Tài liệu Rèn luyện kỹ năng học hợp tác cho sinh viên trường đại học phú yên

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM HÀ NỘI NGUYỄN THỊ NGỌC RÈN LUYỆN KỸ NĂNG HỌC HỢP TÁC CHO SINH VIÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC PHÚ YÊN LUẬN VĂN THẠC SĨ GIÁO DỤC HỌC HÀ NỘI, 2017 BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM HÀ NỘI NGUYỄN THỊ NGỌC RÈN LUYỆN KỸ NĂNG HỌC HỢP TÁC CHO SINH VIÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC PHÚ YÊN Chuyên ngành: Giáo dục học Mã số: 60140101 LUẬN VĂN THẠC SĨ GIÁO DỤC HỌC Người hướng dẫn khoa học: PGS.TS.Nguyễn Dục Quang HÀ NỘI, 2017 HÀ NỘI, NĂM MỤC LỤC MỞ ĐẦU ................................................................................................................ 1 1. Lý do chọn đề tài ................................................................................................ 1 2. Mục đích nghiên cứu .......................................................................................... 2 3. Khách thể, đối tượng nghiên cứu ....................................................................... 3 3.1. Khách thể nghiên cứu.................................................................................. 3 3.2. Đối tượng nghiên cứu ................................................................................. 3 4. Giả thuyết khoa học ........................................................................................... 3 5. Nhiệm vụ nghiên cứu ......................................................................................... 3 5.1. Xác định cơ sở lý luận của việc rèn luyện kỹ năng học hợp tác cho sinh viên ..................................................................................................................... 3 5.2. Khảo sát thực trạng việc rèn luyện kỹ năng học hợp tác của sinh viên năm nhất Khoa Giáo dục tiểu học & Mầm non, Trường Đại học Phú Yên .............. 3 5.3. Đề xuất và thực nghiệm một số biện pháp rèn luyện kỹ năng học hợp tác của sinh viên năm nhất Khoa Giáo dục tiểu học & Mầm non, Trường ĐHPY . 3 6. Phạm vi nghiên cứu ............................................................................................ 3 7. Phương pháp nghiên cứu .................................................................................... 3 7.1. Các phương pháp nghiên cứu lý thuyết ...................................................... 3 7.2. Nhóm phương pháp nghiên cứu thực tiễn ................................................... 4 7.2.1. Phương pháp quan sát. ............................................................................. 4 7.2.2. Phương pháp điều tra... ............................................................................ 4 7.2.3. Phương pháp phỏng vấn ........................................................................... 4 7.2.4. Phương pháp thực nghiệm sư phạm ......................................................... 4 8. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của đề tài ........................................................... 4 9. Dự kiến cấu trúc của đề tài ................................................................................. 4 Chương I. CƠ SỞ LÝ LUẬN CỦA VIỆC RÈN LUYỆN KỸ NĂNG HỌC HỢP TÁC CHO SINH VIÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC PHÚ YÊN ................................... 6 1.1. Vài nét về lịch sử vấn đề nghiên cứu .............................................................. 6 1.1.1 Các nghiên cứu về KNHHT ở nước ngoài ................................................ 6 1.1.2. Các nghiên cứu về KNHHT ở Việt Nam ................................................. 9 1.2. Các khái niệm công cụ .................................................................................. 14 1.2.1. Khái niệm hợp tác .................................................................................. 14 1.2.2. Khái niệm học hợp tác ........................................................................... 14 1.2.3. Kỹ năng học tập ..................................................................................... 17 1.2.4. Khái niệm kỹ năng học hợp tác.............................................................. 18 1.3. Hệ thống kỹ năng học hợp tác của sinh viên ................................................ 19 1.3.1. Đặc điểm hoạt động học tập của sinh viên ............................................ 19 1.3.2. Hệ thống kỹ năng học hợp tác của sinh viên ......................................... 21 1.4. Rèn luyện kỹ năng học hợp tác cho sinh viên............................................... 23 1.4.1. Cơ sở lý thuyết của việc rèn luyện kỹ năng học hợp tác ....................... 23 1.4.2. Quy trình rèn luyện kỹ năng học hợp tác cho sinh viên ........................ 27 1.5. Các yếu tố ảnh hưởng đến việc rèn luyện kỹ năng học hợp tác cho SV ...... 28 1.5.1. Các yếu tố chủ quan ............................................................................... 28 1.5.2. Các yếu tố khách quan ........................................................................... 30 Chương II. THỰC TRẠNG RÈN LUYỆN KỸ NĂNG HỌC HỢP TÁC CHO SINH VIÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC PHÚ YÊN .................................................... 33 2.1. Khái quát chung về khảo sát thực trạng ........................................................ 33 2.1.1. Mục đích khảo sát .................................................................................. 33 2.1.2. Đối tượng khảo sát ................................................................................. 33 2.1.3. Phương pháp khảo sát ............................................................................ 33 2.1.3.1. Khảo sát bằng phiếu hỏi .......................................................................... 33 2.1.3.2. Quan sát sư phạm .................................................................................... 34 2.1.3.3. Phỏng vấn ................................................................................................ 34 2.1.4. Cách xử lý số liệu ....................................................................................... 35 2.2. Khái quát về Trường Đại học Phú Yên ......................................................... 35 2.3. Kết quả khảo sát thực trạng ........................................................................... 38 2.3.1. Nhận thức của giảng viên và sinh viên về học hợp tác và kỹ năng học hợp tác, sự cần thiết, vai trò của việc rèn luyện KNHHT (câu 1,2,3) ............. 38 2.3.2. Thực trạng kỹ năng học hợp tác của sinh viên qua đánh giá của giảng viên và sinh viên............................................................................................... 42 2.3.3. Thực trạng mức độ tác động các biện pháp rèn luyện KNHHT của sinh viên Trường Đại học Phú Yên ......................................................................... 52 Chương III ............................................................................................................ 56 MỘT SỐ BIỆN PHÁP RÈN LUYỆN KỸ NĂNG HỌC HỢP TÁC CHO SINH VIÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC PHÚ YÊN .............................................................. 56 3.1. Nguyên tắc khi xây dựng biện pháp.............................................................. 56 3.1.1. Nguyên tắc đảm bảo tính mục đích........................................................ 56 3.1.2. Nguyên tắc đảm bảo tính hệ thống ........................................................ 56 3.1.3. Nguyên tắc đảm bảo tính thống nhất ..................................................... 57 3.1.4. Nguyên tắc đảm bảo tính hiệu quả ......................................................... 57 3.1.5. Nguyên tắc đảm bảo tính thực tiễn ........................................................ 57 3.2. Biện pháp rèn luyện kỹ năng học hợp tác cho sinh viên .............................. 58 3.2.1. Nâng cao nhận thức của giảng viên về việc rèn luyện kỹ năng học hợp tác cho sinh viên ............................................................................................... 58 3.2.2. Nâng cao nhận thức, động cơ, thái độ tích cực về kỹ năng học hợp tác cho SV Trường Đại học Phú Yên .................................................................... 59 3.2.3. Rèn kỹ năng học hợp tác cho sinh viên trong giờ học lý thuyết ............ 62 3.2.4. Rèn kỹ năng học hợp tác cho sinh viên trong giờ học thảo luận nhóm . 70 3.2.5. Tuân thủ quy trình chặt chẽ của một số phương pháp dạy hoc tích cực 74 3.4. Lấy ý kiến chuyên gia về nội dung và khả năng thực hiện các biện pháp rèn luyện KNHHT cho SV Trường ĐH Phú Yên ...................................................... 76 3.5. Thực nghiệm sư phạm ................................................................................... 78 3.5.1. Khái quát về quá trình thực nghiệm ....................................................... 78 3.5.2. Tiến trình thực nghiệm ........................................................................... 82 3.5.3. Kế t quả thực nghiê ̣m .............................................................................. 86 KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ.............................................................................. 97 1. Kết luận ............................................................................................................ 97 2. Kiến nghị .......................................................................................................... 99 TÀI LIỆU THAM KHẢO .................................................................................. 101 DANH MỤC CÁC BẢNG BIỂU Bảng 2. 1. Nhận thức về vai trò học hợp tác đối với quá trình lĩnh hội kiến thức và các lĩnh vực khác của SV ................................................................................ 40 Bảng 2. 2. Bảng 2.2. Nhận thức về vai trò học hợp tác đối với quá trình lĩnh hội kiến thức và các lĩnh vực khác của GV................................................................ 41 Bảng 2. 3. Đánh giá của SV và GV về nhóm KN xác lập vị trí, vai trò cá nhân trong nhóm học hợp tác ........................................................................................ 44 Bảng 2. 4. Đánh giá của SV và GV về nhóm Kỹ năng biểu đạt và tiếp nhận thông tin học tập ............................................................................................................. 46 Bảng 2. 5. Đánh giá của SV và GV về nhóm Kỹ năng xây dựng và duy trì bầu không khí tin tưởng và chia sẻ ............................................................................. 48 Bảng 2. 6. Đánh giá của SV và GV về nhóm kỹ năng giải quyết các quan hệ bất đồng trong học tập hợp tác nhóm ......................................................................... 49 Bảng 2. 7. Đánh giá các hành vi thường gặp trong học hợp tác của sinh viên .... 51 Bảng 2. 8. Mức độ tác động các biện pháp rèn luyện KNHHT ........................... 53 Bảng 3. 1. Ý kiến của chuyên gia về khả năng thực hiện các biện pháp 76 Bảng 3. 2. Tổng hợp đánh giá kết quả học tập của sinh viên trước thực nghiệm 84 Bảng 3. 3. Tần suất điểm thi giữa kỳ môn giáo dục học đại cương của 2 nhóm TN và ĐC ............................................................................................................. 87 Bảng 3. 4. Sự tiến bộ của các nhóm KNHHT của SV nhóm TN qua các lần đo 88 Bảng 3. 5. So sánh kết quả rèn luyện KNHHT của SV lớp TN và ĐC ............... 90 Biểu đồ 2. 1. Ý kiến của sinh viên………………………………….. 39 Biểu đồ 2. 2. Ý kiến của giảng viên ..................................................................... 39 Biểu đồ 3. 1. Kết quả TBC ban đầu KNHHT của nhóm TN và ĐC……………85 Biểu đồ 3. 2. Đường biểu diễn tuần suất điểm thi giữa kỳ môn GDH đại cương 87 Biểu đồ 3. 3. So sánh giá trị TB trước TN và sau TN của nhóm TN .................. 89 Biểu đồ 3. 4. So sánh điểm TB KNHHT của SV nhóm TN và ĐC sau TN ........ 91 LỜI CẢM ƠN Tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc tới PGS.TS.Nguyễn Dục Quang đã tận tình hướng dẫn, chỉ bảo và giúp đỡ để tôi hoàn thành luận văn này Tôi xin cảm ơn các thầy cô trong Khoa Tâm lý - Giáo dục, Phòng Sau Đại học - Đại học sư phạm Hà Nội, đã giúp đỡ tôi trong suốt quá trình học tập và nghiên cứu Tôi cũng xin bày tỏ sự biết ơn sâu sắc đến gia đình, bạn bè những người luôn động viên, khuyến khích và giúp đỡ về mọi mặt trong suốt thời gian học. Hà Nội, tháng 6 – 2017 Tác giả luận văn Nguyễn Thị Ngọc DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT TÊN TIÊU ĐỀ CHỮ VIẾT TẮT Học hợp tác HHT Kỹ năng học hợp tác KNHHT Kỹ năng KN Nhà xuất bản Nxb Sinh viên sư phạm SVSP Sinh viên SV Giảng viên GV Đại học Phú Yên ĐHPY Đại học ĐH Dạy học DH Dạy học hợp tác DHHT Kỹ thuật KT Thực nghiệm TN Đối chứng ĐC MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài Trong xã hội loài người, hợp tác với người khác được xem là nhu cầu tất yếu của cuộc sống, từ thuở sơ khai sự tồn tại và phát triển của con người đã thúc đẩy con người liên kết, hợp tác với nhau: từ săn bắn, hái lượm đến chống thú dữ... cuộc sống ngày càng hiện đại con người ngày càng cần đến sự hợp tác và dường như chỉ có sự hợp tác mới mang lại kết quả tốt đẹp, từ những điều thuộc về công việc của mỗi cá nhân, của người khác đến những vấn đề về hòa bình, môi trường... có thể nói hợp tác là con đường tiêu biểu cho sự phát triển của các quốc gia cũng như mọi cá nhân. Vấn đề đổi mới giáo dục đã được thông qua trong Luật Giáo dục, Nghị quyết 14/2005/NQ-CP về đổi mới giáo dục Việt Nam giai đoạn 2006-2020 đã ghi rõ, triển khai đổi mới giáo dục Việt Nam theo 3 tiêu chí: Trang bị cách học, phát huy tính chủ động sáng tạo và sử dụng công nghệ thông tin và truyền thông trong dạy học. Vì vậy mục tiêu đào tạo ở các trường đại học không chỉ mang lại cho sinh viên kiến thức khoa học và kỹ năng nghề nghiệp mà quan trọng hơn là trang bị cho họ phương pháp học tập, hình thành khả năng thích ứng xã hội, trở thành người có năng lực lao động sáng tạo và biết cách học tập thường xuyên suốt đời Mục tiêu giáo dục toàn cầu đang hướng tới việc dạy học hình thành và phát triển năng lực cho người học thay vì chỉ tập trung rèn luyện kiến thức nội dung như trước đây. Thực tiễn đất nước chúng ta đang cần một thế hệ trẻ năng động, sáng tạo, có khả năng tự học, tự đánh giá, biết cách cộng tác với mọi người và có nhân cách tốt. Việt Nam đang trong xu hướng chung của thế giới, định hướng sau năm 2015 ngành giáo dục và đào tạo đã để xuất các năng lực chung 1 cho người học cần đạt trong thế kỷ 21 gồm 9 năng lực: năng lực tự học, năng lực quản lý, năng lực giải quyết vấn đề, năng lực tư duy sáng tạo, năng lực hợp tác, năng lực giao tiếp, năng lực sử dụng công nghệ thông tin và truyền thông, sử dụng ngôn ngữ, tính toán. Như vậy có thể nói năng lực hợp tác là một trong những năng lực không thể thiếu được để tồn tại trong thế kỷ 21, hợp tác là một phẩm chất quý báu của người lao động, nó là mục tiêu của giáo dục (học để cùng chung sống), giúp mỗi người có thể hòa nhập cộng đồng xã hội, để tiến bộ, thành đạt trong cuộc sống và nghề nghiệp tương lai. Việc rèn kỹ năng này phải bắt đầu từ lúc người học đang ngồi trên ghế nhà trường thông qua quá trình tổ chức các hoạt động dạy học và giáo dục, khi sinh viên phối hợp làm việc với nhau sẽ hình thành ở sinh viên kỹ năng hợp tác. Kỹ năng học tập đóng vai trò quan trọng trong quá trình học tập trong nhà trường nó quyết định chất lượng học tập của sinh viên. Đối với SVSP, KNHHT còn tác động lâu dài tới sự phát triển nghề nghiệp của họ, ảnh hưởng trực tiếp chất lượng giảng dạy ở trường phổ thông nơi họ công tác sau này. Mặt khác ở các trường đại học hiện nay, việc đổi mới phương thức đào tạo theo hệ thống tín chỉ về nội dung, chương trình dành nhiều thời gian cho SV tự học và làm việc theo nhóm, SV phải chung sức với nhau hoàn thành các nhiệm vụ học tập. Xuất phát từ những lí do nêu trên, tôi quyết định đi sâu nghiên cứu vấn đề “Rèn luyện kỹ năng học hợp tác cho sinh viên Trường Đại học Phú Yên”. 2. Mục đích nghiên cứu Đề xuất một số biện pháp rèn luyện kỹ năng học hợp tác cho sinh viên, góp phần nâng cao chất lượng đào tạo. 2 3. Khách thể, đối tượng nghiên cứu 3.1. Khách thể nghiên cứu Quá trình rèn luyện kỹ năng học hợp tác cho sinh viên 3.2. Đối tượng nghiên cứu Biện pháp rèn luyện kỹ năng học hợp tác cho sinh viên 4. Giả thuyết khoa học Hiện nay kỹ năng học hợp tác của sinh viên còn hạn chế. Nếu xây dựng được biện pháp rèn luyện kỹ năng học hợp tác khoa học, phù hợp với đặc điểm của SV, nhà trường sẽ nâng cao hiệu quả việc rèn luyện kỹ năng học hợp tác cho SV, góp phần nâng cao chất lượng đào tạo của Trường Đại học Phú Yên 5. Nhiệm vụ nghiên cứu 5.1. Xác định cơ sở lý luận của việc rèn luyện kỹ năng học hợp tác cho sinh viên 5.2. Khảo sát thực trạng việc rèn luyện kỹ năng học hợp tác của sinh viên năm nhất Khoa Giáo dục tiểu học & Mầm non, Trường Đại học Phú Yên 5.3. Đề xuất và thực nghiệm một số biện pháp rèn luyện kỹ năng học hợp tác của sinh viên năm nhất Khoa Giáo dục tiểu học & Mầm non, Trường ĐHPY 6. Phạm vi nghiên cứu Khảo sát thực trạng và nghiên cứu các biện pháp rèn luyện kỹ năng học hợp tác trong các giờ học của sinh viên năm nhất Khoa Giáo dục tiểu học & Mầm non, Trường Đại học Phú Yên 7. Phương pháp nghiên cứu 7.1. Các phương pháp nghiên cứu lý thuyết Phương pháp phân tích và tổng hợp các tài liệu lý luận liên quan đến vấn đề nghiên cứu nhằm phục vụ trực tiếp cho việc giải quyết các nhiệm vụ của đề tài. 3 7.2. Nhóm phương pháp nghiên cứu thực tiễn 7.2.1. Phương pháp quan sát: Dự giờ và quan sát các hoạt động hợp tác của sinh viên trong các giờ học để có thông tin định tính từ đó đề xuất những biện pháp phù hợp. 7.2.2. Phương pháp điều tra: Xây dựng bảng hỏi đóng và mở nhằm khảo sát thực trạng việc rèn luyện kỹ năng học hợp tác của giảng viên, sinh viên và biện pháp rèn luyện KNHHT cho sinh viên... 7.2.3. Phương pháp phỏng vấn: Tiến hành phỏng vấn một số sinh viên và giảng viên nhằm thu thập thêm thông tin cần thiết làm sáng tỏ kết quả nghiên cứu 7.2.4. Phương pháp thực nghiệm sư phạm: Khẳng định tính khả thi của một số biện pháp đã xây dựng và tác động trong nghiên cứu 7.2.5. Phương pháp thống kê toán học: Sử dụng để phân tích các dữ liệu nhằm khẳng định tính khách quan của kết quả nghiên cứu. 8. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của đề tài - Góp phần làm sáng tỏ thêm hệ thống lý luận việc rèn luyện kỹ năng học hợp tác cho SV - Đánh giá khách quan những ưu điểm và hạn chế của việc rèn luyện kỹ năng học hợp tác cho SV trường ĐHPY. Đây là cơ sở thực tiễn để đề xuất các biện pháp rèn luyện kỹ năng học hợp tác cho SV, đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục. 9. Dự kiến cấu trúc của đề tài Ngoài phần Mở đầu, Kết luận và kiến nghị, Tài liệu tham khảo và Phụ lục, đề tài có ba chương - Chương 1: Cơ sở lý luận của việc rèn luyện kỹ năng học hợp tác cho sinh viên Trường Đại học Phú Yên 4 - Chương 2: Thực trạng rèn luyện kỹ năng học hợp tác cho sinh viên Trường Đại học Phú Yên - Chương 3: Một số biện pháp rèn luyện kỹ năng học hợp tác cho sinh viên Trường Đại học Phú Yên 5 Chương I. CƠ SỞ LÝ LUẬN CỦA VIỆC RÈN LUYỆN KỸ NĂNG HỌC HỢP TÁC CHO SINH VIÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC PHÚ YÊN 1.1. Vài nét về lịch sử vấn đề nghiên cứu 1.1.1 Các nghiên cứu về KNHHT ở nước ngoài Tư tưởng học hợp tác trên thế giới không phải là một điều mới mẻ, nó đã được áp dụng ở các nước phương tây từ cuối thế kỷ XVIII đầu thế kỷ XIX. Năm 1789 linh mục A.BelL và Joseph Lancaster đã đưa ra hình thức dạy học tương trợ, với hình thức dạy học này học sinh chia ra thành từng nhóm nhỏ do các học sinh lớp trên hướng dẫn. Thông qua hoạt động nhóm người học được giáo viên tạo điều kiện trao đổi, đàm thoại, giúp đỡ nhau tìm hiểu, khám phá vấn đề và thu được kết quả học tập tốt, nhằm hình thành kỹ năng học hơp tác cho người học. Tuy nhiên hệ thống giáo dục này bị các nhà phê bình đương thời chỉ chích là không đảm bảo chất lượng dạy học và giáo dục, không tạo ra sự phát triển trí tuệ và cá tính của người học. Nhưng cũng phải thừa nhận rằng hệ thống giáo dục kiểu huấn luyện viên này đáp ứng và góp phần giải quyết những khó khăn trong giai đoạn của cải cách giáo dục, đặc biệt là tạo nên sự hợp tác giữa các thành viên trong học tập.[26] Ý tưởng HHT được nhanh chóng du nhập từ Anh sang Mỹ và nhận được sự hưởng ứng, phát triển rộng rãi bởi các nhà giáo dục tiên phong như John Dewey, Parker, nhà giáo dục Mỹ đã viết cuốn sách có tựa đề “Nền dân chủ và giáo dục”. Ông cho rằng con người có bản chất sống hợp tác, trẻ cần được dạy biết cảm thông, biết thông cảm cho người khác, làm việc cùng nhau để giải quyết vấn đề theo lẽ phải và cần được trải nghiệm quá trình sống hợp tác ngay từ trong 6 nhà trường. Ông cũng cho rằng cuộc sống ở trong lớp học phải là hiện thân của dân chủ, không chỉ trong việc học sinh tự lựa chọn cách học và thực hiện các dự án học tập cùng nhau mà còn cả việc học sinh học cách quan hệ với người khác. Quan niệm độc đáo của ông là: Giáo dục là chính bản thân cuộc sống của mỗi con người (Education is life itself), ông luôn nhấn mạnh vai trò của giáo dục, coi giáo dục như là phương tiện dạy cho con người cách sống hợp tác trong một xã hội dân chủ.[24] Từ những năm 1930, nhà tâm lý học xã hội Kurt Lewin (Đức – Mỹ) đã tạo nên một dấu ấn mới trong lịch sử phát triển của tư tưởng giáo dục hợp tác. Khi nghiên cứu hành vi của các nhà lãnh đạo và các thành viên ở các nhóm dân chủ ông đã nhấn mạnh đến tầm quan trọng của “cách thức cư xử trong nhóm. Sau đó Mornton Deutsch một học trò của Lewin đã phát triển “lí luận về hợp tác và cạnh tranh” trên cơ sở lý luận nền tảng của Kurt Lewin lý thuyết này đưa đến hàng loạt những nghiên cứu và các cuộc tranh luận sau đó.[23] Đầu thế kỷ XX, R. Cousinet một nhà giáo dục Pháp đã chú ý đến việc hình thành kỹ năng học hợp tác cho người học bằng các phương pháp, biện pháp dạy học thích hợp. Theo ông giáo viên cần tạo điều kiện cho học sinh tự chọn bạn học nhóm và giải tán nhóm. Sự thay đổi này theo R.Cousinet sẽ giúp học sinh phong phú về các quan điểm, những nhận định xã hội khi nhận xét về các bạn và được nghe các bạn nhận xét về chính hoạt động của mình từ đó tích lũy thêm kinh nghiệm. Việc không bầu nhóm trưởng vì theo ông sự hiện diện của một người như thể để lãnh đạo nhóm trẻ là một điều kỳ quái việc học nhóm có thể tóm tắt như sau: sau khi nhận việc chung của nhóm các học sinh tự do quan sát, thỏa thuận và trình bày chi tiết lên một tấm bảng. Sau đó người giáo viên mới can thiệp vào và theo sự phát triển của học sinh đạt được. Giáo viên chỉ dẫn và 7 nói qua một số lỗi mà các em mắc phải để các em tự sửa chữa, giáo viên sửa chữa lần cuối cùng sau khi học sinh ghi lại kết quả trên phiếu. Cuối mỗi học kỳ có khi học sinh tự ý thức, có khi giáo viên gợi ý cho học sinh trong nhóm tập hợp bảng tóm tắt, ôn lại những phần đã học. Ý nghĩa của hình thức học tập tự do theo nhóm của R. Cousinet đó là: học sinh được hòa đồng với cộng đồng, học sinh có thói quen làm việc là không cần sự kiểm soát. [21] Tác giả David W.Johnson và Roger T.Johnson trong cuốn “Học cùng nhau và học độc lập, học hợp tác, học cạnh tranh và học cá nhân” đã chỉ ra năm yếu tố cơ bản của sự HT đó là: sự phụ thuộc tích cực, sự tương tác mặt đối mặt, trách nhiệm cá nhân, sự lĩnh hội và sử dụng các kỹ năng nhóm nhỏ và liên cá nhân, sự nhận xét nhóm. Đồng thời họ cũng trình bày và nhận xét phân tích mối quan hệ giữa ba mô hình học tập: hợp tác, cạnh tranh và cá nhân. Từ đó khẳng định vai trò của hợp tác trong học tập và cuộc sống. [4] Những năm gần đây David W.Johnson và Roger T.Johnson thuộc trường đại học Minnesota, Robert Slavin thuộc viện Johns Hopkins cùng với nhiều nhà nghiên cứu khác đã phát triển giáo dục hợp tác thành một trong những phương pháp giáo dục hiện đại nhất hiện nay. Năm 1978, Elliot Aronson cùng với mô hình lớp học Jigsaw đầu tiên đã đánh dấu bước ngoặt quan trọng trong việc hoàn thiện các hình thức trong dạy học hợp tác. Theo ông giáo dục hợp tác có nhiều khả năng tạo nên sự thành công hơn các hình tức tác động khác. Bằng cách nghiên cứu sâu về ảnh hưởng của giáo dục hợp tác với tư duy phê phán, lòng tự trọng, các mối quan hệ về chủng tộc và dân tộc, các nghiên cứu của nhóm này đã chỉ ra rằng giáo dục hợp tác tỏ ra ưu việt hơn các hình thức giáo dục truyền thống. [15] 8 Năm 1996 lần đầu tiên giáo dục hợp tác được đưa vào chương trình học chính thức hằng năm của một số trường đại học ở Mỹ. Các nhà khoa học ở Liên Xô (cũ) đi sâu nghiên cứu về DHHT và áp dụng thành công trong thực tiễn giáo dục. Trong công trình nghiên cứu của Vưgôtsky ông coi mọi chức năng tâm lý cao cấp đều có nguồn gốc xã hội và xuất hiện trước hết ở cấp độ liên cá nhân, trước khi được chuyển vào trong và tồn tại ở cấp độ nội cá nhân. Ông cho rằng “Trong sự phát triển của trẻ, mọi chức năng cao cấp đều xuất hiện hai lần, lần thứ nhất như là một hoạt động tập thể, một hoạt động xã hội, nghĩa là như một chức năng liên tâm lý; lần thứ hai là một hoạt động cá nhân, như một chức năng tâm lý bên trong”. Vưgôtsky đã đưa ra khái niệm về xây dựng lý thuyết vùng phát triển gần, theo đó dạy học chỉ có hiệu quả về vùng phát triển khi tác động của nó nằm ở vùng phát triển gần của học sinh. Phải làm sao kích thích và làm thức tỉnh quá trình chuyển vào trong và hoạt động bên trong của đứa trẻ. Những quá trình như vậy chỉ diễn ra trong phạm vi mối quan hệ với người xung quanh và sự HT với bạn bè. “Điều trẻ em cùng với nhau hôm nay, chúng sẽ tự làm được vào ngày mai”. Quan điểm của ông đã chỉ ra sự cần thiết về mối quan hệ tương tác giữa người học với môi trường, giữa người học với nhau. [30] 1.1.2. Các nghiên cứu về KNHHT ở Việt Nam Việt Nam chúng ta với truyền thống hiếu học và đoàn kết dân tộc, tinh thần học tập hợp tác truyền thụ tri thức, kinh nghiệm của người đi trước cho thế hệ sau thể hiện bằng nhiều hình thức linh hoạt và sau này phát triển thành phong trào bình dân học vụ, bổ túc văn hóa, học cùng nhau, học nhóm, như ông cha ta đã nói “Học thầy không tày học bạn”. 9 Vào những năm 1960 việc nghiên cứu khoa học giáo dục được quan tâm nhằm tìm ra giải pháp phát huy tính tích cực, chủ động học tập cho học sinh. Với khẩu hiệu “Biến quá trình đào tạo thành quá trình tự đào tạo” cũng đã đi vào các trường sư phạm thời điểm này. Nhưng phải đến những năm 1980 vấn đề phát huy tính tích cực của học sinh mới trở thành phương hướng cải cách giáo dục và được triển khai trong hoạt động thực tế ở các trường phổ thông. Từ năm 2000, dự án hợp tác Việt – Bỉ đã triển khai rất nhiều đợt tập huấn mở rộng cho 14 tỉnh miền núi phía bắc về phương pháp dạy học theo hướng hợp tác, dạy học lấy người học làm trung tâm: học theo nhóm nhỏ, học vi mô, học theo gốc, học theo hợp đồng và một số kỹ thuật dạy học khác. [17] Vào những năm cuối thế kỷ XX định hướng này có những chuyển biến rõ rệt nhiều tài liệu giáo dục và dạy học đề cập tới việc chuyển từ dạy học GV làm trung tâm sang lấy HS làm trung tâm điển hình có một số tác giả: Thái Duy Tuyên đi sâu nghiên cứu vấn đề về phương pháp dạy học, được nêu trong cuốn sách “Phương pháp dạy học truyền thống và đổi mới” (2008), ông đã chỉ rõ khái niệm, tầm quan trọng của DHHT, những ưu nhược điểm của học hợp tác trên cơ sở khái quát về bản chất, đặc điểm, ý nghĩa của DHHT, ông đề xuất quy trình tổ chức dạy học theo phương pháp dạy học hợp tác. Theo ông KNHHT là một KN quan trọng của con người cũng như đối với học sinh, bởi vì hầu hết các mối quan hệ của con người đều là hợp tác. Mọi KN đều liền quan tới cá nhân, nhóm và tổ chức đều được coi là kỹ năng hợp tác. [25] Trong cuốn sách “Tổ chức dạy học, một số vấn đề lý luận dạy học” và “Lý luận dạy học ở trường THCS” của tác giả Nguyễn Ngọc Bảo đã phân tích bản chất của dạy học nhóm và cho rằng đây là hình thức dạy học trong đó những học sinh cùng một nhóm trao đổi với nhau những ý tưởng, nguồn tri thức, hợp tác 10 giúp đỡ nhau trong học tập. Tác giả nhận định dạy học hợp tác là phương hướng cơ bản để tích cực hóa hoạt động của người dạy và người học. [2] Theo Nguyễn Hữu Châu (2007), trong cuốn sách “Đổi mới nội dung và phương pháp đào tạo giáo viên THCS theo chương trình cao đẳng sư phạm mới” đã trình bày một số nghiên cứu lí luận về phương pháp dạy HHT: Khái niệm HHT, sự cần thiết sử dụng hình thức HHT. [6] Trần Bá Hoành, trong cuốn sách “Đổi mới phương pháp dạy học, chương trình và sách giáo khoa. Tác giả đã đề cập rõ DHHT là một trong những chiến lược dạy học hướng về người học, phát huy hiệu quả tính tích cực sáng tạo của người học. [9] Tác giả Đặng Thanh Hưng (2002) trong cuốn “Dạy học hiện đại – lí luận, biện pháp và kỹ thuật” cũng đã nêu lên vấn đề nhóm hợp tác và DHHT, tác giả đề cập đến các vấn đề về đặc điểm của nhóm hợp tác, so sánh nhóm hợp tác với nhóm cạnh tranh và nhóm học kiểu cá nhân, các nguyên tắc, kỹ thuật dạy học kiểu nhóm nhỏ. Ông khẳng định “Các quan hệ của dạy học hiện đại sẽ phát triển theo xu hướng tăng cường tương tác, hợp tác, cạnh tranh, tham gia và chia sẻ”; “Trong quan hệ thầy trò, tính chất hợp tác là xu thế nổi bật”; “Quan hệ giữa người học với nhau trong quá trình dạy học hiện đại nói chung mang tính hợp tác và cạnh tranh tương đối”. [12] Các công trình nghiên cứu về KNHHT của các tác giả Ngô Thị Thu Dung “Cơ sở khoa học của việc rèn KN học theo nhóm cho học sinh tiểu học bằng phương pháp dạy học theo nhóm” [7] và tác giả Nguyễn Thị Kim Dung “Rèn luyện KN làm việc nhóm cho học sinh tiểu học thông qua hoạt động giáo dục ngoài giờ lên lớp”. Các tác giả đã đề cập đến một số vấn đề cơ sở lý luận và thực tiễn của việc hình thành KN học theo nhóm, KN làm việc nhóm cho học sinh 11 tiểu học. Ngoài ra các bài viết nghiên cứu về HHT đăng trên các tạp chí khoa học như: của Nguyễn Kim Quý (2003) “Một số kết quả về việc áp dụng phương pháp dạy học cộng tác, Nguyễn Thị Hồng Nam (2003) “Tổ chức hoạt động hợp tác trong học tập theo hình thức thảo luận nhóm”, bài viết của tác giả Nguyễn Thị Thúy Hạnh (2011) công bố về kết quả nghiên cứu thực trạng KNHHT của sinh viên cao đăng sư phạm. Bài viết “Về phương pháp dạy – HHT của tác giả Phạm Thị Thu Hương. Bài viết “Dạy học hợp tác – một xu hướng mới của giáo dục thế kỉ XXI” của tác giả Trịnh Văn Biểu, từ việc chỉ ra đặc trưng của dạy học hợp tác, những ưu điểm và hạn chế của dạy học hợp tác, cuối cùng tác giả đã rút ra những kinh nghiệm để dạy học hợp tác thành công. [4] Đặc biệt trong những năm gần đây đã có những luận án nghiên cứu về vấn đề học hợp tác cụ thể bao gồm các tác giả sau: Luận án tiễn sĩ của tác giả Nguyễn Triệu Sơn (2007) “Phát triển khả năng HHT cho sinh viên sư phạm toán một số trường đại học miền núi nhằm nâng cao chất lượng của người được đào tạo” tác giả đi sâu nghiên cứu và đề xuất biện pháp phát triển khả năng HHT cho sinh viên sư phạm toán.[23] Luận án tiến sĩ của tác giả Nguyễn Thành Kỉnh (2010) “Phát triển kỹ năng dạy học hợp tác cho giáo viên THCS” tác giả đi sâu nghiên cứu bản chất của dạy học hợp tác và đề xuất một số biện pháp phát triển KNDHHT cho giáo viên THCS thông qua hoạt động bồi dưỡng chuyên môn.[15] Luận án tiễn sĩ của tác giả Nguyễn Thị Quỳnh Phương (2012) “Rèn luyện kỹ năng học hợp tác cho sinh viên sư phạm trong hoạt động nhóm” dựa trên cơ sở lý luận tác giả đề xuất được các biện pháp rèn KNHHT cho sinh viên sư phạm qua hoạt động nhóm.[21] 12