Sáng kiến kinh nghiệm
ÁP DỤNG PHƯƠNG PHÁP
DẠY HỌC THEO HƯỚNG
TÍCH CỰC LẤY HỌC SINH
LÀM TRUNG TÂM - MÔN
NGỮ VĂN
A, ĐẶT VẤN ĐỀ.
Dạy văn trong nhà trường phổ thông đang là một thử thách lớn với
giáo viên hiện nay. Dạy như thế nào cho hay, cho hiệu quả cao, tạo sự
hứng thú, say mê cho học sinh quả thực là cả một vấn đề lớn. Có nhiều
nguyên nhân dẫn tới việc học sinh không thích học văn như:
+ Môn văn là môn khó học.
+ Nghề nghiệp cho môn văn không phong phú
+ Giáo viên dạy không hay không cuốn hút.
+ Chưa có những phương pháp thích hợp kích thích sự say mê học,
sáng tạo, cảm thụ văn học của học sinh.
Trong sáng kiến kinh nghiệm nhỏ này tôi chỉ đưa ra hướng áp dụng
phương pháp dạy học theo hướng tích cực lấy học sinh làm trung
tâm ở môn Ngữ Văn nhằm mục đích nâng cao hiệu quả dạy và học văn
trong trường phổ thông.
B/ LÝ DO CHỌN ĐỀ TÀI.
1- Trong trường THPT học sinh thường có những quan niệm rất sai
lệch trong việc học môn văn. Có những học sinh cho rằng môn văn là
môn học thuộc chỉ cần học những gì thầy cô giáo cho ghi trên lớp là đạt
yêu cầu. Khi là bài kiểm tra chỉ cần tái hiện lại y hệt những kiến thức
đó là đạt yêu cầu. Hoặc học văn chỉ cần chăm chú ghi chép là được chứ
không cần tư duy sáng tạo. Đó là những quan niệm sai, lệch lạc. Học
văn không phải chỉ thụ động đọc chép mà là cả một quá trình cảm thụ
nghệ thuật đầy sáng tạo.
2- Việc học sinh không thích thú với môn văn cũng có nhiều lí do như
đã nêu ở trên tuy nhiên có một nguyên nhân khá quan trọng đó là: Thầy
cô giáo chưa thực sự tạo ra sự cuốn hút học sinh bằng bài giảng của
mình mà điều quan trọng nhất là có những phương pháp thích hợp
trong một bài giảng văn.
3- Với đề tài này, người viết muốn đưa ra một vài phương pháp tích
cực lấy học sinh làm trung tâm qua một số bài học cụ thể trong chương
trình ngữ Văn 10.
C/ PHẠM VI ĐỀ TÀI.
Với đề tài này người viết nghiên cứu trong diện hẹp qua một số bài
học cụ thể trong chương trình ngữ Văn 10 nâng cao: " Truyện An
Dương Vương và Mị Châu Trọng Thuỷ" và " Thái Sư Trần Thủ Độ" (
trích " Đại Việt sử kí toàn thư - Ngô Sĩ Liên).
D/ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU.
1- Từ việc tìm hiểu đặc điểm chung về một vài phương pháp dạy học
tích cực lấy học sinh làm trung tâm, giáo viên áp dụng cụ thể vào một
số tiết học cụ thể trong chương trình ngữ Văn 10 nâng cao.
2- Từ đó áp dụng cụ thể vào một số bài như " Truyện An Dương
Vương và Mị Châu Trọng Thuỷ" và " Thái Sư Trần Thủ Độ" ( trích "
Đại Việt sử kí toàn thư - Ngô Sĩ Liên) trong chương trình ngữ Văn 10
nâng cao.
E/ CẤU TRÚC CỦA ĐỀ TÀI: Gồm 3 phần.
- Phần I: Giới thiệu chung.
- Phần II: (Trọng tâm) gồm 3 chương.
+ Chương I : Cơ sở lý luận và thực tiễn của đề tài.
+ Chương II: Áp dụng một vài phương pháp dạy học tích cực trong
giờ đọc hiểu văn bản văn học, thực nghiệm trong một số tác phẩm.
+ Chương III: Trắc nghiệm kiểm chứng đề tài
- Phần III: Kết luận.
PHẦN NỘI DUNG
CHƯƠNG I: Cơ sở lý luận và thực tiễn của đề tài.
1, Định nghĩa chung về phương pháp.
- Phương pháp : Theo tiếng Hilạp là " Mê tốt" có nghĩa là con đường,
cách thức, phương tiện để đạt tới mục đích nhất định, để giải quyết
những nhiệm vụ nhất định.( phương pháp ở đây gắn liền với việc làm) (
theo Phương pháp dạy học văn )
- Hêghen thì định nghĩa: Phương pháp là ý thức về hình thức của tự sự
vận động bên trong của nội dung, nội dung nào phương pháp ấy(
phương pháp gắn liền với đối tượng) ( theo Hêghen bàn về văn học
nghệ thuật).
2, Phương pháp dạy học.
Theo giáo sư Nguyễn Ngọc Khoa thì: phương pháp dạy học là cách
thức làm việc của thầy và trò trong sự phối hợp thống nhất và dưới sự
chỉ đạo của thầy nhằm làm cho trò tự giác tích cực tự học nhằm đạt tới
mục đích dạy học.
3, Một số phương pháp dạy học trong nhà trường.
Có rất nhiều phương pháp dạy học được sử dụng trong quá trình lên
lớp như: Thuyết trình, giảng giải, phát vấn, nêu vấn đề, chia nhóm
trao đổi thảo luận, giảng bình, phân tích, so sánh......trong các phương
pháp trên cần sử dụng một cách linh hoạt, phù hợp trong từng bài dạy
cụ thể cũng như từng đối tượng học sinh cụ thể.
Trong các phương pháp nêu trên tôi chỉ đề cập đến hai phương pháp
mà theo tôi là những phương pháp dạy học tích cực phát huy được tính
chủ động sáng tạo của học sinh trong quá trình tiếp nhận tác phẩm văn
chương, tạo hứng thú trong quá trình học văn, thể hiện hết được những
nội dung của chương trình sách giáo khoa lớp 10 theo chương trình đổi
mới. Đó là phương pháp: Dạy học nêu vấn đề lấy học sinh làm trung
tâm, dạy học ,chia nhóm trong quá trình khai thác khám phá tác
phẩm.
a, Phương pháp dạy học nêu vấn đề lấy học sinh làm trung tâm.
Bản chất của phương pháp này là phát huy khả năng cao nhất vốn có
cho học sinh để học sinh tự tiếp nhận tri thức, khám phá tri thức và
chuyển tri thức từ bên ngoài vào cho học sinh. Dạy học tích cực hướng
vào trí thông minh của học sinh làm cho học sinh năng động sáng tạo.
Theo nguyên Bộ Trưởng Bộ GD - ĐT Trần Hồng Quân thì " Phương
pháp dạy học phải hướng vào việc khơi dậy, rèn luyện và phát triển
khả năng nghĩ và làm việc một cách linh động tự chủ sáng tạo của học
sinh ngay trong lao động học tập ở nhà trường. Người học giữu vai trò
chủ động tích cực trong quá trình học tập không thụ động như phương
pháp đọc chép cổ truyền"
Các bước tiến hành của phương pháp dạy học này cơ bản gồm:
- Tạo ra những vấn đề khó khăn bế tắc để buộc học sinh phải suy nghĩ
tìm cách vượt qua thực hiện nhiệm vụ nhận thức.
- Tạo ra vấn đề bằng nhiều phương pháp như: phương pháp lựa chọn,
tạo nghịch lí, nêu giả định...
- Đánh giá của thầy giáo sau quá trình trả lời của học sinh.
Muốn thực hiện tốt phương pháp này trong quá trình đọc hiểu văn bản
văn học thì trước hết cần có những sự chuẩn bị cần thiết như:
+ Giáo viên phải có sự chuẩn bị một hệ thống câu hỏi theo hướng gợi
mở có ý thức trong việc lấy học sinh làm trung tâm.
+ Cuốn hút học sinh bằng những câu hỏi có tính phát hiện.
+ Khuyến khích bằng điểm số cho học sinh điểm cao nếu học sinh có
những câu trả lời hay có tính phát hiện.
+ Cho học sinh có thói quen nhận xét câu trả lời của bạn mình có bổ
sung và đưa ra các ý kiến cũng như các cách hiểu vấn đề khác nhau.
b, Phương pháp dạy học chia nhóm trong quá trình khai thác khám
phá tác phẩm.
Chia nhóm không phải là một phương pháp dạy học mới. Nhưng
trong quá trình dạy văn trong nhà trường phổ thông do nhiều lí do cho
nên phương pháp này không được áp dụng hoặc có áp dụng nhưng
không chú ý thực sự đến hiệu quả của phương pháp mà chỉ xem là một
cách để người dự đánh giá là có sử dụng phương pháp đa dạng trong
quá trình giảng dạy. Cho nên việc áp dụng phương pháp này không có
hiệu quả.
Vậy nên áp dụng phương pháp này như thế nào? Cần sự chuẩn bị ra
sao? Có sự hỗ trợ gì của các phương tiện dạy học?
- Thứ nhất giáo viên phải tổ chức lớp học thành những nhóm học tập,
có thể hai bàn thành một nhóm trong đó có cử nhóm trưởng và các
thành viên.
- Có những phiếu học tập theo nội dung học tập của từng tiết học.
- Giao cho các nhóm thực hiện những nội dung giống hoặc khác nhau
trong từng bài học cụ thể.
Các bước thực hiện:
- Giao nội dung cho từng nhóm và yêu cầu thực hiện.
- Gọi từng nhóm trình bày nội dung sau một thời gian nhất định bằng
nhiều hình thức khác nhau như: Trình bày tại chỗ, trình bày trên bảng,
tốt nhất là trình bày bằng máy hắt qua máy chiếu đa năng.
- Yêu cầu các nhóm khác nhận xét và bổ sung nội dung trả lời.
- Giáo viên nhận xét, thẩm định tính chuẩn xác.
- Cho điểm từng nhóm: có thể cho 2 học sinh điểm trong một nhóm.
Chú ý: Phương tiện phục vụ để thực hiện tốt phương pháp trên bao
gồm: Máy chiếu đa năng, máy hắt, băng đĩa hình, tờ thảo luận,..........
Chương II: Áp dụng một vài phương pháp dạy học tích
cực trong giờ đọc hiểu văn bản văn học, thực nghiệm trong
một số tác phẩm.
1, Phương pháp chia nhóm thảo luận.
a, Trong tác phẩm " An Dương Vương và Mị Châu Trọng Thuỷ"
- Đây là một tác phẩm thuộc thể loại truyền thuyết cho nên trong quá
trình tìm hiểu văn bản cần bám sát vào những đặc trưng của thể loại
truyền thuyết.
- Trong văn bản này giáo viên cần có nhiều phương pháp để giúp học
sinh khám phá tác phẩm. Đối với chia nhóm thảo luận thì cần lựa chọn
những thời điểm thích hợp để áp dụng: Cụ thể.
+ Ví dụ giáo viên có thể đưa ra những câu hỏi như: Tại sao An Dương
Vương xây mãi mà không xong thành? Đánh giá về nhân vật này như
thế nào? Hoặc em có bàn luận gì về chi tiết Ngọc trai giếng nước? Qua
chi tiết này nhân dân ta muốn nói lên điều gì?
+ Hoặc trong bi kịch tình yêu của Mị Châu và Trọng Thuỷ giáo viên có
thể đưa ra vấn đề thảo luận theo nhóm như: Phân tích từng hành động
của nhân vật Mị Châu và Trọng Thuỷ? Qua đó em có đánh giá gì về
từng nhân vật?
- Học sinh sẽ thảo luận và đưa ra những cách hiểu về vấn đề và trình
bày nội dung mà nhóm mình thảo luận. Trong tác phẩm này chỉ nên
chọn một vấn đề để thực hiện phương pháp này.
b, Trong tác phẩm " Thái Sư Trần Thủ Độ"
- Đây là một tác phẩm phẩm bình nhân vật lịch sử có dụng ý khen của
sử gia, người viết sử đã chọn lọc những chi tiết sự việc tiêu biểu trong
cuộc đời của nhân vật để khen và qua đó tỏ rõ tài năng cũng như nhân
cách của mình. Trong tác phẩm có bốn chi tiết, sự việc liên quan đến
Trần Thủ Độ, giáo viên có thể chọn một trong bốn chi tiết trong tác
phẩm để thực hiện thao tác chia nhóm: Chi tiết Thủ Độ đối xử với
người hặc tội mình, đối với người quân hiệu giữ thềm cấm, đối với kẻ
cậy nhờ xin chức câu đương, đối với việc đưa anh trai vào làm tướng
trong triều. Nếu giáo viên chọn sự việc Trần Thủ Độ xử lí với kẻ xin
chức câu đương thì có thể đặt câu hỏi cho các nhóm như:
+ Nêu và phân tích những hành động của Trần Thủ Độ trong sự việc
đó? Từ đó có nhận xét gì về con người ông? Sự thành công của sử gia
trong việc chọn chi tiết này để ca ngợi TTĐ?
Các nhóm sẽ thảo luận và đưa ra các ý kiến của mình trong từng hành
động của Trần Thủ Độ từ đó sẽ làm sáng rõ những phẩm chất trong con
người ông.
c, Cách thức tiến hành và những lưu ý trong quá trình thảo luận.
+ Giáo viên cho học sinh thảo luận theo nhóm mà cụ thể là hai bàn một
nhóm( Trong đó các tiết học trước giáo viên phải cho học sinh làm
quen với thao tác này có nghĩa là các em phải tự thống nhất cử ra một
nhóm trưởng, các thành viên còn lại thường là 7 học sinh sẽ chia nội
dung để cùng thảo luận và ghi lại kết quả của nhóm mình) sau đó cho
các em trình bày bằng giấy trong để giáo viên dùng máy chiếu hắt
chiếu lên bảng.
+ Sau thời gian nhất định từ 5 -> 7 phút tuỳ nội dung câu hỏi giáo viên
sẽ chiếu nội dung phần trả lời của các nhóm lên máy chiếu đa năng
thông qua máy hắt. Với việc làm này thì cả lớp có thể theo dõi nhìn
thấy nội dung của các nhóm. Từ đó giáo viên cho các nhóm nhận xét
bổ sung phần trả lời của các nhóm và có kết luận đúng đắn vấn đề mà
mình đưa ra.
+ Khâu cuối cùng là giáo viên cho điểm cho các nhóm có thể cho từ 1> 2 điểm đối với mỗi nhóm để khuyến khích sự tìm tòi của các em.
+ Như vậy với thao tác này tôi nhận thấy có nhiều ưu điểm như: Kích
thích sự tìm tòi, sáng tạo của học sinh, cuốn hút sự làm việc tập thể,
giảm bớt được thời gian, giảm bớt sự làm việc của giáo viên mà thầy cô
sẽ trở thành người hướng dẫn học sinh còn học sinh là người chủ động
khám phá và lĩnh hội kiến thức.
+ Tuy nhiên ở thao tác này nếu không có sự chuận bị kĩ càng sẽ dẫn tới
sự thất bại với những kết quả ngược chiều như: Câu hỏi không phù hợp
với thảo luận nhóm, có thể khó hoặc dài, không phân chia nhiệm vụ cụ
thể cho tất cả các thành viên trong nhóm dẫn tới hiện tượng trong nhóm
có người làm việc có người không, trong lúc học sinh làm việc giáo
viên cần có sự quản lý lớp tránh gây ồn ào quá lớn hoặc để thời gian
trống trong quá trình học sinh làm thảo luận.
2, Phương pháp phát vấn lấy học sinh làm trung tâm.
- Với phương pháp này ta thấy có sự khác biệt với phương pháp trên ở
chỗ: Đây là phương pháp làm việc áp dụng chủ yếu với cá nhân.
- Với phương pháp này giáo viên cần chuẩn bị hệ thống câu hỏi xuyên
suốt tác phẩm với những câu hỏi gợi mở có tính phát hiện. Giáo viên
đóng vai trò là người nêu vấn đề còn học sinh là người chủ động phát
hiện kiến thức.
a, Cụ thể với tác phẩm " An Dương Vương và Mị Châu Trọng
Thuỷ" giáo viên có thể có những câu hỏi gợi mở, có vấn đề để lấy
học sinh làm trung tâm như:
+ Hành động chém con của An Dương Vương - em có bàn luận gì về
hành động này?( gv gợi ý về mối quan hệ giữa gia đình và đất nước).
+ Hành động An Dương Vương đi xuống biển có khác gì so với hành
động Thánh Gióng bay về trời? ( Gv gợi ý : tuy hành động của ADV
không hoành tráng trong sự hoá thân như Thánh Gióng song trong tâm
trí của nhân dân ông vẫn bất tử).
+ Chi tiết ngọc trai giếng nước có mối quan hệ gì trong việc minh oan
cho cái chết của Mị Châu? Đây có phải là chi tiết thể hiện cho tình yêu
chung thuỷ hay không? ( giáo viên gợi ý trong quá trình học sinh trả
lời - đây là chi tiết không phải thể hiện tình yêu chung thuỷ của Mị
Châu mà thể hiện sự trong trắng ngây thơ trong sạch của Mị Châu.
Đây là sự bênh vực của tác giả dân gian cho nàng, oan tình của nàng
được hoá giải)/
b, Với tác phẩm " Thái Sư Trần Thủ Độ".
Giáo viên có thể dẫn dắt học sinh từ những hiểu biết của các em về
nhân vật Trần Thủ Độ. Với nhân vật này có nhiều cách đánh giá khác
nhau nhưng ở đây sử gia đánh giá nhân vật trong vai trò của ông với
triều đại nhà Trần. Hệ thống câu hỏi gợi mở có tính phát hiện giáo viên
có thể sử dụng xuyên suốt tác phẩm để làm rõ dụng ý của sử gia trong
việc đưa ra những sự kiện liên quan đến cuộc đời của Trần Thủ Độ
nhằm mục đích ngợi ca. Cụ thể giáo viên có thể có hệ thống câu hỏi
như:
+ Đối với kẻ vạch tội mình thì thái độ của người bị vạch tội thông
thường như thế nào? TTĐ xử trí như thế nào? Em có bất ngờ trước
cách xử trí đó của TTĐ không? Qua đó em thấy được những phẩm chất
gì nổi bật ở con người ông?
Qua câu hỏi trên học sinh sẽ tìm được những phẩm chất trong con
người TTĐ như thẳng thắn nghiêm khắc với bản thân và khích lệ kẻ
dưới giữ nghiêm phép nước, không vì quyền cao chức trọng mà áp đặt
và trị tội kẻ dưới quyền mình.
Tương tự như vậy với ba sự việc còn lại giáo viên cũng có thể dẫn dắt
học sinh khám phá từ đó tìm hiểu một cách đầy đủ những tính cách của
Trần Thủ Độ trong tác phẩm từ đó thể hiện rõ dụng ý khen ngợi nhân
vật lịch sử của sử gia.
Giáo viên có thể sử dụng hình thức này áp dụng với nhiều đối tượng
học sinh và thể hiện những nội dung xuyên suốt tác phẩm, từ đó nhằm
gợi cho học sinh tự chủ trong khám phá tìm hiểu tác phẩm với những
phát hiện mới mẻ mang nhiều ý nghĩa.
c,Tuy nhiên trong việc áp dụng phương pháp này giáo viên cũng
cần lưu ý một số vấn đề sau:
+ Tránh đặt những câu hỏi liên tiếp, dồn dập.
+ Tránh hỏi đáp một chiều mà cần có thời gian để học sinh khác bổ
sung và cho thêm ý kiến.
+ Cần vững vàng trong những phương án trả lời có tính sáng tạo của
học sinh. Với những vấn đề học sinh trả lời ngoài nội dung của bài học
giáo viên cần có cách xử lí vấn đề hợp lí vừa tôn trọng ý kiến phát hiện
của học sinh đồng thời cũng hướng các em vào vấn đề trọng tâm của
bài học.
Chương III: Trắc nghiệm kiểm chứng đề tài.
Qua việc áp dụng hai phương pháp có tính tích cực trong việc tìm
hiểu hai tác phẩm đọc hiểu trong chương trình Ngữ Văn 10 nâng cao áp
dụng cho 2 lớp 10A4, 10A5 tôi thấy.
- Hầu hết học sinh hiểu, nắm chắc, khắc sâu được kiến thức về tác
phẩm.
- Học sinh hứng thú trong cách tìm hiểu tác phẩm. Tạo không khí sôi
nổi trong tranh luận tìm hiểu vấn đề, có những phát hiện mới mẻ có
tính sáng tạo trong giờ học.
- Tránh được việc thụ động đọc chép trong bài giảng của giáo viên.
- Giáo viên rất nhàn trong quá trình lên lớp mà vẫn đạt được những
mục đích của tiết dạy. Chủ động cùng khám phá tri thức với học sinh.
- Áp dụng làm các dạng bài tập về tác phẩm hiệu quả đặc biệt là với
những đề bài có tính phát hiện và phát huy tính tích cực chủ động sáng
tạo của học sinh.
Cụ thể.
Lớp
Học hứng thú
Hiểu bài
10A 5
40/45 học sinh
45/45 học sinh = 100%
10A4
38/45 học sinh
45/45 học sinh = 100%
- Kết quả kiểm tra viết trung bình các khối lớp:
+ Giỏi = 10%
+ Khá = 60%
+ Trung bình= 30%
Phần III: Kết luận
1- Xuất phát từ yêu cầu mới của công việc giảng dạy lấy học
sinh làm trung tâm cho nên việc thể nghiệm hai phương pháp trên vào
những tiết học cụ thể không nhằm ngoài mục đích này. Việc làm này sẽ
có tác dụng nâng cao hiệu quả dạy của thày và học của trò.
2- Đề tài này không phải là một hướng đi mới mà chỉ là một
phương pháp cụ thể hoá vấn đề vào những tiết dạy cụ thể trong quá
trình lên lớp hàng ngày của giáo viên.
3- Tuy nhiên để thực hiện một cách có hiệu quả hai phương pháp
trên với một tiết dạy cụ thể đòi hỏi giáo viên phải có sự sáng tạo, lòng
yêu nghề, có các phương tiện hiện đại hỗ trợ trong quá trình thực hiện.
4 - Tuy nhiên đây không phải là hai phương pháp duy nhất mà
trong quá trình đọc hiểu tác phẩm văn học giáo viên cần áp dụng linh
hoạt các phương pháp một cách phù hợp với từng tiết dạy cụ thể.
4- Với điều kiện thời gian ngắn trình độ bản thân có hạn chắc
chắn đề tài còn nhiều hạn chế. Với tâm huyết và tấm lòng của mình tôi
muốn đóng góp cho công việc dạy học một đề tài nhỏ để nâng cao hiệu
quả dạy học. Rất mong được sự chỉ dẫn, góp ý và đồng cảm của các
Thầy Cô giáo và bạn đọc.
Bắc Lý ngày 10/5/2007
Người viết sáng kiến
Phạm Hồng Dũng
- Xem thêm -