Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel : 0918.775.368
Më ®Çu
NÒn kinh tÕ nhµ n-íc trong thêi kú qu¸ ®é lªn CNXH lµ mét nÒn kinh tÕ
nhiÒu thµnh phÇn. §ã lµ mét tÊt yÕu kh¸ch quan. C¬ cÊu kinh tÕ nhiÒu thµnh
phÇn tån t¹i kh«ng ph¶i do ý muèn chñ quan cña nhµ n-íc, nã tån t¹i vµ ph¸t
triÓn phô thuéc vµo nh÷ng tiÒn ®Ò kinh tÕ, chÝnh trÞ kh¸ch quan cña nÒn kinh
tÕ. Trong c¬ cÊu kinh tÕ nµy mµ thµnh phÇn kinh tÕ lu«n cã vai trß vÞ trÝ vµ vËn
®éng ph¸t triÓn theo mét xu h-íng nhÊt ®Þnh. Nh-ng xuÊt ph¸t tõ tÝnh quy luËt
vèn cã cña nÒn kinh tÕ. Trong c¬ cÊu kinh tÕ nµy mçi thµnh phÇn kinh tÕ lu«n
cã vai trß vÞ trÝ vµ vËn ®éng, ph¸t triÓn theo mét xu h-íng nhÊt ®Þnh. Nh-ng
xuÊt ph¸t tõ tÝnh quy luËt vèn cã cña nÒn kinh tÕ ®Òu vËn ®éng theo h-íng ®Õn
môc tiªu lîi Ých. Nh-ng §¶ng vµ Nhµ n-íc lu«n kh¼ng ®Þnh kinh tÕ nhµ n-íc
lu«n gi÷ vai trß chñ ®¹o trong nÒn kinh tÕ quèc d©n.
Thùc tiÔn trong h¬n 10 n¨m ®æi míi võa qua §¶ng vµ Nhµ n-íc ®· cã
nhiÒu cè g¾ng cñng cè, n©ng cao vai trß chñ ®¹o cña kinh tÕ nhµ n-íc vµ hiÖn
nay vai trß chñ ®¹o cña kinh tÕ nhµ n-íc ®ang tõng b-íc ®-îc kh¼ng ®Þnh.
Tuy nhiªn hiÖn nay ®ang cã rÊt nhiÒu ý kiÕn kh¸c nhau vÒ viÖc ph¸t
triÓn thµnh phÇn kinh tÕ nµy: ®æi míi, cæ phÇn s¾p xÕp, n©ng cao hiÖuqu¶. V×
vËy trong ®Ò ¸n nµy t«i tËp trung ®i vµo viÖc nghiªn cøu quan niÖm vÒ kinh tÕ
thÞ tr-êng, tÝnh tÊt yÕu vµ néi dung vai trß chñ ®¹o cña kinh tÕ nhµ n-íc trong
nÒn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn, vai trß cña nã ®-îc thÓ hiÖn nh- thÕ nµo, c¸c
gi¶i ph¸p ®Ó trong thêi gian tíi t¨ng c-êng vai trß chñ ®¹o cña kinh tÕ nhµ
n-íc ë n-íc ta. T«i hi väng nã sÏ gãp phÇn nhá ®Ó mäi ng-êi hiÓu h¬n vÒ
thµnh phÇn kinh tÕ nµy vµ gãp mét phÇn vµo viÖc ph¸t triÓn kinh tÕ nhµ n-íc
trë lªn v÷ng m¹nh.
1
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel : 0918.775.368
Ch-¬ng I
Quan niÖm chung vÒ kinh tÕ nhµ n-íc (KTNn)
1. Qu¸ tr×nh h×nh thµnh kinh tÕ nhµ n-íc
Mçi nhµ n-íc ®Òu cã chøc n¨ng kinh tÕ nhÊt ®Þnh vµ chøc n¨ng nµy
®-îc th«ng qua c¸c møc ®é kh¸c nhau tuú tõng giai ®o¹n ph¸t triÓn. ë bÊt k×
n-íc nµo kÐm ph¸t triÓn hay ph¸t triÓn chøc n¨ng cña kinh tÕ nhµ n-íc vÉn
gi÷ vai trß chñ ®¹o.
ë n-íc ta sau khi gi¶i phãng (1954) vµ thèng nhÊt ®Êt n-íc (1975)
trong qu¸ tr×nh x©y dùng CNXH do nhËn thøc ®¬n gi¶n phiÕn diÖn nªn ®·
®ång nhÊt gi÷a së h÷u nhµ n-íc víi së h÷u XHCN. Chóng ta coi kinh tÕ quèc
doanh lµ chñ yÕu bã hÑp ph¹m vi xÝ nghiÖp quèc doanh, thµnh lËp xÝ nghiÖp
quèc doanh ë mäi lÜnh vùc. §Æc biÖt lµ vÊn ®Ò qu¶n lý: theo kiÓu tËp trung
quan liªu, theo kÕ ho¹ch ®Þnh tr-íc theo kiÓu lç th× ®-îc bï, l·i th× nép ng©n
s¸ch. Nã ®· tËp trung mäi nguån lùc ®Ó ®¸p øng yªu cÇu gi¶i phãng miÒn
Nam, thèng nhÊt ®Êt n-íc (1954-1975). Song khi ®Êt n-íc gi¶i phãng ®· béc
lé nhiÒu nh-îc ®iÓm c¨n b¶n lµm thui chét tÝnh n¨ng ®éng, s¸ng t¹o cña c¸c xÝ
nghiÖp, ®Æc biÖt lµ thiÕu mét m«i tr-êng kinh doanh. Sè l-îng c¸c xÝ nghiÖp
quèc doanh qu¸ nhiÒu, dµn tr¶i, chång chÐo vÒ c¬ chÕ qu¶n lý, ngµnh nghÒ, kÜ
thuËt l¹c hËu, hiÖu qu¶ s¶n xuÊt kinh doanh cßn thÊp, nhiÒu doanh nghiÖp thua
lç triÒn miªn, ®Êt n-íc l©m vµo khñng ho¶ng kinh tÕ - x· héi trÇm träng.
Tr-íc t×nh h×nh ®ã §¹i héi §¶ng toµn quèc lÇn VI (12-1986) ®· ®Ò ra
chñ tr-¬ng ®æi míi nÒn kinh tÕ mét c¸ch toµn diÖn, chuyÓn dÞch sang kinh tÕ
thÞ tr-êng ®inh h-íng XHCN. Lý luËn trong qu¸ tr×nh ®i lªn CNXH cã thay
®æi c¨n b¶n: sù thõa nhËn tån t¹i cña 5 thµnh phÇn kinh tÕ, kinh tÕ quèc
doanh gi÷ vai trß chñ ®¹o vµ lóc nµy vai trß cña kinh tÕ nhµ n-íc còng cã
nhiÒu ®æi míi. §Õn c¸c ®¹i héi §¶ng kh¸c th× chóng ta vÉn tiÕp tôc kh¼ng
®Þnh vai trß quan träng, then chèt cña KTNN trong toµn nÒn kinh tÕ quèc d©n.
2. Quan niÖm vÒ Kinh tÕ nhµ n-íc
2.1. Kh¸i niÖm vÒ kinh tÕ nhµ n-íc
Kinh tÕ nhµ n-íc lµ lo¹i h×nh kinh tÕ do nhµ n-íc n¾m gi÷ bao gåm
quyÒn së h÷u, quyÒn tæ chøc, chi phèi ho¹t ®éng theo nh÷ng h-íng ®· ®Þnh.
Kinh tÕ nhµ n-íc ®-îc thÓ hiÖn d-íi nh÷ng h×nh thøc nhÊt ®Þnh: doanh nghiÖp
nhµ n-íc, ng©n hµng nhµ n-íc, quü dù tr÷ quèc gia, hÖ thèng b¶o hiÓm. NhvËy kinh tÕ nhµ n-íc cã nhiÒu bé phËn hîp thµnh, vµ tÊt c¶ c¸c bé phËn ®Òu
thuéc quyÒn së h÷u cña nhµ n-íc.
2
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel : 0918.775.368
2.2. C¸c bé phËn hîp thµnh vµ chøc n¨ng cña tõng bé phËn
a. Doanh nghiÖp nhµ n-íc: "lµ tæ chøc kinh tÕ do nhµ n-íc ®Çu tvèn, thµnh lËp vµ tæ chøc qu¶n lý, ho¹t ®éng kinh doanh ho¹t ®éng c«ng
Ých, nh»m thùc hiÖn nh÷ng môc tiªu ®· ®Þnh". Nh- vËy doanh nghiÖp nhµ
n-íc cã 2 lo¹i: Mét lµ, c¸c doanh nghiÖp ho¹t ®éng v× môc ®Ých lîi nhuËn, hai
lµ: c¸c doanh nghiÖp ho¹t ®éng v× môc ®Ých x· héi. NÕu lo¹i doanh nghiÖp
thuéc lo¹i 1 th× ho¹t ®éng víi môc ®Ých æn ®Þnh chÝnh trÞ vµ chñ yÕu cßn
doanh nghiÖp thuéc lo¹i 2 th× lÊy môc ®Ých lîi nhô©n lµ chñ yÕu tuy nhiªn
ph¶i chÊp hµnh ph¸p luËt. LÜnh vùc ho¹t ®éng chñ yÕu cña lo¹i 1 lµ: quèc
phßng an ninh, tµi chÝnh, y tÕ, v¨n ho¸, gi¸o dôc cßn doanh nghiÖp thuéc lo¹i
2 lµ ho¹t ®éng trªn tÊt c¶ c¸c ngµnh, lÜnh vùc kinh doanh cã hiÖu qu¶. V× vËy
mçi doanh nghiÖp cã chøc n¨ng vµ ®Æc thï vÒ c¬ chÕ qu¶n lý.
b) Ng©n s¸ch nhµ n-íc lµ mét bé phËn cña KTNN, thùc hiÖn chøc n¨ng
thu, chi ng©n s¸ch, vµ cã t¸c dông ®iÒu chØnh, qu¶n lý, kiÓm so¸t c¸c ho¹t
®éng cña KTNN. Doanh nghiÖp nhµ n-íc vµ c¸c thµnh phÇn kinh tÕ kh¸c,
c) Ng©n hµng nhµ n-íc: lµ mét bé phËn cña KTNN nh»m ®¶m b¶o cho
KTNN, kinh tÕ quèc d©n ho¹t ®éng b×nh th-êng trong mäi t×nh huèng. C¸c
quü dù tr÷ quèc gia dïng lùc l-îng vËt ch©t ®Ó ®iÒu tiÕt qu¶n lý b×nh æn gi¸
c¶, ®¶m b¶o cho t×nh h×nh kinh tÕ - x· héi chung.
d) HÖ thèng b¶o hiÓm: lµ mét bé phËn kh«ng thÓ thiÕu ®-îc cña kinh tÕ
thÞ tr-êng cã sù qu¶n lý cña nhµ n-íc chÞu tr¸ch nhiÖm thùc hiÖn chÕ ®é b¶o
hiÓm do nhµ n-íc quy ®Þnh phôc vô cho kinh tÕ nhµ n-íc vµ c¸c thµnh phÇn
kinh tÕ kh¸c.
C¸c bé phËn cÊu thµnh cña KTNN cã chøc n¨ng nhiÖm vô cô thÓ lµ
kh¸c nhau, nh-ng l¹i cã quan hÖ mËt thiÕt víi nhau, nhiÖm vô cô thÓ lµ kh¸c
nhau, nh-ng l¹i cã quan hÖ mËt thiÕt víi nhau trong mét hÖ thèng kinh tÕ nhµ
n-íc vµ c¸c thµnh phÇn kinh tÕ kh¸c.
C¸c bé phËn cÊu thµnh cña KTNN cã chøc n¨ng, nhiªm vô cô thÓ lµ
kh¸c nhau, nh-ng l¹i cã quan hÖ mËt thiÕt víi nhau trong mét hÖ thèng kinh tÕ
nhµ n-íc vµ ho¹t ®éng theo mét thÓ chÕ ®-îc nhµ n-íc quy ®Þnh thèng nhÊt.
3
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel : 0918.775.368
Ch-¬ng II
TÝnh tÊt yÕu vµ néi dung vai trß chñ ®¹o cña Kinh
tÕ nhµ n-íc trong nÒn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn
1. TÝnh tÊt yÕu ph¶i ph¸t triÓn m¹nh vµ vai trß chñ ®¹o cña kinh tÕ
nhµ n-íc trong nÒn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn.
N-íc ta cã rÊt nhiÒu h×nh thøc së h÷u kh¸c nhau: së h÷u nhµ n-íc, së
h÷u tËp thÓ, së h÷u hçn hîp, së h÷u t- nh©n. Trong ®ã së h÷u nhµ n-íc gi÷ vai
trß cùc k× quan träng - øng víi nã lµ thµnh phÇn kinh tÕ nhµ n-íc vµ viÖc thõa
nhËn vµ ph¸t triÓn thµnh phÇn kinh tÕ nµy lµ mét tÊt yÕu kh¸ch quan.
H¬n thÕ n÷a chóng ta x©y dùng KTTT ®Þnh h-íng XHCN th× ®Ó ®¶m
b¶o tÝnh ®Þnh h-íng XHCN cã sù ®iÒu tiÕt, kiÓm so¸t cña nhµ n-íc th× ph¶i cã
mét KTNN v÷ng m¹nh, ph¸t triÓn lµ lùc l-îng vËt chÊt ®Ó nhµ n-íc thùc hiÖn
vai trß ®iÒu tiÕt, h-íng nÒn kinh tÕ theo nh÷ng môc tiªu cña XHCN. Dï bÊt cø
ë n-íc nµo chÝnh phñ ®Òu ph¶i n¾m trong tay nh÷ng søc m¹nh kinh tÕ th«ng
qua thµnh phÇn kinh tÕ nhµ n-íc. Cã nh- vËy nh÷ng c¶i c¸ch, t¸c ®éng vµo
nÒn kinh tÕ míi cã hiÖu qu¶. Nh-ng ®Þnh h-íng chÝnh s¸ch dï cã ®óng nh-ng
nÕu kh«ng cã søc m¹nh vËt chÊt th× nã còng kh«ng thÓ thµnh c«ng trong mäi
lóc.
Trong KTNN, hÖ thèng c¸c doanh nghiÖp nhµ n-íc gi÷ mét vai trß cùc
k× quan träng trong viÖc ph¸t triÓn hÖ thèng doanh nghiÖp cÇn thiÕt trong giai
®o¹n hiÖn nay v×:
Do nhu cÇu kh«i phôc kinh tÕ sau chiÕn tranh c¸c doanh nghiÖp *****
ra ®Ó nh»m thùc hiÖn nh÷ng dù ¸n lín mµ lùc l-îng t- nh©n kh«ng thÓ g¸nh
v¸c ®-îc, ®ßi hái vèn lín, c«ng nghÖ cao chØ cã c¸c doanh nghiÖp nhµ n-íc
míi ®¸p øng ®-îc.
Do cã rÊt nhiÒu thuyÕt (®Æc biÖt lµ cña Keyness) vÒ vai trß cña kinh tÕ
nhµ n-íc, chÝnh phñ ®· chñ tr-¬ng thµnh lËp nhiÒu doanh nghiÖp nhµ n-íc vÒ
cung cÊp c¸c hµng ho¸ c«ng céng, t¹o ra viÖc lµm, ph©n phãi l¹i thu nhËp, xo¸
bá ®éc quyÒn, thùc hiÖn c«ng b»ng x· héi.
Chóng ta ®ang thùc hiÖn CNH, H§H: ®i t¾t, ®ãn ®Çu, qu¸ tr×nh nµy ®ßi
hái l-îng vèn rÊt lín, vµ rñi ro cao, c¸c doanh nghiÖp t- nh©n kh«ng thÓ hoÆc
muèn tham gia vµo chÝnh phñ buéc ph¶i thµnh lËp c¸c doanh nghiÖp nhµ n-íc
®Ó thùc hiÖn nhiÖm vô naú.
Nh- vËy vÊn ®Ò ph¸t triÓn vµ t¨ng c-êng vai trß chñ ®¹o cña KTTT lµ
mét tÊt yÕu kh¸ch quan, cÇn thiÕt. NhËn thøc ®-îc môc tiªu nµy chóng ta ph¶i
4
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel : 0918.775.368
cã nhiÒu biÖn ph¸p chÝnh s¸ch ®Ó t¨ng c-êng vai trß chñ ®¹o cña nã.
2. Vai trß chñ ®¹o cña KTNN trong giai ®o¹n hiÖn nay
2.1. KTNN lµ lùc l-îng vËt chÊt, c«ng cô s¾c bÐn ®Ó nhµ n-íc thùc
hiÖn chøc n¨ng ®Þnh h-íng, ®iÒu tiÕt vµ qu¶n lý vÜ m« nÒn kinh tÕ. Trong nÒn
kinh tÕ hµng ho¸ nhiÒu thµnh phÇn cã sù qu¶n lý cña nhµ n-íc theo ®Þnh
h-íng XHCN, KTNN víi t- c¸ch lµ mét yÕu tè, mét chñ thÓ kinh tÕ ®Æc biÖt.
Nã cã vai trß vÜ m« ®iÒu tiÕt, ®iÒu hµnh trªn ph¹m vi toµn bé nÒn kinh tÕ ®Êt
n-íc lµm cho nÒn kinh tÕ ho¹t ®éng th«ng suèt, t¹o lËp nh÷ng c©n ®èi lín theo
®Þnh h-íng XHCN mµ kinh tÕ thÞ tr-êng kh«ng tù ®iÒu chØnh ®-îc.
§©y lµ mét vai trß cùc kú quan träng cña KTNN nã lµ c¬ së ®Ó ®¶m b¶o
sù can thiÖp cña nhµ n-íc lµ cã hiÖu qu¶. H¬n n÷a KTNN xuÊt hiÖn nh- lµ
mét chñ thÓ kinh tÕ ®éc lËp vµ c¸c chñ thÓ kinh tÕ kh¸c trong mét sè tr-êng
hîp lîi Ých cña nhµ n-íc cã thÓ m©u thuÉn víi lîi Ých cña thµnh phÇn kinh tÕ
kh¸c ®Æc biÖt lµ t- nh©n. Sù ®iÒu tiÕt cña nhµ n-íc kh«ng thÓ thuËn chiÒu víi
®éng c¬ lîi nhuËn, vµ lîi Ých c¸ nh©n, cña c¸c chñ thÓ. §Ó ®¶m b¶o sù ®iÒu
tiÕt, nhµ n-íc cÇn cã mét tiÒm lùc kinh tÕ, ®ñ hoÆc ®Òn bï xøng ®¸ng cho thua
thiÖt cña c¸c thµnh phÇn kinh tÕ kh¸c, h-íng hä vµ nh÷ng hµnh ®éng theo môc
tiªu nhµ n-íc ®Æt ra. TÊt c¶ nh÷ng tiÒm lùc Êy ®Òu do KTNN t¹o ra.
2.2. Ho¹t ®éng cña khu vùc KTNN lµ nh»m më ®-êng, h-íng dÉn, hç
trî, thóc ®Èy sù ph¸t triÓn cña c¸c thµnh phÇn kinh tÕ kh¸c. Chøc n¨ng t¹o lËp
m«i tr-êng. Tøc lµ nã ph¶i t¹o ®-îc tiÒn ®Ò thuËn lîi ®Ó khai th«ng vµ tËn
dông mäi nguån lùc ë tÊt c¶ c¸c thµnh phÇn kh¸c nhau v× sù t¨ng tr-ëng
chung cña nÒn kinh tÕ, b¶o ®¶m kinh tÕ ph¸t triÓn ®óng môc tiªu ®· chän.
2.3. Kinh tÕ nhµ n-íc lµ khu vùc xung kÝch chñ yÕu thùc hiÖn CNH,
H§H ®Êt n-íc mÆc dï sù nghiÖp CNH lµ sù nghiÖp cña toµn d©n. Nh-ng trong
bèi c¶nh tiÒm lùc cña khu vùc d©n doanh cßn ch-a ®ñ m¹nh ®Ó ®¶m ®-¬ng
nhiÖm vô nµy nªn sù nghiÖp cao c¶ ®ã l¹i ®Æt lªn vai KTNN. V× vËy trong giai
®o¹n hiÖn nay KTNN ®Æc biÖt lµ viÖc ®Çu t- míi cña nhµ n-íc vÉn lµ lùc
l-îng chñ chèt ®i ®Çu trong qu¸ tr×nh chuyÓn n-íc ta thµnh n-íc c«ng nghiÖp
v¨n minh. §Ó ®¶m b¶o ®-îc nhiÖm vô nµy khu vùc KTNN ph¶i huy ®éng tæng
lùc tr-íc hÕt lµ chiÕn l-îc ®Çu t- ®óng ®¾n, trong ®ã bao hµm c¶ ®Çu t- trùc
tiÕp cña nhµ n-íc. LËp chÝnh s¸ch khuyÕn khÝch ®Ó tËp thÓ, t- nh©n tËp trung
vµo c¸c ngµnh mòi nhän, t¹o ®µ t¨ng tr-ëng nhanh cho nÒn kinh tÕ. TiÕp n÷a
lµ c¸c nç lùc vÒ tµi chÝnh ngo¹i giao, chÝnh trÞ ®Ó thùc thi chiÕn l-îc, chuyÓn
giao c«ng nghÖ hiÖu qu¶. Cã thªm mét ®iÓm míi ë ®©y lµ KTNN kh«ng chØ
tiÕn hµnh CNH, H§H ®¬n ®éc nh- tr-íc ®©y mµ trë thµnh mét h¹t nh©n tæ
5
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel : 0918.775.368
chøc l«i kÐo c¸c thµnh phÇn kinh tÕ kh¸c cïng tham gia vµo quü ®¹o CNH,
H§H nhµ n-íc.
2.4. KTNN gi÷ c¸c vÞ trÝ then chèt trong nÒn kinh tÕ t- nh©n ®¶m b¶o
c©n ®èi vÜ m« cña nÒn kinh tÕ còng nh- t¹o ®µ t¨ng tr-ëng l©u dµi bÒn võng vµ
hiÖu qu¶ cho nÒn kinh tÕ. §ã lµ c¸c lÜnh vùc nh- c«ng nghiÖp s¶n xuÊt, t- liÖu
s¶n xuÊt, quan träng c¸c ngµnh c«ng nghiÖp mòi nhän, kÕt cÊu h¹ tÇng vËt
chÊt cho kinh tÕ nh- giao th«ng, b-u chÝnh, n¨ng l-îng. C¸c ¶nh h-ëng to lín
®Õn kinh tÕ ®èi ngo¹i nh- c¸c liªn doanh lín, xuÊt nhËp khÈu hoÆc c¸c lÜnh
vùc liªn quan ®Õn an ninh quèc phßng vµ trËt tù x· héi. Tuy nhiªn quan ®iÓm
n¾m gi÷ nµy kh«ng cã nghÜa lµ nhµ n-íc ®éc quyÒn, cøng nh¾c trong c¸c lÜnh
vùc Êy mµ cã sù hîp t¸c, liªn doanh hîp lý vµ c¸c thµnh phÇn kinh tÕ kh¸c
nhÊt lµ trong lÜnh vùc c¬ së h¹ tÇng, xuÊt nhËp khÈu c«ng nghiÖp.
Nh- vËy KTNN ph¶i t¹o ra lùc l-îng vËt chÊt hµng ho¸ vµ dÞch vô kh¶
dÜ chi phèi ®-îc gi¸ c¶ thÞ tr-êng dÉn d¾t gi¸ c¶ thÞ tr-êng b»ng chÝnh chÊt
l-îng vµ gi¸ cña s¶n phÈm dÞch vô m×nh lµm ra. MÆt kh¸c, trong ®iÒu kiÖn
toµn cÇu ho¸, cuéc c¸ch m¹ng KHCN ®ang diÔn ra nh- vò b·o ®Ó gi÷ v÷ng
®éc lËp, sù æn ®Þnh vÒ kinh tÕ - x· héi, kinh tÕ nhµ n-íc ph¶i v÷ng m¹nh vµ
gi÷ vÞ trÝ then chèt trong nÒn kinh tÕ.
Víi vai trß quan träng then chèt cña KTNN th× hiÖn tr¹ng cña n-íc ta
trong giai ®o¹n hiÖn nay ra sao?
6
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel : 0918.775.368
Ch-¬ng III
Thùc tr¹ng doanh nghiÖp nhµ n-íc
ë n-íc ta hiÖn nay
1. Qu¸ tr×nh ®æi míi doanh nghiÖp ë n-íc ta
1.1. Giai ®o¹n 1980-1986: §©y lµ giai ®o¹n ®Çu tiªn trong viÖc chuyÓn
c¬ chÕ qu¶n lý doanh nghiÖp nhµ n-íc tõ c¬ chÕ kÕ ho¹ch ho¸ tËp trung sang
c¬ chÕ thÞ tr-êng víi nhiÒu biÖn ph¸p ®æi míi.
Héi nghÞ Ban chÊp hµnh Trung -¬ng lÇn thø 6 (kho¸ IV th¸ng 9-1979 ®·
ra quyÕt ®Þnh vÒ t×nh h×nh vµ nhiÖm vô cÊp b¸ch ®¸nh gi¸ t×nh h×nh thùc tiÔn
vµ nh÷ng yªu cÇu bøc thiÕt cña x· héi, vµ NghÞ ®Þnh 25/CP lµ b-íc ®Çu tiªn
trong viÖc chuyÓn c¬ chÕ qu¶n lý c¸c doanh nghiÖp nhµ n-íc tõ c¬ chÕ kÕ
ho¹ch ho¸ tËp trung sang c¬ chÕ thÞ tr-êng. Sau ®ã lµ c¸c quyÕt ®Þnh quan
träng nh- quyÕt ®Þnh 146/H§BT th¸ng 2-1982, nghÞ quyÕt 306 (dù th¶o) cña
Bé ChÝnh trÞ ®Òu ®-a ra quan ®iÓm vµ biÖn ph¸p ®æi míi qu¶n lý doanh nghiÖp
nhµ n-íc trong ®iÒu kiÖn c¶i tiÕn, c¬ chÕ qu¶n lý nãi chung.
C¸c biÖn ph¸p ®æi míi trong giai ®o¹n nµy chñ yÕu tËp trung vµo viÖc
th¸o gì nh÷ng v-íng m¾c, rµo c¶n v« lý cña c¬ chÕ cò, do ®ã cã t¸c dông nhcëi trãi, gi¶i phãng n¨ng lùc s¶n xuÊt cña c¸c doanh nghiÖp nhµ n-íc. Cho
phÐp c¸c doanh nghiÖp nhµ n-íc tù chñ bè trÝ nguån lùc s¶n xuÊt theo ba
phÇn, ®· cã t¸c dông tÝch cùc ph¸t huy s¸ng t¹o cña c¬ së, tõng b-íc ®-a yÕu
tè thÞ tr-êng vµo c¬ chÕ qu¶n lý doanh nghiÖp. Tuy nhiªn c¸c biÖn ph¸p nµy
mang tÝnh nöa vêi ch¾p v¸, dÉn ®Õn khã h¹ch to¸n, khã kiÓm so¸t, khã ®¸nh gi¸.
1.2. Giai ®o¹n 1986-1990: §¹i héi ®¹i biÓu toµn quèc lÇn VI (1986) nªu
râ: ®æi míi c¬ chÕ qu¶n lý, s¾p xÕp l¹i viÖc s¶n xuÊt cña doanh nghiÖp nhµ
n-íc. §¹i héi chØ râ: "Ph¶i ®æi míi c¬ chÕ qu¶n lý, b¶o ®¶m cho c¸c ®¬n vÞ
kinh tÕ quèc doanh cã quyÒn tù chñ, thùc sù chuyÓn sang h¹ch to¸n kinh
doanh XHCN, lËp l¹i trËt tù kû c-¬ng trong ho¹t ®éng kinh tÕ. S¾p xÕp l¹i s¶n
xuÊt, t¨ng c-êng c¬ së vËt chÊt - kü thuËt vµ ®Èy m¹nh øng dông tiÕn bé kü
thuËt ®Ó n©ng cao n¨ng suÊt, chÊt l-îng vµ hiÖu qu¶. Trªn c¬ së ®ã æn ®Þnh vµ
tõng b-íc n©ng cao tiÒn l-¬ng thùc tÕ cho c«ng nh©n, viªn chøc, t¨ng tÝch luü
cho xÝ nghiÖp vµ cho nhµ n-íc".
§¹i héi vÉn tiÕp tôc kh¼ng ®Þnh vai trß chñ ®¹o cña doanh nghiÖp nhµ
n-íc nh-ng ®-a ra quan ®iÓm coi chñ ®¹o kh«ng cã nghÜa lµ chiÕm tû träng lín
trong mäi ngµnh, mäi lÜnh vùc mµ thÓ hiÖn ë: n¨ng suÊt, chÊt l-îng hiÖu qu¶.
7
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel : 0918.775.368
§©y ®-îc coi lµ giai ®o¹n ®æi míi cã tÝnh b-íc ngoÆt ®-a doanh nghiÖp
nhµ n-íc chuyÓn h¼n sang h¹ch to¸n kinh doanh theo nguyªn t¾c thÞ tr-êng.
NhiÒu häc gi¶ gäi ®©y lµ qu¸ tr×nh th-¬ng m¹i ho¸ cã t¸c dông b¾t buéc c¸c
doanh nghiÖp ph¶i ®Þnh h-íng vµo thÞ tr-êng, ®ång thêi t¨ng quyÒn tù chñ
doanh nghiÖp trong c¸c quyÕt ®Þnh kinh doanh.
1.3. Giai ®o¹n 1990 ®Õn nay
§Çu tiªn D¹i héi ®¹i biÓu toµn quèc lÇn 7 (1991) ®· chñ tr-¬ng "s¾p xÕp
l¹i vµ ®æi míi qu¶n lý kinh tÕ quèc doanh trong ®ã s¾p xÕp c¸c xÝ nghiÖp vµ
tæng c«ng ty nhµ n-íc phï hîp víi yªu cÇu s¶n xuÊt kinh doanh trong c¬ chÕ
thÞ tr-êng vµ khu vùc quèc doanh" ph¶i ®-îc s¾p xÕp l¹i, ®æi míi c«ng nghÖ
vµ tæ chøc qu¶n lý, kinh doanh cã hiÖu qu¶, liªn kÕt vµ hç trî c¸c thµnh phÇn
kinh tÕ kh¸c, thùc hiÖn vai trß chñ ®¹o vµ chøc n¨ng cña mét c«ng cô qu¶n lý
vÜ m« cña nhµ n-íc.
§Õn ®¹i héi ®¹i biÓu toµn quèc lÇn VIII (1996) tiÕp tôc ®æi míi doanh
nghiÖp nhµ n-íc vÒ:
§æi míi c¬ chÕ qu¶n lý doanh nghiÖp nhµ n-íc trªn c¬ së ®¸nh gi¸, rót
kinh nghiÖm cña qu¸ tr×nh thùc hiÖn "c¬ chÕ 217" c¸c néi dung ®æi míi c¬ chÕ
qu¶n lý doanh nghiÖp nhµ n-íc gåm: Theo quyÕt ®Þnh 315/H§BT c¸c doanh
nghiÖp ph¶i rµ so¸t l¹i chøc n¨ng ho¹t ®éng kinh doanh, rµ so¸t l¹i c¸c yÕu tè
s¶n xuÊt kinh doanh nh-: thÞ tr-êng c«ng nghÖ, vèn, tæ chøc lao ®éng, tæ chøc
bé m¸y c¸n bé, so¸t xÐt l¹i t×nh tr¹ng tµi chÝnh, kÕ to¸n, thèng kª…
Theo NghÞ ®Þnh 388/H§BT c¸c doanh nghiÖp ph¶i ®-îc thµnh lËp l¹i,
®¨ng ký l¹i ®Ó lo¹i bá nh÷ng doanh nghiÖp lµm ¨n thua lç kÐo dµi. LuËt doanh
nghiÖp nhµ n-íc ban hµnh 4-1995 vµ c¸c v¨n b¶n h-íng dÉn thi hµnh ®· t¹o ra
c¬ së ph¸p lý tæng qu¸t trong quan hÖ gi÷a doanh nghiÖp nhµ n-íc víi nhµ
n-íc.
S¾p xÕp l¹i doanh nghiÖp nhµ n-íc. ViÖc s¾p xÕp l¹i c¸c doanh nghiÖp
nhµ n-íc tõ 1990 ®Õn 2000 chia 3 giai ®o¹n:
Giai ®o¹n 1: (1991-1993)
Víi quyÕt ®Þnh 315/H§BT (th¸ng 9-1990) vÒ gi¶i thÓ vµ tæ chøc l¹i
nh÷ng doanh nghiÖp nhµ n-íc yÕu kÐm, nghÞ ®Þnh 388/H§BT vÒ nguyªn t¾c
®iÒu hµnh doanh nghiÖp nhµ n-íc. QuyÕt ®Þnh sè 202/CT (8-6-1992) thÝ ®iÓm
cæ phÇn ho¸ mét sè doanh nghiÖp nhµ n-íc.
Giai ®o¹n 2 (1994-1997)
Víi quyÕt ®Þnh sè 90/TTg vµ 91/TTg (3-1994) vµ chØ thÞ 500/TTg (51995) vÒ s¾p xÕp c¸c doanh nghiÖp nhµ n-íc, gi¶i thÓ nh÷ng liªn hiÖp xÝ
nghiÖp, tæng c«ng ty tr-íc ®©y, h×nh thµnh tæng c«ng ty cã quy m« lín (tæng
8
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel : 0918.775.368
c«ng ty 91) vµ quy m« võa (tæng c«ng ty 90). NghÞ ®Þnh 38/CP (5-1996)
chuyÓn mét sè doanh nghiÖp nhµ n-íc thµnh c«ng ty cæ phÇn.
Giai ®o¹n 3 (tõ 1998-2000):
Theo chØ thÞ 20/CT-TTg (4-1998), chØ thÞ 15/CT-TTg (5-1999) vµ NghÞ
®Þnh 44/CP (6-1998) vÒ cæ phÇn ho¸ kÕt hîp ph-¬ng ¸n tæng thÓ s¾p xÕp
doanh nghiÖp nhµ n-íc.
§Õn ®¹i héi ®¹i biÓu toµn quèc lÇn 9 (2001) tiÕp tôc ®æi míi vµ ph¸t
triÓn kinh tÕ nhµ n-íc trong ®ã doanh nghiÖp nhµ n-íc gi÷ vÞ trÝ then chèt
trong nÒn kinh tÕ. CÇn ph¸t triÓn doanh nghiÖp nhµ n-íc trong nh÷ng ngµnh
s¶n xuÊt vµ dÞch vô quan träng, x©y dùng c¸c tæng c«ng ty v÷ng m¹nh, ®Ó lµm
nßng cèt cho c¸c tËp ®oµn kinh tÕ lín, cã n¨ng lùc c¹nh tranh ë thÞ tr-êng
trong n-íc vµ trªn thÞ tr-êng quèc tÕ. V× vËy cÇn:
§æi míi c¬ chÕ qu¶n lý, ph©n biÖt quyÒn cña chñ së h÷u vµ quyÒn kinh
doanh cña doanh nghiÖp. ChuyÓn c¸c doanh nghiÖp nhµ n-íc kinh doanh sang
ho¹t ®éng theo c¬ chÕ c«ng ty tr¸ch nhiÖm h÷u h¹n hoÆc c«ng ty cæ phÇn. B¶o
®¶m quyÒn tù chñ vµ tù chÞu tr¸ch nhiÖm ®Çy ®ñ trong s¶n xuÊt kinh doanh
cña doanh nghiÖp, c¹nh tranh b×nh ®¼ng tr-íc ph¸p luËt, xo¸ bá bao cÊp cña
nhµ n-íc ®èi víi doanh nghiÖp.
Thùc hiÖn ®iÒu chØnh c¬ cÊu doanh nghiÖp nhµ n-íc nh-: thùc hiÖn cæ
phÇn ho¸ nh÷ng doanh nghiÖp mµ nhµ n-íc kh«ng cÇn n¾m gi÷ 100% vèn ®Ó
huy ®éng thªm vèn, t¹o ®éng lùc vµ c¬ chÕ qu¶n lý n¨ng ®éng thóc ®Èy doanh
nghiÖp lµm ¨n cã hiÖu qu¶. ¦u tiªn ng-êi lao ®éng ®-îc mua cæ phÇn tõng
b-íc më réng b¸n cæ phÇn cho c¸c nhµ ®Çu t- trong vµ ngoµi n-íc.
PhÊn ®Êu trong kho¶ng 5 n¨m c¬ b¶n hoµn thµnh viÖc x¾p sÕp, ®æi míi
n©ng cao hiÖuqu¶ kinh doanh cña doanh nghiÖp nhµ n-íc, cñng cè vµ hiÖn ®¹i
ho¸ tõng b-íc c¸c Tæng c«ng ty nhµ n-íc.
2. Trªn c¬ së qu¸ tr×nh ®æi míi c¸c doanh nghiÖp nhµ n-íc cña ViÖt
Nam ®· ®¹t ®-îc nh÷ng thµnh tùu nhÊt ®Þnh.
2.1. Nh÷ng thµnh tùu n-íc ta trong giai ®o¹n 1991-2001 vÒ viÖc ®æi míi,
s¾p xÕp l¹i c¸c doanh nghiÖp nhµ n-íc
Trong 5 n¨m 1991-1995 tèc ®é t¨ng tr-ëng b×nh qu©n hµng n¨m cña
kinh tÕ quèc doanh lµ 11,7%, gÇn gÊp r-ìi tèc ®é t¨ng tr-ëng b×nh qu©n cña
toµn bé nÒn kinh tÕ vµ gÇn gÊp ®«i kinh tÕ ngoµi quèc doanh. Trong giai ®o¹n
1996-1999 do nh÷ng nguyªn nh©n kh¸c nhau ®Æc biÖt lµ cuéc khñng ho¶ng tµi
chÝnh tiÒn tÖ trong khu vùc vµ thiªn tai liªn tiÕp x¶y ra nªn tèc ®é t¨ng tr-ëng
nÒn kinh tÕ nãi chung gi¶m dÇn. Doanh nghiÖp nhµ n-íc còng trong t×nh tr¹ng
9
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel : 0918.775.368
®ã, tuy nhiªn tèc ®é t¨ng tr-ëng cña c¸c doanh nghiÖp nhµ n-íc vÉn cao h¬n
tèc ®é t¨ng tr-ëng nÒn kinh tÕ.
ViÖc s¾p xÕp c¸c doanh nghiÖp nhµ n-íc ®· gãp phÇn thay ®æi mét b-íc
c¬ cÊu vèn vµ lao ®éng cña doanh nghiÖp, cã t¸c ®éng tÝch cùc ®Õn qu¸ tr×nh
tÝch tô vµ tËp trung . Sè doanh nghiÖp cã vèn d-íi 1 tû ®ång gi¶m tõ gÇn 50%
(1994) xuèng cßn 33% (n¨m 1996) vµ 26% (n¨m 1998). Sè doanh nghiÖp cã
sè vèn trªn 10 tû ®ång tõ 10% t¨ng lªn 15% (n¨m 1996) vµ gÇn 20% (n¨m
1998). §ång thêi vèn b×nh qu©n cho mét doanh nghiÖp t¨ng tõ 3,3 tû ®ång lªn
h¬n 11 tû ®ång (n¨m 1996) vµ h¬n 18 tû ®ång (n¨m 1998). §Æc biÖt b»ng
nh÷ng chÝnh s¸ch phï hîp chóng ta ®· gi¶i quyÕt vÊn ®Ò trî cÊp vµ b¶o ®¶m
chÝnh s¸ch cho 600.000 c«ng nhaan gi¶m biªn chÕ trong 2 ®ît s¾p xÕp ®ång
thêi l¹i tuyÓn dông mét sè l-îng gÇn t-¬ng ®-¬ng.
2.2. Nh÷ng nguyªn nh©n ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh cña doanh nghiÖp
nhµ n-íc
HiÖu qu¶ ho¹t ®éng kinh doanh cña doanh nghiÖp nhµ n-íc vÒ tæng thÓ
®· ®-îc n©ng lªn so víi tr-íc trªn tÊt c¶ c¸c mÆt. C¸c chØ sè vÒ hiÖu suÊt vèn,
l·i tuyÖt ®èi, sè nép ngana s¸ch nhµ n-íc, tû lÖ nép ng©n s¸ch nhµ n-íc trªn
vèn ®· cã nh÷ng c¶i thiÖn ®¸ng kÓ. Cô thÓ ®Õn 1-1-2001 n-íc ta cã 57.631
doanh nghiÖp th× cã 42.762 doanh nghiÖp ®ang ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh
chiÕm 74,2%, 9.482 doanh nghiÖp ®ang x©y dùng c¬ b¶n hoÆc míi cã giÊy
phÐp chiÕm 16,5%, cã 1.498 doanh nghiÖp kh«ng cã kh¶ n-ang ho¹t ®éng,
chê ph¸ s¶n, gi¶i thÓ hoÆc s¸t nhËp chuyÓn ®æi h×nh thøc chiÕm 36%, trong ®ã
doanh nghiÖp nhµ n-íc vÉn cã vai trß chñ ®¹o cña nÒn kinh tÕ tõ sè l-îng
12.600 doanh nghiÖp nhµ n-íc ®Õn nay chØ cßn 5.531 doanh nghiÖp m¨c dï
doanh nghiÖp nhµ n-íc chØ chiÕm 12,9% vÒ sè l-îng, nh-ng chiÕm 57,2% vÒ
lao ®éng, 4,9% vèn thùc tÕ, 48,6% gi¸ trÞ tµi s¶n cè ®Þnh vµ 52,8% tæng nép
ng©n s¸ch cña toµn bé doanh nghiÖp nhµ n-íc nãi chung.
2.3. Nh÷ng thay ®æi vÒ mÆt qu¶n lý - tæ chøc qu¶n lý
VÒ mÆt qu¶n lý, b-íc ®Çu ®· ph©n ®Þnh chøc n¨ng qu¶n lý nhµ n-íc cña
c¸c c¬ quan nhµ n-íc víi chøc n¨ng s¶n xuÊt kinh doanh cña c¸c doanh
nghiÖp nhµ n-íc. Cô thÓ lµ lµm râ c¸c quan hÖ ai lµ chñ së h÷u vãn, møc ®é tù
chñ cña c¸c doanh nghiÖp ®Õn ®©u, quan hÖ víi c¬ quan chñ qu¶n. Nhê x¸c
®Þnh râ quyÒn lùc tù chñ cña c¸c doanh nghiÖp nhµ n-íc nªn trong viÖc thùc
hiÖn chñ tr-¬ng liªn doanh, liªn kÕt víi n-íc ngoµi qua ho¹t ®éng ®Çu t- quèc
tÕ, c¸c doanh nghiÖp nhµ n-íc (chiÕm 96% sè dù ¸n) ®· chñ ®éng tÝch cùc vµ
thùc hiÖn kh¸ thµnh c«ng, ®Èy m¹nh viÖc thu hót vèn ®Çu t- n-íc ngoµi vµo
ViÖt Nam h¬n 10 n¨m qua.
10
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel : 0918.775.368
Trong ®æi míi tæ chøc qu¶n lý m« h×nh tæng c«ng ty (chñ yÕu lµ c¸c
c«ng ty 91) ®· b-íc ®Çu ph¸t huy t¸c dông lµ nh÷ng doanh nghiÖp nhµ n-íc
nßng cèt cña kinh tÕ n-íc ta (hiÖn nay cã 17 tæng c«ng ty 91 vµ 76 tæng c«ng
ty 90, céng l¹i 93 tæng c«ng ty víi 1.534 doanh nghiÖp thµnh viªn gi÷ 66%
vèn, 55% lao ®éng, trªn 90% kim ng¹ch xuÊt khÈu, 80% nép ng©n s¸ch cña
khu vùc doanh nghiÖp nhµ n-íc.
2.4. Chóng ta thùc hiÖn ®a d¹ng ho¸: C¸c h×nh thøc së h÷u ®· ®¹t mét
sè kÕt qu¶: MÆc dï tiÕn hµnh chËm nh-ng sau 6 n¨m thÝ ®iÓm, t×m tßi tranh
luËn ®Õn 1998-1999 chóng ta ®· t-¬ng ®èi thèng nhÊt vÒ quan ®iÓm vµ triÓn
khai m¹nh c¸c gi¶i ph¸p chuyÓn ®æi së h÷u, ®Æc biÖt lµ cæ phÇn ho¸, trªn thùc
tÕ c¸c doanh nghiÖp nhµ n-íc cæ phÇn ho¸ ®Òu chøng tá vai trß cña m×nh.
3.1. Bªn c¹nh nh÷ng thµnh tùu ®· ®¹t ®-îc doanh nghiÖp nhµ n-íc cßn cã
nh÷ng tån t¹i chñ yÕu
VÒ hiÖu qu¶ kinh doanh doanh nghiÖp nhµ n-íc kinh doanh cã hiÖu qu¶
theo c¸c tiªu chÝ hiÖn hµnh do Bé Tµi chÝnh quy ®Þnh. Nh-ng theo sè liÖu n¨m
1997 cña bé Tµi chÝnh, trong tæng sè 5.429 doanh nghiÖp nhµ n-íc th× sè kinh
doanh cã hiÖu qu¶ chiÕm 40, 44%. Sè liÖu nµy thèng nhÊt víi sè liÖu nµy
thèng nhÊt víi sè liÖu ®¸nh gi¸ cña ban ®æi míi doanh nghiÖp trung -¬ng
(th¸ng 2 - 2002) sè doanh nghiÖp buh lç chiÕm 20%, sè doanh nghiÖp cßn l¹i
n»m trong t×nh tr¹ng kh«ng æn khi lç, khi l·i vµ l¹i còng kh«ng lín. VÒ tèc ®é
t¨ng tr-ëng liªn tôc trong thêi gian dµi 13%/n¨m ®Õn n¨m 1998 vµ ®Çu n¨m
1999 tèc ®é t¨ng cßn 8 - 9%. HiÖu qu¶ sö dông vèn gi¶m. N¨m 1995 mét
®ång vèn t¹o ra ®-îc 3,46 ®ång doanh thu, 019 ®ång lîi nhuËn ®Õn 1998, 1
®ång vèn chØ t¹o 2,9 ®ång doanh thu, 0,14 ®ång lîi nhuËn. Sè doanh nghiÖp bÞ
lç trong ngµnh th-¬ng m¹i, dÞch vô, du lÞch, kh¸ch s¹n chiÕm tíi 41% vµ nî
ph¶i tr¶ 124% vèn nhµ n-íc trong doanh nghiÖp, trong ®ã tû lÖ nî qu¸ h¹n
hoÆc khã ®ßi chiÕm tû lÖ lín. Sè doanh nghiÖp nµy ®Æc biÖt nhiÒu trong c¸c
doanh nghiÖp nhµ n-íc do ®Þa ph-¬ng qu¶n lý.
VÒ kh¶ n¨ng c¹nh tranh, c¸c doanh nghiÖp nhµ n-íc ë n-íc ta rÊt kÐm
vÒ kh¶ n¨ng c¹nh tranh, cã nhiÒu ngµnh, s¶n phÈm cña doanh nghiÖp nhµ n-íc
®ang ®-îc b¶o hé tuyÖt ®èi hoÆc b¶o hé qua hµng rµo hoÆc trî cÊp, nh-ng c¸c
doanh nghiÖp nhµ n-íc vÉn ch-a chøng tá ®-îc kh¶ n¨ng c¹nh tranh cña
m×nh, thËm chÝ nhiÒu doanh nghiÖp nhµ n-íc nhµ n-íc l¹i cè g¾ng luËn chøng
®Ó nhµ n-íc t¨ng c-êng b¶o hé m¹nh h¬n ®Ó duy tr× thi phÇn vµ viÖc lµm, theo
sè liÖu nghiªn cøu gÇn ®©y cña Bé kÕ ho¹ch m¹nh h¬n ®Ó duy tr× thi phÇn vµ
viÖc lµm theo sè liÖu nghiªn cøu gÇn ®©y cña Bé kÕ ho¹ch vµ ®Çu t- n¨m 2000
cho thÊy c¸c mÆt hµng nh- thÐp xi m¨ng, ph©n bãn, ®å ®iÖn d©n dông kÝnh
11
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel : 0918.775.368
x©y dùng …®Òu ®-îc b¶o hé b»ng c¶ c«ng cô thuÕ quan lÉn chi phÝ thuÕ quan
dÉn ®Õn gi¸ trªn thÞ tr-êng ViÖt Nam cao h¬n gi¸ quèc tÕ 10 - 50%, tuú mÆt
hµng kh¶ n¨ng c¹nh tranh cña c¸c doanh nghiÖp nhµ n-íc trªn thÞ tr-êng néi
®Þa còng kÐm hiÖu qu¶: ë nh÷ng ngµnh cã kh¶ n¨ng sin lîi, th× phÇn c¸c doanh
nghiÖp nhµ n-íc cã xu h-íng gi¶m xót nh-êng chç cho khu vùc ®Çu t- n-íc
ngoµi vµ khu vùc t- nh©n.
VÒ c¬ cÊu doanh nghiÖp nhµ n-íc. Khu vùc doanh nghiÖp nhµ n-íc cã
c¬ cÊu hîp lý. C¬ cÊu ngµnh vïng, quy m« cßn bÊt hî lý ®Òu ch-a ®-îc
chuyÓn dÞch theo h-íng s¾p xÕp l¹i tr-íc hÕt tû träng doanh nghiÖp nhµ n-íc
(theo sè l-îng) ë khu vùc n«ng nghiÖp (25%) khu vùc th-¬ng m¹i (10%) lµ
qu¸ lín, trong khi c¬ cÊu doanh nghiÖp nhµ n-íc ®ßi hái ph¶i tËp trung vµo
lÜnh vùc c«ng nghiÖp, ®Æc biÖt lµ c«ng nghiÖp chÕ biÕn , chÕ t¹o. C¬ cÊu cÊp
qu¶n lý còng lµ bÊt hîp lý ë chç tû träng doanh nghiÖp do ®Þa ph-¬ng qu¶n lý
lµ qu¸ cao (trªn 60% vÒ sè s¶n l-îng). VÒ quy m« tÝnh ®Õn 1 -9 - 1999 sè
doanh nghiÖp cã quy m« d-íi 5 tû ®ång chiÕm 65%, sè doanh nghiÖp nhµ
n-íc rÊt khã thùc hiÖn ®Çy ®ñ c¸c chøc n¨ng v» kú vßng vÒ vai trß mµ §¶ng
vµ nhµ n-íc mong ®îi.
VÒ quy m« vµ c¸c mèi quan hÖ qu¶n lý cña c¸c doanh nghiÖp nhµ n-íc
cã nhiÒu ®iÓm ch-a hîp lý. Doanh nghiÖp nhµ n-íc ph¸t triÓn cßn chång chÐo,
trïng lÆp vÒ ngµnh nghÒ, s¶n phÈm. Nguån vèn h¹n hÑp nh-ng l¹i ®Çu t- h×nh
thµnh vµ ph¸t triÓn nhiÒu doanh nghiÖp nhµ n-íc cã quy m« vèn qu¸ nhá bÐ
kh«ng ®ñ lùc ®Ó s¶n xuÊt kinh doanh cã hiÖu qu¶. §©y lµ sù l·ng phÝ lín trong
®Çu t- vµ ph¸t triÓn.
Doanh nghiÖp nhµ n-íc lµ mét trong nh÷ng ®Þa chØ cña tÖ tham nhòng,
l·ng phÝ g©y thÊt tho¸t tæn thÊt nguån tµi lùc ®Êt n-íc.
12
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel : 0918.775.368
3.2. Nh÷ng nguyªn nh©n cña nh÷ng tån t¹i trªn.
§Çu t- sai: trong x©y dùng míi vµ c¶i t¹o c¸c doanh nghiÖp, nhµ n-íc
kh«ng tÝnh ®Õn sù biÕn ®éng thÞ tr-êng. §Çu t- sai b¾t nguån tõ nh÷ng quyÕt
®Þnh thêi bao cÊp (c«ng ty gang thÐp Th¸i Nguyªn, c«ng ty d©u t¬ t»m…). Tuy
nhiªn sau nhiÒu n¨m ®æi míi theo c¬ chÕ thÞ tr-êng viÖc ®Çu t- sai vÉn diÔn
ra (nhiÒu nhµ m¸y ®-êng, xi m¨ng lß ®øng, bia, thuèc l¸, g¹ch ngãi ®Þa
ph-¬ng….). Sù qu¶n lý cña nhµ n-íc kh«ng ®ñ hiÖu lùc ®Ó ng¨n chÆn t×nh
tr¹ng ®Çu t- kh«ng tÝnh ®Õn thÞ tr-êng, kh«ng c©n ®èi víi nguyªn liÖu, còng
kh«ng tÝnh ®Õn gi¸ thµnh.
T×nh tr¹ng thiÕu vèn chñ yÕu: doanh nghiÖp do nhµ n-íc quyÕt ®Þnh
thµnh lËp, nh-ng kh«ng cÊp ®ñ vèn cho s¶n xuÊt kinh doanh buéc ph¶i ®i vay
víi l·i suÊt ng©n hµng. Nh×n chung vèn nhµ n-íc th-êng chØ chiÕm 60% vèn
s¶n xuÊt kinh doanh cña c¸c doanh nghiÖp. Trong ®ã t¹i c¸c Tæng c«ng ty 91
lµ 75%, t¹i c¸c ®Þa ph-¬ng qu¶n lý lµ 50%, c¸c doanh nghiÖp do bé ngµnh
qu¶n lý lµ 45%.
Tr×nh ®é kü thuËt c«ng nghÖ l¹c hËu: phÇn lín c¸c doanh nghiÖp nhµ
n-íc ®-îc trang bÞ m¸y mãc thiÕt bÞ tõ nhiÒu nguån kh¸c nhau, cã nh÷ng thiÕt
bÞ l¹c hËu, giµ cçi, s¶n xuÊt tõ nh÷ng n¨m 50, 60 (theo mét cuéc ®iÒu tra cña
viÖn b¶o hé lao ®éng gi÷a 1999 th× trªn 70% ®· hÕt khÊu hao, gÇn 50% ®·
®-îc tÊn hµng, theo b¸o c¸o cña Bé khoa häc, c«ng nghÖ vµ m«i tr-êng th×
c«ng nghÖ cña ta l¹c hËu so víi thÕ giíi 10 ®Õn 20 n¨m, møc ®é hao mßn h÷u
h×nh tõ 30 - 50% thËm trÝ 38% trong sè nµy ë d¹ng thanh lý.
Doanh nghiÖp kh«ng ®-îc tù chñ vÒ tµi chÝnh: cã thÓ coi ®©y lµ trë ng¹i
rÊt quan träng khiÕn doanh nghiÖp kh«ng thÓ tù chñ kinh doanh. §¹i diÖn chñ
së h÷u cña tµi s¶n nhµ n-íc t¹i doanh nghiÖp lµ ai, cho ®Õn nay vÉn kh«ng râ,
g©y ra nhiÒu lóng tóng, khã kh¨n trong viÖc sö dông tµi s¶n ®ã. C¬ chÕ tµi
chÝnh vµ h¹ch to¸n cña doanh nghiÖp nhµ n-íc bÞ nh÷ng r»ng buéc v« lý trãi
trÆt tõ nhiÒu n¨m mµ vÉn kh«ng ®-îc söa ®æi nh- nh÷ng tµi s¶n do doanh
nghiÖp tù ®Çu t- tõ nguån tÝch luü hoÆc vay ng©n hµng ®Ó x©y dùng, nay ®Òu
bÞ coi lµ tµi s¶n cña nhµ n-íc vµ buéc doanh nghiÖp chÞu thuª vèn doanh
nghiÖp muèn khÊu hao nhanh còng kh«ng ®-îc ph¶i theo khung thêi gian
khÊu hao.
Tæ chøc qu¶n lý kh«ng phï hîp: mÆc dï ®· cã chñ tr-¬ng xo¸ bá chñ
qu¶n nh-ng hiÖn ®ang cã qu¸ nhiÒu cÊp, ngµnh trùc tiÕp can thiÖp c«ng viÖc
kinh doanh hµng ngµy cña doanh nghiÖp. T×nh tr¹ng ph©n cÊp trªn d-íi ngang
däc chøa râ rµng ®· g©y ra t×nh tr¹ng doanh nghiÖp ph¶i chÞu nhiÒu cÊp, nhiÒu
ngµnh cïng ra søc t¨ng c-êng qu¶n lý, c«ng t¸c thanh tra, kiÓm tra chång
13
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel : 0918.775.368
chÐo, g©y phiÒn hµ cho doanh nghiÖp nhµ n-íc ho¹t ®éng. §Æc biÖt lµ c¬ chÕ
bé chñ qu¶n "cÊp chñ qu¶n" dÔ dµng g©y rÊt nhiÒu khã kh¨n cho doanh
nghiÖp. ViÖc ph©n chia "Quèc doanh trung -¬ng", "Quèc doanh ®Þa ph-¬ng"
®· t¹o ra nhiÒu bÊt hîp lý, ph©n biÖt ®èi sö ¶nh h-ëng ®Õn kinh doanh cña mçi
doanh nghiÖp.
M«i tr-êng kinh doanh ch-a hoµn chØnh, cßn nhiÒu bÊt cËp. §iÓn h×nh
lµ hÖ thèng tµi chÝnh, ng©n hµng, gi¸ c¶ ch-a thËt sù x©y dùng theo kinh tÕ thÞ
tr-êng vÉn cßn nh÷ng t×nh tr¹ng buéc ng©n hµng cho vay theo lÖnh, ng©n hµng
thô ®éng kh«ng chÞu tr¸ch nhiÖm vÒ hiÖu qu¶ vèn cho vay vµ thu håi nî, chØ
gÆp nî khã ®ßi ng©n hµng ph¶i khoanh nî, gi¶m nî hoÆc cho vay míi ®Ó tr¶
nî cò. C¸c thÞ tr-êng yÕu tè s¶n xuÊt ch-a hoµn chØnh. §ã lµ kh«ng kÓ nh÷ng
thñ tôc hµnh chÝnh xin - cho vµ nh÷ng hµn vi nhòng nhiÔu cña kh«ng Ýt c«ng
chøc ®ang g©y khã kh¨n cho doanh nghiÖp.
Sè lao ®éng d- thõa ®ang rÊt lín. Theo b¸o c¸o cña Ban ®æi míi doanh
nghiÖp trung -¬ng (2-2000) ®-a ra lµ 4% tæng sè lao ®éng d- thõa (cßn sè liÖu
Bé lao ®éng th-¬ng binh x· héi lµ 6%). Cã 1 sè ®Þa ph-¬ng ngµnh sè lao ®éng
dù kh¸ lín nh-: H¶i D-¬ng 33%, Nam §Þnh 27%, NghÖ An 16%, H¶i Phßng
15%, Thanh Ho¸ 10% Tæng c«ng ty thÐp cã 12%, Bé thuû s¶n cã 14% lao
®éng d- thõa.
14
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel : 0918.775.368
Ch-¬ng IV
C¸c biÖn ph¸p ®Ó t¨ng c-êng vai trß chñ
®¹o cña kinh tÕ nhµ n-íc ë n-íc ta hiÖn
nay.
1. C¸c gi¶i ph¸p chung ®èi víi tÊt c¶ c¸c bé phËn cña kinh tÕ ViÖt
Nam.
1.1. NhËn thøc ®óng ®¾n vÒ kinh tÕ nhµ n-íc vµ ®Þnh h-íng x· héi chñ
nghÜa.
§èi víi n-íc ta trong giai ®o¹n hiÖn nay vµ trong giai ®o¹n tíi cÇn ®ång
thêi khuyÕn khÝch khu vùc kinh tÕ quan träng, kinh tÕ nhµ n-íc, kinh tÕ tËp
thÓ, kinh tÕ c¸ thÓ tiÓu chñ, kinh tÕ t- nh©n, kinh tÕ t- b¶n nhµ n-íc vµ kinh tÕ
cã vèn ®Çu t- n-íc ngoµi cã nhiÒu h×nh thøc së h÷u, chóng võa ®éc lËp l¹i võa
®an xen lÉn nhau. C¸c ho¹t ®éng c¶u kinh tÕ nhµ n-íc ph¶i dÉn ®Çu trong c¸c
ho¹t ®éng kinh doanh theo ph¸p luËt. §©y ®-îc xem lµ d©n téc ph¸t huy mäi
tiÒm n¨ng cña ®Êt n-íc.
1.2. §Èy m¹nh ph¸t triÓn kinh tÕ t- b¶n.
T¸c ®éng m«i tr-êng hoÆc m«i tr-êng th«ng tho¸ng, thuËn lîi ®Ó khu
vùc quèc doanh cã ®iÒu kiÖn ph¸t triÓn nh»m x©y dùng mét khu vùc ®a thµnh
phÇn, mang tÝnh c¹nh tranh cao, b×nh ®¼ng gi÷a c¸c khu vùc quèc doanh vµ
khu vùc d©n doanh.
1.3. C¶i c¸ch hÖ thèng ng©n hµng vµ tµi chÝnh.
Tõng b-íc h×nh thµnh thÞ tr-êng tµi chÝnh víi c¸c thÓ chÕ tµi chÝnh hîp
lý nh»m ®¹t ®-îc m«i tr-êng kinh doanh cña mäi lo¹i h×nh, doanh nghiÖp
d-íi sù ®iÒu tiÕt vµ kiÓm so¸t cã hiÖu lùc cña nhµ n-íc vÒ tµi chÝnh. Th-êng
c¶i c¸ch hÖ thèng ng©n hµng nhÊt lµ ®Ó ph©n biÖt gi÷a ng©n hµng tiÒn mÆt vµ
ng©n hµng th-¬ng m¹i sím t¹o ra hÖ thèng ng©n hµng th-¬ng m¹i c¹nh tranh
tõ ®ã t¹o ra l·i xuÊt thÞ tr-êng mµ nhµ n-íc cã thÓ ®iÒu tiÕt chø kh«ng lµm
thay ®-îc.
15
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel : 0918.775.368
a. VÒ tµi chÝnh sím cã c¶i c¸ch hÖ thèng thuÕ ®èi víi doanh nghiÖp.
C¶i c¸ch chÕ ®é kiÓm to¸n, kÕ to¸n… t¹o ra kh¶ n¨ng nhµ n-íc vµ kiÓm
so¸t ®-îc tµi chÝnh cña tÊt c¶ c¸c lo¹i doanh nghiÖp.
1.4. N©ng cao phÈm chÊt vµ n¨ng lùc qu¶n lý cña toµn bé l·nh ®Þa chñ chèt
trong khu vùc kinh tÕ nhµ n-íc.
1.5. X©y dùng c¬ chÕ hîp t¸c cã hiÖu qu¶ gi÷a doanh nghiÖp nhµ n-íc vµ
khu vùc d©n doanh.
1.6. Nhanh chãng hoµn thiÖn khu«n khæ ph¸p lý cho x· héi võa lµ dùa trªn
nÒn kinh tÕ thÞ tr-êng võa ®¶m b¶o vai trß cña nhµ n-íc.
1.7. X©y dùng hÖ thèng b¶o hiÓm x· héi, lµm tèt c«ng t¸c an sinh x· héi.
2. Ph-¬ng h-íng ®æi míi doanh nghiÖp trong thêi gian tíi.
2.1. Doanh nghiÖp nhµ n-íc :lµ lùc l-îng nßng cèt trong nÒn kinh tÕ
nhµ n-íc, gi÷ vÞ trÝ then chèt trong nÒn kinh tÕ lµ c«ng cô vËt chÊt quan träng
®Ó nhµ n-íc ®Þnh h-íng vµ ®iÒu tiÕt vÜ m« nÒn kinh tÕ, kinh tÕ nhµ n-íc,
doanh nghiÖp nhµ n-íc cã vai trß quyÕt ®Þnh trong viÖc gi÷ v÷ng ®Þnh h-íng
x· héi chñ nghÜa ph¸t triÓn vµ æn ®Þnh chÝnh trÞ, kinh tÕ, x· héi cña ®Êt n-íc.
V× vËy, doanh nghiÖp nhµ n-íc ph¶i kh«ng ngõng s¾p xÕp, ®æi míi, ph¸t triÓn,
cã tr×nh ®é c«ng nghÖ vµ qu¶n lý tiªn tiÕn kh«ng ngõng n©ng cao hiÖu qu¶.
C¸c doanh nghiÖp nhµ n-íc chuyÓn sang kinh doanh theo c¬ chÕ thÞ tr-êng,
®Þnh h-íng x· héi chñ nghÜa, tù chñ, tù chÞu tr¸ch nhiÖm, c¹nh tranh vµ hîp
t¸c víi c¸c doanh nghiÖp cña c¸c thµnh phÇn kinh tÕ kh¸c.
2.2. Doanh nghiÖp nhµ n-íc: ph¶i tÝnh ®Õn hiÖu qu¶ trong qu¸ tr×nh
ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh. ViÖc s¾p xÕp, ®æi míi, ph¸t triÓn c¸c doanh
nghiÖp nhµ n-íc ®Òu ®Þnh h-íng tíi n©ng cao hiÖu qu¶, v× cã hiÖu qu¶ míi cã
thÓ nªu g-¬ng, h-íng dÉn vµ gãp phÇn t¨ng tiÒm lùc kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn.
MÆt kh¸c: Mét nÒn kinh tÕ ®Þnh h-íng x· héi chñ nghÜa ph¶i ®-îc xem
xÐt ®Õn hiÖu qu¶ kinh tÕ - x· héi tæng thÓ h-íng tíi môc tiªu cña chñ nghÜa x·
héi. Do ®ã cã nhiÒu viÖc lµm míi mÎ, ph¶i rÊt coi träng, tæng kÕt thùc tiÔn vµ
tham kh¶o kinh nghiÖm n-íc ngoµi nh-ng v× b¶n chÊt chÕ ®é x· héi kh¸c
nhau vµ tr×nh ®é cña lùc l-îng s¶n xuÊt kh¸c nhau cho nªn cã môc tiªu
ph-¬ng h-íng gi¶i ph¸p kh¸c nhau, kh«ng thÓ sao chÐp m¸y m¸y, dËp khu©n,
®ång thêi còng kh«ng ®ßi hái ph¶i gi¶i quyÕt s¸ng tá ngay vÊn ®Ò mét c¸ch
duy ý chÝ.
2.3. Ph¸t triÓn doanh nghiÖp nhµ n-íc: lµ vÊn ®Ò hÖ träng trong ®-êng
lèi ph¸t triÓn kinh tÕ, ®ång thêi ph¶i nhËn thÊy tÝnh nh¹y c¶m vÒ chÝnh trÞ liªn
quan tíi sù æn ®Þnh vµ ph¸t triÓn kinh tÕ ®Êt n-íc.
16
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel : 0918.775.368
Qu¸ tr×nh thùc hiÖn cã nhiÒu vÊn ®Ò míi ®Æt ra. Do ®ã võa ph¶i tiÕn
hµnh ®ång bé, khÈn tr-¬ng nh-ng ph¶i v÷ng ch¾c, cã ch-¬ng tr×nh kinh tÕ, kÕ
ho¹ch cô thÓ, cã träng t©m, träng ®iÓm, b-íc ®i phï hîp, võa lµm võa t×m tßi,
rót kinh nghiÖm b¶o ®¶m æn ®Þnh vµ ph¸t triÓn. ViÖc g× ®· râ, ®· cã NghÞ
quyÕt th× ph¶i triÓn khai thùc hiÖn kiªn quyÕt, khÈn tr-¬ng. VÊn ®Ò giµ ch-a
®ñ râ th× ph¶i tiÕp tôc nghiªn cøu, tæ chøc lµm thÝ ®iÓm, võa lµm võa rót kinh
nghiÖm ®Ó cã b-íc ®i thÝch hîp võa tÝch cùc võa v÷ng ch¾c, phï hîp víi luËt
ph¸p.
3. Trªn c¬ së c¸c ph-¬ng h-íng ®Æt ra, ®ßi hái §¶ng vµ nhµ n-íc
ph¶i cã c¸c gi¶i ph¸p ®Ó ®æi míi doanh nghiÖp. §Î doanh nghiÖp nhµ n-íc
gi÷a vai trß chñ ®¹o trong nÒn kinh tÕ.
3.1. §Þnh h-íng s¾p xÕp, ph¸t triÓn doanh nghiÖp nhµ n-íc ho¹t ®éng kinh
doanh, ho¹t ®éng kinh c«ng Ých.
§èi víi doanh nghiÖp ho¹t ®éng kinh doanh nhµ n-íc gi÷ 100% vèn ®èi
víi c¸c doanh nghiÖp ho¹t ®éng kinh doanh trong lÜnh vùc ®éc quyÒn. VËt liªu
næ, ho¸ chÊt ®éc, chÊt phãng x¹, hÖ thèng truyÒn t¶i quèc gia, m¹ng trùc
th«ng tin quèc gia vµ quèc tÕ thÝ ®iÓm.
Nhµ n-íc gi÷ cæ phÇn chØ phèi hoÆc 100% vèn ®èi víi doanh nghiÖp
nhµ n-íc ho¹t ®éng kinh doanh trong c¸c ngµnh vµ lÜnh vùc: b¸n bu«n l-¬ng
thùc b¸n bu«n x¨ng dÇu, s¶n xuÊt ®iÖn, khai th¸c c¸c kho¸ng s¶n quan träng,
s¶n xuÊt mét sè s¶n phÈm c¬ khÝ, ®iÖn tö, c«ng nghÖ th«ng tin s¶n xuÊt kim
lo¹i ®en, kim lo¹i mµu…
ChuyÓn c¸c doanh nghiÖp nhµ n-íc gi÷ 100% vèn sang h×nh thøc c«ng
ty tr¸ch nhiÖm h÷u h¹n mét chñ së h÷u lµ nhµ n-íc hoÆc c«ng ty cæ phÇn c¸c
cæ ®«ng lµ c¸c doanh nghiÖp nhµ n-íc.
§èi víi doanh nghiÖp ho¹t ®éng c«ng Ých.
Nhµ n-íc gi÷a 100% vèi ®èi víi c¸c doanh nghiÖp c«ng Ých ho¹t ®éng
trong c¸c lÜnh vùc in b¹c vµ chøng chØ cã gi¸, ®iÒu hµnh ban b¶o ®¶m hµng
h¶i, kiÓm so¸t vµ ph©n phèi tÇn sè v« tuyÕn ®iÖn, s¶n xuÊt vò khÝ, ..
Nhµ n-íc gi÷ 100% vèn hoÆc cæ phÇn chi phèi ®èi víi nh÷ng doanh
nghiÖp c«ng Ých ®ang ho¹t ®éng trong c¸c lÜnh vùc: kiÓm ®Þnh kü thuËt
ph-¬ng tiÖn giao th«ng c¬ giíi lín, xuÊt b¶n s¸ch gi¸o khoa, s¸ch b¸o chÝnh
trÞ, b¶o tr× hÖ thèng ®-êng s¾t quèc gia biÓn xe, ®-êng thuû quan träng…
3.2. Söa ®æi bæ sung c¬ chÕ chÝnh s¸ch.
§æi míi doanh nghiÖp ho¹t ®égn kinh doanh: Doanh nghiÖp tù chñ
quyÕt ®Þnh kinh doanh theo quan hÖ cung cÇu trªn thÞ tr-êng phï hîp víi môc
tiªu thµnh lËp vµ ®iÒu lÖ ho¹t ®éng. Xo¸ bá bao cÊp ®èi víi doanh nghiÖp.
17
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel : 0918.775.368
Thùc hiÖn chÝnh s¸ch -u ®·i ®èi víi c¸c ngµnh, vïng, c¸c s¶n phÈm vµ dÞch vô
cÇn -u tiªn hoÆc khuyÕn khÝch ph¸t triÓn, kh«ng ph©n biÖt thµnh phÇn kinh tÕ.
Ban hµnh luËt c¹nh tranh ®Ó b¶o vÖ khuyÕn khÝch c¸c doanh nghiÖp thuéc mäi
thµnh phÇn kinh tÕ c¹nh tranh, hîp t¸c b×nh ®¼ng trong khu«n khæ ph¸p luËt
chung. §èi víi nh÷ng doanh nghiÖp nhµ n-íc ho¹t ®éng trong lÜnh vùc ®éc
quyÒn cÇn cã quy ®Þnh kiÓm so¸t gi¸ vµ ®iÒu tiÕt lîi nhuËn vµ cÇn tæ chøc mét
sè doanh nghiÖp nhµ n-íc cïng c¹nh tranh b×nh ®¼ng.
§èi víi doanh nghiÖp ho¹t ®éng c«ng Ých, chuyÓn tõ c¬ chÕ cÊp vèn,
giao nhiÖm vô sang c¬ chÕ ®Æt hµng hoÆc ®Êu thÇu thùc hiÖn, s¶n phÈm, dÞch
vô c«ng Ých. Nhµ n-íc cã chÝnh s¸ch -u ®·i ®èi víi c¸c s¶n phÈm vµ dÞch vô
c«ng Ých, kh«ng ph©n biÖt lo¹i h×nh doanh nghiÖp thµnh phÇn kinh tÕ. Nhµ
n-íc cÊp ®ñ vèn ®iÒu lÖ cho doanh nghiÖp nhµ n-íc ho¹t ®éng c«ng Ých. Thùc
hiÖn c¬ chÕ qu¶n lý lao ®éng tiÒn l-¬hng vµ thu nhËp c¬ së khèi l-îng, chÊt
l-îng s¶n phÈm, dÞch vô mµ nhµ n-íc giao hoÆc ®Æt hµng. Doanh nghiÖp nhµ
n-íc ho¹t ®éng c«ng Ých còng ph¶i h¹ch to¸n.
Gi¶i quyÕt lao ®éng dåi dµo d- vµ nî kh«ng thanh to¸n ®-îc.
Bæ xung c¬ chÕ, chÝnh s¸ch ®èi víi lao ®éng dåi dµo trong s¾p xÕp, c¬
cÊu l¹i doanh nghiÖp nhµ n-íc. Doanh nghiÖp ph¶i rµ so¸t vµ x©y dùng ®óng
®Þnh møc ®Ó x¸c ®Þnh sè l-îng lao ®éng cÇn thiÕt. Lao ®éng d«i d- ®-îc
doanh nghiÖp t¹o ®iÒu kiÖn ®µo t¹o l¹i hoÆc nghØ viÖc h-ëng l-¬ng trong thêi
gian ®Ó t×m viÖc. NÕu kh«ng t×m ®-îc viÖc th× ®-îc nghØ chÕ ®é mÊt viÖc theo
quy ®Þnh cña Bé luËt lao ®éng. Söa ®æi, bæ xung Bé luËt lao ®éng theo h-ãng
cho phÐp ¸p dông chÕ ®é mÊt viÖc ®èi víi sè lao ®éng d«i d- t¹i thêi ®iÓm
giao ban kho¸n kinh doanh vµ cho thuª doanh nghiÖp nhµ n-íc.
Xö lý nî kh«ng thanh to¸n ®-îc chÝnh phñ quy ®Þnh biÖn ph¸p gi¶i
quyÕt døt ®iÓm c¸c kho¶n nî kh«ng cã kh¶ n¨ng thanh to¸n cña doanh nghiÖp
nhµ n-íc ®èi víi ng©n s¸ch nhµ n-íc vµ ng©n hµng, ®ång thêi cã gi¶i ph¸p ®Ó
ng¨n ngõa sù t¸i ph¸t.
3.3. §æi míi vµ n©ng cao hiÖu qu¶ ho¹t ®éng cña c¸c Tæng c«ng ty nhµ
n-íc, h×nh thµnh mét sè tËp ®oµn kinh tÕ m¹nh.
Tæng c«ng ty nhµ n-íc ph¶i cã vèn ®iÒu lÖ ®ñ lín, cã thÓ huy ®éng vèn
tõ nhiÒu nguån, trong ®ã vèn nhµ n-íc lµ chñ yÕu, thùc hiÖn kinh doanh ®a
ngµnh, cã ngµnh chÝnh chuyªn s©u, cã liªn kÕt gi÷a c¸c ®¬n vÞ thµnh viªn vÒ
s¶n xuÊt, tµi chÝnh, thÞ tr-êng… Cã tr×nh ®é c«ng nghÖ vµ qu¶n lý tiªn tiÕn,
n¨ng suÊt lao ®éng cao, chÊt l-îng s¶n phÈm tèt, cã kh¶ n¨ng c¹nh tranh trªn
thÞ tr-êng trong n-íc vµ quèc tÕ.
18
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel : 0918.775.368
Hoµn thµnh viÖc s¾p xÕp c¸c tæng c«ng ty nhµ n-íc hiÖn cã nh»m tËp
trung h¬n n÷a nguån lùc ®Ó chi phèi ®-îc nh÷ng ngµnh, lÜnh vùc then chèt
cña nÒn kinh tÕ, lµm lùc l-îng chñ lùc trong viÖc b¶o ®¶m c¸c c©n ®èi lín vµ
æn ®Þnh kinh tÕ vÜ m«, cung øng nh÷ng s¶n phÈm träng yÕu cho nÒn kinh tÕ
quèc d©n vµ xuÊt khÈu, ®ãng gãp lín cho ng©n s¸ch, lµm nßng cèt thóc ®Èy
t¨ng tr-ëng kinh tÕ vµ chñ ®éng héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ cã hiÖu qu¶.
Tæng c«ng ty 100% vèn nhµ n-íc ph¶i cã héi ®ång qu¶n trÞ.
Tr×nh chÝnh phñ xem xÐt quyÕt ®Þnh: chñ tr-¬ng thµnh lËp, chia t¸ch s¸t
nhËp, chuyÓn ®æi së h÷u, gi¶i thÓ ®¬n vÞ thµnh viªn,…
H×nh thµnh mét sè tËp ®oµn kinh tÕ m¹nh trªn c¬ së tæng c«ng ty nhµ
n-íc, cã sù tham gia cña c¸c thµnh phÇn kinh tÕ, kinh doanh ®a ngµnh, trong
®ã cã ngµnh kinh doanh chÝnh, chuyªn m«n ho¸ cao vµ gi÷ vai trß chi phèi lín
trong nÒn kinh tÕ quèc d©n, cã quy m« lín vÒ vèn, ho¹t ®éng trong vµ ngoµi
n-íc, cã tr×nh ®é c«ng nghÖ cao vµ qu¶n lý hiÖn ®¹i, cã sù g¾n kÕt trùc tiÕp,
chÆt chÏ gi÷a khoa häc c«ng nghÖ, ®µo t¹o, nghiªn cøu triÓn khai víi s¶n xuÊt
kinh doanh.
3.4. §Èy m¹nh cæ phÇn ho¸ doanh nghiÖp nhµ n-íc
Môc tiªu cæ phÇn ho¸ doanh nghiÖp nhµ n-íc lµ nh»m t¹o ra lo¹i h×nh
doanh nghiÖp cã nhiÒu chñ së h÷u, trong ®ã cã ®«ng ®¶o ng-êi lao ®éng, ®Ó
sö dông cã hiÖu qu¶ vèn, tµi s¶n cña nhµ n-íc vµ huy ®éng thªm vèn x· héi vµ
ph¸t triÓn s¶n xuÊt, ph¸t huy vai trß lµm chñ thùc sù cña ng-êi lao ®éng, c¸c
cæ ®«ng vµ t¨ng c-êng sù gi¸m s¸t cña x· héi ®èi víi doanh nghiÖp. Cæ phÇn
ho¸ doanh nghiÖp nhµ n-íc kh«ng ®-îc tiÕn hµnh t- nh©n ho¸ doanh nghiÖp
nhµ n-íc.
§èi t-îng cæ phÇn ho¸ lµ nh÷ng doanh nghiÖp nhµ n-íc hiÖn cã mµ nhµ
n-íc kh«ng cÇn gi÷ 100% vèn, kh«ng phô thuéc vµo thùc tr¹ng kÕt qu¶ s¶n
xuÊt kinh doanh.
H×nh thøc cæ phÇn ho¸ bao gåm: gi÷ nguyªn gi¸ trÞ doanh nghiÖp, ph¸t
hµnh cæ phiÕu ®Ó thu hót thªm vèn, b¸n mét phÇn gi¸ trÞ hiÖn cã cho c¸c cæ
®«ng… Nhµ n-íc cã chÝnh s¸ch ®Ó gi¶m bít t×nh tr¹ng chªnh lÖch vÒ cæ phÇn
-u ®·i cho ng-êi lao ®éng gi÷a c¸c doanh nghiÖp cæ phÇn ho¸.
Söa ®æi ph-¬ng ph¸p x¸c ®Þnh gi¸ trÞ doanh nghiÖp theo h-íng g¾n vãi
thÞ tr-êng, nghiªn cøu ®-a gi¸ trÞ quyÒn sö dông ®Êt vµo gi¸ trÞ doanh nghiÖp
thÝ ®iÓm ®Êu thÇu b¸n cæ phiÕu vµ cæ phiÕu qua c¸c trung t©m tµi chÝnh trung
gian. Nhµ n-íc ban hµnh c¬ chÕ, chÝnh s¸ch phï hîp ®èi víi c¸c doanh nghiÖp
nhµ n-íc ®· chuyÓn sang c«ng ty cæ phÇn, söa ®æi chÝnh s¸ch -u ®·i ®èi víi
nh÷ng doanh nghiÖp khi cæ phÇn ho¸ gÆp khã kh¨n.
19
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel : 0918.775.368
3.5. Thùc hiÖn giao, kho¸n kinh doanh, b¸n cho thuª, s¸t nhËp, gi¶i thÓ,
ph¸ s¶n doanh nghiÖp nhµ n-íc.
§èi víi nh÷ng doanh nghiÖp nhµ n-íc cã vèn nhá th× cÇn giao b¸n hoÆc
cho thuª ®Ó n©ng cao hiÖu qu¶ s¶n xuÊt kinh doanh.
4. §æi míi n©ng cao hiÖu qu¶, hiÖu qu¶ qu¶n lý cña nhµ n-íc vµ c¸c
c¬ quan chñ së h÷u ®èi víi c¸c doanh nghiÖp nhµ n-íc.
4.1. X¸c ®Þnh râ chøc n¨ng, qu¶n lý nhµ n-íc ®èi víi doanh nghiÖp
nhµ n-íc.
Chøc n¨ng qu¶n lý ®èi víi doanh nghiÖp nhµ n-íc lµ: X©y dùng hoµn
thiÖn khung ph¸p lý vµ ban hµnh chÝnh s¸ch, c¬ chÕ qu¶n lý ®èi víi doanh
nghiÖp ho¹t ®éng kinh doanh vµ ho¹t ®éng c«ng Ých, x©y dùng quy ho¹ch vµ
®µo t¹o ®éi ngò c¸n bé cèt c¸n cho doanh nghiÖp nhµ n-íc, thanh tra, kiÓm tra
viÖc chÊp hµnh luËt ph¸p cña doanh nghiÖp nhµ n-íc.
Kiªn quyÕt chÊm døt t×nh tr¹ng c¬ quan hµnh chÝnh nhµ n-íc can thiÖp
trùc tiÕp, cô thÓ vµo ho¹t ®éng kinh doanh cña c¸c doanh nghiÖp nhµ n-íc,
ph©n cÊp qu¶n lý râ rµng.
C¬ quan qu¶n lý nhµ n-íc c¨n cø quy ®Þnh cña ph¸p luËt vµ yªu cÇu
qu¶n lý mµ b¹n hµnh ®éng ®ång bé hÖ thèng v¨n b¶n ph¸p quy ®Ó thùc hiÖn
chøc n¨ng qu¶n lý nhµ n-íc ®èi víi doanh nghiÖp nhµ n-íc.
4.2. Ph©n ®Þnh râ rµng quyÒn cña c¸c c¬ quan nhµ n-íc.
ChÝnh phñ thèng nhÊt qu¶n lý vµ tæ chøc thùc hiÖn c¸c quyÒn cña chñ së
h÷u ®èi víi doanh nghiÖp nhµ n-íc.
Chñ së h÷u cã quyÒn thµnh lËp, s¸t nhËp chia t¸ch, chuyÓn ®æi së h÷u,
gi¶i thÓ doanh nghiÖp, ban hµnh ®iÒu lÖ mÉu tæ chøc ho¹t ®éng cña doanh
nghiÖp, bæ nhiÖm, miÔn nhiÖm khen th-ëng, kû luËt c¸c chøc danh qu¶n lý
chñ chèt, QuyÕt ®Þnh môc tiªu, nhiÖm vô chiÕn l-îc ph¸t triÓn vµ kÕ ho¹ch
trung, dµi h¹n cña doanh nghiÖp.
ChÝnh phñ uû quyÒn cho c¸c bé phËn cÊp cô thÓ cho uû ban nh©n d©n
thµnh phè, tØnh trùc thuéc trung -¬ng, héi ®ång qu¶n trÞ tæng c«ng ty nhµ
n-íc thùc hiÖn, quyÒn chñ së h÷u cña nhµ n-íc phï hîp víi c¸c lo¹i h×nh
doanh nghiÖp.
4.3. §µo t¹o vµ sö dông c¸n bé qu¶n lý doanh nghiÖp nhµ n-íc.
ChÝnh phñ quy ®Þnh tiªu chuÈn c¸n bé qu¶n lý chñ chèt cña doanh
nghiÖp nhµ n-íc, chØ ®¹o x©y dùng hÖ thèng ®µo t¹o, båi d-ìng ®éi ngò gi¸m
®èc doanh nghiÖp.
20