0
Noäi dung ñeà taøi
MUÏC LUÏC
Trang
A- PHAÀN MÔÛ ÑAÀU......................................................................................................................1
I- LYÙ DO CHOÏN ÑEÀ TAØI:.............................................................................................................1
II-MUÏC ÑÍCH NGHIEÂN CÖÙU:....................................................................................................1
III-ÑOÁI TÖÔÏNG VAØ KHAÙCH THEÅ NGHIEÂN CÖÙU:....................................................................2
1- Ñoái töôïng nghieân cöùu :......................................................................................................2
2- Khaùch theå nghieân cöùu :.....................................................................................................2
IV-NHIEÄM VUÏ NGHIEÂN CÖÙU:....................................................................................................2
V- PHAÏM VI NGHIEÂN CÖÙU:.......................................................................................................2
VI- PHÖÔNG PHAÙP NGHIEÂN CÖÙU:..........................................................................................2
1- Phöông phaùp chuû yeáu........................................................................................................2
2-Caùc phöông phaùp hoã trôï.....................................................................................................2
B-NOÄI DUNG VAØ PHÖÔNG PHAÙP THÖÏC HIEÄN:.....................................................................4
I- CÔ SÔÛ LYÙ LUAÄN VEÀ BAØI TOAÙN BIEÄN LUAÄN TÌM COÂNG THÖÙC HOÙA HOÏC:.....................4
II- THÖÏC TIEÃN VEÀ TRÌNH ÑOÄ VAØ VAØ ÑIEÀU KIEÄN HOÏC TAÄP CUÛA HOÏC SINH....................5
1- Thöïc traïng chung:.............................................................................................................5
2- Chuaån bò thöïc hieän ñeà taøi:.................................................................................................5
III- KINH NGHIEÄM VAÄN DUÏNG ÑEÀ TAØI VAØO THÖÏC TIEÃN:....................................................6
DAÏNG 1:
BIEÄN LUAÄN THEO AÅN SOÁ TRONG GIAÛI PHÖÔNG TRÌNH..................6
DAÏNG 2 :
BIEÄN LUAÄN THEO TRÖÔØNG HÔÏP..........................................................8
DAÏNG 3:
BIEÄN LUAÄN SO SAÙNH............................................................................11
DAÏNG 4:
BIEÄN LUAÄN THEO TRÒ SOÁ TRUNG BÌNH.............................................12
DAÏNG 5:
BIEÄN LUAÄN TÌM CTPT CUÛA HÔÏP CHAÁT HÖÕU CÔ TÖØ COÂNG THÖÙC
NGUYEÂN.....................................................................................................14
C - BAØI HOÏC KINH NGHIEÄM VAØ KEÁT QUAÛ ÑAÏT ÑÖÔÏC:..................................................17
I- BAØI HOÏC KINH NGHIEÄM:.....................................................................................................17
II- KEÁT QUAÛ ÑAÏT ÑÖÔÏC:.........................................................................................................17
D- KEÁT LUAÄN CHUNG:..............................................................................................................18
E- PHAÀN PHUÏ LUÏC:.....................................................................................................................19
I- PHIEÁU ÑIEÀU TRA :................................................................................................................19
II- TAØI LIEÄU THAM KHAÛO:..................................................................................................19
1
A- PHAÀN MÔÛ ÑAÀU
I- LYÙ DO CHOÏN ÑEÀ TAØI:
Daïy vaø hoïc hoùa hoïc ôû caùc tröôøng hieän nay ñaõ vaø ñang ñöôïc ñoåi môùi tích cöïc nhaèm
goùp phaàn thöïc hieän thaéng lôïi caùc muïc tieâu cuûa tröôøng THCS. Ngoaøi nhieäm vuï naâng cao
chaát löôïng hieåu bieát kieán thöùc vaø vaän duïng kyõ naêng, caùc nhaø tröôøng coøn phaûi chuù troïng
ñeán coâng taùc boài döôõng hoïc sinh gioûi caùc caáp; coi troïng vieäc hình thaønh vaø phaùt trieån
tieàm löïc trí tueä cho hoïc sinh. Ñaây laø moät nhieäm vuï khoâng phaûi tröôøng naøo cuõng coù theå
laøm toát vì nhieàu lyù do. Coù theå neâu ra moät soá lyù do nhö: do moân hoïc môùi ñoái vôùi baäc trung
hoïc cô sôû neân kieán thöùc kyõ naêng cuûa hoïc sinh coøn nhieàu choã khuyeát; moät boä phaän giaùo
vieân chöa coù ñuû caùc tö lieäu cuõng nhö kinh nghieäm ñeå ñaûm nhieäm coâng vieäc daïy hoïc sinh
gioûi …
Trong nhöõng naêm gaàn ñaây, vaán ñeà boài döôõng hoïc sinh döï thi hoïc sinh gioûi caáp Tænh
ñöôïc phoøng giaùo duïc ñaëc bieät quan taâm, ñöôïc caùc nhaø tröôøng vaø caùc baäc cha meï hoïc sinh
nhieät tình uûng hoä.Giaùo vieân ñöôïc phaân coâng daïy boài döôõng ñaõ coù nhieàu coá gaéng trong
vieäc nghieân cöùu ñeå hoaøn thaønh nhieäm vuï ñöôïc giao. Nhôø vaäy soá löôïng vaø chaát löôïng ñoäi
tuyeån hoïc sinh gioûi cuûa huyeän ñaït caáp tænh khaù cao. Tuy nhieân trong thöïc teá daïy boài
döôõng hoïc sinh gioûi coøn nhieàu khoù khaên cho caû thaày vaø troø. Nhaát laø nhöõng naêm ñaàu tænh
ta toå chöùc thi hoïc sinh gioûi hoùa hoïc caáp THCS.
Laø moät giaùo vieân ñöôïc thöôøng xuyeân tham gia boài döôõng ñoäi tuyeån HS gioûi, toâi ñaõ
coù dòp tieáp xuùc vôùi moät soá ñoàng nghieäp trong toå, khaûo saùt töø thöïc teá vaø ñaõ thaáy ñöôïc
nhieàu vaán ñeà maø trong ñoäi tuyeån nhieàu hoïc sinh coøn luùng tuùng, nhaát laø khi giaûi quyeát caùc
baøi toaùn bieän luaän. Trong khi loaïi baøi taäp naøy haàu nhö naêm naøo cuõng coù trong caùc ñeà thi
tænh. Töø nhöõng khoù khaên vöôùng maéc toâi ñaõ tìm toøi nghieân cöùu tìm ra nguyeân nhaân (naém
kyõ naêng chöa chaéc; thieáu khaû naêng tö duy hoùa hoïc,…) vaø tìm ra ñöôïc bieän phaùp ñeå giuùp
hoïc sinh giaûi quyeát toát caùc baøi toaùn bieän luaän.
Vôùi nhöõng lyù do treân toâi ñaõ tìm toøi nghieân cöùu, tham khaûo tö lieäu vaø aùp duïng ñeà
taøi: “ BOÀI DÖÔÕNG MOÄT SOÁ KYÕ NAÊNG BIEÄN LUAÄN TÌM COÂNG THÖÙC HOÙA HOÏC
CHO HOÏC SINH GIOÛI ” nhaèm giuùp cho caùc em HS gioûi coù kinh nghieäm trong vieäc giaûi
toaùn bieän luaän noùi chung vaø bieän luaän tìm CTHH noùi rieâng. Qua nhieàu naêm vaän duïng ñeà
taøi caùc theá heä HS gioûi ñaõ töï tin hôn vaø giaûi quyeát coù hieäu quaû khi gaëp nhöõng baøi taäp loaïi
naøy.
II-MUÏC ÑÍCH NGHIEÂN CÖÙU:
1-Nghieân cöùu caùc kinh nghieäm veà boài döôõng kyõ naêng hoùa hoïc cho hoïc sinh gioûi lôùp
9 döï thi tænh.
2-Neâu ra phöông phaùp giaûi caùc baøi toaùn bieän luaän tìm CTHH theo daïng nhaèm giuùp
hoïc sinh gioûi deã nhaän daïng vaø giaûi nhanh moät baøi toaùn bieän luaän noùi chung, bieän luaän
tìm coâng thöùc hoùa hoïc noùi rieâng.
2
III-ÑOÁI TÖÔÏNG VAØ KHAÙCH THEÅ NGHIEÂN CÖÙU:
1- Ñoái töôïng nghieân cöùu :
Ñeà taøi naøy nghieân cöùu caùc phöông phaùp boài döôõng kyõ naêng bieän luaän trong giaûi
toaùn hoùa hoïc ( giôùi haïn trong phaïm vi bieän luaän tìm CTHH cuûa moät chaát )
2- Khaùch theå nghieân cöùu :
Khaùch theå nghieân cöùu laø hoïc sinh gioûi lôùp 9 trong ñoäi tuyeån döï thi caáp tænh.
IV-NHIEÄM VUÏ NGHIEÂN CÖÙU:
Nhieäm vuï nghieân cöùu cuûa ñeà taøi naøy nhaèm giaûi quyeát moät soá vaán ñeà cô baûn sau
ñaây :
1-Nhöõng vaán ñeà lyù luaän veà phöông phaùp giaûi baøi toaùn bieän luaän tìm CTHH; caùch
phaân daïng vaø nguyeân taéc aùp duïng cho moãi daïng.
2-Thöïc traïng veà trình ñoä vaø ñieàu kieän hoïc taäp cuûa hoïc sinh.
3-Töø vieäc nghieân cöùu vaän duïng ñeà taøi, ruùt ra baøi hoïc kinh nghieäm goùp phaàn naâng
cao chaát löôïng trong coâng taùc boài döôõng hoïc sinh gioûi taïi huyeän Ñak Pô.
V- PHAÏM VI NGHIEÂN CÖÙU:
Do haïn cheá veà thôøi gian vaø nguoàn löïc neân veà maët khoâng gian ñeà taøi naøy chæ nghieân
cöùu giôùi haïn trong phaïm vi huyeän ÑakPô. Veà maët kieán thöùc kyõ naêng, ñeà taøi chæ nghieân
cöùu moät soá daïng bieän luaän tìm CTHH ( chuû yeáu taäp trung vaøo caùc hôïp chaát voâ cô ).
VI- PHÖÔNG PHAÙP NGHIEÂN CÖÙU:
1- Phöông phaùp chuû yeáu
Caên cöù vaøo muïc ñích vaø nhieäm vuï nghieân cöùu, toâi söû duïng phöông phaùp chuû yeáu laø
toång keát kinh nghieäm, ñöôïc thöïc hieän theo caùc böôùc:
Xaùc ñònh ñoái töôïng: xuaát phaùt töø nhöùng khoù khaên vöôùng maéc trong nhöõng naêm
ñaàu laøm nhieäm vuï boài döôõng HS gioûi, toâi xaùc ñònh ñoái töôïng caàn phaûi nghieân cöùu laø kinh
nghieäm boài döôõng naêng löïc giaûi toaùn bieän luaän cho hoïc sinh gioûi. Qua vieäc aùp duïng ñeà
taøi ñeå ñuùc ruùt, toång keát kinh nghieäm.
Phaùt trieån ñeà taøi vaø ñuùc keát kinh nghieäm : Naêm hoïc 1999-2000, naêm ñaàu tieân Tænh
toå chöùc thi hoïc sinh gioûi boä moân hoùa hoïc lôùp 9, chaát löôïng HS coøn nhieàu yeáu keùm; phaàn
ñoâng caùc em thöôøng beá taéc trong khi giaûi caùc baøi toaùn bieän luaän. Tröôùc thöïc traïng ñoù, toâi
ñaõ maïnh daïn aùp duïng ñeà taøi naøy.
Trong quaù trình vaän duïng ñeà taøi, toâi ñaõ suy nghó tìm toøi, hoïc hoûi vaø aùp duïng nhieàu
bieän phaùp. Ví duï nhö : toå chöùc trao ñoåi trong toå boài döôõng, troø chuyeän cuøng HS, theå
nghieäm ñeà taøi, kieåm tra vaø ñaùnh giaù keát quaû daïy vaø hoïc nhöõng noäi dung trong ñeà taøi.
Ñeán nay, trình ñoä kyõ naêng giaûi quyeát toaùn bieän luaän ôû HS ñaõ ñöôïc naâng cao ñaùng keå.
2-Caùc phöông phaùp hoã trôï
Ngoaøi caùc phöông phaùp chuû yeáu, toâi coøn duøng moät soá phöông phaùp hoã trôï khaùc nhö
phöông phaùp nghieân cöùu taøi lieäu vaø ñieàu tra nghieân cöùu:
Ñoái töôïng ñieàu tra: Caùc HS gioûi ñaõ ñöôïc phoøng giaùo duïc goïi vaøo ñoäi tuyeån, ñoäi nguõ
giaùo vieân tham gia boài döôõng HS gioûi.
3
Caâu hoûi ñieàu tra: chuû yeáu taäp trung caùc noäi dung xoay quanh vieäc daïy vaø hoïc
phöông phaùp giaûi baøi toaùn bieän luaän tìm CTHH; ñieàu tra tình caûm thaùi ñoä cuûa HS ñoái vôùi
vieäc tieáp xuùc vôùi caùc baøi taäp bieän luaän.
4
B-NOÄI DUNG VAØ PHÖÔNG PHAÙP THÖÏC HIEÄN:
I- CÔ SÔÛ LYÙ LUAÄN VEÀ BAØI TOAÙN BIEÄN LUAÄN TÌM COÂNG THÖÙC HOÙA HOÏC:
Trong heä thoáng caùc baøi taäp hoaù hoïc, loaïi toaùn tìm coâng thöùc hoùa hoïc laø raát phong
phuù vaø ña daïng. Veà nguyeân taéc ñeå xaùc ñònh moät nguyeân toá hoùa hoïc laø nguyeân toá naøo thì
phaûi tìm baèng ñöôïc nguyeân töû khoái cuûa nguyeân toá ñoù.Töø ñoù xaùc ñònh ñöôïc CTPT ñuùng
cuûa caùc hôïp chaát. Coù theå chia baøi taäp Tìm CTHH thoâng qua phöông trình hoùa hoïc thaønh
hai loaïi cô baûn:
- Loaïi I : Baøi toaùn cho bieát hoùa trò cuûa nguyeân toá, chæ caàn tìm nguyeân töû khoái ñeå
keát luaän teân nguyeân toá; hoaëc ngöôïc laïi ( Loaïi naøy thöôøng ñôn giaûn hôn ).
- Loaïi II : Khoâng bieát hoùa trò cuûa nguyeân toá caàn tìm ; hoaëc caùc döõ kieän thieáu cô sôû
ñeå xaùc ñònh chính xaùc moät giaù trò nguyeân töû khoái.( hoaëc baøi toaùn coù quaù nhieàu khaû naêng
coù theå xaûy ra theo nhieàu höôùng khaùc nhau )
Caùi khoù cuûa baøi taäp loaïi II laø caùc döõ kieän thöôøng thieáu hoaëc khoâng cô baûn vaø
thöôøng ñoøi hoûi ngöôøi giaûi phaûi söû duïng nhöõng thuaät toaùn phöùc taïp, yeâu caàu veà kieán thöùc
vaø tö duy hoùa hoïc cao; hoïc sinh khoù thaáy heát caùc tröôøng hôïp xaûy ra. Ñeå giaûi quyeát caùc
baøi taäp thuoäc loaïi naøy, baét buoäc HS phaûi bieän luaän. Tuyø ñaëc ñieåm cuûa moãi baøi toaùn maø
vieäc bieän luaän coù theå thöïc hieän baèng nhieàu caùch khaùc nhau:
+) Bieän luaän döïa vaøo bieåu thöùc lieân laïc giöõa khoái löôïng mol nguyeân töû (M )vaø hoùa
trò ( x ) :
M = f (x) (trong ñoù f(x) laø bieåu thöùc chöùa hoùa trò x).
Töø bieåu thöùc treân ta bieän luaän vaø choïn caëp nghieäm M vaø x hôïp lyù.
+) Neáu ñeà baøi cho khoâng ñuû döõ kieän, hoaëc chöa xaùc ñònh roõ ñaëc ñieåm cuûa caùc chaát
phaûn öùng, hoaëc chöa bieát loaïi caùc saûn phaåm taïo thaønh , hoaëc löôïng ñeà cho gaén vôùi caùc
cuïm töø chöa tôùi hoaëc ñaõ vöôït … thì ñoøi hoûi ngöôøi giaûi phaûi hieåu saâu saéc nhieàu maët cuûa
caùc döõ kieän hoaëc caùc vaán ñeà ñaõ neâu ra. Trong tröôøng hôïp naøy ngöôøi giaûi phaûi kheùo leùo
söû duïng nhöõng cô sôû bieän luaän thích hôïp ñeå giaûi quyeát. Chaúng haïn : tìm giôùi haïn cuûa aån
(chaën treân vaø chaën döôùi ), hoaëc chia baøi toaùn ra nhieàu tröôøng hôïp ñeå bieän luaän, loaïi
nhöõng tröôøng hôïp khoâng phuø hôïp .v.v.
Toâi nghó, giaùo vieân laøm coâng taùc boài döôõng hoïc sinh gioûi seõ khoâng theå ñaït ñöôïc
muïc ñích neáu nhö khoâng choïn loïc, nhoùm caùc baøi taäp bieän luaän theo töøng daïng, neâu ñaëc
ñieåm cuûa daïng vaø xaây döïng höôùng giaûi cho moãi daïng. Ñaây laø khaâu coù yù nghóa quyeát ñònh
trong coâng taùc boài döôõng vì noù laø caåm nang giuùp HS tìm ra ñöôïc höôùng giaûi moät caùch deã
daøng, haïn cheá toái ña nhöõng sai laàm trong quaù trình giaûi baøi taäp, ñoàng thôøi phaùt trieån ñöôïc
tìm löïc trí tueä cho hoïc sinh ( thoâng qua caùc BT töông töï maãu vaø caùc BT vöôït maãu ).
Trong phaïm vi cuûa ñeà taøi naøy, toâi xin ñöôïc maïn pheùp trình baøy kinh nghieäm boài
döôõng moät soá daïng baøi taäp bieän luaän tìm coâng thöùc hoùa hoïc. Noäi dung ñeà taøi ñöôïc saép
xeáp theo 5 daïng, moãi daïng coù neâu nguyeân taéc aùp duïng vaø caùc ví duï minh hoaï.
5
II- THÖÏC TIEÃN VEÀ TRÌNH ÑOÄ VAØ VAØ ÑIEÀU KIEÄN HOÏC TAÄP CUÛA HOÏC SINH.
1- Thöïc traïng chung:
Khi chuaån bò thöïc hieän ñeà taøi, naêng löïc giaûi caùc baøi toaùn bieän luaän noùi chung vaø
bieän luaän xaùc ñònh CTHH cuûa hoïc sinh laø raát yeáu. Ña soá hoïc sinh cho raèng loaïi naøy quaù
khoù, caùc em toû ra raát meät moûi khi phaûi laøm baøi taäp loaïi naøy. Vì theá hoï raát thuï ñoäng trong
caùc buoåi hoïc boài döôõng vaø khoâng coù höùng thuù hoïc taäp. Raát ít hoïc sinh coù saùch tham khaûo
veà loaïi baøi taäp naøy. Neáu coù cuõng chæ laø moät quyeån saùch “hoïc toát” hoaëc moät quyeån saùch
“naâng cao “maø noäi dung vieát veà vaán ñeà naøy quaù ít oûi. Lyù do chuû yeáu laø do ñieàu kieän kinh
teá gia ñình coøn khoù khaên hoaëc khoâng bieát tìm mua moät saùch hay.
2- Chuaån bò thöïc hieän ñeà taøi:
Ñeå aùp duïng ñeà taøi vaøo trong coâng taùc boài döôõng HS gioûi toâi ñaõ thöïc hieän moät soá
khaâu quan troïng nhö sau:
a) Ñieàu tra trình ñoä HS, tình caûm thaùi ñoä cuûa HS veà noäi dung cuûa ñeà taøi; ñieàu kieän
hoïc taäp cuûa HS. Ñaët ra yeâu caàu veà boä moân, höôùng daãn caùch söû duïng saùch tham khaûo vaø
giôùi thieäu moät soá saùch hay cuûa caùc taùc giaû ñeå nhöõng HS coù ñieàu kieän tìm mua; caùc HS
khoù khaên seõ möôïn saùch baïn ñeå hoïc taäp.
b) Xaùc ñònh muïc tieâu, choïn loïc vaø nhoùm caùc baøi toaùn theo daïng, xaây döïng nguyeân
taéc aùp duïng cho moãi daïng, bieân soaïn baøi taäp maãu vaø caùc baøi taäp vaän duïng vaø naâng cao.
Ngoaøi ra phaûi döï ñoaùn nhöõng tình huoáng coù theå xaûy ra khi boài döôõng moãi chuû ñeà.
c) Chuaån bò ñeà cöông boài döôõng, leân keá hoaïch veà thôøi löôïng cho moãi daïng toaùn.
d) Söu taàm taøi lieäu, trao ñoåi kinh nghieäm cuøng caùc ñoàng nghieäp; nghieân cöùu caùc ñeà
thi HS gioûi cuûa tænh ta vaø moät soá tænh, thaønh phoá khaùc.
6
III- KINH NGHIEÄM VAÄN DUÏNG ÑEÀ TAØI VAØO THÖÏC TIEÃN:
Khi thöïc hieän ñeà taøi vaøo giaûng daïy, tröôùc heát toâi giôùi thieäu sô ñoà ñònh höôùng giaûi
baøi toaùn bieän luaän tìm CTHH duøng chung cho taát caû caùc daïng; goàm 5 böôùc cô baûn:
B1: ñaët CTTQ cho chaát caàn tìm, ñaët caùc aån soá neáu caàn ( soá mol, M, hoùa trò … )
B2: chuyeån ñoåi caùc döõ kieän thaønh soá mol ( neáu ñöôïc )
B3: vieát taát caû caùc PTPÖ coù theå xaûy ra
B4: thieát laäp caùc phöông trình toaùn hoaëc baát phöông trình lieân laïc giöõa caùc aån soá
vôùi caùc döõ kieän ñaõ bieát.
B5: bieän luaän, choïn keát quaû phuø hôïp.
Tieáp theo, toâi tieán haønh boài döôõng kyõ naêng theo daïng. Möùc ñoä reøn luyeän töø minh
hoïa ñeán khoù, nhaèm boài döôõng hoïc sinh phaùt trieån kyõ naêng töø bieát laøm ñeán ñaït meàm deûo,
linh hoaït vaø saùng taïo. Ñeå boài döôõng moãi daïng toâi thöôøng thöïc hieän theo caùc böôùc sau:
B1: giôùi thieäu baøi taäp maãu vaø höôùng daãn giaûi.
B2: ruùt ra nguyeân taéc vaø phöông phaùp aùp duïng.
B3: HS töï luyeän vaø naâng cao.
Tuyø ñoä khoù moãi daïng toâi coù theå hoaùn ñoåi thöù töï cuûa böôùc 1 vaø 2.
Sau ñaây laø moät soá daïng baøi taäp bieän luaän, caùch nhaän daïng, kinh nghieäm giaûi quyeát
ñaõ ñöôïc toâi thöïc hieän vaø ñuùc keát töø thöïc teá. Trong giôùi haïn cuûa ñeà taøi, toâi chæ neâu 5 daïng
thöôøng gaëp, trong ñoù daïng 5 hieän nay toâi ñang thöû nghieäm vaø thaáy coù hieäu quaû.
DAÏNG 1:
BIEÄN LUAÄN THEO AÅN SOÁ TRONG GIAÛI PHÖÔNG TRÌNH
1) Nguyeân taéc aùp duïng:
GV caàn cho HS naém ñöôïc moät soá nguyeân taéc vaø phöông phaùp giaûi quyeát daïng baøi
taäp naøy nhö sau:
- Khi giaûi caùc baøi toaùn tìm CTHH baèng phöông phaùp ñaïi soá, neáu soá aån chöa bieát
nhieàu hôn soá phöông trình toaùn hoïc thieát laäp ñöôïc thì phaûi bieän luaän. Daïng naøy thöôøng
gaëp trong caùc tröôøng hôïp khoâng bieát nguyeân töû khoái vaø hoùa trò cuûa nguyeân toá, hoaëc tìm
chæ soá nguyeân töû caùc bon trong phaân töû hôïp chaát höõu cô …
- Phöông phaùp bieän luaän:
+) Thöôøng caên cöù vaøo ñaàu baøi ñeå laäp caùc phöông trình toaùn 2 aån: y = f(x), choïn 1
aån laøm bieán soá ( thöôøng choïn aån coù giôùi haïn heïp hôn. VD : hoùa trò, chæ soá … ); coøn aån kia
ñöôïc xem laø haøm soá. Sau ñoù laäp baûng bieán thieân ñeå choïn caëp giaù trò hôïp lí.
+) Naém chaéc caùc ñieàu kieän veà chæ soá vaø hoaù trò : hoaù trò cuûa kim loaïi trong bazô,
oxit bazô; muoái thöôøng 4 ; coøn hoaù trò cuûa caùc phi kim trong oxit 7; chæ soá cuûa H
trong caùc hôïp chaát khí vôùi phi kim 4; trong caùc CxHy thì : x 1 vaø y 2x + 2 ; …
Caàn löu yù : Khi bieän luaän theo hoùa trò cuûa kim loaïi trong oxit caàn phaûi quan taâm
ñeán möùc hoùa trò
8
.
3
7
2) Caùc ví duï :
Ví duï 1:
Hoøa tan moät kim loaïi chöa bieát hoùa trò trong 500ml dd HCl thì thaáy
3
thoaùt ra 11,2 dm H2 ( ÑKTC). Phaûi trung hoøa axit dö baèng 100ml dd Ca(OH) 2 1M. Sau
ñoù coâ caïn dung dòch thu ñöôïc thì thaáy coøn laïi 55,6 gam muoái khan. Tìm noàng ñoä M cuûa
dung dòch axit ñaõ duøng; xaùc ñònh teân cuûa kim loaïi ñaõ ñaõ duøng.
* Gôïi yù HS :
Caëp aån caàn bieän luaän laø nguyeân töû khoái R vaø hoùa trò x
55,6 gam laø khoái löôïng cuûa hoãn hôïp 2 muoái RClx vaø CaCl2
* Giaûi :
Giaû söû kim loaïi laø R coù hoùa trò laø x 1 x, nguyeân 3
soá mol Ca(OH)2 = 0,1 1 = 0,1 mol
soá mol H2 = 11,2 : 22,4 = 0,5 mol
Caùc PTPÖ:
2R
+
2xHCl
2RClx
+
xH2
(1)
1/x (mol) 1
1/x
0,5
Ca(OH)2
+
2HCl CaCl2
+
2H2O
(2)
0,1
0,2
0,1
töø caùc phöông trình phaûn öùng (1) vaø (2) suy ra:
nHCl = 1 + 0,2 = 1,2 mol
noàng ñoä M cuûa dung dòch HCl :
CM = 1,2 : 0,5 = 2,4 M
mRCl 55, 6 (0,1 111) 44, 5 gam
theo caùc PTPÖ ta coù :
x
ta coù :
1
( R + 35,5x ) = 44,5
x
9x
x
1
2
3
R
9
18
27
Vaäy kim loaïi thoaõ maõn ñaàu baøi laø nhoâm Al ( 27, hoùa trò III )
R
=
Ví duï 2:
Khi laøm nguoäi 1026,4 gam dung dòch baõo hoøa R 2SO4.nH2O ( trong ñoù
R laø kim loaïi kieàm vaø n nguyeân, thoûa ñieàu kieän 7< n < 12 ) töø 80 0C xuoáng 100C thì coù
395,4 gam tinh theå R2SO4.nH2O taùch ra khoûi dung dòch.
Tìm coâng thöùc phaân töû cuûa Hiñrat noùi treân. Bieát ñoä tan cuûa R 2SO4 ôû 800C vaø 100C
laàn löôït laø 28,3 gam vaø 9 gam.
* Gôïi yù HS:
mct (800 C ) ?; mddbh (100 C ) ?; mct (100 C ) ?
mR2 SO4 ( KT ) ?
laäp bieåu thöùc toaùn : soá mol hiñrat = soá mol muoái khan.
Löu yù HS : do phaàn raén keát tinh coù ngaäm nöôùc neân löôïng nöôùc thay ñoåi.
8
* Giaûi:
S( 800C) = 28,3 gam trong 128,3 gam ddbh coù 28,3g R2SO4 vaø 100g H2O
Vaäy :
1026,4gam ddbh 226,4 g R2SO4 vaø 800 gam H2O.
Khoái löôïng dung dòch baõo hoaø taïi thôøi ñieåm 100C:
1026,4 395,4 = 631 gam
0
ôû 10 C, S(R2SO4 ) = 9 gam, neân suy ra:
109 gam ddbh coù chöùa 9 gam R2SO4
vaäy 631 gam ddbh coù khoái löôïng R2SO4 laø :
6319
52,1gam
109
khoái löôïng R2SO4 khan coù trong phaàn hiñrat bò taùch ra : 226,4 – 52,1 = 174,3 gam
395, 4
174,3
Vì soá mol hiñrat = soá mol muoái khan neân : 2 R 96 18n 2 R 96
442,2R-3137,4x +21206,4 = 0 R = 7,1n 48
Ñeà cho R laø kim loaïi kieàm , 7 < n < 12 , n nguyeân ta coù baûng bieän luaän:
n
8
9
10
11
R
8,8 18,6 23
30,1
Keát quaû phuø hôïp laø n = 10 , kim loaïi laø Na coâng thöùc hiñrat laø Na2SO4.10H2O
DAÏNG 2 :
BIEÄN LUAÄN THEO TRÖÔØNG HÔÏP
1) Nguyeân taéc aùp duïng:
- Ñaây laø daïng baøi taäp thöôøng gaëp chaát ban ñaàu hoaëc chaát saûn phaåm chöa xaùc ñònh
cuï theå tính chaát hoùa hoïc ( chöa bieát thuoäc nhoùm chöùc naøo, Kim loaïi hoaït ñoäng hay keùm
hoaït ñoäng, muoái trung hoøa hay muoái axit … ) hoaëc chöa bieát phaûn öùng ñaõ hoaøn toaøn chöa.
Vì vaäy caàn phaûi xeùt töøng khaû naêng xaûy ra ñoái vôùi chaát tham gia hoaëc caùc tröôøng hôïp coù
theå xaûy ra ñoái vôùi caùc saûn phaåm.
- Phöông phaùp bieän luaän:
+) Chia ra laøm 2 loaïi nhoû : bieän luaän caùc khaû naêng xaûy ra ñoái vôùi chaát tham gia vaø
bieän luaän caùc khaû naêng ñoái vôùi chaát saûn phaåm.
+) Phaûi naém chaéc caùc tröôøng hôïp coù theå xaûy ra trong quaù trình phaûn öùng. Giaûi baøi
toaùn theo nhieàu tröôøng hôïp vaø choïn ra caùc keát quaû phuø hôïp.
2) Caùc ví duï:
Ví duï 1:
Hoãn hôïp A goàm CuO vaø moät oxit cuûa kim loaïi hoùa trò II( khoâng ñoåi ) coù tæ leä mol
1: 2. Cho khí H2 dö ñi qua 2,4 gam hoãn hôïp A nung noùng thì thu ñöôïc hoãn hôïp raén B. Ñeå
hoøa tan heát raén B caàn duøng ñuùng 80 ml dung dòch HNO 3 1,25M vaø thu ñöôïc khí NO duy
nhaát.
Xaùc ñònh coâng thöùc hoùa hoïc cuûa oxit kim loaïi. Bieát raèng caùc phaûn öùng xaûy ra hoaøn
toaøn.
9
* Gôïi yù HS:
HS: Ñoïc ñeà vaø nghieân cöùu ñeà baøi.
GV: gôïi yù ñeå HS thaáy ñöôïc RO coù theå bò khöû hoaëc khoâng bò khöû bôûi H2 tuyø vaøo ñoä
hoaït ñoäng cuûa kim loaïi R.
HS: phaùt hieän neáu R ñöùng tröôùc Al thì RO khoâng bò khöû raén B goàm: Cu, RO
Neáu R ñöùng sau Al trong daõy hoaït ñoäng kim loaïi thì RO bò khöû hoãn hôïp raén
B goàm : Cu vaø kim loaïi R.
* Giaûi:
Ñaët CTTQ cuûa oxit kim loaïi laø RO.
Goïi a, 2a laàn löôït laø soá mol CuO vaø RO coù trong 2,4 gam hoãn hôïp A
Vì H2 chæ khöû ñöôïc nhöõng oxit kim loaïi ñöùng sau Al trong daõy BeâKeâToâp neân coù 2
khaû naêng xaûy ra:
- R laø kim loaïi ñöùng sau Al :
Caùc PTPÖ xaûy ra:
CuO +
H2
Cu +
H2 O
a
a
RO +
H2
R
+
H2 O
2a
2a
3Cu +
8HNO3
3Cu(NO3)2
+
2NO
+
4H2O
8a
3
a
3R
+
8HNO3
3R(NO3)2
+
2NO
2a
Theo ñeà baøi:
8a 16a
0, 08 1, 25 0,1
3
3
80a ( R 16)2a 2, 4
4H2O
+
4H2O
a 0, 0125
R 40(Ca )
Khoâng nhaän Ca vì keát quaû traùi vôùi giaû thieát R ñöùng sau Al
- Vaäy R phaûi laø kim loaïi ñöùng tröôùc Al
CuO +
H2
Cu +
H2 O
a
a
3Cu +
8HNO3
3Cu(NO3)2
+
2NO
a
RO
2a
+
16a
3
+
8a
3
2HNO3
4a
R(NO3)2
8a
4a 0,1
Theo ñeà baøi : 3
80a ( R 16).2a 2, 4
+
2H2O
a 0, 015
R 24( Mg )
Tröôøng hôïp naøy thoaû maõn vôùi giaû thieát neân oxit laø: MgO.
10
Ví duï 2:
Khi cho a (mol ) moät kim loaïi R tan vöøa heát trong dung dòch chöùa a (mol ) H2SO4 thì
thu ñöôïc 1,56 gam muoái vaø moät khí A. Haáp thuï hoaøn toaøn khí A vaøo trong 45ml dd
NaOH 0,2M thì thaáy taïo thaønh 0,608 gam muoái. Haõy xaùc ñònh kim loaïi ñaõ duøng.
* Gôïi yù HS:
GV: Cho HS bieát H2SO4 chöa roõ noàng ñoä vaø nhieät ñoä neân khí A khoâng roõ laø khí
naøo.Kim loaïi khoâng roõ hoùa trò; muoái taïo thaønh sau phaûn öùng vôùi NaOH chöa roõ laø muoái
gì. Vì vaäy caàn phaûi bieän luaän theo töøng tröôøng hôïp ñoái vôùi khí A vaø muoái Natri.
HS: Neâu caùc tröôøng hôïp xaûy ra cho khí A : SO 2 ; H2S ( khoâng theå laø H2 vì khí A taùc
duïng ñöôïc vôùi NaOH ) vaø vieát caùc PTPÖ daïng toång quaùt, choïn phaûn öùng ñuùng ñeå soá mol
axit baèng soá mol kim loaïi.
GV: Löu yù vôùi HS khi bieän luaän xaùc ñònh muoái taïo thaønh laø muoái trung hoøa hay
muoái axit maø khoâng bieát tæ soá mol caëp chaát tham gia ta coù theå giaû söû phaûn öùng taïo ra 2
muoái. Neáu muoái naøo khoâng taïo thaønh thì coù aån soá baèng 0 hoaëc moät giaù trò voâlyù.
* Giaûi:
Goïi n laø hoùa trò cuûa kim loaïi R .
Vì chöa roõ noàng ñoä cuûa H2SO4 neân coù theå xaûy ra 3 phaûn öùng:
2R
+
nH2SO4 R2 (SO4 )n +
nH2
(1)
2R +
2nH2SO4 R2 (SO4 )n +
nSO2 + 2nH2O
(2)
2R +
5nH2SO4 4R2 (SO4 )n +
nH2S + 4nH2O
(3)
khí A taùc duïng ñöôïc vôùi NaOH neân khoâng theå laø H2 PÖ (1) khoâng phuø hôïp.
Vì soá mol R = soá mol H2SO4 = a , neân :
Neáu xaûy ra ( 2) thì : 2n = 2 n =1 ( hôïp lyù )
Neáu xaûy ra ( 3) thì : 5n = 2 n =
2
( voâ lyù )
5
Vaäy kim loaïi R hoùa trò I vaø khí A laø SO2
2R +
2H2SO4 R2 SO4
+
a(mol)
a
a
2
SO2 + 2H2O
a
2
Giaû söû SO2 taùc duïng vôùi NaOH taïo ra 2 muoái NaHSO3 , Na2SO3
SO2 +
NaOH
NaHSO3
Ñaët : x (mol)
x
x
SO2 +
2NaOH
Na2SO3 +
H2 O
y (mol)
2y
y
x 2 y 0, 2 0, 045 0, 009
x 0, 001
theo ñeà ta coù : 104 x 126 y 0,608
giaûi heä phöông trình ñöôïc y 0, 004
Vaäy giaû thieát phaûn öùng taïo 2 muoái laø ñuùng.
Ta coù: soá mol R2SO4 = soá mol SO2 = x+y = 0,005 (mol)
Khoái löôïng cuûa R2SO4 : (2R+ 96)0,005 = 1,56
R = 108 .
DAÏNG 3:
11
Vaäy kim loaïi ñaõ duøng laø Ag.
BIEÄN LUAÄN SO SAÙNH
1) Nguyeân taéc aùp duïng:
- Phöông phaùp naøy ñöôïc aùp duïng trong caùc baøi toaùn xaùc ñònh teân nguyeân toá maø caùc
döõ kieän ñeà cho thieáu hoaëc caùc soá lieäu veà löôïng chaát ñeà cho ñaõ vöôït quaù, hoaëc chöa ñaït
ñeán moät con soá naøo ñoù.
- Phöông phaùp bieän luaän:
Laäp caùc baát ñaúng thöùc keùp coù chöùa aån soá ( thöôøng laø nguyeân töû khoái ). Töø baát
ñaúng thöùc naøy tìm ñöôïc caùc giaù trò chaën treân vaø chaën döôùi cuûa aån ñeå xaùc ñònh moät giaù trò
hôïp lyù.
Caàn löu yù moät soá ñieåm hoã trôï vieäc tìm giôùi haïn thöôøng gaëp:
+) Hoãn hôïp 2 chaát A, B coù soá mol laø a( mol) thì : 0 < nA, nB < a
+) Trong caùc oxit : R2Om thì : 1 m, nguyeân 7
+) Trong caùc hôïp chaát khí cuûa phi kim vôùi Hiñro RHn thì :
1 n, nguyeân 4
2) Caùc ví duï :
Ví duï1:
Coù moät hoãn hôïp goàm 2 kim loaïi A vaø B coù tæ leä khoái löôïng nguyeân töû 8:9. Bieát khoái
löôïng nguyeân töû cuûa A, B ñeàu khoâng quaù 30 ñvC. Tìm 2 kim loaïi
* Gôïi yù HS:
Thoâng thöôøng HS hay laøm “ moø maãn” seõ tìm ra Mg vaø Al nhöng phöông phaùp trình
baøy khoù maø chaëc cheõ, vì vaäy giaùo vieân caàn höôùng daãn caùc em caùch chuyeån moät tæ soá thaønh
2 phöông trình toaùn :
Neáu A : B = 8 : 9 thì
A 8n
B 9n
*Giaûi:
A 8
B 9
A 8n
neân B 9n ( n z+ )
Vì A, B ñeàu coù KLNT khoâng quaù 30 ñvC neân : 9n 30 n 3
Ta coù baûng bieän luaän sau :
N
1
2
3
A
8
16
24
B
9
18
27
Suy ra hai kim loaïi laø Mg vaø Al
Theo ñeà : tæ soá nguyeân töû khoái cuûa 2 kim loaïi laø
Ví duï 2:
Hoøa tan 8,7 gam moät hoãn hôïp goàm K vaø moät kim loaïi M thuoäc phaân nhoùm chính
nhoùm II trong dung dòch HCl dö thì thaáy coù 5,6 dm 3 H2 ( ÑKTC). Hoøa tan rieâng 9 gam
kim loaïi M trong dung dòch HCl dö thì theå tích khí H 2 sinh ra chöa ñeán 11 lít ( ÑKTC).
Haõy xaùc ñònh kim loaïi M.
12
* Gôïi yù HS:
GV yeâu caàu HS laäp phöông trình toång khoái löôïng cuûa hoãn hôïp vaø phöông trình toång
soá mol H2. Töø ñoù bieán ñoåi thaønh bieåu thöùc chæ chöùa 2 aån laø soá mol (b) vaø nguyeân töû khoái
M. Bieän luaän tìm giaù trò chaën treân cuûa M.
Töø PÖ rieâng cuûa M vôùi HCl baát ñaúng thöùc veà VH giaù trò chaën döôùi cuûa M
Choïn M cho phuø hôïp vôùi chaën treân vaø chaën döôùi
* Giaûi:
Ñaët a, b laàn löôït laø soá mol cuûa moãi kim loaïi K, M trong hoãn hôïp
Thí nghieäm 1:
2K +
2HCl
2KCl
+
H2
a
a/2
M
+
2HCl
MCl2
+
H2
b
b
2
a
5, 6
soá mol H2 = 2 b 22, 4 0, 25 a 2b 0,5
Thí nghieäm 2:
M
+
2HCl MCl2
+
H2
9/M(mol)
9/M
9
11
Theo ñeà baøi: M 22, 4
M > 18,3
(1)
39a b.M 8, 7
39(0,5 2b) bM 8, 7
10,8
b
=
78 M
a 0,5 2b
10,8
Vì 0 < b < 0,25 neân suy ra ta coù :
< 0,25 M < 34,8 (2)
78 M
Maët khaùc: a 2b 0,5
Töø (1) vaø ( 2) ta suy ra kim loaïi phuø hôïp laø Mg
DAÏNG 4:
BIEÄN LUAÄN THEO TRÒ SOÁ TRUNG BÌNH
( Phöông phaùp khoái löôïng mol trung bình)
1) Nguyeân taéc aùp duïng:
- Khi hoãn hôïp goàm hai chaát coù caáu taïo vaø tính chaát töông töï nhau ( 2 kim loaïi cuøng
phaân nhoùm chính, 2 hôïp chaát voâ cô coù cuøng kieåu coâng thöùc toång quaùt, 2 hôïp chaát höõu cô
ñoàng ñaúng … ) thì coù theå ñaët moät coâng thöùc ñaïi dieän cho hoãn hôïp. Caùc giaù trò tìm ñöôïc cuûa
chaát ñaïi dieän chính laø caùc giaù trò cuûa hoãn hôïp ( mhh ; nhh ; M hh )
- Tröôøng hôïp 2 chaát coù caáu taïo hoaëc tính chaát khoâng gioáng nhau ( ví duï 2 kim loaïi
khaùc hoùa trò; hoaëc 2 muoái cuøng goác cuûa 2 kim loaïi khaùc hoùa trò … ) thì tuy khoâng ñaët ñöôïc
coâng thöùc ñaïi dieän nhöng vaãn tìm ñöôïc khoái löôïng mol trung bình:
M
M
hh
mhh n1M 1 n2 M 2 ...
nhh
n1 n2 ...
phaûi naèm trong khoaûng töø M1 ñeán M2
13
- Phöông phaùp bieän luaän :
Töø giaù trò M hh tìm ñöôïc, ta laäp baát ñaúng thöùc keùp M 1 < M hh < M2 ñeå tìm giôùi haïn
cuûa caùc aån. ( giaû söû M1< M2)
2) Caùc ví duï:
Ví duï 1:
Cho 8 gam hoãn hôïp goàm 2 hyñroxit cuûa 2 kim loaïi kieàm lieân tieáp vaøo H 2O thì ñöôïc
100 ml dung dòch X.
Trung hoøa 10 ml dung dòch X trong CH 3COOH vaø coâ caïn dung dòch thì thu ñöôïc
1,47 gam muoái khan.
90ml dung dòch coøn laïi cho taùc duïng vôùi dung dòch FeCl x dö thì thaáy taïo thaønh 6,48
gam keát tuûa.
Xaùc ñònh 2 kim loaïi kieàm vaø coâng thöùc cuûa muoái saét clorua.
* Gôïi yù HS:
Tìm khoái löôïng cuûa hoãn hôïp kieàm trong 10 ml dung dòch X vaø 90 ml dung dòch X.
Hai kim loaïi kieàm coù coâng thöùc vaø tính chaát töông töï nhau neân ñeå ñôn giaûn ta ñaët
moät coâng thöùc ROH ñaïi dieän cho hoãn hôïp kieàm. Tìm trò soá trung bình R
* Giaûi:
Ñaët coâng thöùc toång quaùt cuûa hoãn hôïp hiñroxit laø ROH, soá mol laø a (mol)
Thí nghieäm 1:
10 8
mhh = 100 = 0,8 gam
ROH +
CH3COOH CH3COOR
1 mol
1 mol
0,8
1, 47
R 17 R 59
suy ra :
+
H2 O
(1)
R 33
vaäy coù 1kim loaïi A > 33 vaø moät kim loaïi B < 33
Vì 2 kim loaïi kieàm lieân tieáp neân kim loaïi laø Na, K
Coù theå xaùc ñònh ñoä taêng khoái löôïng ôû (1) : m = 1,47 – 0,8=0,67 gam
nROH = 0,67: ( 59 –17 ) =
0,8
0, 67
42
= 0, 67 42 ; 50 R
Thí nghieäm 2:
mhh = 8 - 0,8 = 7,2 gam
xROH
+
FeClx
(g): ( R +17)x
7,2 (g)
M
ROH
suy ra ta coù:
= 50 –17 = 33
Fe(OH)x +
(56+ 17x)
6,48 (g)
( R 17) x 56 17 x
6, 48
7, 2
R 33
xRCl
(2)
giaûi ra ñöôïc x = 2
14
Vaäy coâng thöùc hoùa hoïc cuûa muoái saét clorua laø FeCl2
Ví duï 2:
X laø hoãn hôïp 3,82 gam goàm A2SO4 vaø BSO4 bieát khoái löôïng nguyeân töû cuûa B hôn
khoái löôïng nguyeân töû cuûa A laø1 ñvC. Cho hoãn hôïp vaøo dung dòch BaCl 2 dö thì thu ñöôïc
6,99 gam keát tuûa vaø moät dung dòch Y.
a) Coâ caïn dung dòch Y thì thu ñöôïc bao nhieâu gam muoái khan
b) Xaùc ñònh caùc kim loaïi A vaø B
* Gôïi yù HS :
-Do hoãn hôïp 2 muoái goàm caùc chaát khaùc nhau neân khoâng theå duøng moät coâng thöùc ñeå
ñaïi dieän.
-Neáu bieát khoái löôïng mol trung bình cuûa hoãn hôïp ta seõ tìm ñöôïc giôùi haïn nguyeân töû
khoái cuûa 2 kim loaïi.
* Giaûi:
a)
A2SO4
+
BaCl2
BSO4
+
BaCl2
Theo caùc PTPÖ :
BaSO4
BaSO4
Soá mol X = soá mol BaCl2 = soá mol BaSO4 =
+
+
2ACl
BCl2
6,99
0, 03mol
233
Theo ñònh luaät baûo toaøn khoái löôïng ta coù:
m( ACl BCl ) 3,82 + (0,03. 208) – 6.99 = 3,07 gam
2
b)
MX
3,82
127
0, 03
Ta coù M1 = 2A + 96 vaø M2 = A+ 97
2 A 96 127
Vaäy : A 97 127
(*)
Töø heä baát ñaúng thöùc ( *) ta tìm ñöôïc :
15,5 < A < 30
Kim loaïi hoùa trò I thoaû maõn ñieàu kieän treân laø Na (23)
Suy ra kim loaïi hoùa trò II laø Mg ( 24)
DAÏNG 5: BIEÄN LUAÄN TÌM CTPT CUÛA HÔÏP CHAÁT HÖÕU CÔ TÖØ COÂNG THÖÙC
NGUYEÂN
1) Nguyeân taéc aùp duïng:
- Trong caùc baøi toaùn tìm CTHH cuûa hôïp chaát höõu cô, neáu bieát coâng thöùc nguyeân
maø chöa bieát khoái löôïng mol M thì phaûi bieän luaän.
- Phöông phaùp phoå bieán: Töø coâng thöùc nguyeân cuûa hôïp chaát höõu cô, taùch moät soá
nguyeân töû thích hôïp thaønh nhoùm ñònh chöùc caàn xaùc ñònh. Töø ñoù coù theå bieän luaän tìm moät
coâng thöùc phaân töû ñuùng nhôø caùc pheùp toaùn ñoàng nhaát thöùc giöõa coâng thöùc nguyeân vaø
coâng thöùc toång quaùt cuûa loaïi hôïp chaát voâ cô.
Löu yù: HS caàn naém vöõng 1 soá vaán ñeà sau :
15
Coâng thöùc chung cuûa hiñro cacbon no laø : CmH2m + 2
CT chung cuûa Hiñro cacbon maïch hôû coù k lieân keát laø CmH2m + 2 – 2k
CTTQ cuûa hôïp chaát coù a nhoùm chöùc (A ) hoùa trò I laø : CmH2m + 2 – 2k – a (A)a
Trong ñoù nhoùm chöùc A coù theå laø: – CHO ; – COOH ; – OH …
2) Caùc ví duï:
Ví duï 1:
Coâng thöùc nguyeân cuûa moät loaïi röôïu maïch hôû laø (CH 3O)n. Haõy bieän luaän ñeå xaùc
ñònh coâng thöùc phaân töû cuûa röôïu noùi treân.
* Giaûi:
Töø coâng thöùc nguyeân (CH3O)n ñöôïc vieát laïi : CnH2n( OH)n
Coâng thöùc toång quaùt cuûa röôïu maïch hôû laø CmH2m+2 – 2k –a (OH)a
Trong ñoù : k laø soá lieân keát trong goác Hiñro cacbon
Suy ra ta coù :
n m
2n 2 m 2 2 k a
n a
n = 2 –2k ( k : nguyeân döông )
Ta coù baûng bieän luaän:
0
1
k
2
0 (sai)
n
Vaäy CTPT cuûa röôïu laø C2H4 (OH)2
2
-2( sai )
Ví duï 2:
Anñeâhit laø hôïp chaát höõu cô trong phaân töû coù chöùa nhoùm – CHO. Haõy tìm CTPT cuûa
moät Anñeâhit maïch hôû bieát coâng thöùc ñôn giaûn laø C4H4O vaø phaân töû coù 1 lieân keát ba.
* Giaûi:
Coâng thöùc nguyeân cuûa anñeâhit : (C4H4O )n C3nH3n (CHO)n
Coâng thöùc toång quaùt cuûa axit maïch hôû laø :
CmH2m + 2 -2k –a (CHO)a
Suy ra ta coù heä phöông trình:
3n m
3n 2m 2 2k a
n a
n = k –1
vì trong phaân töû coù 1 lieân keát ba neân coù 2 lieân keát .
Suy ra k = 2
n = 2 –1 = 1
Vaäy CTPT cuûa An ñeâhit laø : C3H3CHO
Toùm laïi : treân ñaây chæ laø moät soá kinh nghieäm veà phaân daïng vaø phöông phaùp giaûi
toaùn bieän luaän tìm coâng thöùc hoùa hoïc. Ñaây chæ laø moät phaàn nhoû trong heä thoáng baøi taäp
hoùa hoïc naâng cao. Ñeå trôû thaønh moät hoïc sinh gioûi hoùa thì hoïc sinh coøn phaûi reøn luyeän
nhieàu phöông phaùp khaùc. Tuy nhieân, muoán giaûi baát cöù moät baøi taäp naøo, hoïc sinh cuõng
phaûi naém thaät vöõng kieán thöùc giaùo khoa veà hoùa hoïc. Khoâng ai coù theå giaûi ñuùng moät baøi
toaùn neáu khoâng bieát chaéc phaûn öùng hoùa hoïc naøo xaûy ra, hoaëc neáu xaûy ra thì taïo saûn
16
phaåm gì, ñieàu kieän phaûn öùng nhö theá naøo ?. Nhö vaäy, nhieäm vuï cuûa giaùo vieân khoâng
nhöõng taïo cô hoäi cho HS reøn kyõ naêng giaûi baøi taäp hoùa hoïc, maø coøn xaây döïng moät neàn
kieán thöùc vöõng chaéc, höôùng daãn caùc em bieát keát hôïp nhuaàn nhuyeãn nhöõng kieán thöùc kyõ
naêng hoùa hoïc vôùi naêng löïc tö duy toaùn hoïc.
17
C - BAØI HOÏC KINH NGHIEÄM VAØ KEÁT QUAÛ ÑAÏT ÑÖÔÏC:
I- BAØI HOÏC KINH NGHIEÄM:
Trong quaù trình boài döôùng hoïc sinh gioûi cho huyeän, toâi ñaõ vaän duïng ñeà taøi naøy vaø
ruùt ra moät soá kinh nghieäm thöïc hieän nhö sau:
- Giaùo vieân phaûi chuaån bò thaät kyõ noäi dung cho moãi daïng baøi taäp caàn boài döôõng cho
HS. Xaây döïng ñöôïc nguyeân taéc vaø phöông phaùp giaûi caùc daïng baøi toaùn ñoù.
- Tieán trình boài döôõng kyõ naêng ñöôïc thöïc hieän theo höôùng ñaûm baûo tính keá thöøa vaø
phaùt trieån vöõng chaéc. Toâi thöôøng baét ñaàu töø moät baøi taäp maãu, höôùng daãn phaân tích ñaàu
baøi caën keõ ñeå hoïc sinh xaùc ñònh höôùng giaûi vaø töï giaûi, töø ñoù caùc em coù theå ruùt ra phöông
phaùp chung ñeå giaûi caùc baøi toaùn cuøng loaïi. Sau ñoù toâi toå chöùc cho HS giaûi baøi taäp töông
töï maãu; phaùt trieån vöôït maãu vaø cuoái cuøng neâu ra caùc baøi taäp toång hôïp.
- Moãi daïng baøi toaùn toâi ñeàu ñöa ra nguyeân taéc nhaèm giuùp caùc em deã nhaän daïng
loaïi baøi taäp vaø deã vaän duïng caùc kieán thöùc, kyõ naêng moät caùch chính xaùc; haïn cheá ñöôïc
nhöõng nhaàm laãn coù theå xaûy ra trong caùch nghó vaø caùch laøm cuûa HS.
- Sau moãi daïng toâi luoân chuù troïng ñeán vieäc kieåm tra, ñaùnh giaù keát quaû, söûa chöõa
ruùt kinh nghieäm vaø nhaán maïnh nhöõng sai soùt maø HS thöôøng maéc.
II- KEÁT QUAÛ ÑAÏT ÑÖÔÏC:
Nhöõng kinh nghieäm neâu trong ñeà taøi ñaõ phaùt huy raát toát naêng löïc tö duy, ñoäc laäp
suy nghó cho ñoái töôïng HS gioûi. Caùc em ñaõ tích cöïc hôn trong vieäc tham gia caùc hoaït
ñoäng xaùc ñònh höôùng giaûi vaø tìm kieám höôùng giaûi cho caùc baøi taäp.Qua ñeà taøi naøy, kieán
thöùc, kyõ naêng cuûa HS ñöôïc cuûng coá moät caùch vöõng chaéc, saâu saéc; keát quaû hoïc taäp cuûa HS
luoân ñöôïc naâng cao. Töø choã raát luùng tuùng khi gaëp caùc baøi toaùn bieän luaän, thì nay phaàn
lôùn caùc em ñaõ töï tin hôn , bieát vaän duïng nhöõng kyõ naêng ñöôïc boài döôõng ñeå giaûi thaønh
thaïo caùc baøi taäp bieän luaän mang tính phöùc taïp.
Ñaëc bieät coù moät soá em ñaõ bieát giaûi toaùn bieän luaän moät caùch saùng taïo, coù nhieàu baøi
giaûi hay vaø nhanh.Trong soá ñoù coù nhieàu em ñaõ ñaït thaønh tích cao trong caùc kyø thi caáp
tænh. Chaúng haïn nhö em Nguyeãn Thò Kim Phöôïng; Vöông Huy Tuaán; Phaïm Thò Hoøa;
Nguyeãn Ngoïc Nghóa ; Phaïm Nguyeãn Trung Tuyeån ; Nguyeãn Xuaân Thaêng …
Ñeà taøi naøy, ñaõ goùp phaàn raát lôùn vaøo keát quaû boài döôõng HS gioûi huyeän An Kheâ vaø
Ñak Pô thi tænh töø naêm hoïc 2001- 2002 ñeán nay. Soá lieäu cuï theå nhö sau:
Naêm hoïc
2001-2002
2002-2003
2003-2004
Soá HS döï thi caáp Tænh
8
13
15
Soá HS ñaït
5
13
13
18
D- KEÁT LUAÄN CHUNG:
Vieäc phaân daïng caùc baøi toaùn tìm CTHH baèng phöông phaùp bieän luaän ñaõ neâu trong
ñeà taøi nhaèm muïc ñích boài döôõng vaø phaùt trieån kieán thöùc kyõ naêng cho HS vöøa beàn vöõng,
vöøa saâu saéc; phaùt huy toái ña söï tham gia tích cöïc cuûa ngöôøi hoïc. Hoïc sinh coù khaû naêng töï
tìm ra kieán thöùc,töï mình tham gia caùc hoaït ñoäng ñeå cuûng coá vöõng chaéc kieán thöùc,reøn
luyeän ñöôïc kyõ naêng. Ñeà taøi coøn taùc ñoäng raát lôùn ñeán vieäc phaùt trieån tìm löïc trí tueä, naâng
cao naêng löïc tö duy ñoäc laäp vaø khaû naêng tìm toøi saùng taïo cho hoïc sinh gioûi. Tuy nhieân
caàn bieát vaän duïng caùc kyõ naêng moät caùch hôïp lyù vaø bieát keát hôïp caùc kieán thöùc cô baûn hoaù
hoïc, toaùn hoïc cho töøng baøi taäp cuï theå thì môùi ñaït ñöôïc keát quaû cao.
Trong khi vieát ñeà taøi naøy chaéc chaén toâi chöa thaáy heát ñöôïc nhöõng öu ñieån vaø toàn
taïi trong tieán trình aùp duïng, toâi raát mong muoán ñöôïc söï goùp yù pheâ bình cuûa caùc ñoàng
nghieäp ñeå ñeà taøi ngaøy caøng hoaøn thieän hôn.
Toâi xin chaân thaønh caùm ôn !
Ñak Pô, ngaøy 04 thaùng 03 naêm 2005
Ngöôøi vieát
Nguyeãn Ñình Haønh
19
E- PHAÀN PHUÏ LUÏC:
I- PHIEÁU ÑIEÀU TRA :
1) Ñieàu tra tình caûm, thaùi ñoä cuûa 20 HS gioûi veà naêng löïc giaûi BTHH bieän luaän:
Em haõy töï nhaän xeùt khaû naêng cuûa mình veà giaûi
toaùn bieän luaän ( ñaùnh daáu vaøo oâ töông öùng)
a) Giaûi toát ña soá caùc baøi toaùn
b) Giaûi ñöôïc moät soá baøi ñôn giaûn
c) Giaûi ñöôïc nhöng chöa naém ñöôïc
phöông phaùp ( coøn moø maãn )
d) Khoâng bieát giaûi loaïi naøy
Keát quaû :
Thôøi gian
a
b
c
d
Tröôùc khi thöïc hieän ñeà taøi
0
10
5
5
Sau khi thöïc hieän ñeà taøi
15
0
5
0
2) Ñieàu tra veà coâng taùc boài döôõng cuûa GV ( qua 10 giaùo vieân coù boài döôõng HS gioûi )
Xin vui loøng cho bieát noäi dung naøo gaây khoù khaên
lôùn nhaát trong vieäc boài döôõng HS gioûi.
( ñaùnh daáu vaøo oâ töông öùng)
A) Khoâng gaëp khoù khaên naøo.
B) Caùc baøi toaùn khoâng coù bieän luaän.
C) Caùc baøi toaùn bieän luaän.
D) Moät loaïi baøi taäp khaùc.
Xin vui loøng cho bieát nhöõng khoù khaên cuï theå
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Keát quaû:
Caâu
Keát quaû
A
0
B
0
C
7
D
3
II- TAØI LIEÄU THAM KHAÛO:
Hình thaønh kyõ naêng giaûi BTHH – Cao Thò Thaëng – NXBGD 1999.
Baøi taäp naâng cao hoaù hoïc 9 – Leâ Xuaân Troïng – NXXBGD 2004.
300 BTHH voâ cô – Leâ Ñình Nguyeân – NXB ÑHQG thaønh phoá Hoà Chí Minh 2002.
Boài döôõng hoùa hoïc THCS –Vuõ Anh Tuaán –NXBGD 2004.
--------------------------------
- Xem thêm -
.DOC 
20 
1233 
116 
