BO GIAO DUC VA OAO TAO
BO GIAO DUG VA OAO TAO
PHAN NGOC LIEN (Tong Chu bien kiem Chu bien)
NGUYfiN NGOC CO (dong Chu bien)
NGUYfiN ANH DUNG - TRINH DINH TUNG - TRAN THI VINH
LICH SU
(Tdi bdn ldn thi( tu)
NHA XUAT BAN GlAO DUC VIET NAM
Chiu trach nhiem xud't hdn : Chu tich HDQT kiem Tdng Giam doc NGO TRAN AI
Pho Tong Giam doc kiem Tong bien tap NGUYEN QUY THAO
Bien tap Idn ddu : LUU HOA SON - LE HONG SON
Bien tap tdi hdn : NONG THI HUE
Bien ve-luac do : CU DlTC NGHIA
Trinh bay bia : LUU CHI DONG
Thiet ke. trinh hdy sdch : LE H O A N G HAI
Sua bdn in
Che bdn
PHONG SLTA BAN IN (NXB GIAO DUG TAI HA N O D
CONG TY CO PHAN MI THUAT VA TRUYEN THONG
Sach C sCf dung mot so hinh anh tu lieu t i / : History of the world
O
XX century, volume I (1900 - 1945) ; An introductory history ; Lich
SLf the gidi 1917 - 1951 cua Xin-ga-po ; Viet Nam mpt cupc chien
1858 - 1975 ; Dai cUong lich SLT Viet Nam - Tap II... va mpt so
trang w/eb nu6c ngoai.
Ban quyen thuoc Nha xua't ban Giao due Viet Nam - Bp Giao duo va Dao tao.
ucHsCru
Ma s o : CH115T1
So dang ki KHXB : 01 - 2011/CXB/148 - 1235/GD
In 60.000 ban, kho 17 x 24 cm. In tai Cong ty CP in Dien Hong 187^^ Giang Vo - Ha Noi.
So in: 185/10. In xong va nop lUu chieu thang 01 nam 2 0 1 1 .
LICH SU THE GI(JI CAN DAI
(Tiep theo)
Chu-ang I
cAc miOc CHAU A, CHAU PHI VA KHU VUG MT LATINH
(ThekiXIX-dauMkiXX)
M^/ NHAT BAN
Cuoc Duy tan Minh Tri nam 1868 c6 y nghTa nhu mot cuoc each mang
tu san, da dtra Nliat Ban phat trifen theo con duong cua cttc nuoc phuong
Tay va tro thanh mot niroc de quoc duy nhat d chau A.
[ ] N h a t B a n tijf d a u t h e k i XIX d e n trifofc n a m 1868
Den giira the ki XIX, sau hon 200 nam thong tri, che do Mac phu T6-i ^ • ^'-.l^'^^^'k'" 'fi
!ri'5
Hinh 2. Le l^hdnh thdnh mot dodn tdu a Nhdt Bdn
Su phat trien manh me cua ndn kinh te Nhat Ban cudi the ki XIX - dau the ki XX
da tao sue manh kinh te, quan sir va chmh tri cho gidi cam quyen thi hanh chinh sach
xam luge va banh trudng. Nhat Ban chuyen sang giai doan de qud'c chii nghTa gdn lien
vdi cac cudc chien tranh xam luge : Chien tranh Dai Loan (1874), Chien tranh Trung Nhat (1894 - 1895) va chien tranh de qud'c : Chien tranh Nga - Nhat (1904 - 1905).
Thang Igi trong cac cudc chien tranh nay da dem de'n cho Nhat Ban nhieu hiep udc cd
loi vi da't dai va tai chfnh, thuc day nhanh hon tdc do phat trien kinh te.
Mac dii tie'n len chu nghTa tu ban, song Nhat Ban vSn duy tri quyen sd huu rudng
da't phong kien. Tang ldp quy tdc, dac biet la gidi vd sT Samurai, vSn cd uu the chinh tri
rat ldn. Hg chii truong xay dung Nhat Ban bang siic manh quan su. Tinh hinh dd lam
cho de qud'c Nhat cd dac diem la chii
nghia dequdc phong kien qudn phiet.
•(1905)
c#^''
Bic Kinh
i'
UEU OONG
UJ Thuan
W^A
7 H 4 /
B i A /y
'
•'TniOcChau
D
( " (i
iV fV
I Land Ihij Nhai Ban nam 1812
H
D^tchife'mnSm 1905
Dat chigm nam 1872-1879
DStchi^mnam 1910
Dltchigmnam 1895
I
^
Ciing vdi su phat trien ciia chii
nghTa tu ban la su ban ciing hoa cua
quan chung nhan dan lao ddng.
Cdng nhan Nhat Ban phai lam viec
mdi ngay tir 12 de'n 14 gid, trong
nhung dieu kien rat tdi te ma tien
luong lai thap hon rat nhieu so vdi d
cac nudc chau Au va MT. Su bdc lot
nang ne ciia gidi chu da dan tdi
nhi6u cugc dau tranh ciia cdng nhan
ddi tang luong, cai thien ddi sd'ng,
ddi quygn tu do, dan chii.
Bit chilm nam 1914
Pham vi anh huong
Hinh 3. Luac do ve su bdnh truang cua de quoc
Nhdt Bdn cuoi the ki XIX-ddu tiie ki XX
Su phat trien ciia phong trao
cdng nhan la co sd cho viec thanh
lap cac td chiic nghiep doan.
Nam 1901, Dang Xa hdi dan chii
Nhat Ban dugc thanh lap, dudi su
lanh dao cua Ca-tai-a-ma Xen.
Ca-tai-a-ma Xen xua't than trong mot gia dinh nong dan ngheo. Nam 23 tuoi,
ong lam cong nhan in d T6-ki-6, tham gia hoat dong tich cUc trong phong
trao cong nhan. Nam 1898, dng lanh dao cong nhan dUdng sat bai cdng
gianh thang ldi sau hang thang da'u tranh. Ong la mot lanh tu noi tieng
cua phong trao cong nhan Nhat Ban ; sau nay la ban cua Nguyen Ai Quoc
trong Quoc te Cong san.
{2J
Nhung sii kien nao chifng to vao cuoi the ki XIX, Nhat Ban da chuyen sang giai doan
de quoc chu nghla ?
Cau hoi va bai tap
1. Tai sao ndi cudc Duy tan Minh Tri cd y nghTa nhu mdt cugc each
mang tu san ?
2. Diia vao luge dd (hinh 3), trinh bay nhirng net chi'nh v6 su banh
trudng ciia de qud'c Nhat Ban cudi the ki XIX - dau the ki XX.
W^^ DO
AN
Tu giua the ki XIX, mau thuSn giOa ddng dao nhan dan An Do vdi
thuc dan Anh ngay cang trd nen sau sSc. Cac cudc dau tranh gianh
dgc lap dan tgc difen ra quyet liet dudi nhieu hinh thuc, ldi cudn
ddng dao cac tang ldp nhan dan tham gia. Dien hinh la cudc khdi
nghTa Xipay (1857 - 1859), phong trao dau tranh ciia giai cap tu
san vdi su ra ddi ciia Dang Qud'c dai. cugc bai cdng ciia cdng nhan
Bom-bay nam 1908...
| ] T i n h h i n h k i n h t e , x a h o i A n D o nijfa s a u t h e k i XIX
Tir dau the ki XVII, cudc tranh gianh quy6n lire giira cac chiia phong kien trong
nudc lam cho An Do suy yeu. Lgi dung co hdi nay, cac nudc tu ban phuong Tay,
chil yeu la Anh va Phap, tranh nhau xam luge . ^ Do. De'n giOa the ki XIX, thuc dan
Anh da hoan thanh viec xam luge va dat ach cai tri d An Do.
Ve kinh ti, thuc dan Anh md rdng cdng cugc khai thac An Do mdt each quy
md, ra siie vo vet luong thuc, cac ngudn nguyen lieu va bdc lot nhan cdng de thu
lgi nhuan. An Do trd thanh thugc dia quan trgng nha't ciia thuc dan Anh, phai cung
cap ngay cang nhifiu luong thuc, nguyen lieu cho chfnh qud'c.
8
Trong khoang 25 nam cuoi theki XIX, nhiing nan doi lien tie'p xay ra lam
gan 26 trieu ngUdi chet. Trong khi do, lUdng thUc ciia An Do bi vd vet dUa
ve nudc Anh ngay cang nhieu ; ddi song nhan dan An Do ngay cang
khd khan.
Ve chinh tri - .\d hpi, Chfnh phii Anh nam quyen cai tri true tie'p An Do. Ngay
1 - 1 - 1877, Nu hoang Anh tuyen bd ddng thdi la NO hoang An Dg. De tao chd
dua viing chac cho n6n thd'ng tri ciia minh, thuc dan Anh da thuc hien chinh sach
chia Ai tri, mua chugc tang ldp cd the lire trong giai cap phong kien ban xiif, tim
each khoi sau su each biet ve chiing tgc, tdn giao va dang cap trong xa hgi.
©
Hay neu nhCrng net ldn trong chinh sach thong tri cua thiic dan Anh 6 An Do.
C u o c k h d i n g h i a X i p a y (1857 - 1859)
Mau thuan giira cac tang ldp nhan dan An Do vdi thuc dan Anh ngay cang sau
sac, lam biing nd nhieu cugc khdi nghTa chdng Anh. Tieu bieu cho phong trao da'u
tranh giai phdng dan tdc ciia An Do vao nira sau the ki XIX la cudc khdi nghTa cua
quan Xipay va nhan dan d Mi-nit.
Xipay la ten goi nhiing ddn vi binh linh ngUdi An Do trong quan doi cua
thUc dan Anh. Mac dii la mot trong nhiing cong cu xam lUdc va thong tri
ciia thiic dan, binh linh ngUdi An van bi si quan ngUdi Anh doi xU tan te
Tinh than dan tgc va tin ngUdng ciia hg luon bi xiic pham nghiem trgng
Hg rat bat man khi phai diing dan phao co bgc gia'y tam md bo, md ldn
Muon ban loai dan nay, ngUdi linh thUdng phai dung rang de xe cac loai
giay do, trong khi nhiing ngUdi linh Xipay theo dao Hindu thi kieng thit
bo va theo dao Hoi thi kieng thit ldn. Vi the hg da chong lenh ciia si quan
Anh va noi day khdi nghia.
Rang .sang 10 - 5 - 1857, d Mi-riit (gan De-li), khi thuc dan Anh sdp ap giai
85 binh linh Xipay trai lenh thi 3 trung doan Xipay ndi day khdi nghTa, vay bat bgn
chi huy Anh. Ndng dan cac viing phu can cung gia nhap nghia quan. Thira thang,
nghTa quan tie'n vi De-li. Cudc khdi nghTa nhanh chdng lan ra nhxiu dia phuong
thugc miin Bde va mien Trung An Do. NghTa quan da lap duge chfnh quy^n, giai
phdng mgt sd thanh phd ldn. Cudc khdi nghTa duy tri dugc khoang 2 nam thi bi
thuc dan Anh ddc toan luc dan ap rat da man. Nhieu nghTa quan bi trdi vao mieng
ndng dai bae rdi ban cho tan xac. Mac dii that bai, eude khdi nghTa Xipay cd y nghTa
lich sir to ldn, tieu bieu cho tinh than da'u tranh bat khuat ciia nhan dan
An Do chdng chii nghTa thuc dan, giai phdng dan tdc.
{^ij
Hay neu nguyen nhan, d i i n bie'n va y nghla cua cuoc khdi nghTa Xipay.
D a n g Q u o c d a i v a p h o n g t r a o d a n t o e (1885 - 1908)
Tir giiia the ki XIX, giai cap tu san va tang ldp trf thiic v^ Do da dan dan ddng
vai trd quan trgng trong ddi sd'ng xa hdi. Hg md nhi6u xf nghiep det d cac thanh
phd ldn hoac lam dai li cho cac hang budn eua Anh. Tu san An Do mudn tu do phat
trien kinh te va ddi hdi duge tham gia chinh quyen, nhung bi thuc dan Anh kim ham
bang mgi each.
Cud'i nam 1885, Dang Qud'c dan dai hgi (ggi tat la Dang Qud'c dai), chinh dang
dau tien cua giai cap tu san An Do, dugc thanh lap, danh dau mdt giai doan mdi giai doan giai cap tu san An Dg budc len vii dai chinh tri.
Trong 20 nam dau (1885 - 1905), Dang Qud'c dai chu truong dung phuong
phap dn hoa de ddi chfnh phii thuc dan tie'n hanh cai each va phan dd'i phuong phap
da'u tranh bang bao lire. Giai cap tu san An Do chi yeu cau Anh ndi rdng cac di6u
kien d^ hg dugc tham gia cac hgi ddng tu tri, giiip dd hg phat trien kT nghe, thuc
hien mdt sd cai each v6 mat giao due, xa hdi. Tuy vay, thuc dan Anh van tim each
han che hoat dgng eiia Dang Qude dai.
That vgng trudc thai do thoa hiep cua mgt sd ngudi lanh dao Dang Qud'c dai va
chfnh sach hai mat ciia chfnh quy6n Anh, trong ngi bd Dang hinh thanh mdt phai
dan chil cap tie'n do Ti-lac dung dau, thudng dugc ggi la phai "cue doan". Phai nay
phan dd'i thai do thoa hiep ciia phai "dn hoa" va ddi hdi phai cd thai do kien quyet
chdng Anh.
Ban Gan-da-kha Ti-lftc la nha ngon ngii, nha sti hgc, da tap hdp nhiing
tri thiic tie'n bg co tinh than cho'ng thUc dan Anh de tuyen truyen y thitc
dan tgc, khdi day long yeu nUdc trong nhan dan, dac biet la tang ldp
thanh nien. Ong chu trUdng phat dgng nhan dan lat do ach thd'ng tri cua
thuc dan Anh, xay dUng mgt quo'c gia doc lap dan chii.
10
Nham han che phong trao da'u tranh cua
nhan dan An Do, chfnh quySn Anh tang cudng
thuc hien chfnh sach chia de tri. Thang 7 - 1905,
chung ban hanh dao luat chia ddi xii Ben-gan :
mi^n Ddng cua cac tfn dd theo dao Hdi va mien
Tay ciia nhirng ngudi theo dao Hindu. Di^u dd lam
bung len phong trao dau tranh chdng thuc dan
Anh, dac biet d Bom-bay va Can-ciit-ta. Ngay
16 - 10 - 1905, dao luat chia cat Ben-gan bat dau
cd hieu lire ; nhan dan coi dd la ngay qud'c tang.
Hon 10 van ngudi keo den bd sdng Hang, ddng
sdng linh thieng ciia ngudi An, lam li tuyen the
va hat vang bai Kinh chao Ngudi - Me hien To
qiidc de td y chf doan ke't, thd'ng nhat. Khap noi
vang len khau hieu : "An Dg ciia ngudi An Do".
ly-
„&^
PEN-GIAP
TRUNG QUdC
'
^-'>%.rS
Be-li^(,
• ^.j-ie.-PAi^'~• r• <'^-:im
iivciJt-ta^V
?
>Trung tam
phong trao cong nhan
XRIll-AN-CA
AN
DO
- ^ Trung tam
C-J phong trao nong dan
Bien gi(}i
quoc gia ngay nay
DUONG
I
."' MAN-OI-VO
I Mot tinh cua An Bp
thuoc Anh
Hinh 5. Luac do phang trdo cdch nuing
d An Do cudi the ki XIX-ddu the ki XX
Hinh 4. B. Tl-ldc
(1856 - 1920)
Thang 6 - 1908, thuc dan
Anh bat Ti-lac va ket an ong 6
nam til. Vu an Ti-lac thdi bting
len mdt dgt dau tranh mdi. Hang
van cdng nhan d Bom-bay tie'n
hanh tdng bai cdng trong 6 ngay
(de phan dd'i ban an 6 nam tu ciia
Ti-lac), xay dung chien luy,
thanh lap cac don vi chien da'u
chdng lai quan Anh. Nhan dan
cac thanh phd khae cung hudng
ting. Cudc da'u tranh len de'n dinh
cao, budc thiJc dan Anh phai thu
hdi dao luat chia cat Ben-gan.
Cao trao 1905 - 1908 the hien
tinh than dau tranh bat khuat cua
nhan dan An Dg chdng chii nghTa
thuc dan Anh. Cao trao nay do
mdt bd phan giai cap tu san
11
lanh dao, mang dam y thiic dan tdc, thuc hien muc tieu dau tranh vT mdt nudc An Dg
ddc lap va dan chii. Day la net khae biet so vdi nhung phong trao da'u tranh trudc dd,
danh da'u su thiic tinh cua nhan dan An Do, hoa chung vao trao luu dan tgc dan chii
ciia nhieu nudc chau A trong nhiing nam dau the ki XX. Lan dau tien, cdng nhan
An Do tham gia phong trao dan tgc. Tuy vay, chfnh sach chia re ciia thuc dan Anh va
su phan hoa trong Dang Qud'c dai da lam cho phong trao tam ngimg.
©
Hay trinh bay SL/thanh lap va phan hoa trong Dang Quoc dai.
Cau lioi va bai tap
1. Dang Qud'c dai cd vai trd nhu the nao trong phong trao da'u tranh ciia
nhan dan An Dg ?
2. Neu tfnh chat va y nghTa ciia cao trao da'u tranh 1905 - 1908 cua
nhan dan An Dd.
"3^3 TRUNG QUOC
Sau cudc Chien tranh thud'c phien (1840 - 1842), lich sir Trung Qud'c
chuyen sang mgt thdi ki mdi. Dd la thdi ki Trung Qude bi cac nudc
de qud'c Au - Mi dua nhau xain luge va chia xe ; cung la thdi ki nhan
dan Trung Qud'c dau tranh anh dung, lien tuc va rdng khap chdng xam
luge, chdng phong kien Man Thanh ma dinh cao la cugc Cach mang
Tan Hgi (1911).
Q T r u n g Q u o c b i c a c nu'dc d e q u o c x a m
liidc
Tir the ki XVIIl va nhat la sang the ki XIX, cac nudc tu ban phuong Tay tang
cudng xam chiem thi trudng the gidi. Trung Qud'c la mdt nudc ldn, ddng dan nha't
chau A, Cling diing trudc nguy co trd thanh "mieng mdi" cho cac nudc de qud'c phan
chia, xau xe.
12
Di xam chiem Trung Qud'c, cac nudc tU ban phuong Tay, trudc tien la Anh, tim
mgi each ddi chfnh quygn Man Thanh phai "md cUa", ddi tU do budn ban thud'c
phien - mdn hang mang lai lgi nhuan ldn cho gidi tu ban.
Vien cd chfnh quyen Man Thanh tich thu va dot thud'c phien ciia cac tau budn Anh,
thuc dan Anh da tie'n hanh cudc chien tranh xam luge Trung Quoc, dugc ggi la Chien
tranh thuoc phien, bat dau tir thang 6 - 1840 va ke't thuc vao thang 8 - 1842. Chinh quyen
Man Thanh phai kf Hiep udc Nam Kinh, chap nhan cac diiu khoan theo yeu cau ciia thuc
dan Anh nhu : bdi thudng chien phf, nhugng lai Hdng Cdng va md cira 5 cira bidn cho
tau ciia Anh dugc ra vao budn ban. Day la mdc md dau qua trinh bie'n Trung Qud'c tir
mdt nudc phong kien dgc lap trd thanh nudc nira thugc dia, nira phong kien.
Hinh 6. Cdc nudc de qud'c xdu xe "cdi hdnh ngot" Trung Quoc
Sau Chien tranh thud'c phien, cac nudc de qud'c tiing budc xau xe Trung Qud'c.
De'n cud'i the ki XIX, DU'C da chiem viing Son Ddng ; Anh chiem vimg chau thd sdng
Duong Tir (Trudng Giang); Phap chiem viing Van Nam, Quang Tay, Quang Ddng ;
Nga, Nhat Ban chiem ddng viing Ddng Bae...
©
Xac dinh tren ban do Trung Quoc (treo tu'dng) nhung viing bi cac nudc de quoc
chiem ddng.
Phong trao dau t r a n h cua n h a n dan Trung Quoc
ttf giufa t h e k i XIX d e n d a u t h e k i XX
Trudc su xam luge ciia cac nudc de qud'c va thai do thoa hiep cua trieu dinh
Man Thanh, tir giu:a the ki XIX nhan dan Trung Qud'c lien tuc ndi day da'u tranh
chdng thuc dan, phong kien.
13
Md diiu la cudc khdi nghTa Thai binh Thien qude dudi sir lanh dao cua
Hdng Tu Toan, nd ra ngay 1 - 1 - 1851 d Kim Dien (Quang Tay), sau dd lan rdng
ra nhieu dia phuong khae. Day la phong trao ndng dan ldn nhat trong lich sir
Trung Qud'c. Cudc khdi nghia keo dai sud't 14 nam (tir 1851 de'n 1864). NghTa quan
da xay dung dugc chfnh quyin Trung uong d Thien Kinh (tiic Nam Kinh) va thi
hanh nhiiu chfnh sach tie'n bg. Lan dau tien trong lich sir Trung Qud'c. chfnh sach
binh quan rugng dat, quyin binh dang nam nu... dugc di ra.
Ngay 19 - 7 - 1864, dugc su giup dd ciia cac nudc de qud'c, chfnh quyin Man
Thanh da tan cdng Thien Kinh, dan ap phong trao. Cugc khdi nghTa that bai.
Cud'i the ki XIX, trong bdi canh cac nudc de qud'c tang cudng xau xe Trung Qud'c,
mdt sd nhan vat tien bd thugc gidi sT phu Trung Qud'c chii truong tien hanh cai each
de Clin van tinh the. Dd la cudc van ddng Duy tan nam Mau Tuat (1898) do hai nha
nho yeu nudc Khang Hiin Vi va Luong Khai Sieu lanh dao, vdi su ddng tinh va iing
hg cua vua Quang Tu. Phong trao phat trien chii yeu trong cac tang ldp quan lai, sT
phu cd y thire tie'p thu tu tudng tien tie'n ma khdng dua vao luc lugng nhan dan. Vi
vay, cudc van ddng Duy tan da nhanh chdng that bai khi vap phai su chdng ddi manh
me ciia phai thii cuu trong giai cap phong kien do Thai hau Tir Hi cam dau.
Ngay 21 - 9 - 1898, khi phong trao Duy tan mdi diin ra hon 100 ngay. Thai
hau Tir Hi lam cugc chfnh bie'n. ra lenh bat vua Quang Tu, tich thu an tfn, bat va xir
tir nhirng ngudi lanh dao phai Duy tan ; Khang Hii"u Vi va Luong Khai Sieu phai
lanh ra nudc ngoai.
Gan nhu ddng thdi vdi phong trao Duy tan, mgt cudc khdi nghTa vii trang ciia
ndng dan chdng de qud'c da diin ra d miin Bae Trung Qud'c - phong trao NghTa
Hoa doan. Biing nd d Son Ddng, phong trao nhanh chdng lan rgng ra True Le, Son
Tay. NghTa quan tan cdng cac sir quan nudc ngoai d Bdc Kinh. Ngay sau dd, lien
quan 8 nudc (Anh, Nhat Ban, Diic, MT, Nga, Phap, Ao - Hung, l-ta-li-a) tie'n vao
Bae Kinh, dan ap phong trao. NghTa Hoa doan da chien da'u chdng xam lang, nhung
cud'i ciing hi danh bai vi thieu su lanh dao thd'ng nhat, thieu vii khf. Nha Man Thanh
lai mdt lan nira dau hang de qud'c, kf Dieu udc Tan Sim (1901), theo dd Trung Qud'c
phai tra mgt khoan tiin ldn de bdi thudng chien tranh va budc phai de cho cac nudc
de qud'c dugc quyin ddng quan d Bae Kinh. Vdi Diiu udc Tan Sim, Trung Qud'c da
thuc sir trd thanh nudc nira thude dia, nira phong kien.
©
- ' Neu dien bien chinh cua cac phong trao yeu nUdc cua nhan dan Trung Quoc tu giiia
the kl XIX den dau the ki XX.
14
T o n T r u n g S o n v a C a c h m a n g T a n H d i (1911)
Giai cap tu san Trung Qud'c ra ddi tir cud'i the ki XIX va da ldn manh len rat
nhieu vao dau the ki XX. Hg bi tu ban nudc ngoai va triiu dinh phong kien Man
Thanh chen ep, kim ham. Dua vao cac cudc dau tranh bin bi ciia quan chiing nhan
dan, giai cap tu san Trung Qud'c bat dau thanh lap cac td chuc chfnh tri cua minh.
Tdn Trung Son la dai dien uu tu va la lanh tu ciia phong trao each mang theo khuynh
hudng dan chu tu san d Trung Qud'c.
Ton Trung Sdn sinh nam 1866 d tinh
Quang Dong, trong mgt gia dinh nong dan.
Nam 13 tuoi, ong de'n hgc d H6-n6-lu-lu
(Ha-oai) vi co ngUdi anh buon ban d day.
Sau dd, ong tiep tuc hgc ci Hong Cong,
roi hgc y khoa d Quang Chau. Ong da di
nhieu nUdc tren the gidi, co dieu kien
tie'p xiic vdi tU tUdng dan chu Au - Mi
mgt each c6 he thong. DUng trUdc nguy
cd da't nUdc bi xam lUdc ngay cang
nghiem trgng, ong nhin thay ro sU thoi
nat ciia chinh quyen Man Thanh nen
sdm nay nd tU tUcing each mang lat do
trieu Thanh, xay diing mgt xa hgi mdi.
Hinh 7. Tdn Trung San
(1866-1925)
Ddu nam 1905, phong trao da'u tranh chdng de qud'c, chdng phong kien cua
nhan dan Trung Qud'c da lan rdng khap cac tinh. Hoa kiiu d nudc ngoai cung nhiet
liet hudng ung phong trao. Trudc tinh hinh dd, Tdn Trung Son tir chau Au vi
Nhat Ban, hdi ban vdi nhirng ngudi diing dau cac td chiic each mang trong nudc de
thd'ng nha't luc lugng thanh mgt chinh dang. Thang 8 - 1905, Trung Qud'c Ddng minh
hdi - chinh dang eua giai cap tu san Trung Qud'c ra ddi.
Tham gia td chiic nay cd tri thiic ur san, tieu tu san, dia chu, than sT bat binh vdi
nha Thanh, cimg mdt so ft dai bieu cdng ndng. Cuong ITnh chfnh tri ciia Ddng minh
hdi, dua tren hgc thuyet Tam ddn ciia Tdn Trung Son, neu rd : "Dan tdc ddc lap, dan
quyen tu do, dan sinh hanh phuc". Muc tieu ciia Hgi la danh dd Man Thanh, khdi phuc
Trung Hoa, thanh lap Dan qud'c, thuc hien quyen binh dang ve rudng dat cho dan cay.
15
Dudi su lanh dao ciia Ddng minh hdi, phong trao each mang Trung Qude phat
triin theo con dudng dan chu tu san. Tdn Trung Son va nhiiu nha each mang khae
da tich cue chuan bj mgi mat cho mdt cudc khdi nghTa vu trang.
Ngay 9 - 5 - 1 9 1 1 , chinh quyin Man Thanh ra sdc lenh "Qud'c huu hoa dudng
sat", thuc chat la trao quyin kinh doanh dudng sat cho cac nudc de qude. ban re
quyin lgi dan tdc. Sir kien nay da gay nen mdt lan sdng cam phSn cdng khai trong
quan chiing nhan dan va trong tang ldp tu san, cham ngdi cho mdt cudc each mang.
Ngay 10 - 10 - 1911, Ddng minh hgi phat dgng khdi nghia d Vu Xuong. Cudc
khdi nghTa thang lgi nhanh ehdng va lan rdng ra tat ca cac tinh miin Nam va miin
Trung Trung Qud'c.
Ngay 29 - 12 - 1911, Qud'c dan dai hgi (gdm dai bieu cac tinh nd ra each
mang) hgp d Nam Kinh, tuyen bd thanh lap Trung Hoa Dan qud'c, bau Tdn Trung
Son lam Dai Tdng thd'ng, dung dau Chfnh phii lam thdi. Tai dai hgi nay, Hien phap
lam thdi dugc thdng qua, cdng nhan quyin binh dang va quyin tu do dan chii ciia
mgi cdng dan, nhung khdng di cap den va'n di rudng dat ciia ndng dan nhu da dugc
ghi trong Cuong ITnh cua Ddng minh hdi.
Hinh 8. Luac dd Cdch mgng Tdn Hai
Trudc thang lgi budc dau cua each mang, mdt sd ngudi lanh dao Ddng minh
hgi chil truong thuong lugng vdi Vien The Khai - mdt dai than cua triiu dinh
16
Man Thanh. Theo thoa thuan, sau khi da ep budc vua Thanh thoai vi, Tdn Trung Son
phai tir ehirc ( 2 - 1 9 1 2 ) , ngay 6 - 3 - 1 9 1 2 Vien The Khai tuyen the nham ehiic
Dai Tdng thd'ng Trung Hoa Dan qud'c. Tren thuc te, each mang de'n day cham diit.
Cac the luc phong kien quan phiet len ndm chfnh quyen.
Cach mang Tan Hgi la cudc each mang dan chii tu san, da lat dd triiu dai
Man Thanh, cham diit che do quan chu chuyen che tdn tai lau ddi d Trung Qud'c, md
dudng cho chu nghTa tu ban phat trien va cd anh hudng nhat dinh den cudc dau tranh
giai phdng dan tdc d mdt sd nudc chau A. Cach mang Tan Hgi tuy thanh lap
"Dan qud'c" nhung da khdng thu tieu thuc sir giai cap phong kien, khdng dung cham
den cac nudc de qud'c xam luge va khdng giai quyet van di rudng dat cho ndng dan.
( ? ) Dua tren iuoc do (hinh 8), trinh bay dien bien chinh cija Cach mang Tan Hoi.
Cau lioi va bai tap
1. Neu ket qua ciia Cach mang Tan Hgi. Vi sao ggi cudc each mang nay
la cudc each mang tu san khdng triet di ?
2. Nhan xet vi phong trao dau tranh cua nhan dan Trung Qude tir giua
the ki XIX de'n dau the ki XX.
m^4
CAC Nl/OlC DONG NAM A
(Cuoi the ki XIX - dau the ki XX)
Ddng Nam A la mdt khu vuc kha rdng, bao gdm nhiiu qud'c gia tren luc
dia va hai dao, sdm trd thanh muc tieu xam luge ciia cac nudc thuc dan
phuong Tay. Tir nira sau the ki XIX, cac nudc d Ddng Nam A diu trd
thanh thugc dia, trir Xiem''' la giu dugc dgc lap nhung bi le thugc nudc
ngoai vi nhiiu mat. Sir xam luge va dd hd ciia cac nudc de qud'c thuc
dan da gay nen nhung chuyin bien ldn trong xa hdi, dua den nhung
phong trao dau tranh manh me vi dgc lap dan tdc va tien bg xa hdi d cac
nudc Ddng Nam A.
(1) T u n a m 1939, nudc Xiem doi ten thanh Thai Lan.
2-LICHSU 11...-A
1/
Q
Q u a t r i n h x a m Ixidc c u a c h u n g h i a thijfc d ^ n v a o c a c nvfdc
Dong Nam A
Tir giiia the ki XIX, khi cac nudc chau Au va Bdc MT can ban da hoan thanh
each mang tu san, dua nhau banh trudng the lire, xam chiem thugc dia thi d hdu het
cac nudc khu vue Ddng Nam A, che dg phong kien vdn giir dia vi thd'ng tri va diu
lam vao cudc khiing hoang triin mien vi chfnh tri, kinh te, xa hdi. Nhan co hdi nay,
cac nudc thuc dan phuong Tay md rdng va timg budc hoan thanh viec xam luge cac
nudc Ddng Nam A, trir Xiem.
d In-do-ne-xi-a, ngay tit theki XV, XVI thiic dan Tay Ban Nha, Bo Dao Nha,
Ha Lan da co mat va tiing budc chiem Imh thi trUdng. Den giiia the ki XIX,
Ha Lan hoan thanh viec xam chiem va thiet lap nen thong tri thUc dan
tren da't nUdc nay.
Phi-lip-pin ciing bi thUc dan Tay Ban Nha thong tri tU giiia the ki XVI.
Sau khi gianh thang ldi trong cugc chien tranh vdi Tay Ban Nha nam
1898, de quoc Mi lien tie'n hanh cugc chien tranh xam lUdc Phi-lip-pin
(1899 - 1902) va bie'n quan dao nay thanh thugc dia cua minh.
Hinh 9. Luac dd Ddng Nam A cudi theki XIX - ddu theki XX
2-LICH SU 11..,-B
- Xem thêm -