Tài liệu Rèn luyện tính tích cực học tập của học sinh qua phương pháp dạy học giải quyết vấn đề trong môn địa lý 9

rÌn luyÖn tÝnh tÝch cùc häc tËp cña häc sinh qua ph¬ng ph¸p d¹y häc gi¶I quyÕt vÊn ®Ò trong m«n ®Þa lý líp 9 Trong d¹y häc, viÖc tæ chøc c¸c ho¹t ®éng häc tËp cho häc sinh tù t×m tßi ph¸t hiÖn kiÕn thøc nh»m ph¸t huy tÝnh tù gi¸c, tÝch cùc, chñ ®éng vµ s¸ng t¹o cña häc sinh chÝnh lµ mét trong nh÷ng môc tiªu cña d¹y häc tÝch cùc vµ lÊy häc sinh lµm trung t©m. D¹y häc theo ph¬ng ph¸p gi¶i quyÕt vÊn ®Ò lµ h×nh thøc d¹y häc mµ ngêi gi¸o viªn ph¶i tæ chøc ®îc t×nh huèng cã vÊn ®Ò gióp häc sinh nhËn thøc ®îc t×nh huèng, chÊp nhËn gi¶i quyÕt vµ t×m kiÕm ®îc kiÕn thøc trong qu¸ tr×nh ho¹t ®éng hîp t¸c gi÷a thÇy vµ trß, ph¸t huy tèi ®a tÝnh tÝch cùc cña häc sinh kÕt hîp víi sù híng dÉn cña gi¸o viªn. C¸c bíc thùc hiÖn nh sau: 1. X©y dùng t×nh huèng cã vÊn ®Ò. Trong mét tiÕt lªn líp ®Ó t¹o nªn t×nh huèng cã vÊn ®Ò, tríc hÕt cÇn: t×m hiÓu vÊn ®Ò, sau ®ã x¸c ®Þnh ®îc vÊn ®Ò cÇn gi¶i quyÕt, ®a ra nh÷ng gi¶ thiÕt kh¸c nhau ®Ó gi¶i quyÕt vÊn ®Ò, thö nghiÖm gi¶i ph¸p thÝch hîp nhÊt, hiÖu qu¶ nhÊt. VÝ dô: Khi d¹y bµi “Vïng ®ång b»ng S«ng Cöu Long” (PhÇn c¸c ngµnh kinh tÕ). §©y lµ vïng träng ®iÓm l¬ng thùc, thùc phÈm ®ång thêi lµ vïng xuÊt khÈu n«ng s¶n hµng ®Çu cña c¶ níc. Gi¸o viªn ph¶i x©y dùng ®îc vÊn ®Ò yªu cÇu häc sinh gi¶i quyÕt lµ: V× sao §ång b»ng S«ng Cöu Long trë thµnh vïng s¶n xuÊt l¬ng thùc lín nhÊt níc ta? §Ó gi¶i quyÕt ®îc vÊn ®Ò nµy häc sinh ph¶i dùa vµo c¸c ®iÒu kiÖn tù nhiªn – x· héi ®· häc ë líp 8 vµ phÇn ®Çu cña vïng §ång b»ng S«ng Cöu Long ®Ó hoµn thµnh néi dung theo yªu cÇu. 2. Gi¶i quyÕt vÊn ®Ò. Sau khi ®· t¹o ®îc t×nh huèng cã vÊn ®Ò, gi¸o viªn híng dÉn häc sinh tiÕn hµnh gi¶i quyÕt tõng vÊn ®Ò. Tïy theo tõng néi dung cÇn gi¶i quyÕt mµ ¸p dông møc ®é phï hîp tõ dÔ ®Õn khã, theo c¸c c¸ch sau: 2.1. Møc ®é 1: NÕu nh÷ng néi dung gi¸o viªn ®a ra khã häc sinh kh«ng tù gi¶i quyÕt ®îc gi¸o viªn nªn ¸p dông nh sau:  Gi¸o viªn ®Æt vÊn ®Ò råi nªu c¸ch gi¶i quyÕt.  Häc sinh thùc hiÖn c¸ch gi¶i quyÕt vÊn ®Ò theo híng dÉn cña gi¸o viªn.  Gi¸o viªn ®¸nh gi¸ kÕt qu¶ lµm viÖc cña häc sinh. 2.2. Møc ®é 2: Víi c©u hái ë møc ®é dÔ h¬n, th×:  Gi¸o viªn ®Æt vÊn ®Ò, gîi ý ®Ó häc sinh t×m ra c¸ch gi¶i quyÕt. Häc sinh thùc hiÖn c¸ch gi¶i quyÕt vÊn ®Ò.  Gi¸o viªn vµ häc sinh cïng ®¸nh gi¸. 2.3. Møc ®é 3:  Gi¸o viªn cung cÊp th«ng tin t¹o t×nh huèng.  Häc sinh ph¸t hiÖn vµ x¸c ®Þnh vÊn ®Ò n¶y sinh, tù lùc ®Ò xuÊt c¸c gi¶ thiÕt vµ lùa chän gi¶i ph¸p.  Häc sinh thùc hiÖn c¸ch gi¶i quyÕt vÊn ®Ò víi sù gióp ®ì cña gi¸o viªn khi cÇn.  Gi¸o viªn vµ häc sinh cïng ®¸nh gi¸. Nh vËy, trong d¹y häc ®Æt vµ gi¶i quyÕt vÊn ®Ò gi¸o viªn ®a häc sinh vµo t×nh huèng cã vÊn ®Ò råi gióp häc sinh gi¶i quyÕt vÊn ®Ò ®îc ®Æt ra. B»ng c¸ch ®ã, häc sinh võa n¾m ®îc tri thøc míi, võa n¾m ®îc ph¬ng ph¸p ®i tíi kiÕn thøc ®ã, võa ph¸t triÓn t duy tÝch cùc, s¸ng t¹o vµ cã kh¶ n¨ng vËn dông tri thøc vµo gi¶i quyÕt t×nh huèng míi. 3. C¸c bíc cña d¹y häc gi¶i quyÕt vÊn ®Ò. 3.1. Gi¶i thÝch vÊn ®Ò. TÊt c¶ häc sinh ®Òu ph¶i n¾m ®îc vÊn ®Ò gi¸o viªn ®a ra, nh÷ng ®iÒu mµ mét thµnh viªn cha râ cÇn ®îc c¸c thµnh viªn kh¸c gi¶i thÝch th«ng qua th¶o luËn ®Ó lµm râ vÊn ®Ò. 3.2. Thu thËp c¸c vÊn ®Ò liªn quan. C¸c thµnh viªn trong nhãm cïng nhau thu thËp c¸c néi dung cÇn lµm râ n»m trong vÊn ®Ò cÇn gi¶i quyÕt theo nhËn thøc cña nhãm: TËp hîp c¸c kiÕn thøc ®îc ®a ra, x¸c ®Þnh râ träng t©m cña néi dung cÇn ®¹t sau khi cã sù thèng nhÊt cña nhãm. 3.3. TËp hîp c¸c ý kiÕn cña nhãm. TËp hîp c¸c kiÕn thøc, nh÷ng dù ®o¸n cña nhãm xung quanh vÊn ®Ò cÇn gi¶i quyÕt vµ tr×nh bµy díi h×nh thøc mµ c¶ nhãm dÔ tiÕp thu, theo dâi th«ng qua phiÕu häc tËp hoÆc c¸c b¶ng biÓu cã liªn quan. 3.4. X¸c ®Þnh môc ®Ých häc tËp cÇn ®¹t. X¸c ®Þnh nh÷ng néi dung nµo ®· biÕt, nh÷ng néi dung nµo cÇn t×m hiÓu, cïng nhau x¸c ®Þnh râ nh÷ng môc tiªu häc tËp nh»m më réng nh÷ng tri thøc ®· cã. 3.5. TËp hîp vµ th¶o luËn c¸c néi dung ®· nghiªn cøu. 3.6. NhËn xÐt rót kinh nghiÖm vÒ tiÕn tr×nh, ph¬ng ph¸p lµm viÖc cña tõng nhãm. (Cã thÓ cho c¸c nhãm ®¸nh gi¸ lÉn nhau hoÆc gi¸o viªn tù ®¸nh gi¸). 4. HÖ thèng c©u hái trong d¹y häc gi¶i quyÕt vÊn ®Ò. C¸c c©u hái ph¶i thÓ hiÖn râ rµng vÒ yªu cÇu vµ møc ®é nhËn thøc kh¸c nhau ®èi víi häc sinh. C©u hái ®Ó ph©n lo¹i vµ ph¸t triÓn t duy ®Þa lý cho häc sinh cÇn cã c¸c møc ®é kh¸c nhau tõ ®äc c¸c ®èi tîng ®Þa lý ®Õn ph©n tÝch, so s¸nh, x¸c ®Þnh c¸c mèi quan hÖ gi÷a c¸c ®èi tîng ®Þa lý. C©u hái cã t¸c dông dÉn d¾t häc sinh biÕt, hiÓu ®îc ®Æc ®iÓm ®Æc trng cña c¸c ®èi tîng ®Þa lý vµ cã c¸ch nh×n tæng hîp gi÷a c¸c ®èi tîng ®Þa lý qua c¸c mèi quan hÖ gi÷a chóng. VÝ dô: Khi d¹y bµi 38 “ Ph¸t triÓn tæng hîp kinh tÕ vµ b¶o vÖ tµi nguyªn m«i trêng biÓn ®¶o”. Gi¸o viªn cÇn ®a ra c¸c c©u hái: ? T¹i sao ph¶i ph¸t triÓn tæng hîp c¸c ngµnh kinh tÕ biÓn. ? C«ng nghiÖp chÕ biÕn thñy s¶n ph¸t triÓn sÏ cã t¸c ®éng nh thÕ nµo tíi ngµnh ®¸nh b¾t vµ nu«i trång thñy s¶n. Nh÷ng c©u hái nh vËy thÓ hiÖn râ mèi quan hÖ gi÷a c¸c ngµnh kinh tÕ biÓn víi nhau mµ häc sinh cÇn gi¶i quyÕt, ®ßi hái häc sinh ph¶i tÝch cùc vËn dông c¸c mèi quan hÖ gi÷a c¸c ngµnh kinh tÕ ®Ó tr¶ lêi c©u hái. 5. C¸ch tæ chøc ho¹t ®éng trong d¹y häc gi¶i quyÕt vÊn ®Ò. - Trong d¹y häc gi¶i quyÕt vÊn ®Ò, cÇn chó ý sö dông mäi biÖn ph¸p thóc ®Èy häc sinh m¹nh d¹n nªu th¾c m¾c vµ khÐo lÐo sö dông th¾c m¾c ®ã ®Ó t¹o nªn t×nh huèng cã vÊn ®Ò, thu hót toµn líp tham gia th¶o luËn, tranh luËn ®Ó gi¶i quyÕt vÊn ®Ò ®ã. Nh vËy cã thÓ gãp phÇn lÊp lç háng, ch÷a nh÷ng sai lÇm hoÆc hiÓu cha chÝnh x¸c nh÷ng néi dung häc tËp cña häc sinh. - CÇn cã th¸i ®é b×nh tÜnh khi häc sinh tr¶ lêi sai hoÆc thiÕu chÝnh x¸c, tr¸nh th¸i ®é n«n nãng, véi vµng c¾t ngang ý kiÕn cña häc sinh khi kh«ng thËt cÇn thiÕt. Chó ý uèn n¾n, nhËn xÐt, bæ sung c©u tr¶ lêi cña häc sinh, gióp häc sinh hÖ thèng hãa tri thøc tiÕp thu ®îc. - T¹o kh«ng khÝ tho¶i m¸i trong líp häc ®Ó häc sinh kh«ng qu¸ lo ng¹i khi tr¶ lêi, c¸c häc sinh yÕu kÐm kh«ng mÆc c¶m, tù ti vÒ tr×nh ®é nhËn thøc cña m×nh, khuyÕn khÝch, ®éng viªn sù cè g¾ng cña c¸c em. Nh vËy, d¹y häc gi¶i quyÕt vÊn ®Ò lµ mét trong nh÷ng ph¬ng ph¸p d¹y häc tÝch cùc nh»m tæ chøc cho häc sinh tù t×m tßi, ph¸t hiÖn, gi¶i quyÕt c¸c vÊn ®Ò nhËn thøc cã hiÖu qu¶, häc sinh ph¸t huy ®îc tÝnh tÝch cùc, tù gi¸c, chñ ®éng vµ s¸ng t¹o trong häc tËp. §Ó tæ chøc c¸c ho¹t ®éng häc tËp cã hiÖu qu¶ gi¸o viªn ph¶i lùa chän néi dung, ph¬ng ph¸p, ph¬ng tiÖn d¹y häc phï hîp víi môc tiªu bµi häc vµ tr×nh ®é nhËn thøc cña häc sinh. Cã lµm ®îc nh vËy míi gãp phÇn gióp häc sinh yªu thÝch vµ say mª häc tËp bé m«n §Þa lý, ®a bé m«n §Þa lý trë thµnh bé m«n c«ng cô trong nhµ trêng.