§ç Hoµi Giang, Líp A4 – K38B - KTNT
Môc lôc
Trang
Lêi nãi ®Çu ………………………………………………………………... 4
Ch¬ng I: Lý luËn chung vÒ thÞ trêng chøng kho¸n, th«ng tin kh«ng
c©n xøng, lùa chän ®èi nghÞch vµ rñi ro ®¹o ®øc………………………. 8
1. ThÞ trêng chøng kho¸n…………………………………………………
8
1.1. Kh¸i niÖm……………………………………………………………..
8
1.2. Chøc n¨ng, c¬ cÊu vµ nguyªn t¾c ho¹t ®éng cña thÞ trêng chøng kho¸n
………………………………………………………………………
9
1.2.1. Chøc n¨ng…………………………………………………………… 9
1.2.2. C¬ cÊu cña thÞ trêng chøng kho¸n …………………………………
10
1.2.3. C¸c nguyªn t¾c ho¹t ®éng cña thÞ trêng chøng kho¸n……………... 12
1.3. C¸c thµnh phÇn tham gia thÞ trêng chøng kho¸n …………………….
13
1.3.1. Tæ chøc ph¸t hµnh ………………………………………………….. 13
1.3.2. Nhµ ®Çu t…………………………………………………………...
13
1.3.3. C¸c tæ chøc kinh doanh trªn thÞ trêng chøng kho¸n ………………. 14
2. Th«ng tin kh«ng c©n xøng………………………………………………. 15
2.1. Kh¸i niÖm vÒ th«ng tin kh«ng c©n xøng……………………………… 15
2.2. C©n b»ng thÞ trêng trong ®iÒu kiÖn kh«ng c©n xøng vÒ th«ng tin……
19
2.2.1. C©n b»ng thÞ trêng trong ®iÒu kiÖn th«ng tin ®Çy ®ñ………………
21
2.2.1.1. C©n b»ng chung…………………………………………………… 21
2.2.1.2. C©n b»ng riªng……………………………………………………. 23
2.2.2. C©n b»ng thÞ trêng trong ®iÒu kiÖn th«ng tin kh«ng c©n xøng……..
24
2.2.2.1. C©n b»ng chung…………………………………………………… 25
2.2.2.2. C©n b»ng riªng……………………………………………………. 26
3. Lùa chän ®èi nghÞch…………………………………………………….. 29
3.1. Kh¸i niÖm……………………………………………………………... 29
3.2. Sù h×nh thµnh lùa chän ®èi nghÞch……………………………………. 29
4. Rñi ro ®¹o ®øc…………………………………………………………... 32
4.1. Kh¸i niÖm……………………………………………………………... 32
4.2. Nguyªn nh©n xuÊt hiÖn rñi ro ®¹o ®øc………………………………... 33
5. T¸c ®éng cña th«ng tin kh«ng c©n xøng, lùa chän ®èi nghÞch vµ rñi ro
®¹o ®øc ®èi víi nÒn kinh tÕ ……………………………………………….. 36
5.1. T¸c ®éng cña th«ng tin kh«ng c©n xøng vµ lùa chän ®èi nghÞch……... 36
5.2. T¸c ®éng cña rñi ro ®¹o ®øc…………………………………………... 37
Ch¬ng II: VÊn ®Ò th«ng tin kh«ng c©n xøng, lùa chän ®èi nghÞch vµ
40
rñi ro ®¹o ®øc trªn thÞ trêng chøng kho¸n ViÖt Nam ………………
1. T×nh h×nh ho¹t ®éng cña thÞ trêng chøng kho¸n ViÖt Nam tõ khi thµnh
lËp ®Õn nay………………………………………………………………… 40
1.1. Tæng quan t×nh h×nh ho¹t ®éng cña thÞ trêng chøng kho¸n ViÖt Nam
40
1.2. T×nh h×nh ho¹t ®éng cña thÞ trêng chøng kho¸n trong hai n¨m gÇn
®©y…………………………………………………………………………. 41
1
§ç Hoµi Giang, Líp A4 – K38B - KTNT
1.2.1. ThÞ trêng chøng kho¸n trong n¨m 2002……………………………
1.2.2. ThÞ trêng chøng kho¸n ViÖt Nam 10 th¸ng ®Çu n¨m 2003………...
1.2.2.1. Bèi c¶nh thÞ trêng chøng kho¸n ViÖt Nam ®Çu n¨m 2003……….
1.2.2.2. T×nh h×nh ho¹t ®éng cña thÞ trêng chøng kho¸n 10 th¸ng ®Çu n¨m
2003…………………………………………………………………..
2. Nh÷ng dÊu hiÖu vÒ th«ng tin kh«ng c©n xøng, lùa chän ®èi nghÞch vµ
rñi ro ®¹o ®øc trªn thÞ trêng chøng kho¸n trªn thÞ trêng chøng kho¸n ViÖt
Nam ………………………………………………………….……….
2.1. Nh÷ng h¹n chÕ trong viÖc c«ng bè th«ng tin vµ qu¶n lý c«ng bè th«ng
tin lµ nguyªn nh©n xuÊt hiÖn th«ng tin kh«ng c©n xøng…………………...
2.2. Chªnh lÖch gi÷a gi¸ ph¸t hµnh lÇn ®Çu (hoÆc gi¸ ph¸t hµnh thªm) víi
gi¸ giao dÞch thÞ trêng cña chøng kho¸n. ………………………………...
2.3. Gi¸ c¶ cæ phiÕu vµ chØ sè VN-Index kh«ng ph¶n ¸nh ®óng t×nh h×nh
s¶n xuÊt kinh doanh cña c¸c c«ng ty niªm yÕt vµ thùc tÕ giao dÞch trªn thÞ
trêng ……………………………………………………………………...
2.4. Nh÷ng dÊu hiÖu giao dÞch néi gi¸n – mét biÓu hiÖn cña rñi ro ®¹o
®øc
3. Nh÷ng t¸c ®éng cña vÊn ®Ò th«ng tin kh«ng c©n xøng, lùa chän ®èi
nghÞch vµ rñi ro ®¹o ®øc ®Õn ho¹t ®éng cña thÞ trêng chøng kho¸n ViÖt
Nam ……………………………………………………………………….
Ch¬ng III: §Ò xuÊt ph¬ng híng gi¶i quyÕt vÊn ®Ò th«ng tin kh«ng c©n
xøng, lùa chän ®èi nghÞch vµ rñi ro ®¹o ®øc trªn thÞ trêng chøng
kho¸n ViÖt Nam ………………………………………………………….
1. KhuyÕn khÝch thµnh lËp c¸c c«ng ty s¶n xuÊt vµ b¸n th«ng tin…………
2. T¨ng cêng sù ®iÒu hµnh cña ChÝnh phñ ®Ó lµm t¨ng th«ng tin trªn thÞ trêng chøng kho¸n ……………………………………………………….
3. KhuyÕn khÝch thµnh lËp c¸c trung gian tµi chÝnh, ®Æc biÖt lµ c¸c quü
®Çu t chøng kho¸n………………………………………………………..
KÕt luËn……………………………………………………………………
Phô lôc 1: BiÓu ®å chØ sè cæ phiÕu cña c¸c c«ng ty niªm yÕt trªn thÞ trêng
chøng kho¸n ViÖt Nam tõ thêi ®iÓm niªm yÕt ®Õn ngµy1/12/2003………..
Phô lôc II: C¸c hÖ sè tµi chÝnh cña c¸c c«ng ty niªm yÕt trªn Trung t©m
Giao dÞch Chøng kho¸n Thµnh phè Hå ChÝ Minh 9 th¸ng ®Çu n¨m 2002…
Phô lôc III: XÕp h¹ng tµi chÝnh c¸c c«ng ty niªm yÕt t¹i Trung t©m Giao
dÞch Chøng kho¸n Thµnh phè Hå ChÝ Minh……………………………….
Danh môc tµi liÖu tham kh¶o……………………………………………….
41
44
44
44
47
47
51
53
55
59
61
61
62
63
65
67
75
79
80
2
§ç Hoµi Giang, Líp A4 – K38B - KTNT
Lêi nãi ®Çu
Trong c¸c giao dÞch tµi chÝnh nãi chung vµ chøng kho¸n nãi riªng, th«ng
tin gi÷ vai trß thiÕt yÕu. Nh©n tè quan träng quyÕt ®Þnh quy m«, h×nh thøc vµ
hiÖu qu¶ cña mçi giao dÞch chÝnh lµ møc ®é c©n xøng vÒ th«ng tin gi÷a c¸c bªn
liªn quan. XÐt trªn tÇm vÜ m«, nÕu c¸c bªn tham gia cña bÊt kú giao dÞch tµi
chÝnh nµo trong nÒn kinh tÕ ®Òu cã ®Çy ®ñ th«ng tin qu¸ khø, hiÖn t¹i vµ t¬ng
lai liªn quan ®Õn giao dÞch th× ®ång vèn trong nÒn kinh tÕ lu«n ®Õn ®îc c¸c dù
¸n ®Çu t hiÖu qu¶ nhÊt. ThÞ trêng tµi chÝnh khi ®ã thùc hiÖn tèt nhÊt chøc n¨ng
huy ®éng vµ ph©n bæ vèn cho nÒn kinh tÕ.
TÝnh cÊp thiÕt cña ®Ò tµi
Qu¸ tr×nh C«ng nghiÖp ho¸ - HiÖn ®¹i ho¸ ë ViÖt Nam ®Æt ra mét yªu
cÇu cÊp thiÕt lµ ph¶i ph¸t triÓn thÞ trêng vèn hiÖu qu¶ nh»m cung cÊp vèn trung
vµ dµi h¹n cho nÒn kinh tÕ. §Ó cã mét thÞ trêng vèn nh thÕ, ®ßi hái tríc m¾t lµ
ph¶i x©y dùng ®îc mét thÞ trêng chøng kho¸n v÷ng m¹nh. ThÞ trêng chøng
kho¸n sÏ lµm t¨ng tÝnh thanh kho¶n cña c¸c c«ng cô huy ®éng vèn, tõ ®ã thóc
®Èy thÞ trêng s¬ cÊp ph¸t triÓn. MÆt kh¸c, thÞ trêng chøng kho¸n kh¾c phôc ®îc
®¸ng kÓ h¹n chÕ vÒ kh«ng gian, thêi gian vµ quy m« trong viÖc huy ®éng vèn.
NhËn thøc tÇm quan träng ®ã, sau nhiÒu cè g¾ng thÞ trêng chøng kho¸n ViÖt
Nam ®· chÝnh thøc ®i vµo ho¹t ®éng ngµy 20/7/2000, ®¸nh dÊu bíc chuyÓn
m×nh cña thÞ trêng tµi chÝnh ViÖt Nam.
Tuy nhiªn sau h¬n ba n¨m ho¹t ®éng, nh÷ng kÕt qu¶ ®¹t ®îc cña thÞ trêng chøng kho¸n ViÖt Nam cha ®¸p øng sù mong mái vµ kú väng cña c¶ nÒn
kinh tÕ nãi chung vµ giíi ®Çu t nãi riªng. Khi bµn vÒ thùc tr¹ng nµy, hÇu hÕt c¸c
cuéc héi th¶o, bµi b¸o ®Òu ®Ò cËp ®Õn vÊn ®Ò th«ng tin. Cô thÓ, ®ã lµ nh÷ng h¹n
chÕ trong viÖc c«ng bè th«ng tin thÓ hiÖn ë tÝnh kh«ng kÞp thêi, thiÕu chinh x¸c,
kh«ng ®Çy ®ñ vµ cha thèng nhÊt vÒ c¸ch thøc c«ng bè th«ng tin. ChÊt lîng
th«ng tin cßn thÊp lµ mét yÕu tè k×m h·m cÇu chøng kho¸n. §ã còng lµ nguyªn
nh©n dÉn ®Õn lùa chän ®èi nghÞch vµ rñi ro ®¹o ®øc, mét hËu qu¶ tÊt yÕu cña sù
kh«ng c©n xøng vÒ th«ng tin. §Ó thÞ trêng chøng kho¸n ®i vµo ho¹t ®éng v÷ng
m¹nh, mét ®iÒu kh«ng thÓ thiÕu lµ ph¶i h¹n chÕ tèi ®a sù bÊt c©n xøng vÒ th«ng
tin cña c¸c cuéc giao dÞch. §©y lµ vÊn ®Ò ®ang thu hót nhiÒu sù chó ý vµ cÇn
ph¶i ®îc gi¶i quyÕt mét c¸ch tèi u.
Môc ®Ých nghiªn cøu
3
§ç Hoµi Giang, Líp A4 – K38B - KTNT
Sau khi t×m hiÓu vµ nghiªn cøu häc thuyÕt th«ng tin kh«ng c©n xøng, lùa
chän ®èi nghÞch vµ rñi ro ®¹o ®øc trªn mét sè ph©n ®o¹n thÞ trêng tµi chÝnh cña
c¸c nhµ kinh tÕ häc trªn thÕ giíi, t«i nhËn thøc r»ng gi¶i quyÕt vÊn ®Ò th«ng tin
kh«ng c©n xøng lµ mét yªu cÇu thiÕt thùc vµ xuyªn suèt trong qu¸ tr×nh ho¹t
®éng cña thÞ trêng chøng kho¸n ViÖt Nam. V× vËy, t«i ®· m¹nh d¹n t×m hiÓu,
ph©n tÝch vµ ®¸nh gi¸ møc ®é kh«ng c©n xøng vÒ th«ng tin, kh¶o s¸t thùc tÕ vÊn
®Ò rñi ro ®¹o ®øc trªn thÞ trêng chøng kho¸n ViÖt Nam tõ khi ho¹t ®éng ®Õn
nay. Do nh÷ng h¹n chÕ c¶ vÒ chñ quan vµ kh¸ch quan nªn luËn v¨n chØ híng
vµo môc tiªu chñ yÕu lµ ph¸t hiÖn vµ ph©n tÝch s¬ bé nh÷ng biÓu hiÖn cña ba
néi dung trªn. Dùa trªn c¬ së ®ã, mét sè gi¶i ph¸p ®îc ®Ò xuÊt nh»m hoµn thiÖn
vÊn ®Ò th«ng tin trªn thÞ trêng chøng kho¸n ViÖt Nam. T«i còng hy väng nh÷ng
ph¸t hiÖn nµy xÏ gióp Ých cho c¸c nghiªn cøu s©u h¬n vÒ vÊn ®Ò th«ng tin
kh«ng c©n xøng, lùa chän ®èi nghÞch vµ rñi ro ®¹o ®øc trªn thÞ trêng chøng
kho¸n ViÖt Nam.
§èi tîng vµ ph¹m vi nghiªn cøu
LuËn v¨n ®Ò cËp ®Õn c¸c kh¸i niÖm c¬ b¶n nhÊt vÒ chøng kho¸n vµ thÞ trêng chøng kho¸n, ®ång thêi tr×nh bµy chi tiÕt häc thuyÕt th«ng tin kh«ng c©n
xøng vµ c¸c kh¸i niÖm liªn quan.
Nh÷ng vÊn ®Ò lý thuyÕt trªn sÏ ®îc vËn dông vµo t×nh h×nh cô thÓ trªn thÞ
trêng chøng kho¸n ViÖt Nam tõ khi chÝnh thøc ho¹t ®éng cho ®Õn nay (tõ
28/7/2000 ®Õn 31/10/2003).
T×nh h×nh nghiªn cøu trong vµ ngoµi níc
Th«ng tin kh«ng c©n xøng, lùa chän ®èi nghÞch vµ rñi ro ®¹o ®øc lµ
nh÷ng hiÖn tîng kinh tÕ ®îc c¸c nhµ kinh tÕ häc trªn thÕ giíi nghiªn cøu tõ
nh÷ng n¨m 1960. Tuy nhiªn, ph¶i ®Õn nh÷ng n¨m 2000 vÊn ®Ò nµy míi thùc sù
®îc quan t©m vµ nghiªn cøu s©u s¾c. C¸c nghiªn cøu gÇn ®©y tËp trung vµo viÖc
x©y dùng c¸c m« h×nh to¸n vµ kh¶o s¸t thùc tr¹ng th«ng tin kh«ng c©n xøng,
lùa chän ®èi nghÞch vµ rñi ro ®¹o ®øc trªn mét sè ph©n ®o¹n cña thÞ trêng tµi
chÝnh, phæ biÕn nhÊt lµ thÞ trêng b¶o hiÓm. C¸c nghiªn cøu ®Òu ®· ®em l¹i
nh÷ng kÕt qu¶ nhÊt ®Þnh, ®ãng gãp vµo viÖc x©y dùng mét m« h×nh tæng thÓ cña
häc thuyÕt th«ng tin kh«ng c©n xøng.
ThÞ trêng chøng kho¸n ViÖt Nam tõ khi thµnh lËp ®Õn nay ®· thu hót sù
quan t©m cña nhiÒu nhµ nghiªn cøu. §· cã nhiÒu bµi b¸o, luËn v¨n, luËn ¸n vµ
c¶ nh÷ng c«ng tr×nh nghiªn cøu cÊp bé, cÊp nhµ níc tham gia ®ãng gãp, hoµn
thiÖn ho¹t ®éng cña thÞ trêng. Tuy nhiªn do trong giai ®o¹n míi h×nh thµnh cßn
4
§ç Hoµi Giang, Líp A4 – K38B - KTNT
qu¸ nhiÒu viÖc ph¶i lµm nªn cha cã nhiÒu nghiªn cøu ®Ò cËp ®Õn vÊn ®Ò th«ng
tin kh«ng c©n xøng, lùa chän ®èi nghÞch vµ rñi ro ®¹o ®øc trªn thÞ trêng chøng
kho¸n.
Ph¬ng ph¸p nghiªn cøu
Ph¬ng ph¸p duy vËt biÖn chøng ®ãng vai trß chñ ®¹o trong luËn v¨n v×
nh÷ng vÊn ®Ò ®Æt ra ®Òu dùa trªn c¬ së thùc tÕ kh¸ch quan. Bªn c¹nh ®ã t«i ®·
sö dông ph¬ng ph¸p nghiªn cøu lý thuyÕt (th«ng qua viÖc tæng hîp vµ ph©n tÝch
c¸c nguån tµi liÖu); ph¬ng ph¸p quy n¹p vµ diÔn dÞch. Víi hy väng m« h×nh ho¸
c¸c quan hÖ kinh tÕ, t«i ®· cè g¾ng vËn dông ph¬ng ph¸p ph©n tÝch cung-cÇu
th«ng qua c¸c m« h×nh c©n b»ng thÞ trêng ë thÞ trêng cã th«ng tin kh«ng hoµn
h¶o cña mét sè nhµ kinh tÕ häc trªn thÕ giíi.
Lîi Ých cña luËn v¨n
T«i hy väng luËn v¨n sÏ lµ mét tµi liÖu tham kh¶o cho c¸c nhµ ®Çu t vµ
nh÷ng ngêi quan t©m ®Õn thÞ trêng chøng kho¸n, th«ng tin kh«ng c©n xøng, lùa
chän ®èi nghÞch vµ rñi ro ®¹o ®øc. §©y còng cã thÓ lµ tµi liÖu gióp Ých cho c¸c
nghiªn cøu s©u h¬n vÒ c¸c vÊn ®Ò trªn.
§èi víi c¸c c¬ quan qu¶n lý nhµ níc, t«i tin tëng r»ng nghiªn cøu nµy sÏ
gãp phÇn hoµn thiÖn vÊn ®Ò th«ng tin vµ c«ng bè th«ng tin trªn thÞ trêng chøng
kho¸n ViÖt Nam, tõ ®ã t¹o ®iÒu kiÖn tríc m¾t vµ l©u dµi cho viÖc ho¹t ®éng vµ
ph¸t triÓn cña thÞ trêng.
KÕt cÊu cña luËn v¨n
Víi c¸c néi dung ®· ®Ò cËp trªn ®©y, luËn v¨n ®îc kÕt cÊu nh sau:
Ch¬ng I: Lý luËn chung vÒ thÞ trêng chøng kho¸n, th«ng tin kh«ng c©n
xøng, lùa chän ®èi nghÞch vµ rñi ro ®¹o ®øc.
Ch¬ng II: VÊn ®Ò th«ng tin kh«ng c©n xøng, lùa chän ®èi nghÞch vµ rñi
ro ®¹o ®øc trªn thÞ trêng chøng kho¸n ViÖt Nam.
Ch¬ng III: Mét sè nhËn xÐt vµ ®Ò xuÊt ph¬ng híng gi¶i quyÕt vÊn ®Ò
th«ng tin kh«ng c©n xøng, lùa chän ®èi nghÞch vµ rñi ro ®¹o ®øc trªn thÞ trêng
chøng kho¸n ViÖt Nam nh»m thóc ®Èy thÞ trêng ph¸t triÓn.
NhËn ®îc sù híng dÉn vµ gióp ®ì nhiÖt t×nh tõ Th¹c sü Ph¹m Song H¹nh
cïng víi nhiÒu cè g¾ng trong qu¸ tr×nh nghiªn cøu, t«i ®· hoµn thµnh luËn v¨n
nµy. Tuy nhiªn do h¹n chÕ vÒ n¨ng lùc, thêi gian vµ nguån tµi liÖu trong khi vÊn
®Ò nghiªn cøu cßn kh¸ míi mÎ vµ tinh tÕ nªn nh÷ng thiÕu sãt vµ nhÇm lÉn lµ
5
§ç Hoµi Giang, Líp A4 – K38B - KTNT
kh«ng thÓ tr¸nh khái. T«i rÊt c¶m ¬n vµ mong nhËn ®îc sù phª b×nh, gãp ý vµ
ph¸t triÓn thªm tõ c¸c ThÇy C« gi¸o, nh÷ng nhµ nghiªn cøu, b¹n bÌ nh»m hoµn
thiÖn vÊn ®Ò nghiªn cøu.
6
§ç Hoµi Giang, Líp A4 – K38B - KTNT
Ch¬ng I
Lý luËn chung vÒ thÞ trêng chøng kho¸n,
th«ng tin kh«ng c©n xøng, lùa chän ®èi nghÞch
vµ rñi ro ®¹o ®øc
1.
ThÞ trêng chøng kho¸n
1.1.
Kh¸i niÖm
Kh¸i niÖm thÞ trêng chøng kho¸n h×nh thµnh vµ hoµn thiÖn theo sù ph¸t
triÓn cña nÒn kinh tÕ. Trong nÒn kinh tÕ thÞ trêng hiÖn ®¹i, thÞ trêng chøng
kho¸n lµ mét yÕu tè kh«ng thÓ thiÕu ®èi víi viÖc duy tr× vµ ph¸t triÓn cña nÒn
kinh tÕ. Cho ®Õn nay, c¸c quèc gia cã nÒn kinh tÕ thÞ trêng ph¸t triÓn ®Òu cã thÞ
trêng chøng kho¸n nhng ®Þnh nghÜa vÒ thÞ trêng chøng kho¸n th× cã nhiÒu c¸ch
kh¸c nhau:
ThÞ trêng chøng kho¸n lµ mét thÞ trêng cã tæ chøc n¬i c¸c chøng kho¸n
®îc mua b¸n theo nh÷ng nguyªn t¾c nhÊt ®Þnh (theo Longman Dictionary of
Business English, 1985 – nguyªn v¨n: ”Securities market is an organized
market where securities are bought and sold under fixed rules”)
Theo gi¸o tr×nh “ThÞ trêng chøng kho¸n” cña trêng ®¹i häc Ngo¹i Th¬ng,
1998, thÞ trêng chøng kho¸n ®îc ®Þnh nghÜa lµ “mét thÞ trêng mµ ë n¬i ®ã ngêi
ta mua b¸n, chuyÓn nhîng, trao ®æi chøng kho¸n nh»m môc ®Ých kiÕm lêi”.
NghÞ ®Þnh 48/CP ngµy 11/7/1998 quy ®Þnh: “ThÞ trêng giao dÞch tËp
trung lµ ®Þa ®iÓm hoÆc hÖ thèng th«ng tin, t¹i ®ã c¸c chøng kho¸n ®îc mua, b¸n
hoÆc lµ n¬i tham kh¶o ®Ó thùc hiÖn c¸c giao dÞch chøng kho¸n”.
Kh¸i niÖm thÞ trêng chøng kho¸n lµ mét kh¸i niÖm cã tÝnh lÞch sö nªn
trong thùc tÕ, thuËt ng÷ thÞ trêng chøng kho¸n thêng cã c¸ch hiÓu s¸t thùc h¬n
vµ cã thÓ cã rÊt nhiÒu néi dung míi.
1.2. Chøc n¨ng, c¬ cÊu vµ nguyªn t¾c ho¹t ®éng cña thÞ trêng
chøng kho¸n.
1.2.1. Chøc n¨ng.
Huy ®éng vèn ®Çu t cho nÒn kinh tÕ
Khi nhµ ®Çu t mua chøng kho¸n do c¸c c«ng ry ph¸t hµnh, sè tiÒn nhµn
rçi cña hä ®îc ®a vµo ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh vµ qua ®ã gãp phÇn më
7
§ç Hoµi Giang, Líp A4 – K38B - KTNT
réng s¶n xuÊt x· héi. B»ng c¸h hç trî c¸c ho¹t ®äng ®µu t cñ c«ng ty, thÞ trêng
chøng kho¸n ®· cã nh÷ng t¸c ®éng quan träng ®èi víi sù ph¸t triÓn cña nÒn
kinh tÕ quèc d©n. Th«ng qua thÞ trêng chøng kho¸n, chÝnh phñ vµ chÝnh quyÒn
®Þa ph¬ng còng huy ®éng ®îc c¸c nguån vèn cho môc ®Ých sö dông vµ ®Çu t
ph¸t triÓn h¹ t»ng kinh tÕ, phôc vô c¸c nhu cÇu vhung cña x· héi.
Cung cÊp m«i trêng ®Çu t cho c«ng chóng
ThÞ trêng chøng kho¸n cung cÊp cho c«ng chóng mét m«i trêng ®Çu t
lµnh m¹nh víi c¸c c¬ héi lùa chän phong phó. C¸c lo¹i chøng kho¸n trªn thÞ trêng rÊt kh¸c nhau vÒ thêi h¹n, tÝnh chÊt vµ ®é rñi ro, cho phÐp c¸c nhµ ®Çu t cã
thÓ lùa chän cho lo¹i hµng ho¸ phï hîp víi kh¶ n¨ng, môc tiªu vµ së thÝch cña
m×nh. ChÝnh v× vËy, thÞ trêng chøng kho¸n gãp phÇn ®¸ng kÓ lµm t¨ng møc tiÕt
kiÖm quèc gia.
T¹o tÝnh thanh kho¶n cho c¸c chøng kho¸n
Nhê cã thÞ trêng chøng kho¸n, c¸c nhµ ®Çu t cã thÓ chuyÓn ®æi c¸c
chøng kho¸n hä së h÷u thµnh tiÒn mÆt hoÆc c¸c lo¹i chøng kho¸n kh¸c khi hä
muèn. Kh¶ n¨ng thanh kho¶n lµ mét trong nh÷ng ®Æc tÝnh hÊp dÉn cña chøng
kho¸n ®èi víi nhµ ®Çu t. §©y lµ yÕu tè cho thÊy tÝnh linh ho¹t, an toµn cña vèn
®Çu t. ThÞ trêng chøng kho¸n ho¹t ®éng cµng n¨ng ®éng vµ hiÖu qu¶ th× cµng cã
kh¶ n¨ng n©ng cao tÝnh thanh kho¶n cña c¸c chøng kho¸n giao dÞch trªn thÞ trêng.
§¸nh gi¸ ho¹t ®éng cña doanh nghiÖp
Th«ng qua gi¸ chøng kho¸n, ho¹t ®éng cña c¸c doanh nghiÖp ®îc ph¶n
¸nh mét c¸ch tæng hîp vµ kÞp thêi, gióp cho viÖc ®¸nh gi¸ vµ so s¸nh ho¹t ®éng
cña c¸c doanh nghiÖp ®îc nhanh chãng vµ thuËn tiÖn, tõ ®ã còng t¹o ra mét
m«i trêng c¹nh tranh lµnh m¹nh nh»ng n©ng cao hiÖu qu¶ sö dông vèn, kÝch
thÝch ¸p dông c«ng nghÖ míi, c¶i tiÕn s¶n phÈm.
T¹o m«i trêng gióp chÝnh phñ thùc hiÖn c¸c chÝnh s¸ch kinh tÕ vÜ
m«.
C¸c dÊu hiÖu cña thÞ trêng chøng kho¸n ph¶n ¸nh ®éng th¸i cña nÒn kinh
tÕ mét c¸ch nh¹y bÐn vµ chÝnh x¸c. Gi¸ c¸c chøng kho¸n t¨ng lªn cho thÊy ®Çu
t ®ang më réng, nÒn kinh tÕ t¨ng trëng, vµ ngîc l¹i gi¸ chøng kho¸n gi¶m sÏ
cho thÊy c¸c dÊu hiÖu tiªu cùc cña nÒn kinh tÕ. V× thÕ, thÞ trêng chøng kho¸n ®îc gäi lµ phong vò biÓu cña nÒn kinh tÕ vµ lµ mét c«ng cô quan träng gióp
ChÝnh phñ thùc hiÖn c¸c chÝnh s¸ch kinh tÕ vÜ m«. Th«ng qua thÞ trêng chøng
8
§ç Hoµi Giang, Líp A4 – K38B - KTNT
kho¸n, ChÝnh phñ cã thÓ mua vµ b¸n tr¸i phiÕu ChÝnh phñ ®Ó t¹o ra nguån thu
bï ®¾p ng©n s¸ch vµ qu¶n lý l¹m ph¸t. Ngoµi ra, ChÝnh phñ còng cã thÓ sö dông
mét sè chÝnh s¸ch, biÖn ph¸p t¸c ®éng vµo thÞ trêng chøng kho¸n nh»m ®Þnh híng ®Çu t ®¶m b¶o cho sù ph¸t triÓn c©n ®èi cña nÒn kinh tÕ.
1.2.2. C¬ cÊu cña thÞ trêng chøng kho¸n
Cã nhiÒu c¨n cø ph©n lo¹i thÞ trêng chøng kho¸n nhng phæ biÕn vµ quan
träng nhÊt lµ c¨n cø vµo sù lu©n chuyÓn c¸c nguån vèn, theo ®ã thÞ trêng chøng
kho¸n ®îc chia thµnh thÞ trêng s¬ cÊp vµ thÞ trêng thø cÊp.
ThÞ trêng s¬ cÊp
ThÞ trêng s¬ cÊp lµ thÞ trêng mua b¸n c¸c chøng kho¸n míi ph¸t hµnh.
Trªn thÞ trêng nµy, vèn tõ nhµ ®Çu t sÏ ®îc chuyÓn sang nhµ ph¸t hµnh th«ng
qua viÖc nhµ ®Çu t mua c¸c chøng kho¸n míi ph¸t hµnh do ®ã ®©y lµ n¬i duy
nhÊt ®em l¹i vèn ®Çu t cho tæ chøc ph¸t hµnh. ViÖc mua b¸n trªn thÞ trêng s¬
cÊp thêng diÔn ra gi÷a c¸c ng©n hµng, c«ng ty ph¸t hµnh, vµ c¸c tËp ®oµn tµi
chÝnh lín… gi¸ chøng kho¸n trªn thÞ tr êng s¬ cÊp do tæ chøc ph¸t hµnh Ên ®Þnh
vµ thêng ®îc in ngay trªn chøng kho¸n. Nh vËy, cã thÓ thÊy r»ng, thÞ trêng s¬
cÊp ®ãng vai trß chøng kho¸n ho¸ c¸c nguån vèn cÇn huy ®éng ®ång thêi chu
chuyÓn vèn tõ n¬i thõa vèn tíi n¬i cÇn vèn vµ chuyÓn nã thµnh vèn dµi h¹n.
ThÞ trêng thø cÊp
ThÞ trêng thø cÊp lµ n¬i giao dÞch c¸c chøng kho¸n ®· ®îc ph¸t hµnh trªn
thÞ trêng s¬ cÊp. ThÞ trêng thø cÊp ®ãng vai trß ®¶m b¶o tÝnh thanh kho¶n cho
c¸c chøng kho¸n ®· ph¸t hµnh vµ cã nh÷ng ®Æc ®iÓm sau:
Thø nhÊt, trªn thÞ trêng thø cÊp, c¸c kho¶n tiÒn thu ®îc tõ viÖc b¸n chøng
kho¸n thuéc vÒ c¸c nhµ ®Çu t vµ c¸c nhµ kinh doanh chøng kho¸n chø kh«ng
ph¶i nhµ ph¸t hµnh. Nãi c¸ch kh¸c, c¸c luång vèn kh«ng ch¶y vµo nh÷ng ngêi
ph¸t hµnh chøng kho¸n mµ vËn chuyÓn gi÷a nh÷ng ngêi ®Çu t chøng kho¸n trªn
thÞ trêng. ThÞ trêng thø cÊp lµ mét bé phËn quan träng cña thÞ trêng chøng
kho¸n, g¾n bã chÆt chÏ víi thÞ trêng s¬ cÊp.
Thø hai, giao dÞch trªn thÞ trêng thø cÊp thÓ hiÖn nguyªn t¾c c¹nh tranh
tù do, gi¸ chøng kho¸n trªn thÞ trêng thø cÊp do quan hÖ cung cÇu quyÕt ®Þnh.
Thø ba, thÞ trêng thø cÊp lµ thÞ trêng ho¹t ®éng liªn tôc, c¸c nhµ ®Çu t cã
thÓ mua vµ b¸n c¸c chøng kho¸n nhiÒu lÇn trªn thÞ trêng nµy.
Ngoµi c¸ch ph©n lo¹i trªn, cã thÓ ph©n lo¹i thÞ trêng chøng kho¸n theo
tÝnh chÊt tËp trung cña thÞ trêng, theo ®ã thÞ trêng chøng kho¸n bao gåm Së
9
§ç Hoµi Giang, Líp A4 – K38B - KTNT
giao dÞch chøng kho¸n (thÞ trêng tËp trung) vµ thÞ trêng OTC (thÞ trêng phi tËp
trung). T¹i së giao dÞch, c¸c giao dÞch ®îc tËp trung t¹i mét ®Þa ®iÓm, c¸c lÖnh
®îc chuyÓn ®Õn sµn giao dÞch vµ tham gia vµo qu¸ tr×nh khíp lÖnh ®Ó h×nh
thµnh gi¸ giao dÞch. Trªn thÞ trêng OTC, c¸c giao dÞch (c¶ s¬ cÊp vµ thø cÊp) ®îc tiÕn hµnh qua m¹ng líi c¸c c«ng ty chøng kho¸n ph©n t¸n kh¾p quèc gia vµ
®îc nèi víi nhau b»ng m¹ng m¸y tÝnh. Gi¸ c¶ h×nh thµnh theo ph¬ng thøc tho¶
thuËn.
1.2.3. C¸c nguyªn t¾c ho¹t ®éng cña thÞ trêng chøng kho¸n
Nguyªn t¾c c¹nh tranh
Theo nguyªn t¾c nµy, gi¸ c¶ trªn thÞ trêng chøng kho¸n ph¶n ¸nh quan hÖ
cung cÇu vÒ chøng kho¸n vµ thÓ hiÖn t¬ng quan c¹nh tranh gi÷a c¸c c«ng ty.
Trªn thÞ trêng s¬ cÊp, c¸c tæ chøc ph¸t hµnh c¹nh tranh nhau ®Ó b¸n chøng
kho¸n cña m×nh cho nhµ ®Çu t, c¸c nhµ ®Çu t ®îc tù do lùa chän c¸c chøng
kho¸n theo c¸c môc tiªu cña riªng m×nh. Trªn thÞ trêng thø cÊp, c¸c nhµ ®Çu t
còng c¹nh tranh tù do ®Ó t×m kiÕm cho m×nh mét lîi nhuËn cao nhÊt vµ gi¸ c¶
®îc h×nh thµnh theo ph¬ng thøc ®Êu gi¸.
Nguyªn t¾c c«ng b»ng
Nguyªn t¾c nµy nh»m ®¶m b¶o lîi Ých cho tÊt c¶ nh÷ng ngêi tham gia thÞ
trêng. C«ng b»ng cã nghÜa lµ mäi ngêi tham gia thÞ trêng ®Òu ph¶i tu©n thñ
nh÷ng quy ®Þnh chung, ®îc b×nh ®¼ng trong viÖc chi sÎ th«ng tin vµ trong viÖc
g¸nh chÞu c¸c h×nh thøc xö ph¹t nÕu vi ph¹m vµo nh÷ng quy ®Þnh ®ã.
Nguyªn t¾c c«ng khai
Chøng kho¸n lµ lo¹i hµng ho¸ cã tÝnh trõu tîng, ngêi ®Çu t kh«ng thÓ
kiÓm tra trùc tiÕp ®îc c¸c chøng kho¸n nh c¸c hµng ho¸ th«ng thêng mµ ph¶i
dùa trªn c¬ së c¸c th«ng tin cã liªn quan. V× vËy thÞ trêng chøng kho¸n ph¶i ®îc x©y dùng trªn c¬ së hÖ th«ng c«ng bè th«ng tin tèt. Theo luËt ®Þnh, c¸c bªn
tham gia ph¸t hµnh chøng kho¸n cã nghÜa vô cung cÊp ®Çy ®ñ, trung thùc vµ
kÞp thêi nh÷ng th«ng tin cã liªn quan tíi tæ chøc ph¸t hµnh, tíi ®ît ph¸t hµnh.
C«ng bè th«ng tin ®îc tiÕn hµnh khi ph¸t hµnh lÇn ®Çu còng nh theo c¸c chÕ ®é
thêng xuyªn vµ ®ét xuÊt, th«ng qua c¸c ph¬ng tiªn th«ng tin ®¹i chóng, së gia
dÞch, c¸c c«ng ty chøng kho¸n vµ c¸c tæ chøc cã liªn quan kh¸c.
Nguyªn t¾c trung gian
Theo nguyªn t¾c nµy, trªn thÞ trêng chøng kho¸n, c¸c giao dÞch ®îc thùc
hiÖn th«ng qua tæ chøc trung gian lµ c¸c c«ng ty chøng kho¸n. Trªn thÞ trêng s¬
10
§ç Hoµi Giang, Líp A4 – K38B - KTNT
cÊp, c¸c nhµ ®Çu t thêng kh«ng mua trùc tiÕp cña tæ chøc ph¸t hµnh mµ mua tõ
c¸c nhµ b¶o l·nh ph¸t hµnh. Trªn thÞ trêng thø cÊp, th«ng qua c¸c nghiÖp vô
m«i giíi, kinh doanh c¸c c«ng ty chøng kho¸n mua b¸n chøng kho¸n gióp c¸c
kh¸ch hµng, hoÆc kÕt nèi c¸c kh¸ch hµng víi nhau th«ng qua viÖc thùc hiÖn c¸c
giao dÞch mua b¸n chøng kho¸n trªn tµi kho¶n cña m×nh.
Nguyªn t¾c tËp trung
ThÞ trêng chøng kho¸n ph¶i ho¹t ®éng trªn nguyªn t¾c tËp trung. C¸c
giao dÞch chøng kho¸n chØ diÔn ra trªn së giao dÞch vµ trªn thÞ trêng OTC, cã sù
kiÓm tra, gi¸m s¸t cña c¬ quan qu¶n lý nhµ níc vµ c¸c tæ chøc tù qu¶n. Hµng
hãa cña thÞ trêng chøng kho¸n lµ c¸c s¶n phÈm tµi chÝnh cao cÊp nªn viÖc giao
dÞch ®ßi hái thÞ trêng ph¶i cã nh÷ng c¬ së vËt chÊt nhÊt ®Þnh chø kh«ng thÓ
diÔn ra mét c¸ch tuú tiÖn.
1.3.
C¸c thµnh phÇn tham gia trªn thÞ trêng chøng kho¸n
C¸c tæ chøc vµ c¸ nh©n tham gia thÞ trêng chøng kho¸n cã thÓ ®îc chia
thµnh ba nhãm chÝnh: tæ chøc ph¸t hµnh, nhµ ®Çu t vµ c¸c tæ chøc kh¸c cã liªn
quan.
1.3.1. Tæ chøc ph¸t hµnh
Tæ chøc ph¸t hµnh lµ c¸c tæ chøc thùc hiÖn huy ®éng vèn th«ng qua thÞ
trêng chøng kho¸n. Tæ chøc ph¸t hµnh bao gåm ChÝnh phñ vµ chÝnh quyÒn ®Þa
ph¬ng (ph¸t hµnh tr¸i phiÕu ChÝnh phñ vµ tr¸i phiÕu ®Þa ph¬ng), c¸c c«ng ty
(ph¸t hµnh cæ phiÕu vµ tr¸i phiÕu c«ng ty) vµ c¸c tæ chøc tµi chÝnh kh¸c ®ãng
vai trß cung cÊp hµng ho¸ cho thÞ trêng chøng kho¸n.
1.3.2. Nhµ ®Çu t
Nhµ ®Çu t lµ nh÷ng ngêi thùc sù mua b¸n chøng kho¸n trªn thÞ trêng
chøng kho¸n. Nhµ ®Çu t cã thÓ lµ c¸ nh©n hoÆc tæ chøc.
Nhµ ®Çu t c¸ nh©n lµ nh÷ng ngêi cã vèn nhµn rçi t¹m thêi, tham gia mua
b¸n chøng kho¸n víi môc ®Ých kiÕm lîi nhuËn. Tuy nhiªn, trong ®Çu t th× lîi
nhuËn l¹i lu«n g¾n víi rñi ro, lîi nhuËn cµng cao th× rñi ro cµng lín vµ ngîc l¹i.
ChÝnh v× vËy, c¸c nhµ ®Çu t c¸ nh©n lu«n ph¶i lùa chän c¸c h×nh thøc ®Çu t phï
hîp víi kh¶ n¨ng còng nh møc ®éc chÊp nhËn rñi ro cña m×nh.
C¸c nhµ ®Çu t cã tæ chøc, hay cßn gäi lµ c¸c ®Þnh chÕ ®Çu t, thêng xuyªn
mua b¸n chøng kho¸n víi sè lîng lín trªn thÞ trêng. C¸c tæ chøc nµy thêng cã
c¸c bé phËn chøc n¨ng bao gåm nhiÒu chuyªn gia cã kinh nghiÖm ®Ó nghiªn
cøu thÞ trêng vµ ®a ra c¸c quyÕt ®Þnh ®Çu t. Mét sè nhµ ®Çu t chuyªn nghiÖp
11
§ç Hoµi Giang, Líp A4 – K38B - KTNT
chÝnh trªn thÞ trêng chøng kho¸n lµ c¸c c«ng ty ®Çu t, c¸c c«ng ty b¶o hiÓm,
c¸c quü l¬ng hu vµ c¸c quü b¶o hiÓm x· héi kh¸c. §Çu t th«ng qua c¸c tæ chøc
®Çu t cã u ®iÓm næi bËt lµ cã thÓ ®a d¹ng ho¸ danh môc ®Çu t vµ c¸c quyÕt ®Þnh
®Çu t ®îc thùc hiªn bëi c¸c chuyªn gia giµu kinh nghiÖp vµ cã chuyªn m«n cao.
Mét bé phËn quan träng cña c¸c tæ chøc ®Çu t lµ c¸c c«ng ty tµi chÝnh.
C¸c c«ng ty tµi chÝnh ®îc phÐp kinh doanh chøng kho¸n, cã thÓ sö dông vèn cñ
m×nh ®Ó ®Çu t vµo chøng kho¸n nh»m môc ®Ých kiÕm lîi.
Bªn c¹nh ®ã, c¸c c«ng ty chøng kho¸n, c¸c ng©n hµng th¬ng m¹i còng cã
thÓ trë thµnh nhµ ®Çu t chuyªn nghiÖp khi hä mua chøng kho¸n cho chÝnh
m×nh.
1.3.3. C¸c tæ chøc kinh doanh trªn thÞ trêng chøng kho¸n
C«ng ty chøng kho¸n
C«ng ty chøng kho¸n lµ nh÷ng c«ng ty ho¹t ®éng trong lÜnh vùc chøng
kho¸n, cã thÓ ®¶m nhËn m«t hoÆc nhiÒu trong sè c¸c nghiÖp vô chÝnh lµ b¶o
l·nh ph¸t hµnh, m«i giíi, tù doanh, qu¶n lý quü ®Çu t, vµ t vÊn ®Çu t.
§Ó cã thÓ thùc hiÖn mçi nghiÖp vô, c¸c c«ng ty chøng kho¸n ph¶i ®¶m
b¶o ®îc mét sè vèn nhÊt ®Þnh vµ ph¶i ®îc phÐp cña c¬ quan cã thÈm quyÒn.
C¸c ng©n hµng th¬ng m¹i
T¹i mét sè níc, c¸c ng©n hµng th¬ng m¹i cã thÓ sö dông vèn tù cã ®Ó
t¨ng vµ ®a d¹ng ho¸ lîi nhuËn th«ng qua ®Çu t chøng kho¸n. Tuy nhiªn c¸c
ng©n hµng chØ ®îc ®Çu t vµo chøng kho¸n trong nh÷ng giíi h¹n nhÊt ®Þnh ®Ó
b¶o vÖ ng©n hµng tríc nh÷ng biÕn ®éng cña gi¸ chøng kho¸n. Mét sè níc cho
phÐp ng©n hµng th¬ng m¹i thµnh lËp c«ng ty con ®éc lËp ®Ó kinh doanh chøng
kho¸n vµ thùc hiªn nghiÖp vô b¶o l·nh ph¸t hµnh.
Ngoµi ba thµnh phÇn trªn ®©y, thÞ trêng chøng kho¸n cßn cã sù tham gia
kh«ng thÓ thiÕu cña c¸c tæ chøc liªn quan ®Õn thÞ trêng chøng kho¸n nh: c¸c c¬
quan qu¶n lý nhµ níc, së giao dÞch chøng kho¸n, hiÖp héi c¸c nhµ kinh doanh
chøng kho¸n, tæ chøc lu ký vµ thanh to¸n bï trõ chøng kho¸n…
2.
Th«ng tin kh«ng c©n xøng.
Th«ng tin kh«ng c©n xøng vµ nh÷ng b»ng chøng lý thuyÕt còng nh thùc
nghiÖm vÒ vÊn ®Ò nµy hiÖn nay ®ãng vai trß lµ c«ng cô c¬ b¶n cña mäi nhµ kinh
tÕ häc tµi chÝnh trong nÒn kinh tÕ hiÖn ®¹i. Th«ng tin kh«ng c©n xøng lµ mét
hiÖn tîng cã ý nghÜa quan träng ®èi víi mét sè vÊn ®Ò cña kinh tÕ häc vµ tµi
12
§ç Hoµi Giang, Líp A4 – K38B - KTNT
chÝnh tõ kinh tÕ häc vÜ m« vµ vi m« (nh vÊn ®Ò c¸c c«ng cô nî cña doanh
nghiÖp, c¸c chøng chØ ®Çu t vµ cæ tøc, møc ®an s©u, réng vµ l©u dµi cña c¸c chu
kú kinh tÕ, tû lÖ t¨ng trëng kinh tÕ dµi h¹n) ®Õn c¸c vÊn ®Ò liªn quan ®Õn kinh tÕ
quèc tÕ vµ nguån gèc cña c¸c cuéc khñng ho¶ng tµi chÝnh. §Ó t¹o c¬ së cho
nh÷ng ph©n tÝch tiÕp theo cña luËn v¨n, trong phÇn nµy t«i xin tr×nh bµy mét
c¸ch chi tiÕt häc thuyÕt Th«ng tin kh«ng c©n xøng vµ c¸c kh¸i niÖm cã liªn
quan.
2.1.
Kh¸i niÖm vÒ th«ng tin kh«ng c©n xøng.
Trong mäi nÒn kinh tÕ, c¸c giao dÞch vÒ tµi chÝnh ®Òu híng ®Õn môc tiªu
cuèi cïng lµ chuyÓn nguån vèn nhµn rçi ®Õn nh÷ng dù ¸n ®Çu t hiÖu qu¶ nhÊt
víi chi phÝ thÊp nhÊt cã thÓ. NÒn s¶n xuÊt hµng ho¸ vµ dÞch vô cña x· héi liªn
tôc ph¸t triÓn lµm gia t¨ng kh«ng ngõng gi¸ trÞ thÆng d. ChÞu t¸c ®éng bëi chi
phÝ c¬ héi cña viÖc gi÷ tiÒn, nh÷ng chñ nh©n cña phÇn gi¸ trÞ thÆng d ®ã lu«n
t×m kiÕm c¸c c¬ héi ®Çu t tèt nhÊt. DiÔn ra ®ång thêi víi qu¸ tr×nh ®ã lµ sù huy
®éng vèn cña c¸c chñ thÓ kinh tÕ, nh÷ng ngêi muèn thµnh lËp hoÆc më réng
ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh. Sù gÆp nhau cña hai luång nhu cÇu trªn t¹o nªn
c¸c giao dÞch vÒ tµi chÝnh vµ tæng hîp tÊt c¶ c¸c giao dÞch tµi chÝnh ®ã h×nh
thµnh thÞ trêng tµi chÝnh cña mét quèc gia.
Tuy nhiªn sÏ lµ kh«ng ®¬n gi¶n ®Ó c¸c giao dÞch vÒ tµi chÝnh ®¹t ®Õn môc
tiªu cuèi cïng trªn ®©y. Nguyªn nh©n lµ do sù t¬ng hîp vÒ yªu cÇu gi÷a ngêi
cho vay vµ ngêi ®i vay kh«ng ph¶i bao giê còng ®¹t ®îc.
Tõ phÝa ngêi cho vay, víi vai trß lµ ngêi së h÷u vèn, yªu cÇu ®¶m b¶o an
toµn cho ®ång vèn lu«n ®îc ®Æt lªn tríc tiªn. Hä yªu cÇu ngêi vay vèn ®a ra
nh÷ng b»ng chøng cho thÊy tÝnh an toµn cña ®ång vèn vµ ®iÒu ®ã ph¶i ®îc thÓ
hiÖn thùc tÕ th«ng qua viÖc hoµn tr¶ vèn khi thêi h¹n vay kÕt thóc. Yªu cÇu
chung thø hai cña ngêi cho vay lµ thu ®îc l·i suÊt kú väng vµo ®óng thêi ®iÓm
cam kÕt. V× nh÷ng ngêi cho vay chÊp nhËn cho vay lµ ®Ó chèng l¹i chi phÝ c¬
héi cña viÖc gi÷ tiÒn mµ biÓu hiÖn ra chÝnh lµ l·i suÊt huy ®éng vèn (i) cña hÖ
thèng ng©n hµng vµ c¸c tæ chøc tÝn dông, nªn l·i suÊt kú väng kh«ng thÓ thÊp
h¬n i. Ngoµi hai yªu cÇu trªn, trong nh÷ng t×nh huèng cô thÓ ngêi cho vay cßn
cã nh÷ng yªu cÇu kh¸c vÒ h×nh thøc tr¶ l·i, cung cÊp th«ng tin, … nh ng tùu
chung l¹i ®ã còng chØ lµ c¸c yªu cÇu ph¸i sinh nh»m ®¶m b¶o hai yªu cÇu trªn
®©y.
§èi víi ngêi ®i vay, t×m ®îc nguån vèn ®ñ lín vÒ quy m«, ®ñ dµi vÒ thêi
h¹n víi l·i suÊt vµ c¸c rµng buéc hîp lý lµ nh÷ng yªu cÇu c¬ b¶n vµ quan träng
13
§ç Hoµi Giang, Líp A4 – K38B - KTNT
nhÊt. ViÖc x¸c ®Þnh nh thÕ nµo lµ “®ñ” vµ “hîp lý” t¬ng øng phô thuéc vµo dù
®Þnh sö dông vèn vµ tho¶ thuËn cña hai bªn trªn c¬ së c¸c ®iÒu kiÖn cho vay ¸p
dông phæ biÕn trong nÒn kinh tÕ. Nh vËy, ngêi ®i vay ph¶i mét mÆt tho¶ m·n ®îc c¸c yªu cÇu cña ngêi cho vay vµ mÆt kh¸c ph¶i ®¸p øng ®îc c¸c yªu cÇu ®i
vay cña chÝnh m×nh. V× vËy, kh¶ n¨ng mét giao dÞch tµi chÝnh ®îc thùc hiÖn
phô thuéc chñ yÕu vµo ngêi ®i vay.
Tuy nhiªn trong c¸c giao dÞch tµi chÝnh lu«n xuÊt hiÖn mét m©u thuÉn c¬
b¶n vµ cè h÷u, mét m©u thuÉn t¹o nªn c¬ së tån t¹i cña c¸c ®iÒu kiÖn cho vay
trong c¸c tæ chøc tµi chÝnh, ®ã lµ sù kh«ng c©n xøng vÒ th«ng tin gi÷a ngêi cho
vay vµ ngêi ®i vay. Ngêi cho vay ®ãng vai trß cung cÊp vèn trong giao dÞch tµi
chÝnh vµ thêng kh«ng cã sù kh¸c biÖt lín vÒ ®ång vèn gi÷a nh÷ng ngêi cho vay
(sù kh¸c biÖt chñ yÕu n»m ë thêi h¹n cho vay vµ c¸c rµng buéc liªn quan). Nãi
c¸ch kh¸c, nh÷ng th«ng tin vÒ phÝa ®èi t¸c cña m×nh mµ ngêi ®i vay cã ®îc lµ t¬ng ®èi ®ång nhÊt. Ngêi ®i vay cã thÓ huy ®éng tõ mét trong nh÷ng ngêi cung
cÊp vèn mµ kh«ng cÇn quan t©m nhiÒu ®Õn bªn cho vay v× chØ cÇn vay ®îc vèn
lµ hä ®· ®¹t ®îc gÇn nh hoµn toµn môc ®Ých cña mét giao dÞch tµi chÝnh.
Mäi chuyÖn hoµn toµn kh¸c ®èi víi ngêi cho vay. Hä cã quyÒn lùa chän
mét trong sè nh÷ng ngêi hái vay, lóc nµy hä cã c¶ quyÒn sö dông vµ ®Þnh ®o¹t
®èi v¬i ®ång vèn, nghÜa lµ hä cã quyÒn së h÷u ®Çy ®ñ. Nhng ngay sau khi giao
dÞch tµi chÝnh diÔn ra, quyÒn së h÷u ®ã bÞ chia ®«i, quyÒn sö dông vèn ®· ®îc
chuyÓn sang phÝa ngêi vay vèn! NÕu kh«ng cã vËt thÕ chÊp hoÆc b¶o l·nh cña
mét tæ chøc tµi chÝnh m¹nh, ngêi cho vay chØ cßn sù thõa nhËn vÒ mÆt ph¸p lý
®èi víi kho¶n tiÒn ®ã, hä kh«ng cÇm gi÷ vµ còng kh«ng sö dông nã. §iÒu nµy
®ång nghÜa víi viÖc rñi ro thu håi vèn t¨ng lªn vµ møc ®é rñi ro phô thuéc hoµn
toµn vµo ngêi vay vèn.
Do vËy, nh÷ng g× ngêi cho vay ph¶i lµm ®Ó h¹n chÕ rñi ro lµ ph¶i thu thËp
vµ ph©n tÝch c¸c th«ng tin liªn quan ®Õn ngêi vay vèn. Hä cÇn biÕt ngêi ®i vay
sö dông ®ång vèn nh thÕ nµo, møc ®é rñi ro cao hay thÊp, søc m¹nh tµi chÝnh,
møc ®é tin tëng, nguy c¬ dÉn ®Õn viÖc sö dông vèn kh«ng ®óng cam kÕt cña
ngêi vay, … Tuy nhiªn nh÷ng th«ng tin nh thÕ ®Õn víi ngêi cho vay thêng
kh«ng ®Çy ®ñ hoÆc thiÕu chÝnh x¸c dÉn ®Õn nh÷ng lùa chän cña ngêi cho vay
cã thÓ lµ mét “lùa chän ®èi nghÞch”
Tãm l¹i, trong c¸c giao dÞch tµi chÝnh thêng cã sù chªnh lÖch vÒ th«ng
tin gi÷a c¸c bªn tham gia, ®ã chÝnh lµ hiÖn tîng th«ng tin kh«ng c©n xøng.
14
§ç Hoµi Giang, Líp A4 – K38B - KTNT
Cho ®Õn nay, qua nhiÒu nghiªn cøu, c¸c nhµ kinh tÕ häc cã nhiÒu c¸ch
®Þnh nghÜa kh¸c nhau vÒ th«ng tin kh«ng c©n xøng:
Theo nhµ kinh tÕ häc Markusk K.Brunnermeier, §¹i häc Boston: “Th«ng
tin kh«ng c©n xøng lµ hiÖn tîng ngêi ®i vay cã th«ng tin tèt h¬n ngêi cho vay”
1.
Theo hai nhµ kinh tÕ häc Udo Schmidt Mohr (University des Saarlandes)
vµ J.Miguel Villas-Boas (University of California at Berkeley) trong cuèn
“Assymetric Information and the Market Structure of the Banking Industry”
(t¹m dÞch: Th«ng tin kh«ng c©n xøng vµ cÊu tróc thÞ trêng cña ngµnh ng©n
hµng): Th«ng tin kh«ng c©n xøng lµ t×nh tr¹ng trong ®ã ngêi mua vµ ngêi b¸n
cã th«ng tin kh¸c nhau vÒ cïng mét giao dÞch.
Theo nhµ kinh tÕ häc Fredic S.Miskin §¹i häc Columbia, Hoa Kú:
“Th«ng tin kh«ng c©n xøng lµ sù kh«ng ngang b»ng vÒ mét th«ng tin mµ mçi
bªn tham gia vµo mét giao dÞch biÕt ®îc” 2.
Cã thÓ ®Þnh nghÜa kh¸i niÖm th«ng tin kh«ng c©n xøng theo nhiÒu c¸ch
kh¸c nhau. Tuy nhiªn mäi trêng hîp kh«ng c©n xøng vÒ th«ng tin ®Òu cã ba ®Æc
®iÓm c¬ b¶n sau:
Thø nhÊt, cã sù kh¸c biÖt vÒ th«ng tin gi÷a c¸c bªn tham gia giao dÞch.
Thø hai, cã nhiÒu trë ng¹i trong viÖc chuyÓn th«ng tin gi÷a hai bªn.
Thø ba, trong hai bªn cã mét bªn cã th«ng tin chÝnh x¸c h¬n.
Mçi thÞ trêng ®Òu ®¹t ®Õn mét tr¹ng th¸i c©n b»ng sau sù t¬ng t¸c qua l¹i
gi÷a ngêi mua vµ ngêi b¸n díi sù ®iÒu chØnh cña hÖ thèng ph¸p luËt. Trªn c¬ së
sù c©n b»ng ®ã, c¸c quan hÖ kinh tÕ ®îc ph©n tÝch chi tiÕt h¬n. Tuy nhiªn, vÞ trÝ
c©n b»ng trªn c¸c thÞ trêng cã th«ng tin kh«ng c©n xøng cã nhiÒu thay ®æi. §Ó
ph©n tÝch chi tiÕt h¬n sù t¸c ®éng cña th«ng tin kh«ng c©n xøng ®Õn ho¹t ®éng
cña thÞ trêng, ta cÇn nghiªn cøu c¸ch ®¹t ®Õn c©n b»ng thÞ trêng vµ c¸c yÕu tè
quyÕt ®Þnh ®Õn sù c©n b»ng ®ã.
Trªn mçi thÞ trêng, ®Æc ®iÓm cña sù kh«ng c©n xøng vÒ th«ng tin vµ tÝnh
chÊt t¸c ®éng ®Õn c©n b»ng thÞ trêng kh«ng gièng nhau. Vai trß cña th«ng tin
trªn thÞ trêng cµng cao th× vÊn ®Ò th«ng tin kh«ng c©n xøng trªn c¸c thÞ trêng
®ã cµng râ rÖt vµ thu hót nhiÒu sù quan t©m cña nh÷ng ngêi tham gia. Th«ng tin
kh«ng c©n xøng xuÊt hiÖn phæ biÕn trªn c¸c thÞ trêng tµi chÝnh, ®Æc biÖt lµ thÞ
1
“Asset pricing under Assymetric Information: Bubbles, Crashes, Technical Analysis and Herding”, NXB §¹i
häc Boston, 1999, trang 27, dßng 18.
2
“Kinh tÕ häc vÒ tiÒn tÖ, ng©n hµng vµ thÞ trêng tµi chÝnh”, NXB Khoa häc Kü thuËt, 1999, trang 907.
15
§ç Hoµi Giang, Líp A4 – K38B - KTNT
trêng tÝn dông vµ b¶o hiÓm. Trong phÇn díi ®©y, t«i xin tr×nh bµy sù c©n b»ng
trªn c¸c thÞ trêng b¶o hiÓm xuÊt hiÖn th«ng tin kh«ng c©n xøng dùa trªn mét
nghiªn cøu vÒ thÞ trêng b¶o hiÓm thu ho¹ch n«ng s¶n cña Mü do hai nhµ kinh tÕ
häc Shiva S.Makki vµ Agapi Somwaru thuéc Vô Kinh tÕ häc ThÞ trêng vµ Th¬ng m¹i, ViÖn Nghiªn cøu Kinh tÕ, Bé N«ng nghiÖp Hoa Kú thùc hiÖn th¸ng 4,
2001. ViÖc lùa chän thÞ trêng b¶o hiÓm lµ xuÊt ph¸t tõ nhiÒu nguyªn nh©n: thø
nhÊt, b¶o hiÓm lµ lÜnh vùc mµ th«ng tin ®ãng vai trß ®Æc biÖt quan träng vµ thÓ
hiÖn râ rµng nhÊt nh÷ng ®Æc ®iÓm cña th«ng tin kh«ng c©n xøng, lùa chän ®èi
nghÞch vµ rñi ro ®¹o ®øc; thø hai, rñi ro ®¹o ®øc trªn thÞ trêng nµy thêng xuyªn
x¶y ra v× sau khi ®îc b¶o hiÓm, ngêi ®îc b¶o hiÓm cã Ýt nç lùc h¬n trong viÖc
b¶o vÖ ®èi tîng b¶o hiÓm; thø ba, ®· cã nhiÒu nghiªn cøu ®îc thùc hiÖn trªn
nhiÒu lo¹i thÞ trêng b¶o hiÓm nªn c¸c m« ph©n tÝch ®Òu ®· ®îc kh¼ng ®Þnh tÝnh
®óng ®¾n. Dùa trªn c¸c ph©n tÝch ®ã, viÖc vËn dông nghiªn cøu trªn thÞ trêng
nµy sang c¸c lÜnh vùc kh¸c cã nhiÒu ®iÓm t¬ng ®ång vµ do ®ã sÏ ®ãng gãp rÊt
lín trong nh÷ng phÇn tiÕp theo cña luËn v¨n.
2.2.
C©n b»ng thÞ trêng trong trêng hîp kh«ng c©n xøng vÒ th«ng
tin
Trªn c¸c thÞ trêng tµi chÝnh nãi chung vµ thÞ trêng b¶o hiÓm nãi riªng,
hiÖn tîng th«ng tin kh«ng c©n xøng lu«n ®i kÌm vµ cã mèi quan hÖ mËt thiÕt
víi vÊn ®Ò lùa chän ®èi nghÞch vµ rñi ro ®¹o ®øc. Trªn thÞ trêng b¶o hiÓm, lùa
chän ®èi nghÞch ph¸t sinh do c¸c c«ng ty b¶o hiÓm kh«ng thÓ ph©n lo¹i mét
c¸ch triÖt ®Ó møc ®é rñi ro cña nh÷ng ngêi tham gia b¶o hiÓm. Sau khi mua b¶o
hiÓm, ngêi ®îc b¶o hiÓm kh«ng cã ®éng lùc ®Ó h¹n chÕ rñi ro. Nh÷ng rñi ro nh
vËy gäi lµ rñi ro ®¹o ®øc vµ ngêi chÞu rñi ro nµy kh«ng ai kh¸c chÝnh lµ c«ng ty
b¶o hiÓm. Nghiªn cøu s¾p tr×nh bµy díi ®©y gi¶ thiÕt r»ng c¸c c¸ nh©n tham gia
b¶o hiÓm kh«ng cã kh¶ n¨ng ph©n phèi rñi ro.
Nh÷ng nghiªn cøu trªn thÞ trêng b¶o hiÓm th©n thÓ vµ xe h¬i cña mét sè
nhµ kinh tÕ häc trªn thÕ giíi ®· ®i ®Õn ®Õn kÕt luËn r»ng lùa chän ®èi nghÞch
khiÕn nh÷ng ngêi cã rñi ro thÊp kh«ng muèn tham gia b¶o hiÓm ®ång thêi t¹o
ra hiÖn tîng chuyÓn thu nhËp tõ nh÷ng ngêi cã møc rñi ro thÊp sang nh÷ng ngêi
cã møc rñi ro cao.
§Ó x¸c ®Þnh c©n b»ng thÞ trêng trong ®iÒu kiÖn th«ng tin kh«ng c©n xøng
trªn thÞ trêng b¶o hiÓm, tríc tiªn cÇn xem xÐt qu¸ tr×nh ®¹t ®Õn c©n b»ng trªn
thÞ trêng c¹nh tranh hoµn h¶o b»ng c¸ch sö dông lý thuyÕt cung-cÇu thÞ trêng.
16
§ç Hoµi Giang, Líp A4 – K38B - KTNT
Gi¶ sö mét c¸ nh©n X muèn mua mét hîp ®ång b¶o hiÓm ®Ó æn ®Þnh thu
nhËp tríc c¸c rñi ro. §Ó ®¬n gi¶n ta gi¶ thiÕt cã hai kh¶ n¨ng x¶y ra: cã tæn
thÊt vµ kh«ng cã tæn thÊt. Gi¶ sö tiÕp r»ng X muèn tèi ®a ho¸ thu nhËp. NÕu
kh«ng cã hîp ®ång b¶o hiÓm, anh ta sÏ cã tæng thu nhËp kú väng lµ:
V(m,p) = (1 - p)U(m) + pU(m – d)
(1)
Trong ®ã:
m: thu nhËp
p: x¸c suÊt x¶y ra tæn thÊt
U(x): hµm thu nhËp
V: tæng trÞ gi¸ thu nhËp kú väng.
NÕu mua b¶o hiÓm víi møc phÝ b¶o hiÓm a vµ møc båi thêng i, tæng thu
nhËp kú väng cña X lµ:
V(a,i,p) = (1 – p)U(m – a) + pU(m – d – a + i) (2)
Gi¶ sö r»ng X lµ ngêi kh«ng thÝch m¹o hiÓm, khi ®ã U lu«n gi¶m (tøc lµ
U’(x) < 0) ®ång thêi ®å thÞ cña U lµ mét ®êng cong lâm (do ®ã V còng lµ mét
®êng cong lâm). Trong c¸c hîp ®ång b¶o hiÓm, X sÏ chän hîp ®ång cã V cùc
®¹i.
Gi¶ sö tiÕp r»ng thu nhËp tõ c¸c hîp ®ång b¶o hiÓm cña c«ng ty b¶o
hiÓm phô thuéc vµo c¸c biÕn ngÉu nhiªn. Do vËy, khi b¸n ®îc hîp ®ång b¶o
hiÓm, c«ng ty xÏ thu ®îc (1 - p)a vµ ph¶i tr¶ p(i - a) khi tæn thÊt x¶y ra. Lîi
nhuËn cña c«ng ty lµ:
(a,i,p) = (1 - p)a - p(i - a)
(3)
Trªn thÞ trêng c¹nh tranh hoµn h¶o, lîi nhuËn cña c«ng ty b»ng 0 nªn:
(1 - p)a - p(i - a) = 0
(4)
Mçi hîp ®ång b¶o hiÓm ®îc ®Æc trng bëi møc phÝ b¶o hiÓm a vµ møc båi
thêng i. Do ®ã, ph¬ng tr×nh (4) thÓ hiÖn tÊt c¶ c¸c hîp ®ång b¶o hiÓm cña c«ng
ty. T¹i mét x¸c suÊt x¶y ra rñi ro nhÊt ®Þnh p, c«ng ty sÏ ®Þnh gi¸ a vµ i sao cho
ph¬ng tr×nh (4) ®îc tho¶ m·n.
Tøc lµ:
(1 - p)a -p(i - a) = 0
hay
a - pi = 0
17
§ç Hoµi Giang, Líp A4 – K38B - KTNT
Ph¬ng tr×nh (2) vµ ph¬ng tr×nh (4) thÓ hiÖn ®êng cÇu vµ cung b¶o hiÓm.
Sù t¬ng t¸c gi÷a cung vµ cÇu b¶o hiÓm ®îc thÓ hiÖn trªn trôc m10m2, trong ®ã
m1 vµ m2 thÓ hiÖn thu nhËp trong hai trêng hîp t¬ng øng: kh«ng cã tæn thÊt vµ
cã tæn thÊt.
2.2.1. C©n b»ng thÞ trêng trong ®iÒu kiÖn th«ng tin ®Çy ®ñ.
Trªn thÞ trêng b¶o hiÓm c¹nh tranh hoµn h¶o, cã hai kiÓu c©n b»ng lµ c©n
b»ng chung vµ c©n b»ng riªng. C©n b»ng chung x¶y ra khi thÞ trêng cã mét lo¹i
kh¸ch hµng ®ång nhÊt vÒ møc ®é rñi ro, c«ng ty b¶o hiÓm chØ cÇn ®Þnh gi¸ mét
lo¹i hîp ®ång b¶o hiÓm. Trong trêng hîp c©n b»ng riªng, thÞ trêng cã nhiÒu
nhãm kh¸ch hµng kh¸c nhau vÒ møc ®é rñi ro. Khi ®ã, c«ng ty b¶o hiÓm b¸n
c¸c hîp ®ång b¶o hiÓm ë c¸c møc gi¸ kh¸c nhau cho tõng ®èi tîng kh¸ch hµng
cã ®é rñi ro phï hîp. ThÞ trêng ®¹t ®Õn c©n b»ng t¹i nhiÒu ®iÓm øng víi tõng
lo¹i kh¸ch hµng.
2.2.1.1.
C©n b»ng chung
m2
F
T
m- a - d+i
K
U
m- d
×
nh 1.1
O
E
m– a
m
m1
H×nh 1.1: C©n b»ng thÞ tr êng trong
®iÒu kiÖn th«ng tin ®Çy ®ñ vµ
mét møc rñi ro
H×nh 1.1 biÓu diÔn ®iÓm c©n b»ng chung cña thÞ trêng b¶o hiÓm c¹nh
tranh hoµn h¶o víi mét lo¹i kh¸ch hµng ®ång nhÊt vµ 1 tû lÖ x¸c suÊt x¶y ra
rñi ro, trong ®iÒu kiÖn th«ng tin ®Çy ®ñ. Trôc hoµnh m 1 vµ trôc tung m2 biÓu
diÔn thu nhËp trong hai trêng hîp t¬ng øng: kh«ng cã tæn thÊt vµ cã tæn thÊt.
§êng cong U thÓ hiÖn tËp hîp c¸c ®iÓm kÕt hîp thu nhËp cña ngêi mua b¶o
hiÓm trong hai trêng hîp trªn, phô thuéc vµo a, i vµ d, chÝnh lµ ®êng cÇu b¶o
hiÓm. §êng th¼ng OT biÓu diÔn c¸c tËp hîp ®iÓm cã kÕt hîp thu nhËp b»ng
nhau dï tæn thÊt cã x¶y ra hay kh«ng. §êng th¼ng EF lµ ®å thÞ cña ph¬ng tr×nh
18
§ç Hoµi Giang, Líp A4 – K38B - KTNT
(4) biÓu diÔn c¸c kÕt hîp thu nhËp cña c«ng ty b¶o hiÓm vµ chÝnh lµ ®êng cung
b¶o hiÓm. §é dèc cña ®êng EF ®îc x¸c ®Þnh b»ng tû lÖ
1 p
p
. §é dèc cña ®êng
U ®îc x¸c ®Þnh b»ng tû lÖ thay thÕ cËn biªn cña thu nhËp trong hai trêng hîp
m1 vµ m2, tøc lµ b»ng
U ' ( m1 )
.
U ' ( m2 )
ThÞ trêng ®¹t tíi tr¹ng th¸i c©n b»ng khi ®é dèc cña ®êng cÇu U b»ng ®é
dèc cña ®êng cung EF. Gi¶ X cã ®iÓm kÕt hîp thu nhËp ban ®Çu t¹i E. T¹i ®iÓm
nµy X sÏ cã thu nhËp m nÕu tæn thÊt kh«ng x¶y ra vµ m - d nÕu tæn thÊt x¶y ra.
§Ó h¹n chÕ rñi ro, X mua mét hîp ®ång b¶o hiÓm däc theo ®êng EF. Trong sè
c¸c hîp ®ång b¶o hiÓm, hîp ®ång t¹i ®iÓm K tèi ®a ho¸ thu nhËp kú väng cña
anh ta. Hîp ®ång t¹i K lµ mét hîp ®ång b¶o hiÓm toµn bé rñi ro vµ c©n b»ng
thu nhËp cña X trong c¶ hai trêng hîp cã hay kh«ng cã tæn thÊt. T¹i ®iÓm c©n
b»ng, hîp ®ång ®îc mua b¸n trong ®iÒu kiÖn c¶ hai bªn ®Òu biÕt râ vÒ nhau. V×
vËy K chÝnh lµ ®iÓm c©n b»ng trong ®iÒu kiÖn th«ng tin ®Çy ®ñ, lóc nµy ngêi
b¶o hiÓm kh«ng cã l·i ( = 0).
2.2.1.2. C©n b»ng riªng
H×nh 1.2 díi ®©y biÓu diÔn ®iÓm c©n b»ng cña thÞ trêng b¶o hiÓm c¹nh
tranh hoµn h¶o, ®Çy ®ñ th«ng tin nhng nh÷ng ngêi tham gia b¶o hiÓm cã møc
rñi ro kh¸c nhau. §Ó ®¬n gi¶n, ta gi¶ sö chØ cã hai nhãm kh¸ch hµng: LR vµ HR
víi x¸c suÊt x¶y ra rñi ro t¬ng øng lµ pH vµ pL (pH > pL).
m2
F
UL
T
UH
A
H
B
E
O
H×nh 1.2: C©n b»ng thÞ tr êng trong
®iÒu kiÖn th«ng tin ®Çy ®ñ
vµ nhiÒu møc rñi ro
m1
19
§ç Hoµi Giang, Líp A4 – K38B - KTNT
VÉn víi c¸c gi¶ thiÕt nh phÇn trªn ta thÊy:
C¸c hîp ®ång b¶o hiÓm cã rñi ro thÊp ®îc thÓ hiÖn trªn ®êng EF, cã ®é
dèc lµ (1 – pL)/pL. C¸c hîp ®ång b¶o hiÓm cã rñi ro cao ®îc tËp hîp trªn ®êng
EH, cã ®é dèc b»ng (1 – pH)/pH.
Trong trêng hîp nµy, ®é dèc vµ ®é lâm cña ®êng cÇu øng víi mçi nhãm
kh¸ch hµng phô thuéc vµo møc tæn thÊt khi rñi ro x¶y ra (d) vµ ®Æc ®iÓm rñi ro
(tuú theo tõng ®Æc ®iÓm rñi ro mµ c«ng ty b¶o hiÓm ®a ra møc phÝ a vµ møc båi
thêng i phï hîp). Gäi hai ®êng nµy t¬ng øng lµ UL vµ UH.
V× c«ng ty b¶o hiÓm biÕt râ x¸c suÊt x¶y ra rñi ro cña hai nhãm kh¸ch
hµng nªn hä sÏ ®a ra hai lo¹i hîp ®ång b¶o hiÓm t¬ng øng víi hai møc rñi ro.
T¹i ®iÓm c©n b»ng, c¶ hai nhãm kh¸ch hµng ®Òu ®îc b¶o hiÓm toµn bé rñi ro vµ
ë mét møc gi¸ c¶ c«ng b»ng.
2.2.2. C©n b»ng thÞ trêng trong ®iÒu kiÖn th«ng tin kh«ng c©n xøng.
Nhµ kinh tÕ häc Akerlof, trong nghiªn cøu vÒ th«ng tin kh«ng c©n xøng
n¨m 1970 ®· ®a ra nh÷ng vÊn ®Ò ph¸t sinh trªn thÞ trêng b¶o hiÓm th©n thÓ khi
ngêi ®îc b¶o hiÓm biÕt râ t×nh tr¹ng søc khoÎ cña m×nh cßn c«ng ty b¶o hiÓm
kh«ng biÕt ®Õn ®iÒu ®ã. ¤ng ®a ra mét vÝ dô trong ®ã c«ng ty b¶o hiÓm kh«ng
thÓ ph©n lo¹i kh¸ch hµng theo møc ®é rñi ro vµ ®Þnh gi¸ c¸c hîp ®ång b¶o hiÓm
ë mét møc trung b×nh. Trong ®iÒu kiÖn ®ã, chØ nh÷ng ngêi cã møc rñi ro cao
h¬n møc trung b×nh míi muèn mua b¶o hiÓm. §iÒu nµy khiÕn c«ng ty b¶o hiÓm
bÞ lç vµ do ®ã, phÝ b¶o hiÓm ph¶i ®îc t¨ng lªn ®Ó ®¶m b¶o cho c«ng ty hoµ vèn.
TiÕp tôc, trong sè nh÷ng ngêi mua b¶o hiÓm tríc ®©y, chØ nh÷ng ngêi cã møc
rñi ro cao h¬n møc trung b×nh míi mua b¶o hiÓm ë møc gi¸ míi cao h¬n. Qu¸
tr×nh t¬ng tù diÔn ra liªn tôc cho ®Õn khi chØ nh÷ng ngêi cã møc rñi ro rÊt cao
míi s·n sµng mua b¶o hiÓm ë mét møc phÝ b¶o hiÓm còng rÊt cao 3.
N¨m 1976, nghiªn cøu cña hai nhµ kinh tÕ häc Rothschild vµ Stiglitz ®·
gi¶i thÝch sù ®¹t ®Õn c©n b»ng trªn thÞ trêng b¶o hiÓm trong ®iÒu kiÖn th«ng tin
kh«ng c©n xøng x¶y ra gi÷a ngêi b¶o hiÓm vµ ngêi ®îc b¶o hiÓm. Víi sù thiÕu
hôt vÒ th«ng tin, thÞ trêng nµy sÏ cã hai kiÓu c©n b»ng: c©n b»ng chung
(Pooling Equilibrium) vµ c©n b»ng riªng (Seperating Equilibrium). Trong trêng
hîp c©n b»ng chung, c«ng ty b¶o hiÓm kh«ng thÓ ph©n lo¹i kh¸ch hµng theo
møc ®é rñi ro nªn phÝ b¶o hiÓm ®îc x¸c ®Þnh ë møc trung b×nh. C¸c hîp ®ång
b¶o hiÓm ®îc b¸n víi cïng mét møc gi¸ cho mäi nhãm kh¸ch hµng. T×nh tr¹ng
3
“The Market for ‘Lemons’: Quality Uncertainty and the Market Mechanism”, Quarterly Journal of Economics
Sè 84, Hoa Kú (Th¸ng 8/1970), trang 488-500.
20
- Xem thêm -