÊm 7 THCS Giao Hµ