Tài liệu Sán plathelminth

S¸n Plathelminth S¸n d©y Cestode (h×nh sîi d©y, nhiÒu ®èt) S¸n l¸ Trematode (h×nh l¸) Sán lá gan Sán lá phổi Sán dây khác Sán lá ruột Sán dây lợn Sán dây bò PGS.TS. NguyÔn V¨n §ề Chñ nhiÖm Bé m«n Môc tiªu 1. Tr×nh bµy ®-îc ®® sinh häc vµ chu kú chung vµ tõng loµi SLSD chñ yÕu 2. Nªu ®-îc ®® dÞch tÔ tõng loµi SLSD chñ yÕu ë VN 3. Tr×nh bµy ®® bÖnh häc, chÈn ®o¸n vµ nguyªn t¾c §T SLSD chñ yÕu 4. Nªu nguyªn t¾c vµ biÖn ph¸p PC tõng loµi SLSD chñ yÕu 1. §¹i c-¬ng vÒ s¸n l¸ ký sinh 1.1. H×nh thÓ ngoµi: H×nh l¸, kh«ng cã ®èt, cã hÊp khÈu (HK miÖng vµ HK bông). 1.2. H×nh thÓ trong: Kh«ng cã xoang th©n, èng tiªu ho¸ víi 2 èng ruét t¾c, hÇu hÕt lµ l-ìng tÝnh (trõ s¸n m¸ng), c¬ quan sinh dôc cã tinh hoµn vµ buång trøng. 1.3. Chu kú ph¸t triÓn: S¸n l¸ cã chu kú phøc t¹p, qua nhiÒu vËt chñ, trong ®ã cã èc nªn chóng cã liªn quan ®Õn m«i tr-êng n-íc. s¸n l¸ gan NhỎ Clonorchis/Opisthorchis 2. §¹i c-¬ng vÒ s¸n l¸ gan nhá • S¸n l¸ gan nhá g©y bÖnh ë ng-êi bao gåm 10 loµi, thuéc 2 hä s¸n l¸, ký sinh ë èng mËt vµ tói mËt cña gan, bÊt th-êng cã thÓ ký sinh ë èng tôy. • Hä Opisthorchidae gåm chñ yÕu lµ Clonorchis sinensis; Opisthorchis felineus vµ Opisthorchis viverrini • Hä Dicrocoeliidae gåm chñ yÕu Dicrocoelium dendriticum hoÆc Dicrocoelium hospes… T¹i ViÖt Nam • §· x¸c ®Þnh sù l-u hµnh cña 3 loµi s¸n l¸ gan nhá thuéc 2 hä. §ã lµ Clonorchis sinensis vµ Opisthorchis viverrini thuéc hä Opisthorchiidae; Dicrocoelium dendriticum thuéc hä Dicrocoeliidae. • Trong khu«n khæ bµi nµy chØ giíi thiÖu s¸n l¸ gan nhá Clonorchis sinensis, Opisthorchis viverrini vµ Opisthorchis felineus thuéc hä Opisthorchidae lµ s¸n l¸ truyÒn qua c¸ (fish borne trematode). 3. H×nh thÓ vµ sinh th¸i s¸n l¸ gan nhá 3.1. S¸n l¸ gan nhá tr-ëng thµnh: • Con s¸n h×nh chiÕc l¸ nhá (b»ng h¹t thãc lÐp) mµu hång nh¹t hoÆc • • • • n©u vµng. KÝch th-íc tuú thuéc vËt chñ, sè l-îng s¸n. KÝch th-íc dao ®éng tõ 4-20 mm, nãi chung dµi 10-20mm, réng 24mm, dµy 1 mm, cã 2 måm hót (hÊp khÈu). HÊp khÈu miÖng lín h¬n hÊp khÈu bông. S¸n l-ìng tÝnh • C¸c loµi s¸n l¸ gan nhá cã tÝnh chÊt g©y bÖnh, chu kú, ®-êng l©y nhiÔm, chÈn ®o¸n, ®iÒu trÞ vµ phßng chèng t-¬ng tù nhau nh-ng kh¸c nhau vÒ h×nh th¸i, chñ yÕu h×nh thÓ tinh hoµn, Clonorchis sinensis cã tinh hoµn ph©n nhiÒu nh¸nh nhá, Opisthorchis viverrini vµ Opisthorchis felineus cã tinh hoµn ph©n thuú. • 3.2. Trøng s¸n l¸ gan nhá • Trøng s¸n l¸ gan nhá mµu vµng hoÆc n©u nh¹t kÝch th-íc 2630m x 15-17m h×nh h¹t võng, cã n¾p nhá. 5. DÞch tÔ häc s¸n l¸ gan nhá • BÖnh ®-îc ph¸t hiÖn ë Calcutta- Ên §é (1874), sau ®ã ph¸t hiÖn ë Trung Quèc, Liªn X« cò, TriÒu Tiªn, NhËt B¶n vµ c¸c n-íc §«ng Nam ¸ . • ThÕ giíi cã kho¶ng 20 triÖu ng-êi m¾c bÖnh nµy. • ViÖt nam: Mathis vµ Liger ®· ph¸t hiÖn tõ n¨m 1911, cã tr-êng hîp nhiÔm tíi 21.000 s¸n. §Õn nay (2009) Ýt nhÊt 32 tØnh cã bÖnh s¸n l¸ gan nhá l-u hµnh Distribution of clonorchiasis/opisthorchiasis in Vietnam In the North: 1. Ha Giang: 0.6% 2. Yen Bai: 0.6% 3. Bac Kan: 0.2% 4. Phu tho: 16.4% 5. Bac Giang: 16.3% 6. Quang Ninh 13.8% 7. Hai Phong: 13.1% 8. Thai Binh: 0.2% 9. Ha Tay: 16-40,1% 10. Ha Nam: 3% 11. Nam Dinh: 3-37% 12. Hoa Binh: 5% 13. Ninh Binh:20-30% 14. Thanh Hoa:11% 15. Nghe An: 0.9% 16. Lai Chau: 0.2% 17. Dien Bien 4.1% 18. Bac Ninh: 0.2% 19. Tuyen Quang: 0.3% 20. Son La: 0.2% 21. Lao Cai: 0.5% C. sinensis O. viverrini In the South: 22. Da Nang: 0.3% 23. Quang Nam: 4.6% 24. Quang Ngai: 0.5% 25. Binh Dinh: 11.9 % 26. Phu Yen: 36.9 % 27. 28. 29. 30. 31. 32. Khanh Hoa: 1.4% Dak Lak: 7.6 % Dak Nong: 3.3% Lam Dong: 1.1% TT-Hue: case report Quang Tri: 32% Identification of species by morphology and molecular method 6. BÖnh häc • S¸n l¸ gan nhá ký sinh trong ®-êng mËt g©y: - Dµy gi·n ®-êng mËt, x¬ hãa kho¶ng cöa vµ tæ chøc gan, - Tho¸i hãa mì gan, cã thÓ cæ tr-íng, gan to. • NhiÔm l©u, èng tuþ bÞ dµy lªn, l¸ch s-ng vµ x¬ ho¸ • Cã thÓ g©y sái mËt, ®Æc biÖt g©y ung th- ®-êng mËt cholangiocarcinoma • Cã tr-êng hîp s¸n l¸ gan g©y ung th- èng tuþ. 7. ChÈn ®o¸n • ChÈn ®o¸n l©m sµng: • • • • • Rèi lo¹n tiªu ho¸ Ëm ¹ch khã tiªu ®au tøc vïng gan cã thÓ biÓu hiÖn viªm ®-êng mËt hoÆc viªm tôy... ë trong vïng dÞch tÔ s¸n l¸ gan hoÆc ®· tõng ¨n gái c¸, ta cÇn nghÜ ®Õn bÖnh s¸n l¸ gan. • ChÈn ®o¸n cËn l©m sµng: • XÐt nghiÖm ph©n hoÆc dÞch t¸ trµng t×m trøng s¸n lµ chÈn ®o¸n x¸c ®Þnh ChÈn ®o¸n(tiÕp) • XÐt nghiÖm hç trî chÈn ®o¸n: • Siªu ©m gan: • C«ng thøc m¸u: b¹ch cÇu ¸i toan, chøc n¨ng gan. • MiÔn dÞch häc: víi ®é chÝnh x¸c phô thuéc nguån kh¸ng nguyªn hay kh¸ng thÓ sö dông lµm chuÈn. 8. §iÒu trÞ • §iÒu trÞ hµng lo¹t t¹i céng ®ång: Praziquantel 40mg/kg/liÒu duy nhÊt • §iÒu trÞ ca bÖnh: Praziquantel 25mg/kg/lÇn x 3 lÇn/ngµy x 1 ngµy. 9. Phßng bÖnh • Kh«ng ¨n gái c¸ hoÆc c¸ ch-a nÊu chÝn d-íi mäi h×nh thøc. • §iÒu trÞ ®Æc hiÖu cho bÖnh nh©n nhiÔm s¸n l¸ gan • Qu¶n lý ph©n tèt vµ kh«ng cho c¸ ¨n ph©n ng-êi. s¸n l¸ gan lín Fasciola 1. Nguyªn nh©n g©y bÖnh • BÖnh s¸n l¸ gan lín (Fascioliasis) do loµi s¸n l¸ lín Fasciola hepatica hoÆc Fasciola gigantica g©y nªn • Loµi s¸n nµy chñ yÕu ký sinh ë ®éng vËt ¨n cá nhtr©u, bß, cõu, l¹c ®µ...vµ g©y bÖnh ë ng-êi. 2. H×nh thÓ • H×nh chiÕc l¸, th©n dÑt vµ bê máng, cã kÝch th-íc 20-30mm x 512mm, mµu tr¾ng hång hoÆc x¸m ®á, hÊp khÈu miÖng nhá, kÝch th-íc 1mm, hÊp khÈu bông to h¬n, kÝch th-íc 1,6mm. • Thùc qu¶n ng¾n, èng tiªu ho¸ kh¸ dµi, ph©n nhiÒu nh¸nh nhá. • Tinh hoµn n»m sau buång trøng vµ ph©n nh¸nh. • Trøng cã kÝch th-íc trung b×nh 140 x 80m(dao ®éng 130-150m x 60-90m), cã khi tíi 152-198m x 72-94m, trung b×nh 172,3 x 89,6m. 4. DÞch tÔ bÖnh s¸n l¸ gan lín 4.1. Trªn thÕ giíi. • Fascola hepatica ®-îc Linnaeus t×m ra n¨m 1758 vµ F. gigantica ®-îc Cobbold t×m ra n¨m 1856 t¹i NhËt B¶n • F. hepatica l-u hµnh ë TriÒu Tiªn, T©n Ghine, T©y Iran vµ mét sè vïng NhËt B¶n • F. gigantica l-u hµnh ë Th¸i Lan, Malaysia, Singapore vµ Indonesia • C¶ hai loµi ph©n bè ë Trung Quèc, §µi Loan, ViÖt Nam, Lµo, Campuchia vµ Philippines 4.2.S¸n l¸ gan lín ë ViÖt Nam: • Fasciola gigantica ®-îc Codvelle vµ céng sù th«ng b¸o 1928. • N¨m 1997-2000: TrÇn Vinh HiÓn vµ cs th«ng b¸o cã 500 tr-êng hîp nhiÔm F. hepatica t¹i miÒn Nam ph©n bè ë 12 tØnh. • N¨m 2003-2012, NguyÔn V¨n §Ò vµ cs ®· th«ng b¸o bÖnh nh©n s¸n l¸ gan lín t¹i 25 tØnh ë miÒn B¾c, 27 tØnh miÒn Nam, ®-a tæng sè tØnh cã bÖnh nh©n s¸n l¸ gan lín lµ 52 tØnh.