Tài liệu Quyền chọn chứng khoán và một số giải pháp làm tăng khả năng áp dụng công cụ này vào thị trường chứng khoán việt nam

Luận văn Quyền chọn chứng khoán và một số giải pháp làm tăng khả năng áp dụng công cụ này vào thị trường chứng khoán Việt Nam 3 Chöông 1 MUÏC LUÏC Muïc luïc Danh muïc caùc baûng bieåu vaø hình veõ MÔÛ ÑAÀU ........................................................................................................................1 Chöông 1 – NHÖÕNG KHAÙI NIEÄM CÔ BAÛN .............................................................3 1.1. Thò tröôøng taøi chính ...............................................................................................3 1.1.1. Khaùi nieäm – vai troø..................................................................................3 1.1.2. Caáu truùc ...................................................................................................5 1.1.3. Chuû theå tham gia......................................................................................5 1.1.4. Haøng hoùa giao dòch treân thò tröôøng taøi chính (coâng cuï taøi chính)............6 1.2. Thò tröôøng chöùng khoaùn ........................................................................................7 1.2.1. Khaùi nieäm – vai troø..................................................................................7 1.2.2. Caáu truùc cô baûn ........................................................................................7 1.2.3. Chuû theå tham gia......................................................................................8 1.2.4. Haøng hoùa giao dòch ................................................................................10 1.3. Quyeàn choïn .........................................................................................................11 1.3.1. Khaùi nieäm – thuaät ngöõ lieân quan...........................................................11 1.3.2. Phaân loaïi ................................................................................................14 1.3.3. Vai troø ....................................................................................................15 1.3.4. Lòch söû cuûa thò tröôøng giao dòch quyeàn choïn .........................................17 1.4. Quyeàn choïn chöùng khoaùn ....................................................................................18 1.4.1. Khaùi nieäm – vai troø................................................................................18 1.4.2. Giao dòch quyeàn choïn ............................................................................18 KEÁT LUAÄN CHÖÔNG 1............................................................................................22 Chöông 2 – KHAÛ NAÊNG AÙP DUÏNG QUYEÀN CHOÏN CHÖÙNG KHOAÙN VAØO GIAO DÒCH TREÂN THÒ TRÖÔØNG CHÖÙNG KHOAÙN VIEÄT NAM.....................23 2.1. Khaùi quaùt veà thò tröôøng chöùng khoaùn Vieät Nam .................................................23 2.1.1. Lòch söû hình thaønh vaø phaùt trieån ............................................................23 2.1.2. Toång quan veà thò tröôøng chöùng khoaùn Vieät Nam hieän nay ...................25 2.1.3. Ñònh höôùng phaùt trieån cuûa thò tröôøng ñeán 2010.....................................26 2.2. Söï caàn thieát cuûa vieäc aùp duïng quyeàn choïn chöùng khoaùn vaøo giao dòch treân thò tröôøng chöùng khoaùn Vieät Nam ...................................................................................27 4 Chöông 1 2.2.1. Quyeàn choïn chöùng khoaùn laø moät trong nhöõng saûn phaåm öu vieät treân thò tröôøng chöùng khoaùn ......................................................................................27 2.2.2. Vai troø cuï theå cuûa quyeàn choïn chöùng khoaùn ñoái vôùi neàn kinh teá Vieät Nam .................................................................................................................28 2.2.3. Phuø hôïp vôùi chieán löôïc phaùt trieån kinh teá quoác gia...............................30 2.3. Khaû naêng aùp duïng quyeàn choïn chöùng khoaùn vaøo giao dòch treân thò tröôøng chöùng khoaùn Vieät Nam .........................................................................................................31 2.3.1. Khoù khaên vaø thaùch thöùc trong vieäc aùp duïng quyeàn choïn chöùng khoaùn vaøo giao dòch treân thò tröôøng chöùng khoaùn Vieät Nam .....................................31 2.3.2. Thuaän lôïi trong vieäc aùp duïng quyeàn choïn chöùng khoaùn vaøo giao dòch treân thò tröôøng chöùng khoaùn Vieät Nam............................................................37 2.3.3. Ñaùnh giaù khaû naêng ñaùp öùng nhöõng yeâu caàu cô baûn cho vieäc phaùt trieån thò tröôøng giao dòch quyeàn choïn taïi Vieät Nam ................................................40 KEÁT LUAÄN CHÖÔNG 2............................................................................................41 Chöông 3 – MOÄT SOÁ GIAÛI PHAÙP LAØM TAÊNG KHAÛ NAÊNG AÙP DUÏNG QUYEÀN CHOÏN CHÖÙNG KHOAÙN VAØO THÒ TRÖÔØNG CHÖÙNG KHOAÙN VIEÄT NAM ..................................................................................................................42 3.1. Taêng cung treân thò tröôøng chöùng khoaùn ..............................................................42 3.1.1. Tieáp tuïc ñaåy maïnh coå phaàn hoùa caùc doanh nghieäp nhaø nöôùc ...............42 3.1.2. Khuyeán khích phaùt trieån caùc coâng ty coå phaàn ñaïi chuùng ......................43 3.1.3. Khuyeán khích caùc doanh nghieäp ñuû ñieàu kieän nieâm yeát leân nieâm yeát taïi thò tröôøng taäp trung: ....................................................................................43 3.2. Kích caàu treân thò tröôøng chöùng khoaùn .................................................................44 3.2.1. Taïo nhaän thöùc veà saûn phaåm môùi – quyeàn choïn chöùng khoaùn...............44 3.2.2. Naâng cao trình ñoä quaûn lyù vaø hieåu bieát chuyeân moân veà chöùng khoaùn vaø thò tröôøng chöùng khoaùn cuûa caùc thaønh phaàn tham gia thò tröôøng ....................45 3.2.3. Môû roäng hoaït ñoäng cuûa caùc quyõ ñaàu tö treân thò tröôøng taøi chính ..........47 3.2.4. Chính phuû caàn coù moät caùi nhìn khaùc veà caùc nhaø ñaàu cô treân thò tröôøng chöùng khoaùn.....................................................................................................49 3.3. Hoaøn thieän khung phaùp lyù ...................................................................................49 3.4. Hoaøn thieän cô sôû vaät chaát vaø kyõ thuaät .................................................................50 3.5. Caùc giaûi phaùp khaùc ..............................................................................................50 3.5.1. Taêng cöôøng coâng taùc nghieân cöùu phaùt trieån thò tröôøng..........................50 3.5.1. Taêng cöôøng hôïp taùc quoác teá ..................................................................51 5 Chöông 1 KEÁT LUAÄN CHÖÔNG 3............................................................................................52 KEÁT LUAÄN ÑEÀ TAØI ..................................................................................................52 TAØI LIEÄU THAM KHAÛO .............................................................................................. PHUÏ LUÏC 1 ...................................................................................................................i PHUÏ LUÏC 2 .................................................................................................................iv PHUÏ LUÏC 3 .............................................................................................................. xiii 6 Chöông 1 MÔÛ ÑAÀU Taêng tröôûng vaø phaùt trieån kinh teá laø moät trong nhöõng muïc tieâu haøng ñaàu cuûa Vieät Nam hieän nay nhaèm thu heïp daàn khoaûng caùch tuït haäu vôùi theá giôùi cuûa neàn kinh teá. Ñaâu laø giaûi phaùp thöïc hieän muïc tieâu naøy? Coù moät ñieàu neáu ñöôïc nhaéc ñeán coù leõ ai cuõng bieát: ñieàu kieän ñuû tieân quyeát cuûa moïi giaûi phaùp luoân laø voán, vaø ñaùp aùn cho caùc vaán ñeà veà voán laïi naèm ôû thò tröôøng chöùng khoaùn. Thò tröôøng chöùng khoaùn laø moät thuaät ngöõ khoâng xa laï gì treân theá giôùi töø hôn naêm theá kyû qua, nhöng môùi chæ thöïc söï ñöôïc nhieàu ngöôøi Vieät Nam bieát ñeán vaø tìm hieåu khoaûng möôøi naêm trôû laïi ñaây, duø ñaõ toàn taïi caùch nay hôn nöûa theá kyû ôû nöôùc ta. Thò tröôøng chöùng khoaùn laø saûn phaåm khaùch quan trong quaù trình phaùt trieån cuûa neàn kinh teá, noù nhö moät haøn thöû bieåu cuûa neàn kinh teá. Moät thò tröôøng chöùng khoaùn soâi ñoäng, hieäu quaû thì seõ phaùt huy toát vai troø cuûa noù: kích thích neàn kinh teá phaùt trieån thoâng qua vieäc cung caáp ñuû voán. Tuy nhieân, khoâng theå coù moät thò tröôøng soâi ñoäng khi ít ngöôøi tham gia chæ vì quaù ít haøng hoùa ñeå giao dòch. Thò tröôøng chöùng khoaùn Vieät Nam ñang ôû trong giai ñoaïn naøy. Laøm sao ñeå soâi ñoäng hoùa thò tröôøng chöùng khoaùn Vieät Nam thoâng qua vieäc bôm theâm haøng vaøo löu thoâng? Ñaây laø lyù do khieán taùc giaû choïn Ñeà taøi “Quyeàn choïn chöùng khoaùn vaø moät soá giaûi phaùp laøm taêng khaû naêng aùp duïng coâng cuï naøy vaøo thò tröôøng chöùng khoaùn Vieät Nam” ñeå nghieân cöùu. Ñeà taøi ñöôïc keát caáu thaønh 3 chöông vôùi teân goïi vaø noäi dung cô baûn nhö sau: Chöông 1 – NHÖÕNG KHAÙI NIEÄM CÔ BAÛN: giôùi thieäu khaùi nieäm quyeàn choïn chöùng khoaùn treân cô sôû ñònh nghóa caùc thuaät ngöõ taøi chính lieân quan. Chöông 2 – KHAÛ NAÊNG AÙP DUÏNG QUYEÀN CHOÏN CHÖÙNG KHOAÙN VAØO GIAO DÒCH TREÂN THÒ TRÖÔØNG CHÖÙNG KHOAÙN VIEÄT NAM: neâu söï 7 Chöông 1 caàn thieát aùp duïng quyeàn choïn chöùng khoaùn vaøo thò tröôøng chöùng khoaùn Vieät Nam, ñoàng thôøi ñaùnh giaù khaû naêng aùp duïng vaøo thöïc tieãn thoâng qua phaân tích nhöõng thuaän lôïi vaø khoù khaên. Chöông 3 – MOÄT SOÁ GIAÛI PHAÙP LAØM TAÊNG KHAÛ NAÊNG AÙP DUÏNG QUYEÀN CHOÏN CHÖÙNG KHOAÙN VAØO THÒ TRÖÔØNG CHÖÙNG KHOAÙN VIEÄT NAM: ñeà xuaát moät soá giaûi phaùp ñeå sôùm ñöa loaïi coâng cuï taøi chính naøy vaøo giao dòch treân thò tröôøng chöùng khoaùn Vieät Nam vì khaû naêng aùp duïng vaø nhöõng ích lôïi cuûa noù ñoái vôùi neàn kinh teá. Vôùi mong muoán ñoùng goùp phaàn nhoû beù vaøo söï nghieäp phaùt trieån neàn kinh teá ñaát nöôùc noùi chung vaø söï phaùt trieån cuûa ngaønh chöùng khoaùn noùi rieâng, taùc giaû hy voïng Ñeà taøi khoâng chæ giuùp nhöõng ngöôøi ñaàu tö treân thò tröôøng chöùng khoaùn coù quan taâm nhöng chöa coù yù nieäm gì veà coâng cuï taøi chính môùi – quyeàn choïn chöùng khoaùn – theâm hieåu bieát cô baûn, maø coøn gôïi yù caùc giaûi phaùp cho caùc caáp quaûn lyù trong quaù trình hoaøn thieän heä thoáng taøi chính nöôùc nhaø. Chöông 1 8 CHÖÔNG 1. Nhöõng khaùi nieäm cô baûn 1.1. Thò tröôøng taøi chính: 1.1.1. Khaùi nieäm – vai troø: Thò tröôøng taøi chính laø moät trong 3 loaïi thò tröôøng trong neàn kinh teá thò tröôøng (xem Hình 1). Nhöng ñeå hieåu roõ hôn veà thò tröôøng taøi chính, ta caàn tìm hieåu khaùi nieäm taøi chính vaø taøi saûn taøi chính. Hình 1. Quan heä giöõa caùc loïai thò tröôøng trong neàn kinh teá thò tröôøng Luoàng haøng hoùa dòch vuï THÒ TRÖÔØNG SAÛN PHAÅM Luoàng tieàn thanh toaùn Luoàng tieàn thanh toaùn CAÙC ÑÔN VÒ SAÛN XUAÁT Luoàng haøng hoùa dòch vuï Luoàng tieàn thanh toaùn Luoàng tieàn thanh toaùn THÒ TRÖÔØNG TAØI CHÍNH Taøi saûn taøi chính Luoàng tieàn thanh toaùn Dòch vuï phuïc vuï saûn xuaát CAÙC ÑÔN VÒ TIEÂU DUØNG Taøi saûn taøi chính THÒ TRÖÔØNG caùc YEÁU TOÁ SAÛN XUAÁT Luoàng tieàn thanh toaùn Dòch vuï phuïc vuï saûn xuaát Taøi chính laø kinh teá hoïc cuûa söï saép xeáp caùc nguoàn löïc xuyeân thôøi gian. Ñònh nghóa naøy, dó nhieân, khoâng theå chuyeån taûi heát yù nghóa cuûa noù, maø haõy baèng caùch xem qua ví duï sau ñeå hieåu roõ theâm. Giaû söû treân thò tröôøng ñang coù baùn moät loaïi ñaàu DVD ñôøi môùi, coù tính naêng ñoïc laãn ghi. Höùng thuù vôùi saûn phaåm treân vaø neáu coù ñuû tieàn, baïn seõ khoâng ngaàn ngaïi “taäu” cho mình moät caùi vì noù seõ laøm taêng söï thoûa maõn 9 Chöông 1 cuûa baïn. Nhöng neáu khoâng ñuû tieàn, baïn vaãn coù theå ñaùp öùng ñöôïc nhu caàu ñoù baèng caùch vay möôïn baïn beø hoaëc tìm ñeán caùc toå chöùc tín duïng (chaúng haïn nhö ngaân haøng). Dó nhieân, baïn phaûi chöùng minh cho caùc ñoái töôïng naøy thaáy khaû naêng hoaøn voán, thaäm chí caû laõi cuûa mình. Ñieàu naøy ñoàng nghóa vôùi vieäc baïn seõ phaûi ñaùnh ñoåi moät soá nguoàn taøi nguyeân trong töông lai cuûa mình ñeå ñoåi laáy nhöõng taøi saûn baïn caàn trang bò trong hieän taïi vaø laøm taêng söï thoûa maõn cuûa mình. Caùc doanh nghieäp vaø ngay caû Chính phuû cuõng laøm töông töï nhö theá khi caàn nguoàn taøi trôï cho chi tieâu hieän taïi. Taøi saûn taøi chính (financial assets) laø moät daïng ñieån hình cuûa taøi saûn voâ hình, giaù trò cuûa noù khoâng lieân quan gì ñeán hình thöùc vaät lyù cuûa noù, maø döïa vaøo traùi quyeàn hôïp phaùp treân moät lôïi ích töông lai naøo ñoù. Caùc ví duï veà taøi saûn taøi chính bao goàm: Tín phieáu kho baïc (treasury bills); Traùi phieáu coâng ty (debentures); Traùi phieáu chính phuû (government bonds); Coå phieáu phoå thoâng (common stocks); Coå phieáu öu ñaõi (preffered stocks); Soå tieát kieäm (saving books); Hôïp ñoàng quyeàn choïn (options). Taøi saûn taøi chính coù 2 chöùc naêng kinh teá cô baûn: chuyeån dòch voán thaëng dö ñeå ñaàu tö vaøo taøi saûn höõu hình vaø phaân taùn ruûi ro ñaàu tö taøi saûn höõu hình cho caùc nhaø ñaàu tö taøi saûn taøi chính. Thöïc hieän chöùc naêng ñaàu tieân, taøi saûn taøi chính goùp phaàn chuyeån dòch voán nhaøn roãi töø nhaø ñaàu tö sang nhaø phaùt haønh söû duïng, vöøa giuùp nhaø ñaàu tö coù cô hoäi söû duïng voán sinh lôïi, vöøa giuùp nhaø phaùt haønh giaûi quyeát ñöôïc vaán ñeà thieáu huït voán. Chöùc naêng thöù hai theå hieän ôû vieäc goùp phaàn chia seû ruûi ro trong kinh doanh giöõa nhaø phaùt haønh (thoâng thöôøng laø caùc ñôn vò saûn xuaát kinh doanh) vaø nhaø ñaàu tö. Tuy nhieân, nhaø ñaàu tö chæ coù theå chaáp nhaän chia seû moät phaàn ruûi ro vôùi nhaø saûn xuaát kinh doanh khi hoï kyø voïng thu ñöôïc lôïi nhuaän thoûa ñaùng töø khoaûn ñaàu tö cuûa mình. Ruûi ro caøng cao thì lôïi nhuaän ñoøi hoûi buø ñaép ruûi ro caøng lôùn. 10 Chöông 1 Toùm laïi, thò tröôøng taøi chính laø thò tröôøng giao dòch caùc loaïi taøi saûn taøi chính vaø noù ñoùng 3 vai troø chuû yeáu sau: − Laø nôi gaëp gôõ giöõa ngöôøi mua (nhaø ñaàu tö) vaø ngöôøi baùn (nhaø phaùt haønh hoaëc nhaø ñaàu tö khaùc) ñeå quyeát ñònh giaù caû taøi saûn taøi chính. − Cung caáp cho nhaø ñaàu tö khaû naêng giaûi quyeát vaán ñeà thanh khoaûn trong tröôøng hôïp nhaø ñaàu tö muoán baùn laïi taøi saûn taøi chính. − Laø nôi gaëp gôõ giöõa ngöôøi mua vaø ngöôøi baùn vaø nhôø vaäy tieát kieäm ñöôïc chi phí thoâng tin, nghieân cöùu vaø tìm hieåu thò tröôøng ñeå mua baùn caùc loaïi taøi saûn taøi chính. 1.1.2. Caáu truùc: Tuøy caùch tieáp caän maø ta coù theå xem xeùt caáu truùc cuûa thò tröôøng taøi chính ôû nhöõng khía caïnh sau: − Thò tröôøng taøi chính laø taäp hôïp cuûa 3 loaïi thò tröôøng: thò tröôøng tieàn teä (giao dòch caùc loaïi taøi saûn taøi chính ngaén haïn, döôùi 1 naêm) – thò tröôøng voán (giao dòch caùc loaïi taøi saûn taøi chính daøi haïn, 1 naêm trôû leân) – thò tröôøng ngoaïi hoái (giao dòch caùc loaïi tieàn teä). − Thò tröôøng taøi chính bao goàm thò tröôøng sô caáp (phaùt haønh vaø giao dòch caùc loaïi taøi saûn taøi chính môùi phaùt haønh) vaø thò tröôøng thöù caáp (giao dòch caùc loaïi taøi saûn taøi chính ñaõ phaùt haønh). − Thò tröôøng taøi chính goàm thò tröôøng coù toå chöùc (giao dòch taäp trung ôû sôû giao dòch) vaø thò tröôøng khoâng coù toå chöùc (giao dòch ngoaøi sôû giao dòch – over the counter OTC). 11 Chöông 1 1.1.3. Chuû theå tham gia Thaønh phaàn tham gia mua baùn treân thò tröôøng taøi chính bao goàm caù nhaân, hoä gia ñình, doanh nghieäp, chính phuû vaø quan troïng hôn heát laø caùc toå chöùc taøi chính – ngöôøi ñoùng vai troø trung gian giuùp giaûi quyeát nhöõng vaán ñeà do söï khoâng hoaøn haûo cuûa thò tröôøng gaây ra. Cuï theå, caùc toå chöùc taøi chính thu thaäp thoâng tin töø ngöôøi mua vaø ngöôøi baùn ñeå laøm cho nhu caàu mua vaø baùn gaëp nhau. Nhìn chung, toå chöùc taøi chính coù theå ñöôïc phaân thaønh 2 loaïi: − Toå chöùc nhaän kyù thaùc (Depository institutions): nhaän kyù thaùc töø nhöõng ñôn vò thaëng dö voán vaø cung caáp tín duïng cho nhöõng ñôn vò thieáu huït voán hoaëc ñaàu tö baèng caùch mua chöùng khoaùn. Noù coù theå laø ngaân haøng thöông maïi, toå chöùc tieát kieäm hoaëc hieäp hoäi tín duïng. − Toå chöùc khoâng nhaän kyù thaùc (Non-Depository institutions): khoâng huy ñoäng voán baèng hình thöùc kyù thaùc maø baèng nhöõng hình thöùc khaùc nhö phaùt haønh tín phieáu, traùi phieáu, coå phieáu. Noù coù theå laø coâng ty taøi chính, coâng ty chöùng khoaùn, coâng ty baûo hieåm, quyõ ñaàu tö hoã töông, quyõ höu boång. 1.1.4. Haøng hoùa giao dòch treân thò tröôøng taøi chính (coâng cuï taøi chính): Coâng cuï taøi chính chuû yeáu bao goàm caùc loaïi haøng hoùa giao dòch treân thò tröôøng tieàn teä vaø thò tröôøng voán, cuï theå: − Treân thò tröôøng tieàn teä coù: tín phieáu kho baïc (treasury bills), chöùng chæ tieàn göûi (certificate of deposit), tín phieáu coâng ty (commercial paper), thuaän nhaän cuûa ngaân haøng (bank’s acceptance), thoûa thuaän mua laïi (repurchase agreement-repo),… 12 Chöông 1 − Treân thò tröôøng voán coù traùi phieáu, coå phieáu, chöùng khoaùn caàm coá baát ñoäng saûn (mortgageback securities – chöùng nhaän nôï daøi haïn ñöôïc taïo ra nhaèm taøi trôï cho vieäc mua baát ñoäng saûn). Ngoaøi ra, thò tröôøng taøi chính coøn giao dòch caùc coâng cuï phaùi sinh (derivatives) – coâng cuï maø giaù trò cuûa noù ñöôïc phaùi sinh töø giaù trò cuûa taøi saûn cô sôû (underlying assets). Taøi saûn cô sôû coù theå laø haøng hoùa, coå phieáu, chæ soá chöùng khoaùn hoaëc tieàn teä. Neáu taøi saûn cô sôû laø haøng hoùa, ta coù giao dòch caùc coâng cuï phaùi sinh treân thò tröôøng haøng hoùa. Neáu taøi saûn cô sôû laø coå phieáu hoaëc chæ soá chöùng khoaùn, ta coù giao dòch caùc coâng cuï phaùi sinh treân thò tröôøng chöùng khoaùn. Neáu taøi saûn cô sôû laø ngoaïi teä, ta coù giao dòch caùc coâng cuï phaùi sinh treân thò tröôøng ngoaïi hoái. Coâng cuï taøi chính phaùi sinh phoå bieán bao goàm: hôïp ñoàng kyø haïn (forwards contracts), hôïp ñoàng giao sau (futures contracts), hôïp ñoàng hoaùn ñoåi (swaps contracts), hôïp ñoàng quyeàn choïn (options contracts). 1.2. Thò tröôøng chöùng khoaùn: 1.2.1. Khaùi nieäm – vai troø: Thị trường chứng khoán là một bộ phận cấu thành thị trường vốn (thị trường vốn bao gồm thị trường tín dụng trung và dài hạn thông qua ngân hàng và thị trường chứng khoán), tại đó diễn ra việc mua bán các công cụ tài chính trung và dài hạn (từ 1 năm trở lên). Söï taïo laäp vaø phaùt trieån thò tröôøng chöùng khoaùn coù yù nghóa raát quan troïng trong söï nghieäp phaùt trieån kinh teá cuûa caùc nöôùc coù neàn kinh teá thò tröôøng vì thò tröôøng chöùng khoaùn coù nhöõng vai troø chính yeáu sau: − Taïo voán cho neàn kinh teá quoác daân, laø coâng cuï huy ñoäng voán cuûa Chính phuû, doanh nghieäp 13 Chöông 1 − Khuyeán khích tieát kieäm ñeå ñaàu tö − Xaùc ñònh giaù trò doanh nghieäp − Choáng laïm phaùt − Kích thích phaùt trieån saûn xuaát − Thu huùt voán ñaàu tö nöôùc ngoaøi 1.2.2. Caáu truùc cô baûn 1.2.2.1. Thị trường sơ cấp (primary market) Đây là nơi các chứng khoán được phát hành và phân phối lần đầu tiên cho các nhà đầu tư. Ở thị trường sơ cấp, các chứng khoán vốn và chứng khoán nợ (sẽ được định nghĩa ở phần sau) được mua bán theo mệnh giá của nhà phát hành. Việc xây dựng một thị trường sơ cấp hoạt động hiệu quả với lượng hàng hóa đa dạng, hấp dẫn công chúng có ý nghĩa quyết định cho việc hình thành và phát triển thị trường thứ cấp. Sức hấp dẫn của việc phát hành tùy thuộc khẩu vị của nhà đầu tư. Tuy nhiên, việc phát hành chứng khoán ra công chúng phải đảm bảo một số điều kiện cơ bản như quy mô về vốn, hiệu quả hoạt động sản xuất, kinh doanh, mục đích phát hành, năng lực chuyên môn, điều hành của Hội đồng quản trị và Ban giám đốc công ty, tỷ lệ nắm giữ và thời gian nắm giữ cổ phiếu của cổ đông sáng lập (đối với phát hành cổ phiếu). 1.2.2.2. Thị trường thứ cấp (secondary market) Đây là nơi mua đi bán lại các chứng khoán đã được phát hành ở thị trường sơ cấp. Trên thị trường thứ cấp, hoạt động mua bán không làm tăng quy mô đầu tư vốn, nhưng nó sẽ thúc đẩy thị trường sơ cấp phát triển thông qua hoạt động nhộn nhịp của mình, ngược lại, có thể thu hẹp thị trường sơ cấp vì nhà đầu tư rất quan tâm đến tính thanh khoản của các chứng khoán do mình sở hữu. Giá cả hàng hóa trên thị trường thứ cấp được xác định phụ thuộc vào các yếu tố như quan hệ cung cầu trên thị trường, giá trị thực tế của doanh nghiệp, uy tín của doanh nghiệp, xu thế phát triển của doanh 14 Chöông 1 nghiệp, tâm lý người mua bán chứng khoán ở những thời điểm nhất định, các thông tin, tin đồn về hoạt động doanh nghiệp, tình hình ổn định của nền kinh tế. 1.2.3. Chuû theå tham gia Trong hoạt động của thị trường chứng khoán có nhiều loại chủ thể khác nhau tham gia, hoặc là bán, hoặc là mua, hoặc chỉ làm trung gian môi giới cho hai bên mua bán để hưởng hoa hồng. Bên cạnh đó, còn có các chủ thể là Nhà nước, người tổ chức thị trường và các tổ chức phụ trợ. 1.2.3.1. Caùc beân mua baùn − Caùc doanh nghieäp saûn xuaát kinh doanh coù nhu caàu voán huy ñoäng treân thò tröôøng sô caáp (vai troø beân baùn) hoaëc cuõng chính hoï coù nhu caàu ñaàu tö vaøo coå phieáu coâng ty khaùc (vai troø beân mua). − Caùc nhaø ñaàu tö caù nhaân: chuû theå quan troïng, cuõng vôùi tö caùch vöøa laø ngöôøi mua, vöøa laø ngöôøi baùn. Hoï laø nhöõng ngöôøi coù tieàn tieát kieäm vaø muoán ñaàu tö soá tieàn naøy vaøo chöùng khoaùn vaø cuõng chính laø nhöõng ngöôøi baùn laïi chöùng khoaùn ñeå ruùt voán tröôùc haïn hoaëc kieám cheânh leäch giaù. − Caùc nhaø ñaàu tö coù toå chöùc: ñaây laø caùc toå chöùc taøi chính nhö ngaân haøng thöông maïi, coâng ty baûo hieåm, quyõ höu boång, quyõ hoã töông,… Hoï tham gia thò tröôøng ñeå tìm kieám lôïi nhuaän thoâng qua nhaän coå töùc, laõi traùi phieáu, tìm kieám giaù thaëng dö hay tính thanh khoaûn. Vai troø cuûa loaïi nhaø ñaàu tö naøy cöïc kyø quan troïng trong thò tröôøng chöùng khoaùn phaùt trieån. 1.2.3.2. Trung gian moâi giôùi Laø nhöõng ngöôøi hoaït ñoäng nhö ñaïi lyù cho nhöõng ngöôøi mua baùn chöùng khoaùn. Söï tham gia cuûa hoï goùp phaàn ñaûm baûo caùc loaïi chöùng khoaùn ñöôïc giao dòch laø thöïc, 15 Chöông 1 giuùp thò tröôøng hoaït ñoäng laønh maïnh, ñeàu ñaën, hôïp phaùp, phaùt trieån vaø baûo veä lôïi ích cuûa nhaø ñaàu tö. Ñoùng vai troø phoå bieán nhaát laø caùc coâng ty chöùng khoaùn. 1.2.3.3. Nhaø toå chöùc thò tröôøng Laø ngöôøi cung caáp phöông tieän vaø ñòa ñieåm phuïc vuï vieäc mua baùn chöùng khoaùn, thöïc hieän chöùc naêng quaûn lyù, ñieàu haønh caùc hoaït ñoäng dieãn ra treân ñòa baøn nhaèm ñaûm baûo söï minh baïch, coâng baèng trong giao dòch chöùng khoaùn. Ñaây laø caùc Sôû giao dòch chöùng khoaùn. 1.2.3.4. Chính phuû Nhaø nöôùc laø ñoái töôïng tham gia thò tröôøng chöùng khoaùn vôùi hai tö caùch: − Ñaûm baûo cho thò tröôøng ñöôïc hoaït ñoäng theo ñuùng caùc quy ñònh cuûa phaùp luaät nhaèm baûo veä lôïi ích cuûa nhaø ñaàu tö, ñaûm baûo thò tröôøng hoaït ñoäng coâng baèng, coâng khai, traät töï, traùnh nhöõng tieâu cöïc coù theå xaûy ra. − Laø nhaø cung caáp haøng hoùa cho thò tröôøng, thoâng qua vieäc phaùt haønh traùi phieáu vay nôï trong daân chuùng nhaèm phuïc vuï caùc muïc tieâu ñeà ra. Nhaø nöôùc coøn ñoùng vai troø laø ngöôøi mua baùn chöùng khoaùn cuûa caùc doanh nghieäp trong tröôøng hôïp Nhaø nöôùc muoán naém tyû leä coå phaàn chi phoái hoaëc ngöôïc laïi. 1.2.3.5. Caùc toå chöùc phuï trôï Caùc toå chöùc phuï trôï bao goàm trung taâm löu kyù – ñaêng kyù – thanh toaùn buø tröø, trung taâm tin hoïc,… Ñaây laø caùc toå chöùc phuïc vuï quaù trình giao dòch chöùng khoaùn ñöôïc nhanh choùng, chính xaùc vaø khoa hoïc. 16 Chöông 1 1.2.4. Haøng hoùa giao dòch 1.2.4.1. Chöùng khoaùn voán Bao goàm caùc loaïi coå phieáu: phoå thoâng laãn öu ñaõi. Ñaây laø moät chöùng minh thö chöùng minh quyeàn sôû höõu cuûa moät coå ñoâng ñoái vôùi moät coâng ty coå phaàn, chöùng nhaän vieäc ñaàu tö voán cuûa moät chuû theå vaøo moät coâng ty coå phaàn. 1.2.4.2. Chöùng khoaùn nôï Bao goàm caùc loaïi traùi phieáu: cuûa Chính phuû, chính quyeàn ñòa phöông, cuûa caùc coâng ty. Ñaây laø moät chöùng khoaùn höùa nôï daøi haïn cuûa chuû theå phaùt haønh phieáu cho ngöôøi sôû höõu traùi phieáu (traùi chuû). 1.2.4.3. Chöùng khoaùn phaùi sinh Ñaây laø caùc chöùng chæ coù nguoàn goác chöùng khoaùn: − Chöùng chæ quyõ ñaàu tö: do coâng ty tín thaùc ñaàu tö hoaëc caùc quyõ hoã töông phaùt haønh ñeå xaùc nhaän quyeàn lôïi cuûa khaùch haøng laø nhöõng nhaø ñaàu tö caù nhaân trong caùc quyõ ñaàu tö nhaát ñònh. − Chöùng quyeàn (rights): giaáy xaùc nhaän quyeàn ñöôïc mua coå phieáu môùi phaùt haønh taïi möùc giaù baùn ra cuûa coâng ty, thöôøng ñöôïc phaùt haønh cho caùc coå ñoâng hieän höõu. − Chöùng kheá (warrants): caùc giaáy tôø ñöôïc phaùt haønh keøm theo caùc traùi phieáu, trong ñoù xaùc nhaän quyeàn ñöôïc mua coå phieáu theo nhöõng ñieàu kieän nhaát ñònh. − Caùc chöùng chæ phaùi sinh: chöùng khoaùn coù giaù trò phuï thuoäc giaù trò cuûa taøi saûn khaùc nhö ñaõ ñöôïc ñeà caäp ôû muïc 1.1.4. Ñaây laø saûn phaåm taøi chính raát phöùc taïp. Ñaùng löu yù nhaát trong soá naøy laø hôïp ñoàng quyeàn choïn – moät trong nhöõng coâng cuï phoøng choáng ruûi ro cuûa caùc nhaø kinh doanh chöùng khoaùn, ñoàng thôøi 17 Chöông 1 laø nghieäp vuï kinh doanh giuùp caùc nhaø kinh doanh chöùng khoaùn, caùc nhaø ñaàu cô saên luøng lôïi nhuaän treân thò tröôøng. 1.3. Quyeàn choïn 1.3.1. Khaùi nieäm – thuaät ngöõ lieân quan − Quyeàn choïn (Option): Ñaây laø moät loaïi coâng cuï taøi chính phaùi sinh, laø moät daïng hôïp ñoàng cho pheùp ngöôøi mua ñöôïc quyeàn nhöng khoâng baét buoäc mua hoaëc baùn taøi saûn cô sôû ôû moät möùc giaù naøo ñoù taïi thôøi ñieåm thoûa thuaän hôïp ñoàng (giaù thöïc hieän) tröôùc moät ngaøy naøo ñoù (ngaøy ñaùo haïn) vaø ngöôøi baùn nhaän töø ngöôøi mua moät khoaûn tieàn (phí quyeàn choïn) ñeå thöïc hieän nghóa vuï baùn hoaëc mua caùc taøi saûn naøy moät khi ngöôøi mua quyeát ñònh thöïc hieän quyeàn cuûa mình taïi moät thôøi ñieåm naøo ñoù trong töông lai nhöng tröôùc ngaøy ñaùo haïn. − Giaù thöïc hieän: Möùc giaù ôû ñoù taøi saûn taøi chính ñöôïc baùn neáu ngöôøi mua quyeàn choïn thöïc hieän quyeàn cuûa mình trong hôïp ñoàng. − Ngaøy ñaùo haïn: Thôøi ñieåm xaùc ñònh trong töông lai maø khi ñoù quyeàn choïn seõ khoâng coøn giaù trò vaø ngöôøi mua seõ khoâng coøn quyeàn nhö ñaõ ñöôïc quy ñònh trong hôïp ñoàng. − Phí quyeàn choïn: Soá tieàn maø ngöôøi mua quyeàn choïn phaûi traû cho ngöôøi baùn quyeàn choïn. Baûng 1.1 vaø 1.2 trình baøy chi tieát caùch tính vaø caùc yeáu toá taùc ñoäng ñeán möùc phí naøy. − Ngöôøi mua quyeàn choïn mua: Ngöôøi traû moät khoaûn phí naøo ñoù cho moät hôïp ñoàng quyeàn choïn ñeå nhaän ñöôïc quyeàn mua moät taøi saûn cô sôû trong moät khoaûng thôøi gian xaùc ñònh ôû moät möùc giaù xaùc ñònh. 18 Chöông 1 − Ngöôøi baùn quyeàn choïn mua: Ngöôøi nhaän moät khoaûn phí naøo ñoù vaø phaûi thöïc hieän nghóa vuï baùn moät taøi saûn cô sôû trong moät khoaûng thôøi gian xaùc ñònh ôû moät möùc giaù xaùc ñònh theo yù cuûa ngöôøi mua. − Ngöôøi mua quyeàn choïn baùn: Ngöôøi traû moät khoaûn phí naøo ñoù cho moät hôïp ñoàng quyeàn choïn ñeå nhaän ñöôïc quyeàn baùn moät taøi saûn cô sôû trong moät khoaûng thôøi gian xaùc ñònh ôû moät möùc giaù xaùc ñònh. − Ngöôøi baùn quyeàn choïn baùn: Ngöôøi nhaän moät khoaûn phí naøo ñoù vaø phaûi thöïc hieän nghóa vuï mua moät taøi saûn cô sôû trong moät khoaûng thôøi gian xaùc ñònh ôû moät möùc giaù xaùc ñònh theo yù cuûa ngöôøi mua. Nhö vaäy, quyeàn choïn trao cho ngöôøi giöõ noù moät quyeàn ñeå thöïc hieän. Ngöôøi naém giöõ khoâng nhaát thieát phaûi thöïc hieän quyeàn naøy, noù theå hieän moät yù ñònh nhieàu hôn laø moät quyeàn sôû höõu. Ñieàu naøy phaân bieät hôïp ñoàng quyeàn choïn vôùi hôïp ñoàng giao sau. Ngöôøi naém giöõ hôïp ñoàng giao sau ñöôïc quyeàn mua taøi saûn vôùi giaù nhaát ñònh vaøo moät thôøi ñieåm xaùc ñònh trong töông lai. Ngöôïc laïi, ngöôøi mua quyeàn choïn coù quyeàn löïa choïn thöïc hieän hôïp ñoàng, ñeå cho hôïp ñoàng heát haïn, hoaëc baùn hôïp ñoàng cho ngöôøi ñaàu tö khaùc trong thôøi haïn cuûa hôïp ñoàng. Ngöôøi ta khoâng phaûi toán chi phí (ngoaïi tröø tieàn kyù quyõ theo yeâu caàu) khi tham gia giao dòch. Nhöng ngöôïc laïi, treân thò tröôøng quyeàn choïn, nhaø ñaàu tö phaûi traû tröôùc moät khoaûn phí, coi nhö laø giaù cuûa quyeàn choïn. Baûng 1.1. Giaù trò cuûa quyeàn choïn (phí quyeàn choïn) - - Giaù trò cuûa quyeàn choïn goàm hai thaønh phaàn: Giaù trò noäi taïi (Intrinsic Value): laø soá tieàn cheânh leäch giöõa tyû giaù thöïc hieän vaø tyû giaù giao ngay (giaù thò tröôøng) khi maø quyeàn choïn ôû traïng thaùi cao giaù – ITM. Giaù trò noäi taïi = Tyû giaù giao ngay (S) – Tyû giaù thöïc hieän (X) Giaù trò theo thôøi gian (Time Value): laø phaàn coøn laïi cuûa giaù trò sau khi tröø ñi giaù trò noäi taïi. Giaù trò theo thôøi gian phuï thuoäc vaøo thôøi gian hieäu löïc cuûa quyeàn choïn, tính baát oån cuûa tyû giaù vaø cheânh leäch giöõa laõi suaát trong nöôùc vaø laõi suaát nöôùc ngoaøi. Chöông 1 19 Baûng 1.2. Caùc yeáu toá taùc ñoäng ñeán phí quyeàn choïn + taùc ñoäng ñoàng bieán - taùc ñoäng nghòch bieán Yeáu toá Giaù cuûa taøi saûn cô sôû (S) Giaù thöïc hieän (X) Thôøi gian (T-t) Laõi suaát phi ruûi ro Ñoä bieán thieân cuûa giaù Quyeàn choïn mua Quyeàn choïn baùn + - + + + + - + + 1.3.2. Phaân loaïi 1.3.2.1. Theo taøi saûn cô sôû: Coù hai loaïi: quyeàn choïn chöùng khoaùn (equity option) vaø quyeàn choïn taøi saûn phaùi sinh (nonequity option). Quyeàn choïn chöùng khoaùn laø quyeàn choïn ñoái vôùi taøi saûn cô sôû laø coå phieáu phoå thoâng. Quyeàn choïn taøi saûn phaùi sinh laø quyeàn choïn ñoái vôùi taøi saûn cô sôû khoâng phaûi laø coå phieáu phoå thoâng, coù theå laø caùc chæ soá, traùi phieáu vaø ngoaïi teä. Phaàn tieáp theo seõ trình baøy roõ hôn veà quyeàn choïn chöùng khoaùn. 1.3.2.2. Theo quyeàn cuûa ngöôøi mua: Coù hai loaïi − Quyeàn choïn mua (call option) laø quyeàn ñöôïc mua moät taøi saûn cô sôû trong moät khoaûng thôøi gian ôû moät möùc giaù xaùc ñònh. Quyeàn choïn mua ñöôïc goïi laø: + Cao giaù ITM (In the money) - hôïp ñoàng sinh lôïi: giaù giao ngay > giaù thöïc hieän. + Ngang giaù ATM (At the money) - hôïp ñoàng hoøa voán: giaù giao ngay = giaù thöïc hieän. + Giaûm giaù OTM (Out of the money) - hôïp ñoàng loã voán: giaù giao ngay < giaù thöïc hieän. 20 Chöông 1 − Quyeàn choïn baùn (put option) laø quyeàn ñöôïc baùn moät taøi saûn cô sôû trong moät khoaûng thôøi gian ôû moät möùc giaù xaùc ñònh. Quyeàn choïn baùn ñöôïc goïi laø: + Cao giaù ITM (In the money) nghóa laø hôïp ñoàng sinh lôïi neáu tyû giaù giao ngay < tyû giaù thöïc hieän. + Ngang giaù ATM (At the money) nghóa laø hôïp ñoàng hoøa voán neáu tyû giaù giao ngay = tyû giaù thöïc hieän. + Giaûm giaù OTM (Out of the money) nghóa laø hôïp ñoàng loã voán neáu tyû giaù giao ngay > tyû giaù thöïc hieän. 1.3.2.3. Theo thôøi ñieåm thöïc hieän quyeàn: Coù hai loaïi − Quyeàn choïn kieåu Myõ (American Style Options) cho pheùp ngöôøi naém giöõ thöïc hieän vaøo baát kyø luùc naøo cho ñeán tröôùc ngaøy heát hieäu löïc. Tuy nhieân, ngaøy thanh toaùn thöôøng ñöôïc quy ñònh laø ngaøy traû phí hoaëc moät ngaøy cuï theå naøo ñoù. Phaàn lôùn hôïp ñoàng quyeàn choïn kieåu Myõ laïi cho pheùp thöïc hieän trong giai ñoaïn ngaén hôn, thí duï 2 tuaàn, 1 thaùng tröôùc ngaøy heát hieäu löïc… − Quyeàn choïn kieåu Chaâu AÂu (European Style Options) cho pheùp ngöôøi naém giöõ thöïc hieän chæ vaøo ngaøy ñeán haïn. Vieäc chuyeån tieàn seõ thöïc hieän sau 1 hoaëc 2 ngaøy laøm vieäc tieáp theo. 1.3.3. Vai troø 1.3.3.1. Vai troø ñònh giaù Neáu nhö giaù hôïp ñoàng giao sau phaûn aùnh giaù cuûa thò tröôøng veà giaù giao ngay trong töông lai thì giaù hôïp ñoàng quyeàn choïn phaûn aùnh söï bieán ñoäng giaù cuûa taøi saûn cô sôû, töùc phaûn aùnh ñoä ruûi ro gaén lieàn vôùi moãi maët haøng cô sôû. 1.3.3.2. Quaûn lyù ruûi ro giaù caû 21 Chöông 1 Quyeàn choïn cung caáp moät cô cheá hieäu quaû cho pheùp phoøng traùnh ruûi ro vaø dòch chuyeån ruûi ro töø nhöõng ngöôøi khoâng thích ruûi ro sang nhöõng ngöôøi chaáp nhaän ruûi ro ñeå tìm m lôï nhuaä n. Baû 3 moâ taû roõ vairuûtroø y caû thoâcuû nga qua duï Baûnkieá g 1.3. Víi duï minh hoïnagvai troø quaû n lyù i ronaø giaù quyeà2n ví choï n cuï theå. Ví duï veà söû duïng quyeàn choïn ñeå phoøng traùnh ruûi ro: moät nhaø xuaát khaåu caø pheâ döï ñoaùn saûn löôïng caø pheâ thu hoaïch ñöôïc trong 3 thaùng tôùi seõ raát thaáp, do ñoù khaû naêng giaù thu mua caø pheâ trong nöôùc seõ taêng. Ñeå traùnh khaû naêng giaù taêng cao ngoaøi döï tính cuûa mình, nhaø xuaát khaåu seõ tìm mua moät hôïp ñoàng quyeàn choïn mua caø pheâ (vôùi soá löôïng Q) coù thôøi haïn 3 thaùng vôùi möùc giaù thöïc hieän X maø ngöôøi ñoù chaáp nhaän ñöôïc vaø traû moät khoaûn phí pc ñeå mua quyeàn choïn ñoù. Neáu sau 3 thaùng, giaù caø pheâ taêng leân nhö ngöôøi ñoù döï ñoaùn ñeán S (>X+ pc) thì anh ta seõ thöïc hieän hôïp ñoàng vaø sau ñoù baùn laïi caø pheâ treân thò tröôøng ñeå thu veà khoaûn lôïi nhuaän [S-(X+ pc)]*Q. Coøn neáu nhö treân thöïc teá, giaù caø pheâ taêng khoâng nhö ngöôøi ñoù döï kieán thì anh ta seõ khoâng thöïc hieän hôïp ñoàng, chaáp nhaän maát khoaûn phí vaø mua caø pheâ theo giaù thò tröôøng. Ví duï veà söû duïng quyeàn choïn chaáp nhaän ruûi ro ñeå kieám lôïi nhuaän: moät nhaø ñaàu tö chöùng khoaùn döïa theo nhöõng daáu hieäu treân thò tröôøng ñeå phaân tích tình hình bieán ñoäng giaù coå phieáu moät coâng ty vaø döï ñoaùn trong voøng 3 thaùng tôùi, giaù coå phieáu coâng ty naøy giaûm maïnh. Ngöôøi naøy tìm kieám lôïi nhuaän töø söï suy ñoaùn naøy baèng caùch mua moät hôïp ñoàng quyeàn choïn baùn moät soá löôïng Q coå phieáu coâng ty maëc duø hieän taïi anh ta chöa coù hoaëc coù ít hôn Q coå phieáu coâng ty naøy. 3 thaùng tôùi, neáu giaù coå phieáu bieán ñoäng ñuùng nhö suy ñoaùn, nhaø ñaàu tö seõ mua coå phieáu treân thò tröôøng vôùi giaùraát thaáp vaø sau ñoù thöïc hieän hôïp ñoàng quyeàn choïn baùn laïi soá löôïng coå phieáu treân vôùi giaù cao hôn ñeå coù moät khoaûn lôïi nhuaän. Ngöôøi naøy coù theå khoâng thöïc hieän hôïp ñoàng, chòu maát phí neáu bieán ñoäng giaù treân thò tröôøng khoâng nhö anh ta suy ñoaùn. 1.3.3.3. Goùp phaàn thuùc ñaåy thò tröôøng taøi chính phaùt trieån Thò tröôøng giao dòch quyeàn choïn cho pheùp caùc nhaø ñaàu tö ñaït ñöôïc moät tyû suaát sinh lôïi cao, chính ñieàu naøy haáp daãn maïnh caùc nguoàn voán ñaàu tö maïo hieåm, goùp phaàn huy ñoäng theâm nhieàu nguoàn löïc taøi chính töø xaõ hoäi. Beân caïnh ñoù, vieäc