Tài liệu Rủi ro tín dụng tại ngân hàng thương mại cổ phần bắc á chi nhánh thanh hóa

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI NGUYỄN THỊ HOA RỦI RO TÍN DỤNG TẠI NGÂN HÀNG THƢƠNG MẠI CỔ PHẦN BẮC Á CHI NHÁNH THANH HÓA Chuyên ngành: Tài chính- Ngân hàng Mã số: 60 34 20 LUẬN VĂN THẠC SĨ Người hướng dẫn: Tiến sĩ Đào Minh Phúc Hà Nội, năm 2012 M ỤC L ỤC Trang LỜI CẢM ƠN………………………………………………………………….. DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT…………………...…………………….……… i DANH MỤC CÁC BẢNG……………..……….….……..….………..………. ii DANH MỤC CÁC HÌNH..……………….………..…….………..………...…. iii 1 MỞ ĐẦU……………………………………..…..….………….………...……. Chƣơng 1 RỦI RO TÍN DỤNG CỦA NGÂN HÀNG THƢƠNG M ẠI Trang 1.1. Rủi ro tín dụng của các NHTM………………...…………….…... 7 1.1.1. Rủi ro trong hoạt động của các NHTM.……………………...…….. 7 1.1.2. Khái niệm rủi ro tín dụng ……………………………………...…….. 11 1.1.3. Đặc điểm của rủi ro tín dụng………………………………………. 12 1.1.4. Nguyên nhân của rủi ro tín dụng………………………………….. 14 1.1.5. Đo lường rủi ro tín dụng ……………………………………………… 26 1.2. Tác động của rủi ro tín dụng …………………………………… 29 1.2.1. Tác động đối với hoạt động kinh doanh của các NHTM ………. 29 1.2.2. Tác động đối với nền kinh tế nói chung…………………………… 30 1.3. Kinh nghiệm hạn chế rủi ro tín dụng tại một số ngân hàng 31 1.3.1. Kinh nghiệm…………………………………………….……… 31 1.3.2. Bài học kinh nghiệm ………………………………………………. 33 Kết luận Chƣơng 1:………......…….....…...............………... 34 Chƣơng 2 THỰC TRẠNG VỀ RỦI RO TÍN DỤNG TẠI NHTMCP BẮC Á CHI NHÁNH THANH HOÁ Trang 35 2.1. Tổng quan về NHTMCP Bắc Á chi nhánh Thanh Hóa .…… 35 2.1.1. Quá trình hình thành và phát triển ...........……....................... .…… 37 2.1.2. Kết quả hoạt động kinh doanh trong thời gian qua .……............ 2.2. Thực trạng rủi ro tín dụng tại NHTMCP Bắc Á chi nhánh 40 Thanh Hóa .……................................................................................. 2.2.1. Chính sách và quy trình cho vay của NHTMCP Bắc Á chi 40 nhánh Thanh Hóa .……...................................................................... 2.2.2. Thực trạng rủi ro tín dụng tại NHTMCP Bắc Á chi nhánh 46 Thanh Hóa ............................................................................................ 2.3. Đánh giá rủi ro tín dụng tại NHTMCP Bắc Á chi nhánh Thanh Hóa………………………………………………..……………. 2.3.1. Kết quả đạt được .……......................................................................... 2.3.2. Tồn tại và hạn chế .……...................................................................... 2.3.3. Nguyên nhân của tồn tại hạn chế .……............................................. 50 50 53 55 67 Kết luận chƣơng 2………………..................…………………....... Chƣơng 3 MỘT SỐ GIẢI PHÁP NHẰM HẠN CHẾ RỦI RO TÍN DỤNG TẠI NGÂN HÀNG THƢƠNG MẠI CỔ PHẦN BẮC Á CHI NHÁNH THANH HÓA Trang 3.1. Định hƣớng về hạn chế rủi ro tín dụng tại NHTMCP Bắc Á chi nhánh Thanh Hóa……………………...…………….. 68 3.1.1. Định hướng phát triển kinh doanh trong thời gian tới …………. 68 3.1.2. Định hướng phát triển hoạt động tín dụng trong thời gian tới …. 69 3.2. Các nhóm giải pháp hạn chế rủi ro tín dụng tại NH TMCP Bắc Á chi nhánh Thanh Hóa……………………..…….……… 71 3.2.1. Giải pháp phòng ngừa rủi ro tín dụng…………….…………… 71 3.2.2. Giải pháp xử lý rủi ro tín dụng………………………………. 88 3.3. Một số kiến nghị…………………………………………..…... 90 3.3.1. Kiến nghị đối với Chính phủ………………………………... 90 3.3.2. Kiến nghị đối với Ngân hàng nhà nước, các bộ ngành.……... 91 3.3.3. Kiến nghị đối với NHTMCP Bắc Á…………….….......…... 94 3.3.4. Kiến nghị đối với Khách hàng……..…………….….......…... 95 Kết luận Chƣơng 3…………………………………………. 95 Kết luận …………..……... ………………………………….. 97 Tài liệu tham khảo…………...……..................…………………… 99 DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT STT Ký hiệu Nguyên nghĩa 1 DNNN Doanh nghiệp nhà nước 2 DNTN Doanh nghiệp tư nhân 3 KD Kinh doanh 4 NH Ngân hàng 5 NHNN Ngân hàng nhà nước 6 NHTM Ngân hàng thương mại 7 NHTMCP Ngân hàng thương mại cổ phần 8 NHTMVN Ngân hàng thương mại Việt Nam 9 QTRR Quản trị rủi ro 10 RRTD Rủi ro tín dụng 11 TSBĐ Tài sản bảo đảm 12 TD Tín dụng 13 TCTD Tổ chức tín dụng i DANH MỤC CÁC BẢNG STT Số hiệu 1 Bảng 2.1 2 Bảng 2.2 3 Bảng 2.3 4 Bảng 2.4 5 Bảng 2.5 Nội dung Mạng lưới hoạt động của NH TMCP Bắc Á chi nhánh Thanh Hóa Kết quả hoạt động kinh doanh qua các năm của NHTMCP Bắc Á chi nhánh Thanh Hóa Dư nợ cho vay của NHTMCP Bắc Á - chi nhánh Thanh Hóa Tình hình dư nợ và nợ quá hạn của NHTMCP Bắc Á - Chi nhánh Thanh Hóa Tỉ lệ nợ quá hạn/tổng dư nợ qua các năm của NHTMCP Bắc Á - Chi nhánh Thanh Hóa Trang 36 38 39 46 47 Diễn biến nợ xấu qua các năm của NH 6 Bảng 2.6 TMCP Bắc Á - Chi nhánh Thanh Hóa giai 48 đoạn 2008 - 2011 7 Bảng 2.7 8 Bảng 2.8 Tỉ lệ nợ xấu/tổng dư nợ qua các năm của NH TMCP Bắc Á - Chi nhánh Thanh Hóa Hệ số rủi ro tín dụng qua các năm của NH TMCP Bắc Á - Chi nhánh Thanh Hóa 48 49 Tỷ lệ nợ có tài sản bảo đảm/ tổng dư nợ qua 9 Bảng 2.9 các năm của NH TMCP Bắc Á - Chi nhánh Thanh Hóa ii 49 DANH MỤC CÁC HÌNH STT Số hiệu Nội dung Trang 1 Hình 1.1 Quy trình cho vay tín dụng 18 2 Hình 2.1 3 Hình 2.2 Cơ cấu tổ chức bộ máy của NHTMCP Bắc Á chi nhánh Thanh Hóa Quy trình cho vay của NHTMCP Chi nhánh Thanh Hóa iii 35 49 MỞ ĐẦU 1. Sự cần thiết của đề tài Trong hơn 20 năm đổi mới nền kinh tế Việt Nam đã có những bước phát triển mạnh mẽ trên nhiều lĩnh vực, với việc gia nhập Tổ chức thương mại thế giới (WTO) 11/01/2007 đã tạo ra nhiều cơ hội cho phát triển nền kinh tế nhiều thành phần. Song cũng đồng thời đòi hỏi một năng lực quản lý trình độ cao, năng động và cạnh tranh có hiệu quả trong cơ chế tự do hoá hoàn toàn thị trường tài chính tiền tệ mà Việt Nam đã cam kết thực hiện. Trong một nền kinh tế hiện đại ngành ngân hàng đóng một vai trò rất quan trọng, bởi ngân hàng là chiếc cầu nối điều hoà lưu chuyển nguồn vốn trong một quốc gia. Người ta có thể đánh giá trình độ phát triển kinh tế của một quốc gia thông qua sự phát triển của hệ thống ngân hàng ở nước đó. Do giữ vai trò quan trọng như vậy nên khi ngành ngân hàng bị khủng hoảng suy thoái thì sẽ dẫn đến hậu quả vô cùng nghiêm trọng. Thực tế những cuộc khủng hoảng ở các quốc gia trong khu vực và trên thế giới đã chứng minh điều đó. Sự khủng hoảng của ngân hàng có nguyên nhân từ những rủi ro mà ngân hàng gặp phải trong quá trình hoạt động kinh doanh. Có nhiều loại rủi ro khác nhau, nhưng yếu tố chủ yếu gây ra rủi ro là rủi ro tín dụng. Hoạt động tín dụng mang lại nguồn lợi nhuận lớn, song cũng là hoạt động có nhiều rủi ro nhất, thách thức sự tồn tại và phát triển của hệ thống ngân hàng. Cho đến nay rủi ro tín dụng vẫn là rủi ro chính yếu chiếm tới 80% trong rủi ro hoạt động của các ngân hàng. Lịch sử đã cho thấy nhiều ngân hàng thất bại hoặc sụp đổ là do rủi ro tín dụng. Khác với nhiều lĩnh vực hoạt động, tín dụng ngân hàng vận động theo quy luật ưu điểm càng lớn thì rủi ro càng cao, vì vậy hạn chế rủi ro tín dụng đồng thời với việc mở rộng hoạt động để phát triển là yếu tố quyết định giá trị của tín dụng ngân hàng và là nhiệm vụ trọng tâm của ngân hàng nhằm nâng cao hiệu quả hoạt động kinh doanh của các 1 ngân hàng. Thực tiễn hoạt động của các NHTMVN đã cho thấy tình trạng khó khăn về tài chính của một ngân hàng thường phát sinh từ những khoản cấp tín dụng khó đòi. Nhìn vào kết cấu tài sản của các NHTMVN chúng ta nhận thấy: tài sản sinh lời là các khoản cấp tín dụng luôn chiếm tỷ trọng khá lớn 60% 70% tài sản có, thậm chí có một số NHTM tỷ lệ này lên đến 80%. Trong thời gian qua đã có không ít lần ngành ngân hàng bị chao đảo mà nguyên nhân chung là rủi ro tín dụng. Do vậy việc ngăn chặn và hạn chế rủi ro tín dụng là vấn đề hết sức cần thiết và cấp bách trong giai đoạn hiện nay. Chính vì vậy, tín dụng luôn được đánh giá là một trong các loại nghiệp vụ ngân hàng phức tạp, có độ rủi ro cao, và vấn đề quản lý rủi ro tín dụng là vấn đề luôn được các NHTMVN quan tâm hàng đầu. Ngân hàng TMCP Bắc Á - Chi nhánh Thanh Hoá thuộc Ngân hàng cổ phần thương mại Bắc Á nằm trong hệ thống các ngân hàng thương mại cổ phần Việt Nam. Trong quá trình hoạt động ngân hàng đã có những bước phát triển và dần khẳng định được vị thế tại địa bàn tỉnh Thanh Hóa. Trên cơ sở những thành tựu đã đạt được trong hoạt động kinh doanh, hiện nay ngân hàng TMCP Bắc Á - Chi nhánh Thanh Hóa đang xây dựng chiến lược phát triển ổn định và bền vững. Đứng trước yêu cầu về đổi mới để hội nhập, sự tác động nhanh và mạnh mẽ của tín dụng đối với nền kinh tế của đất nước, đang đòi hỏi Ngân hàng Thương mại Cổ phần Bắc Á - Chi nhánh Thanh Hoá chủ động linh hoạt hơn nữa để nâng cao hiệu quả hoạt động của ngân hàng. Vì vậy tác giả chọn đề tài: “Rủi ro tín dụng tại Ngân hàng Thương mại Cổ phần Bắc Á - Chi nhánh Thanh Hoá”. 2. Tình hình nghiên cứu Cho đến nay có nhiều công trình nghiên cứu về rủi ro tín dụng, đó là các đề tài nghiên cứu khoa học, luận án tiến sỹ và luận văn thạc sỹ. Có thể kể đến một số công trình tiêu biểu liên quan trực tiếp đến đề tài như sau: 2 - Luận án tiến sỹ, với đề tài: “Những giải pháp chủ yếu hạn chế rủi do tín dụng ngân hàng thương mại giai đoạn hiện nay” của Nghiên cứu sinh: Nguyễn Hữu Thuỷ, công tác tại Ngân hàng Công thương Việt Nam, bảo vệ tại Hội đồng đánh giá luận án cấp nhà nước, tại trường Đại học Kinh tế quốc dân năm 1996 [19]. Công trình nghiên cứu nói trên tập trung vào phân tích, đánh giá thực trạng hạn chế rủi ro tín dụng Ngân hàng Thương mại (NHTM) giai đoạn đầu thực hiện công cuộc đổi mới hoạt động ngân hàng, thực hiện 2 Pháp lệnh ngân hàng, mở rộng cho vay kinh tế ngoài quốc doanh. Thời điểm này các NHTM quốc doanh đang chiếm trên 70% thị phần hoạt động tín dụng toàn ngành ngân hàng, nên giải pháp và thực trạng được luận án đề cập chủ yếu đối với các NHTM quốc doanh. Các giải pháp được luận án đề cập không còn phù hợp cho hoạt động tín dụng giai đoạn hiện nay. - Luận án tiến sỹ, với đề tài: “Một số vấn đề rủi ro ngân hàng trong điều kiện nền kinh tế thị trường” của Nghiên cứu sinh: Nguyễn Thị Phương Lan, công tác tại Học viện Ngân hàng, bảo vệ tại Hội đồng đánh giá luận án cấp nhà nước, tại trường Đại học Kinh tế quốc dân năm 1995 [9]. Luận án sử dụng phương pháp nghiên cứu định lượng, sử dụng các mô hình toán để lượng hóa rủi ro tín dụng ngân hàng khi nền kinh tế mới chuyển sang cơ chế thị trường, môi trường pháp lý, môi trường hoạt động tín dụng còn nhiều rủi ro, quản trị rủi ro tín dụng của các NHTM hầu như chưa có gì. Việc quản lý rủi ro tín dụng của các NHTM theo nội dung quy định trong 2 Pháp lệnh ngân hàng và việc Ngân hàng nhà nước (NHNN) vẫn ban hành các thể lệ tín dụng cụ thể: tín dụng ngắn hạn, tín dụng trung dài hạn... để các NHTM triển khai áp dụng có một số nội dung không còn phù hợp với tình hình hiện nay. Quản lý rủi ro tín dụng của NHTM theo nội dung quy định trong 2 Pháp lệnh ngân hàng. 3 - Luận văn thạc sỹ: “Quản lý rủi ro tín dụng tại Ngân hàng Thương mại Cổ phần Bắc Á” Chuyên ngành: Tài chính - Lưu thông tiền tệ và tín dụng, Của học viên: Chu Văn Sơn, bảo vệ tại Đại học Kinh tế quốc dân, tháng 122008 [17]. Luận văn tập trung nghiên cứu quản lý rủi ro tín dụng của NHTM cổ phần Bắc Á, một NHTM cổ phần có quy mô nhỏ, trụ sở chính đóng tại thành phố Vinh, tỉnh Nghệ An. Hoạt động tín dụng của NHTM cổ phần Bắc Á chủ yếu cho vay khách hàng đô thị, khách hàng ngoài quốc doanh, nên thực trạng và các giải pháp quản lý rủi ro tác giả đề cập chủ yếu đối với nhóm khách hàng này nằm trong phạm vị hẹp. - Luận văn thạc sỹ kinh tế với đề tài: “Quản lý rủi ro tín dụng tại Ngân hàng nông nghiệp và phát triển nông thôn Việt Nam trên địa bàn Hà Nội"; Chuyên ngành: Tài chính - Lưu thông tiền tệ và tín dụng; của Học viên: Nguyễn Văn Chinh, Giám đốc Chi nhánh NHNo&PTNT Hoàng Mai, bảo vệ tại Học viện Ngân hàng, ngày 8-10-2009 [2]. Luận văn nghiên cứu về quản lý rủi ro tín dụng của các chi nhánh NHNo&PTNT trên địa bàn Hà Nội, số liệu và thực trạng đến hết năm 2008, phạm vi hẹp cả về không gian và giới hạn của một luận văn thạc sỹ. Các chi nhánh trên địa bàn hoạt động cho vay khu vực đô thị, bởi vì công trình chỉ nghiên cứu các chi nhánh của Hà Nội cũ, chưa bao gồm tỉnh Hà Tây khi chưa sáp nhập, nên chưa đề cập nhiều đến cho vay hộ sản xuất, đến rủi ro lĩnh vực Nông nghiệp - Nông thôn. Phạm vi nghiên cứu rủi ro tín dụng của luận văn chỉ dừng ở việc quản lý của từng chi nhánh trên địa bàn. 3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu - Làm rõ cơ sở lý luận về rủi ro tín dụng, biểu hiện và các nguyên nhân của rủi ro tín dụng, công tác quản lý rủi ro tin dụng - Phân tích làm rõ thực trạng hoạt động tín dụng và công tác quản lý rủi ro tín dụng tại Ngân hàng Thương mại Cổ phần Bắc Á - Chi nhánh Thanh Hoá, - Đề xuất một số giải pháp nhằm hạn chế rủi ro cho hoạt động tín dụng tại 4 Ngân hàng Thương mại Cổ phần Bắc Á - Chi nhánh Thanh Hoá, nói riêng và các NHTMVN nói chung. 4. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu của đề tài - Đối tượng nghiên cứu của đề tài: Nghiên cứu về tín dụng ngân hàng và rủi ro tín dụng tại NHTM. - Phạm vi nghiên cứu: Rủi ro tín dụng và công tác quản lý rủi ro tín dụng tại Ngân hàng Thương mại Cổ phần Bắc Á - Chi nhánh Thanh Hoá giai đoạn 2007 -2011. 5. Phƣơng pháp nghiên cứu của đề tài Cùng với việc nghiên cứu các lý luận thuộc chuyên ngành kinh tế, tài chính, ngân hàng, đề tài nghiên cứu đã được thực hiện trên cơ sở: - Thu thập, tổng hợp các số liệu thực tế về hoạt động tín dụng tại Ngân hàng Thương mại Cổ phần Bắc Á - Chi nhánh Thanh Hoá. - Trên cơ sở lý luận, các số liệu thực tế tổng hợp được, các ý kiến nhận định của các cán bộ tín dụng, tác giả sử dụng các phương pháp thống kê, đối chiếu, so sánh để phân tích, đánh giá thực trạng hoạt động tín dụng của Ngân hàng Thương mại Cổ phần Bắc Á - Chi nhánh Thanh Hoá, tìm hiểu các nguyên nhân dẫn đến rủi ro tín dụng và đưa ra giải pháp nhằm hạn chế rủi ro tín dụng. 6. Những đóng góp mới của luận văn Trên cơ sở nghiên cứu lý luận về tín dụng và rủi ro tín dụng, thực trạng rủi ro tín dụng trong các ngân hàng, đồng thời thông qua nghiên cứu thực trạng rủi ro tín dụng tại ngân hàng Thương mại Cổ phần Bắc Á - Chi nhánh Thanh Hoá luận văn: - Đánh giá phân tích rủi ro tín dụng tại ngân hàng Thương mại Cổ phần Bắc Á - Chi nhánh Thanh Hoá - Đề xuất giải pháp nhằm giảm thiểu rủi ro tín dụng tại ngân hàng Thương mại Cổ phần Bắc Á - Chi nhánh Thanh Hoá 5 7. Bố cục của luận văn Bên cạnh phần mở đầu và kết luận thì luận văn được chia thành 03 chương cụ thể như sau: - Chương 1: Rủi ro tín dụng của các NHTM. - Chương 2: Thực trạng về rủi ro tín dụng tại Ngân hàng Thương mại Cổ phần Bắc Á - Chi nhánh Thanh Hoá,. - Chương 3: Một số giải pháp nhằm hạn chế rủi ro tín dụng tại Ngân hàng Thương mại Cổ phần Bắc Á - Chi nhánh Thanh Hoá. 6 Chƣơng 1 RỦI RO TÍN DỤNG CỦA CÁC NGÂN HÀNG THƢƠNG MẠI 1.1. Rủi ro tín dụng của NHTM 1.1.1. Rủi ro trong hoạt động của NHTM 1.1.1.1. Khái niệm - Khi nói đến rủi ro người ta thường có 2 quan niệm: + Rủi ro chỉ liên quan đến thiệt hại - rủi ro không đối xứng, với quan niệm này chúng ta có thể thấy một sô khái niệm rủi ro như: rủi ro là toàn bộ biến cố ngẫu nhiên tiêu cực tác động lên quá tŕ nh đầu tư làm thay đổi k ết quả theo chiều hướng bất lợi; rủi ro là khả năng xảy ra một sự cố không may, là khả năng xảy ra tổn thất. Vậy thông thường chúng ta coi rủi ro là sự kiện ngẫu nhiên, là sự cố gây tổn thất và là sự kiện ngoài mong muốn. + Rủi ro liên quan đến cả thiệt hại và may mắn- rủi ro đối xứng. Đây là cách nhìn nhận rủi ro một cách khách quan hơn, theo đó người ta coi rủi ro là khả năng sai lệch xảy ra giữa giá trị thực tế và kỳ vọng kết quả; sai lệch càng lớn, rủi ro càng nhiều [20]. - Trong hoạt động ngân hàng rủi ro được định nghĩa như sau: + Định nghĩa truyền thống: Rủi ro trong hoạt động ngân hàng là những biến cố không mong đợi xảy ra, gây mất mát, thiệt hại tài sản, thu nhập của ngân hàng trong quá trình hoạt động. + Định nghĩa hiện đại: Rủi ro trong hoạt động ngân hàng là khả năng những sự kiện chưa chắc chắn trong tương lai sẽ làm cho chủ thể là các NHTM không thể đạt được những mục tiêu chiến lược và mục tiêu hoạt động, cũng như chi phí cơ hội của việc làm mất đi những cơ hội thị trường [18]. Như vậy, ta thấy quan niệm về rủi ro thường liên quan đến việc coi rủi ro là những điều không tốt xảy ra, tác động xấu đến hoạt động của ngân hàng làm cho kế hoạch, mục đích kinh doanh không đạt được kết quả như mong muốn. 7 1.1.1.2. Đặc điểm của rủi ro trong hoạt động ngân hàng - Rủi ro có tính chất đa dạng và phức tạp: đặc điểm này được biểu hiện ở sự đa dạng và phức tạp của các nguyên nhân dẫn đến rủi ro, cũng như các hậu quả do rủi ro gây ra. Nhận thức và vận dụng đặc điểm này, khi các ngân hàng thực hiện phòng ngừa và hạn chế rủi ro cần áp dụng đồng bộ nhiều biện pháp, không chủ quan với bất cứ một dấu hiệu rủi ro nào. Bên cạnh đó, trong quá trình xử lý hậu quả rủi ro cần xuất phát từ nguyên nhân, bản chất và hậu quả của rủi ro để đưa ra biện pháp phù hợp. - Rủi ro có tính tất yếu: theo nhận định của các chuyên gia kinh tế, hoạt động kinh doanh ngân hàng thực chất là quản lý rủi ro ở mức độ phù hợp để đạt được mức lợi nhuận tương ứng. Trong từng nghiệp vụ ngân hàng có rất nhiều nguyên nhân chủ quan và khách quan dẫn đến rủi ro. Việc tiềm ẩn nguy cơ rủi ro đối với từng hoạt động ngân hàng là điều mang tính tất yếu. - Rủi ro mang đến tác hại lớn cho ngân hàng, cho khách hàng và cho nền kinh tế: rủi ro gây ra tổn thất về tài sản cho ngân hàng, gây mất mát vốn khi cho vay, gia tăng chi phí hoạt động, giảm sút lợi nhuận và giá trị của tài sản. Rủi ro làm giảm uy tín của ngân hàng, giảm mức độ tín nhiệm của khách hàng, đánh mất thương hiệu và nghiêm trọng hơn nếu ngân hàng kinh doanh thua lỗ liên tục, mất khả năng thanh khoản có thể dẫn tới nguy cơ phá sản. Rủi ro đấy ngân hàng trước nguy cơ phá sản sẽ ảnh hưởng trực tiếp đến người gửi tiền, các doanh nghiệp không có nguồn vay vốn…tác động đến nền kinh tế, đẩy lạm phát tăng cao, sức mua sụt giảm, thất nghiệp gia tăng. Sự sụp đổ của ngân hàng kéo theo sự sụp đổ của hàng loạt ngân hàng khác ảnh hưởng xấu đến toàn bộ nền kinh tế. - Khắc phục rủi ro là rất khó khăn: Do đặc thù ngân hàng là một tổ chức kinh doanh tiền tệ và cung ứng các dịch vụ ngân hàng theo Luật các TCTD nên tính chất hoạt động và rủi ro có những khác biệt so với các doanh nghiệp hoạt động trong các lĩnh vực khác. Có thể nói, hoạt động ngân hàng liên quan 8 đến việc chấp nhận rủi ro chứ không phải né tránh rủi ro. Các NHTM cần đánh giá các cơ hội kinh doanh dựa trên mối quan hệ rủi ro - lợi ích nhằm tìm ra những cơ hội đạt được những lợi ích xứng đáng với mức rủi ro chấp nhận. Các NHTM sẽ hoạt động tốt nếu mức rủi ro mà ngân hàng gánh chịu là hợp lý và kiểm soát được, đồng thời nằm trong phạm vi, khả năng các nguồn lực tài chính và năng lực tín dụng của mình. 1.1.1.3. Phân loại rủi ro trong hoạt động ngân hàng [3]. Hoạt động kinh doanh của các NHTM không chỉ bao gồm nghiệp vụ huy động vốn và cấp tín dụng mà còn rất nhiều lĩnh vực hoạt động khác như bảo lãnh, kinh doanh ngoại hối, chứng khoán, góp vốn liên doanh, dịch vụ thẻ... Chính vì vậy nên rủi ro trong hoạt động của các NHTM cũng rất đa dạng: - Rủi ro tín dụng: là rủi ro về sự tổn thất tài chính, phát sinh từ việc khách hàng đi vay không thực hiện hoặc thực hiện không đúng các nghĩa vụ trả nợ đúng hạn theo cam kết hoặc việc khách hàng mất khả năng thanh toán. Điều này có nghĩa là các khoản thanh toán bao gồm cả phần gốc và lãi vay có thể bị trì hoãn, thậm chí là không được hoàn trả, và hậu quả là sẽ ảnh hưởng nghiêm trọng đến sự luân chuyển tiền tệ và sự bền vững của tính chất trung gian dễ bị tổn thương trong hoạt động của ngân hàng. Rủi ro tín dụng không chỉ giới hạn ở hoạt động cho vay, mà còn bao gồm nhiều hoạt động mang tính chất tín dụng khác như tài trợ thương mại, thấu chi, bao thanh toán… - Rủi ro lãi suất: là rủi ro làm giảm lợi nhuận ròng khi lãi suất biến động theo chiều hướng bất lợi. Rủi ro lãi suất xảy ra khi có sự chênh lệch giữa kỳ hạn bình quân của các tài sản và các khoản nợ của ngân hàng trong điều kiện lãi suất thị trường thay đổi ngoài dự kiến của ngân hàng dẫn đến khả năng giảm thu nhập của ngân hàng so với dự tính. - Rủi ro thanh khoản: Là rủi ro xảy ra khi cung về tiền ít hơn cầu về tiền, rủi ro thanh khoản liên quan đến khả năng chuyển các tài sản chính thành tiền một cách nhanh chóng mà không chịu thất thoát về gía cả. Hay nói cách khác 9 rủi ro thanh khoản là rủi ro khi ngân hàng không đủ tiền đáp ứng các khoản phải trả khi đến hạn thanh toán hoặc vì một biến cố nào đó mà khách hàng rút tiền ào ạt. Đặc biệt, như chúng ta đã thấy trong bất cứ một cuộc khủng hoảng nào thì người gửi tiền sẽ rút tiền của mình ra nhanh hơn việc người đi vay sẵn sàng trả nợ. - Rủi ro ngoại hối: là rủi ro phát sinh khi có sự chênh lệch về kỳ hạn của các khoản ngoại hối mà các NHTM đang nắm giữ, và vì thế làm cho các NHTM có thể phải gánh chịu thua lỗ khi tỷ giá ngoại hối biến động. - Rủi ro hoạt động: là rủi ro liên quan đến công nghệ, cơ sở hạ tầng, quy trình, con người trong quá trình hoạt động kinh doanh ngân hàng, hay nói cách khác rủi ro hoạt động bao gồm toàn bộ các rủi ro có thể phát sinh từ cách thức mà một NHTM điều hành các hoạt động của mình. - Rủi ro pháp lý: là rủi ro ngân hàng có thể bị khởi kiện vì để xảy ra những sai sót hoặc sự cố trong quá trình hoạt động kinh doanh gây thiệt hại cho khách hàng và đối tác. Rủi ro luật pháp mà các NHTM phải đối mặt có thể tiềm ẩn trong nhiều lĩnh vực kinh doanh. Nguyên nhân dẫn đến rủi ro luật pháp có thể là do con người hoặc do công nghệ máy móc. Thậm chí, NHTM có thể gặp phải rủi ro luật pháp ngay cả khi ngân hàng không phải là bên gây thiệt hại. - Rủi ro chiến lược: là rủi ro phát sinh từ những thay đổi trong môi trường hoạt động của các NHTM trên phạm vi rộng hơn về mặt kinh doanh và tài chính. Rủi ro chiến lược cũng có thể phát sinh từ các hoạt động của bản thân các NHTM. Rủi ro chiến lược khi ngân hàng không nắm rõ lĩnh vực mà nó tài trợ cũng như sản phẩm mà ngân hàng đang sử dụng có rủi ro như thế nào? - Rủi ro uy tín: là rủi ro khi các NHTM bị dư luận đánh giá xấu, gây khó khăn nghiêm trọng cho hoạt động của ngân hàng trong việc tiếp cận nguồn vốn hoặc khách hàng rời bỏ ngân hàng. - Rủi ro thị trường: là loại rủi ro tổn thất tài sản, xảy ra khi lãi suất, tỷ giá hay giá cả thị trường biến động theo chiều hướng xấu. Nói cách khác, rủi ro thị 10 trường xảy ra khi có sự thay đổi của các điều kiện thị trường hay những biến động của thị trường. 1.1.2. Khái niệm rủi ro tín dụng Có nhiều định nghĩa về rủi ro tín dụng: Trong tài liệu “Công nghệ ngân hàng dành cho các nước đang phát triển”, rủi ro tín dụng được định nghĩa là thiệt hại kinh tế của ngân hàng do một khách hàng hoặc một nhóm khách hàng không hoàn trả được nợ vay ngân hàng [21]. Theo Rose P.S thì rủi ro tín dụng là loại rủi ro xảy ra khi người vay không thanh toán được nợ theo thỏa thuận hợp đồng dẫn đến sai hẹn trong nghĩa vụ trả nợ. Rủi ro tín dụng là một trong những rủi ro chủ yếu trong hoạt động cho vay của ngân hàng [16]. - Rủi ro tín dụng: là rủi ro về sự tổn thất tài chính, phát sinh từ việc khách hàng đi vay không thực hiện hoặc thực hiện không đúng các nghĩa vụ trả nợ đúng hạn theo cam kết hoặc việc khách hàng mất khả năng thanh toán. Điều này có nghĩa là các khoản thanh toán bao gồm cả phần gốc và lãi vay có thể bị trì hoãn, thậm chí là không được hoàn trả, và hậu quả là sẽ ảnh hưởng nghiêm trọng đến sự luân chuyển tiền tệ và sự bền vững của tính chất trung gian dễ bị tổn thương trong hoạt động của ngân hàng. Rủi ro tín dụng không chỉ giới hạn ở hoạt động cho vay, mà còn bao gồm nhiều hoạt động mang tính chất tín dụng khác như tài trợ thương mại, thấu chi, bao thanh toán… Rủi ro tín dụng là loại rủi ro phát sinh trong quá trình cấp tín dụng của ngân hàng, biểu hiện trên thực tế qua việc khách hàng không trả được nợ hoặc trả nợ không đúng hạn cho ngân hàng. Căn cứ vào khoản 01 Điều 02 của Quy định về phân loại nợ, trích lập và sử dụng dự phòng để xử lý rủi ro tín dụng trong hoạt động ngân hàng của tổ chức tín dụng (Ban hành theo Quyết định số 493 /2005/QĐ-NHNN ngày 22/4/2005 của Thống đốc Ngân hàng nhà nước) thì “Rủi ro tín dụng trong hoạt 11 động ngân hàng của tổ chức tín dụng là khả năng xảy ra tổn thất trong hoạt động ngân hàng của tổ chức tín dụng do khách hàng không thực hiện hoặc không có khả năng thực hiện nghĩa vụ của mình theo cam kết”[12]. Như vậy, có thể nói rằng rủi ro tín dụng có thể xuất hiện trong các mối quan hệ mà trong đó ngân hàng là chủ nợ, mà khách hàng nợ lại không thực hiện hoặc không đủ khả năng thực hiện nghĩa vụ trả nợ khi đến hạn. Nó diễn ra trong quá trình cho vay, chiết khấu công cụ chuyển nhượng và giấy tờ có giá, cho thuê tài chính, bảo lãnh, bao thanh toán của ngân hàng. Do đó có thể xem rủi ro tín dụng cũng là rủi ro kinh doanh nhưng được xem xét dưới góc độ của ngân hàng. 1.1.3. Đặc điểm của rủi ro tín dụng Rủi ro tín dụng là một trong nhiều rủi ro của hoạt động ngân hàng do đó mang đầy đủ các đặc trưng của rủi ro trong hoạt động ngân hàng, ngoài ra RRTD còn có một số đặc thù riêng như sau: 1.1.3.1. Rủi ro tín dụng mamg lại thiệt hại lớn + Đối với ngân hàng: khi gặp rủi ro tín dụng, ngân hàng không thu được vốn tín dụng đã cấp và lãi cho vay, nhưng ngân hàng phải trả vốn và lãi cho khoản tiền huy động khi đến hạn, điều này làm cho ngân hàng mất cân đối trong việc thu chi. Khi không thu được nợ thì vòng quay vốn tín dụng giảm làm ngân hàng kinh doanh không có hiệu quả. Khi gặp phải rủi ro tín dụng ngân hàng thường rơi vào tình trạng mất khả năng thanh khoản, làm mất lòng tin người gửi tiền, ảnh hưởng đến uy tín của ngân hàng. Đối với cấp dưới, do gặp phải rủi ro tín dụng nên không có tiền trả lương cho nhân viên vì thế những người có năng lực sẽ thuyên chuyển công tác, gây khó khăn cho ngân hàng. + Đối với khách hàng: hoạt động ngân hàng liên quan đến hoạt động doanh nghiệp, các ngành và các cá nhân, vì vậy khi một ngân hàng gặp phải rủi ro tín dụng hay bị phá sản thì người gửi tiền ở các ngân hàng khác hoang mang 12 lo sợ và kéo nhau ồ ạt đến rút tiền ở các ngân hàng khác, làm cho toàn bộ hệ thống ngân hàng gặp khó khăn. + Đối với nền kinh tế: sự hoảng loạn của các ngân hàng ảnh hưởng rất lớn đến toàn bộ nền kinh tế, làm cho nền kinh tế bị suy thoái, giá cả tăng, sức mua giảm, thất nghiệp tăng, xã hội mất ổn định. Ngoài ra, rủi ro tín dụng cũng ảnh hưởng đến nền kinh tế thế giới vì ngày nay nền kinh tế mỗi quốc gia đều phụ thuộc vào nền kinh tế khu vực và thế giới. 1.1.3.2. Rủi ro tín dụng khó dự báo và kiểm soát Các rủi ro có thể dự báo trước: danh mục cho vay hay đầu tư của một NHTM luôn luôn có một số khoản thất thoát tiềm tàng chưa được xác định. Tuy nhiên, nếu giả định rằng các đặc điểm chung của danh mục cho vay nhìn chung vẫn giống nhau trong một giai đoạn hợp lý thì các NHTM có thể dự báo các khoản thất thoát này với một mức độ tương đối chính xác bằng cách nghiên cứu các đặc điểm diễn biến của danh mục cho vay theo thời gian. Các rủi ro không thể dự báo trước: là những nguyên nhân có thể dẫn đến rủi ro mà các NHTM không thể dự báo trước. Rủi ro tín dụng do nhiều nguyên nhân gây ra, bao gồm cả nguyên nhân khách quan và nguyên nhân chủ quan, do đó khó dự báo và khó kiểm soát. 1.1.3.3. Có thể hạn chế rủi ro qua việc quản lý rủi ro Các chuyên gia kinh tế đều cho rằng hoạt động kinh doanh ngân hàng thực chất là quản lý rủi ro (chủ yếu là rủi ro tín dụng) ở mức độ phù hợp để đạt được mức lợi nhuận tương ứng. việc không thể có được thông tin cân xứng về việc sử dụng vốn vay cho hoạt động kinh doanh của khách hàng vay, nên bất cứ khoản cho vay nào cũng tiềm ẩn nguy cơ rủi ro đối với hoạt động tín dụng của các NHTM. Vì vậy trong quá trình cấp tín dụng cho khách hàng, các NHTM cần chủ động có các biện pháp thích hợp để xác định rủi ro, định lượng rủi ro, quản lý rủi ro và kiểm soát rủi ro. 13