Tài liệu Quản lý thu bảo hiểm xã hội từ các doanh nghiệp tại bảo hiểm xã hội tỉnh phú thọ

BỘ GIÁO DỤC VÀ ðÀO TẠO TRƯỜNG ðẠI HỌC NÔNG NGHIỆP HÀ NỘI ---------
 --------- BÙI THỊ THANH THANH QUẢN LÝ THU BẢO HIỂM XÃ HỘI TỪ CÁC DOANH NGHIỆP TẠI BẢO HIỂM XÃ HỘI TỈNH PHÚ THỌ LUẬN VĂN THẠC SĨ QUẢN TRỊ KINH DOANH Chuyên ngành : QUẢN TRỊ KINH DOANH Mã số : 60.34.05 Người hướng dẫn khoa học : GS.TS. PHẠM THỊ MỸ DUNG HÀ NỘI - 2011 LỜI CAM ðOAN Tôi xin cam ñoan ñây là công trình nghiên cứu khoa học ñộc lập của bản thân tôi. Các số liệu, kết quả trình bày trong luận văn tốt nghiệp là hoàn toàn trung thực và chưa từng ñược ai công bố trong bất kỳ các tiểu luận, luận văn nào trước ñây. Tác giả Bùi Thị Thanh Thanh Trường ðại học Nông Nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sĩ khoa học kinh tế …………………………….. i LỜI CẢM ƠN Sau hai năm học tập, nghiên cứu chương trình Thạc sỹ Quản trị kinh doanh của Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội ñã trang bị cho chúng tôi những kiến thức tổng hợp và hệ thống. Trong quá trình học tập cũng như hoàn thành Luận văn tốt nghiệp tôi ñã nhận ñược sự giúp ñỡ quý báu của: - Tập thể giáo viên và cán bộ Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội. - Viện Sau ñại học thuộc Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội. - Cô giáo – Giáo sư.Tiến sỹ Phạm Thị Mỹ Dung. - Giáo viên chủ nhiệm lớp, các thầy cô giáo trong bộ môn Kế toán – Khoa Quản trị kinh doanh. - Ban cán sự lớp, tập thể học viên lớp Thạc sỹ Quản trị kinh doanh D Phú Thọ (2009 – 2011). - Cơ quan Bảo hiểm xã hội tỉnh Phú Thọ. Nhân dịp hoàn thành luận văn tốt nghiệp, cho phép tôi bày tỏ lời cảm ơn chân thành về sự giúp ñỡ nhiệt tình và thành tâm của các thầy, các cô, ñặc biệt là cô giáo GS.TS Phạm Thị Mỹ Dung, người thân trong gia ñình, các ñồng chí và các bạn ñã luôn bên tôi ñộng viên, khuyến khích tôi trong suốt quá trình hoàn thành khoá học. Hà Nội, tháng 12 năm 2011 Tác giả Bùi Thị Thanh Thanh Trường ðại học Nông Nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sĩ khoa học kinh tế …………………………….. ii MỤC LỤC LỜI CAM ðOAN ..............................................................................................i LỜI CẢM ƠN ....................................................................................................i MỤC LỤC....................................................................................................... iii DANH MỤC CÁC BẢNG ............................................................................ vii DANH MỤC CÁC ðỒ THỊ ........................................................................ viii DANH MỤC CÁC SƠ ðỒ .............................................................................ix DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT...........................................................................x 1 MỞ ðẦU ........................................................................................................1 1.1 Tính cấp thiết của ñề tài..............................................................................1 1.2 Mục tiêu nghiên cứu ...................................................................................2 1.2.1 Mục tiêu chung..........................................................................................2 1.2.2 Mục tiêu cụ thể ..........................................................................................2 1.3 ðối tượng và phạm vi nghiên cứu..............................................................2 1.3.1 ðối tượng nghiên cứu ...............................................................................2 1.3.2 Phạm vi nghiên cứu...................................................................................2 2 CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA ðỀ TÀI...................................4 2.1 Cơ sở lý luận về quản lý thu Bảo hiểm xã hội...........................................4 2.1.1 Khát quát chung về Bảo hiểm xã hội ........................................................4 2.1.1.1 Khái niệm Bảo hiểm xã hội ................................................................... 4 2.1.1.2 Sự cần thiết khách quan của Bảo hiểm xã hội trong nền kinh tế thị trường ................................................................................................................ 6 2.1.1.3 Nguồn thu Bảo hiểm xã hội................................................................... 8 2.1.1.4 Vai trò của công tác thu Bảo hiểm xã hội.......................................... 13 2.1.2 Quản lý thu Bảo hiểm xã hội...................................................................15 2.1.3 Những quy phạm pháp luật chủ yếu ñiều chỉnh công tác quản lý thu BHXH ở Việt Nam ........................................................................................... 19 Trường ðại học Nông Nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sĩ khoa học kinh tế …………………………….. iii 2.1.3.1 ðối tượng tham gia BHXH[40] .......................................................... 21 2.1.3.2 Tiền lương làm căn cứ ñóng BHXH ................................................... 22 2.1.3.3 Phương thức và mức ñóng BHXH...................................................... 23 2.1.3.4 Công tác quản lý thu - nộp BHXH [7]................................................ 24 2.2 Kinh nghiệm quản lý thu Bảo hiểm xã hội..............................................29 2.2.1 Kinh nghiệm một số nước [42] ...............................................................29 2.2.1.1 BHXH ở Nga ....................................................................................... 29 2.2.1.2 BHXH ở Pháp...................................................................................... 29 2.2.1.3 BHXH ở Hà Lan.................................................................................. 29 2.2.1.4 BHXH ở Mỹ ......................................................................................... 30 2.2.1.5 BHXH ở Nhật ...................................................................................... 30 2.2.1.6 BHXH ở Philipin ................................................................................. 31 2.2.2 Kinh nghiệm một số tỉnh của Việt Nam ..................................................32 2.2.2.1 Bảo hiểm xã hội tỉnh Ninh Bình [41].................................................. 32 2.2.2.2 Bảo hiểm xã hội tỉnh Vĩnh Long [41] ................................................. 33 3 ðẶC ðIỂM ðỊA BÀN VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU ...............34 3.1 Tình hình kinh tế - xã hội ở tỉnh Phú Thọ ..............................................34 3.2 Vài nét về Bảo hiểm xã hội tỉnh Phú Thọ................................................35 3.2.1 Quá trình hình thành và phát triển .........................................................35 3.2.2 Cơ cấu tổ chức ........................................................................................41 3.3 Phương pháp nghiên cứu .........................................................................42 3.3.1 Thu thập tài liệu ......................................................................................42 3.3.2 Phương pháp phân tích .........................................................................43 3.3.2.1 Phương pháp phân tích tổng hợp...................................................... 43 3.3.2.2 Phương pháp so sánh.......................................................................... 43 3.3.2.3 Phương pháp chuyên gia .................................................................... 43 4 KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ THẢO LUẬN .........................................44 Trường ðại học Nông Nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sĩ khoa học kinh tế …………………………….. iv 4.1 Kết quả thu bảo hiểm xã hội trên ñịa bàn tinh Phú Thọ ........................44 4.2 Thực trạng quản lý thu BHXH từ các doanh nghiệp .............................47 4.2.1 Lập kế hoạch thu BHXH .........................................................................47 4.2.2 Tổ chức thu BHXH doanh nghiệp ...........................................................48 4.2.3 Ghi chép theo dõi và báo cáo thu BHXH................................................53 4.2.4 Kiểm soát.................................................................................................57 4.2.5 ðánh giá chung về công tác quản lý thu BHXH từ các doanh nghiệp ...58 4.2.5.1 Những mặt ñã ñạt ñược....................................................................... 58 4.2.5.2 Những mặt còn tồn tại......................................................................... 60 4.3 Những nhân tố ảnh hưởng tới quản lý thu BHXH từ các doanh nghiệp tại BHXH tỉnh Phú thọ ...................................................................................63 4.3.1 Quy ñịnh của nhà nước về ñối tượng tham gia BHXH...........................63 4.3.2. Lấy tiền lương làm căn cứ ñóng BHXH.................................................65 4.3.3 Phương thức và mức ñóng BHXH...........................................................68 4.3.4 Quy ñịnh về quản lý thu BHXH hiện hành..............................................69 4.3.5 Nguyên nhân từ cơ quan BHXH..............................................................71 4.3.6 Nguyên nhân từ doanh nghiệp ................................................................74 4.3.7 Sự phối hợp giữa các ban ngành trong tỉnh ...........................................77 4.4 ðề xuất các giải pháp hoàn thiện công tác quản lý thu BHXH từ các doanh nghiệp tại Bảo hiểm xã hội tỉnh Phú Thọ ..........................................77 4.4.1 Một số nguyên tắc trong việc hoàn thiện công tác quản lý thu Bảo hiểm xã hội ................................................................................................................77 4.4.2 Một số giải pháp nhằm hoàn thiện công tác quản lý thu BHXH từ các doanh nghiệp tại BHXH tỉnh Phú Thọ ñến năm 2020. ....................................78 4.4.2.1 Hoàn thiện quy trình quản lý thu BHXH phù hợp với từng loại hình ñối tượng tham gia BHXH .............................................................................. 78 Trường ðại học Nông Nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sĩ khoa học kinh tế …………………………….. v 4.4.2.2 Nâng cao chất lượng, trình ñộ, trách nhiệm của cán bộ công nhân viên .................................................................................................................. 81 4.4.2.3 Ứng dụng công nghệ tin học trong quản lý ........................................ 84 4.4.2.4 ðẩy mạnh công tác thông tin, tuyên truyền ........................................ 87 4.4.2.5 Tăng cường công tác thanh tra, kiểm tra; nâng cao hiệu quả hoạt ñộng thanh tra, kiểm tra và xử lý vi phạm pháp luật BHXH .......................... 90 4.4.2.6 Tăng cường, ñề cao vai trò, hiệu quả trong việc phối kết hợp của các cơ quan quản lý Nhà nước .............................................................................. 91 5 KIẾN NGHỊ VÀ KẾT LUẬN ....................................................................93 5.1 Kết luận......................................................................................................93 5.2 Kiến nghị....................................................................................................95 5.2.1 Kiến nghị với Nhà nước ..........................................................................95 5.2.2 Kiến nghị với cấp ủy, chính quyền ñịa phương ......................................96 5.2.3 Kiến nghị với BHXH Việt Nam ...............................................................96 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO......................................................97 Trường ðại học Nông Nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sĩ khoa học kinh tế …………………………….. vi DANH MỤC CÁC BẢNG Số bảng Tên bảng Trang 2.1 Bảng tổng hợp nguồn thu BHXH 3.1 Số lao ñộng tham gia BHXH từ năm 2006 - 2010 38 3.2 Tình hình thu chi BHXH 39 4.1 Thu BHXH từ năm 2006 - 2010 44 4.2 Thu BHXH theo các loại hình từ năm 2006 - 2010 45 4.3 Kết quả thực hiện kế hoạch thu BHXH ñối với khối trực thu từ năm 2006 – 2010 4.4 Thu BHXH từ các doanh nghiệp tại BHXH tỉnh Phú Thọ qua các năm 4.5 Thu BHXH theo khối loại hình doanh nghiệp ñối với các doanh nghiệp trực thu qua các năm 4.6 Kết quả truy thu nợ ñọng của các doanh nghiệp tại BHXH tỉnh Phú Thọ 4.7 Số lao ñộng tham gia BHXH theo khối loại hình Trường ðại học Nông Nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sĩ khoa học kinh tế …………………………….. 9 49 50 51 57 64 vii DANH MỤC CÁC ðỒ THỊ ðồ thị 4.1 Tên biểu Trang Cơ cấu về việc tham gia BHXH của các doanh nghiệp trên ñịa bàn tỉnh Phú Thọ Trường ðại học Nông Nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sĩ khoa học kinh tế …………………………….. 62 viii DANH MỤC CÁC SƠ ðỒ Số sơ ñồ Tên sơ ñồ Trang 2.1 Kết cấu nguồn thu BHXH 12 2.2 Mô tả quá trình quản lý 16 2.3 Bốn chức năng của quản lý 17 3.1 Sơ ñồ tổ chức bộ máy của BHXH tỉnh Phú Thọ 42 4.1 Quy trình thu 54 Trường ðại học Nông Nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sĩ khoa học kinh tế …………………………….. ix DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT Từ viết tắt Nguyên nghĩa BHXH Bảo hiểm xã hội BHYT Bảo hiểm y tế DN Doanh nghiệp HCSN Hành chính sự nghiệp NSNN Ngân sách nhà nước TRð Triệu ñồng SDLð Sử dụng lao ñộng Trường ðại học Nông Nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sĩ khoa học kinh tế …………………………….. x 1 MỞ ðẦU 1.1 Tính cấp thiết của ñề tài Bảo hiểm xã hội (BHXH) là một lĩnh vực quan trọng trong xã hội ngày nay. Nó có vai trò rất lớn trong việc ñảm bảo an toàn xã hội ñồng thời góp phần ổn ñịnh và thúc ñẩy sự phát triển của xã hội. Sự phát triển của BHXH phụ thuộc vào ñiều kiện phát triển kinh tế xã hội của mỗi nước cũng như các chính sách phát triển của mỗi quốc gia trong các thời kỳ khác nhau. ðồng thời sự phát triển của BHXH cũng phản ánh sự phát triển của một xã hội, một nền kinh tế nước ñó. Thực hiện Bộ Luật lao ñộng trong ñó có Chương XII về bảo hiểm xã hội (BHXH) nhất là từ khi Chính phủ ban hành Nghị ñịnh số 12/Nð-CP ngày 23/01/1995 thì các ñối tượng tham gia ñóng, hưởng BHXH ñã ñược mở rộng ñến tất cả các thành phần kinh tế. Qua các năm thực hiện số lao ñộng tham gia BHXH tăng hàng năm khoảng 7,5%, số thu BHXH tăng bình quân khoảng 10% và hình thành quỹ BHXH ñộc lập với ngân sách nhà nước. ðây là bước chuyển ñổi căn bản về sự nghiệp BHXH từ cơ chế bao cấp chủ yếu dựa vào ngân sách nhà nước sang cơ chế quỹ BHXH chủ yếu dựa trên nguồn thu do người lao ñộng, người chủ sử dụng lao ñộng ñóng góp… ñể chi trả các chế ñộ BHXH. Tuy nhiên, ñến nay số lao ñộng tham gia BHXH mới chiếm một tỷ lệ nhỏ so với lực lượng lao ñộng trong xã hội. Tại hội thảo ñánh giá hai năm thực hiện Luật BHXH, báo cáo về tình hình thực hiện Luật BHXH, lãnh ñạo Vụ BHXH cho biết: Tính ñến cuối năm 2008, cả nước có 8,527 triệu người tham gia BHXH bắt buộc, chiếm gần 70% số lao ñộng thuộc diện tham gia bắt buộc. Số lao ñộng chưa tham gia BHXH tập trung chủ yếu ở khu vực ngoài nhà nước, chủ yếu là do ñơn vị sử lao ñộng, người lao ñộng không thực hiện theo ñúng pháp luật về thu BHXH, còn cố tình tìm mọi cách trốn ñóng Trường ðại học Nông Nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sĩ khoa học kinh tế …………………………….. 1 BHXH hoặc nợ ñọng BHXH thời gian dài, thậm chí có những ñơn vị sử dụng lao ñộng lạm dụng quỹ BHXH, lạm dụng tiền ñóng BHXH của người lao ñộng ñể làm vốn sản xuất kinh doanh… Do ñó, ñã ảnh hưởng không nhỏ ñến việc thực hiện chế ñộ, chính sách BHXH cho người lao ñộng nói chung và việc thực hiện công tác quản lý thu BHXH nói riêng, làm giảm hiệu lực của cơ quan BHXH trong hoạt ñộng quản lý thu, nộp BHXH. Do vậy, ñể ñảm bảo nguyên tắc thu ñúng, thu ñủ, thu kịp thời, ñáp ứng ñược những yêu cầu trong công tác quản lý thu BHXH nhằm nâng cao hiệu quả công tác quản lý thu BHXH thì việc nghiên cứu ñề tài "Quản lý thu Bảo hiểm xã hội từ các doanh nghiệp tại Bảo hiểm xã hội tỉnh Phú Thọ" là hết sức quan trọng và cần thiết. 1.2 Mục tiêu nghiên cứu 1.2.1 Mục tiêu chung ðánh giá thực trạng quản lý thu Bảo hiểm xã hội từ các doanh nghiệp tại BHXH tỉnh Phú Thọ và ñề xuất tăng cường quản lý nguồn thu này. 1.2.2 Mục tiêu cụ thể - Tổng quát hóa cơ sở lý luận về quản lý thu BHXH. - ðánh giá thực trạng quản lý thu BHXH từ các doanh nghiệp tại BHXH tỉnh Phú Thọ. - ðề xuất giải pháp tăng cường quản lý thu BHXH từ các doanh nghiệp. 1.3 ðối tượng và phạm vi nghiên cứu 1.3.1 ðối tượng nghiên cứu ðề tài tập trung nghiên cứu về quản lý thu Bảo hiểm xã hội bắt buộc từ các doanh nghiệp tại BHXH tỉnh Phú Thọ 1.3.2 Phạm vi nghiên cứu Nghiên cứu các vấn ñề về thu, nộp BHXH của người lao ñộng, người sử dụng lao ñộng và cơ quan BHXH, các yếu tố ảnh hưởng ñến số thu BHXH, Trường ðại học Nông Nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sĩ khoa học kinh tế …………………………….. 2 ñối tượng nộp BHXH, phương thức ñóng, quy trình tổ chức quản lý thu, nguyên nhân các doanh nghiệp né, tránh nộp BHXH và ñề xuất những biện pháp chống thất thu BHXH. Phạm vi nghiên cứu của ñề tài là tập trung nghiên cứu trên ñịa bàn tỉnh Phú Thọ (Cụ thể là các doanh nghiệp thu nộp tại BHXH tỉnh Phú Thọ trong giai ñoạn từ năm 2006 ñến năm 2010). Trường ðại học Nông Nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sĩ khoa học kinh tế …………………………….. 3 2 CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA ðỀ TÀI 2.1 Cơ sở lý luận về quản lý thu Bảo hiểm xã hội 2.1.1 Khát quát chung về Bảo hiểm xã hội 2.1.1.1 Khái niệm Bảo hiểm xã hội Bảo hiểm và BHXH ñã hình thành rất sớm trong lịch sử phát triển của xã hội loài người và ñã ñược nhiều nhà khoa học ñề cập và nghiên cứu một cách sâu sắc dưới nhiều góc ñộ và khía cạnh khác nhau. Tuy nhiên, cho ñến nay chưa có một ñịnh nghĩa thống nhất về BHXH. Bởi lẽ, BHXH là ñối tượng nghiên cứu của nhiều môn khoa học khác nhau như kinh tế, xã hội, pháp lý... Do ñó, hiện nay còn tồn tại nhiều quan niệm khác nhau về BHXH, tuỳ thuộc vào góc ñộ nghiên cứu của các nhà khoa học. Theo từ ñiển Bách khoa: "BHXH là sự ñảm bảo, thay thế hoặc bù ñắp một phần thu nhập cho người lao ñộng khi họ mất hoặc giảm thu nhập do bị ốm ñau, thai sản, tai nạn lao ñộng và bệnh nghề nghiệp, tàn tật, thất nghiệp, tuổi già, tử tuất, dựa trên cơ sở một quỹ tài chính do sự ñóng góp của các bên tham gia BHXH, có sự bảo hộ của Nhà nước theo pháp luật, nhằm ñảm bảo, an toàn ñời sống cho người lao ñộng và gia ñình họ, ñồng thời góp phần ñảm bảo an toàn xã hội" Tổ chức lao ñộng quốc tế ñưa ra khái niệm về BHXH như sau: BHXH là sự bảo vệ mà xã hội cung cấp cho các thành viên của mình thông qua một loạt các biện pháp công cộng, nhằm chống lại những khó khăn về kinh tế và xã hội dẫn ñến việc ngừng hoặc giảm sút ñáng kể về thu nhập gây ra bởi ốm ñau, thai sản, tai nạn lao ñộng, thất nghiệp, tàn tật, tuổi già, và chết; ñồng thời bảo ñảm chăm sóc y tế và trợ cấp cho các gia ñình ñông con. Khái niệm này ñã phản ánh ñược sự kết hợp hai mặt của BHXH là mặt kinh tế và mặt xã hội [11]. Trường ðại học Nông Nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sĩ khoa học kinh tế …………………………….. 4 Theo quan ñiểm của Bộ Lao ñộng Thương binh và Xã hội: BHXH là sự bảo ñảm thay thế hoặc bù ñắp một phần thu nhập ñối với người lao ñộng khi họ gặp phải những biến cố làm giảm hoặc mất khả năng lao ñộng hoặc mất việc làm, bằng cách hình thành và sử dụng một quỹ tài chính tập trung do sự ñóng góp của người sử dụng lao ñộng và người lao ñộng, nhằm bảo ñảm an toàn ñời sống cho người lao ñộng và gia ñình họ, góp phần bảo ñảm an toàn xã hội [17]. Quan niệm này ñã thể hiện cách thức tổ chức và thực hiện BHXH, ñồng thời nhấn mạnh mặt kinh tế của Bảo hiểm và BHXH ñã hình thành rất sớm trong lịch sử phát triển của xã hội loài người và ñã ñược nhiều nhà khoa học ñề cập và nghiên cứu một cách sâu sắc dưới nhiều góc ñộ và khía cạnh khác nhau. Tuy nhiên, cho ñến nay chưa có một ñịnh nghĩa thống nhất về BHXH. Bởi lẽ, BHXH là ñối tượng nghiên cứu của nhiều môn khoa học khác nhau như kinh tế, xã hội, pháp lý... Do ñó, hiện nay còn tồn tại nhiều quan niệm khác nhau về BHXH, tuỳ thuộc vào góc ñộ nghiên cứu của các nhà khoa học . Còn theo quan niệm của BHXH Việt Nam: BHXH là sự bảo vệ của xã hội ñối với người lao ñộng thông qua việc huy ñộng các nguồn ñóng góp ñể trợ cấp cho họ, nhằm khắc phục những khó khăn về kinh tế và xã hội do bị ngừng hoặc bị giảm thu nhập gây ra bởi ốm ñau, thai sản, tai nạn, thất nghiệp, mất khả năng lao ñộng, tuổi già và chết. ðồng thời, bảo ñảm chăm sóc y tế và trợ cấp cho các thân nhân trong gia ñình người lao ñộng, ñể góp phần ổn ñịnh cuộc sống của bản thân người lao ñộng và gia ñình, góp phần an toàn xã hội. Quan niệm trên ñây ñã phản ánh ñầy ñủ hai mặt của BHXH là mặt kinh tế và mặt xã hội, thể hiện bản chất của BHXH [40]. Như vậy, có thể khái quát về BHXH như sau: BHXH là hệ thống bảo ñảm khoản thu nhập thay thế cho người lao ñộng trong các trường hợp bị giảm hoặc mất khả năng lao ñộng hay mất việc làm, thông qua việc hình Trường ðại học Nông Nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sĩ khoa học kinh tế …………………………….. 5 thành và sử dụng quỹ tài chính do sự ñóng góp của các bên tham gia và có sự ủng hộ của Nhà nước, nhằm góp phần bảo ñảm ổn ñịnh ñời sống cho người lao ñộng và gia ñình họ ñồng thời góp phần bảo vệ an toàn xã hội. ðối tượng của BHXH chính là thu nhập bị biến ñộng giảm hoặc mất do bị giảm hoặc mất khả năng lao ñộng hoặc mất việc làm của những người lao ñộng tham gia BHXH. 2.1.1.2 Sự cần thiết khách quan của Bảo hiểm xã hội trong nền kinh tế thị trường Trong quá trình sinh tồn và trưởng thành của mỗi con người, nhằm thoả mãn những nhu cầu thiết yếu nhất là ăn, ở, mặc, sinh hoạt, v.v..., con người phải lao ñộng ñể làm ra những của cải, vật chất cần thiết. Nhưng trong thực tế, không phải lúc nào con người cũng gặp may mắn, thuận lợi, có ñầy ñủ thu nhập và mọi ñiều kiện sinh sống bình thường. Trái lại, có rất nhiều trường hợp khó khăn, trắc trở, rủi ro xảy ra do ñiều kiện tự nhiên, môi trường sống, hoặc ñiều kiện xã hội làm con người bị giảm hoặc mất thu nhập hoặc các ñiều kiện sống khác như ốm ñau, tai nạn, mất việc làm, mất người nuôi dưỡng, già yếu, tử vong... Khi rơi vào các trường hợp này, các nhu cầu cần thiết của cuộc sống không những không giảm ñi mà còn tăng thêm, thậm chí còn phát sinh nhu cầu mới như thuốc men, chữa trị... Vì vậy, ñể vượt qua những khó khăn, ñể tồn tại và phát triển con người ñã tìm ra nhiều cách giải quyết khác nhau. Từ xa xưa, con người ñã có ý thức san sẻ, cưu mang ñùm bọc lẫn nhau trong họ hàng, trong cộng ñồng làng, xóm, thôn, bản... theo tinh thần tương thân tương ái, "nhường cơm sẻ áo", "lá lành ñùm lá rách", "tích cốc phòng cơ, tích y phòng hàn". Sự tương trợ cộng ñồng dần dần ñược mở rộng và phát triển dưới nhiều hình thức khác nhau như việc lập quỹ tương tế, các hội ñoàn bằng tiền hoặc bằng hiện vật ñể trợ giúp lẫn nhau. Những hình thức trợ giúp tự nguyện của cá nhân, của cộng ñồng ñã góp phần bảo ñảm nguồn vật chất Trường ðại học Nông Nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sĩ khoa học kinh tế …………………………….. 6 cần thiết cho những người hoạn nạn vượt qua khó khăn, thiếu thốn. ðây chính là hình thức manh nha của bảo hiểm, nhưng sự tương hỗ này vẫn chỉ mang tính tự phát và chỉ ñược thực hiện trong cộng ñồng nhỏ. Sự trợ giúp này là thụ ñộng, cục bộ, không ổn ñịnh và không chắc chắn. Vì vậy, ñòi hỏi phải có sự trợ giúp có tổ chức, có quan hệ ràng buộc. Nhu cầu này là bức bách, ñặc biệt sau cuộc cách mạng công nghiệp. Quá trình công nghiệp hoá ở các nước công nghiệp phát triển ñã làm ñội ngũ làm công ăn lương tăng nhanh, cuộc sống của họ phụ thuộc chủ yếu vào thu nhập do lao ñộng làm thuê mang lại. Sự hẫng hụt về tiền lương khi bị ốm ñau, tai nạn, rủi ro, mất việc làm, già yếu... luôn ñe doạ ñối với người không có nguồn thu nhập nào khác ngoài tiền lương. Các cuộc ñấu tranh của người lao ñộng ñòi giảm giờ làm, tăng tiền lương và trợ cấp cho họ khi bị ốm ñau, tai nạn, rủi ro, già yếu... diễn ra ngày càng gay gắt ảnh hưởng không nhỏ ñến sản xuất, kinh doanh và trật tự, an toàn xã hội. Trước sức ép của người lao ñộng và ñể duy trì lực lượng làm công ăn lương - những người tạo ra của cải vật chất cho xã hội, giới chủ buộc phải từng bước can thiệp, cam kết ñảm bảo cho người lao ñộng có một khoản thu nhập nhất ñịnh gọi là trợ cấp ñể họ trang trải những nhu cầu sinh sống thiết yếu khi ốm ñau, tai nạn... Mặt khác, khi nền kinh tế hàng hoá phát triển, việc thuê mướn nhân công trở nên phổ biến. Lúc ñầu người chủ chỉ cam kết trả công lao ñộng, nhưng về sau ñã phải cam kết cả việc bảo ñảm cho người làm thuê có một số thu nhập nhất ñịnh ñể họ trang trải những nhu cầu thiết yếu khi không may bị ốm ñau, tại nạn, thai sản v.v... Trong thực tế, nhiều khi các trường hợp trên không xảy ra và người chủ không phải chi ra một ñồng nào. Nhưng cũng có khi xảy ra dồn dập, buộc họ phải bỏ ra một lúc nhiều khoản tiền lớn mà họ không muốn. Vì thế, mâu thuẫn chủ - thợ phát sinh, giới thợ liên kết ñấu tranh buộc giới chủ thực hiện cam kết. Cuộc ñấu tranh này diễn ra Trường ðại học Nông Nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sĩ khoa học kinh tế …………………………….. 7 ngày càng rộng lớn và có tác ñộng nhiều mặt ñến ñời sống kinh tế xã hội. Do vậy, Nhà nước ñã phải ñứng ra can thiệp và ñiều hoà mâu thuẫn. Sự can thiệp này một mặt làm tăng ñược vai trò của Nhà nước, mặt khác buộc cả giới chủ và giới thợ phải ñóng góp một khoản tiền nhất ñịnh hàng tháng ñược tính toán chặt chẽ dựa trên cơ sở xác suất rủi ro xảy ra ñối với người làm thuê. Số tiền ñóng góp của cả chủ và thợ hình thành một quỹ tiền tệ tập trung trên phạm vi quốc gia. Quỹ này còn ñược bổ sung từ ngân sách Nhà nước khi cần thiết nhằm ñảm bảo ñời sống cho người lao ñộng khi gặp phải những biến cố bất lợi. Chính nhờ những mối quan hệ ràng buộc ñó mà cuộc sống của người lao ñộng và gia ñình họ ngày càng ñược ñảm bảo ổn ñịnh. Giới chủ cũng thấy mình ñỡ bị thiệt hại về kinh tế, ổn ñịnh lực lượng lao ñộng ñể phát triển sản xuất kinh doanh, tránh ñược những xáo trộn không cần thiết. Vì vậy, nguồn quỹ tiền tệ tập trung ñược thiết lập ngày càng lớn và nhanh chóng. Khả năng giải quyết các phát sinh lớn của quỹ ngày càng ñảm bảo. Toàn bộ những hoạt ñộng với những mối quan hệ ràng buộc chặt chẽ trên ñược thế giới quan niệm là BHXH ñối với người lao ñộng. Như vậy BHXH ra ñời và phát triển là một tất yếu khách quan và ngày càng phát triển cùng với sự phát triển của mỗi quốc gia, mọi thành viên trong xã hội ñều thấy cần thiết tham gia BHXH, nó trở thành quyền lợi và nhu cầu của người lao ñộng và ñược thừa nhận là nhu cầu tất yếu khách quan. 2.1.1.3 Nguồn thu Bảo hiểm xã hội Theo Luật Bảo hiểm xã hội thì: Thứ nhất, ñóng góp của người lao ñộng và người sử dụng lao ñộng (SDLð) Thực hiện hình thức thu BHXH ñối với tất cả người lao ñộng làm việc theo hợp ñồng lao ñộng từ ñủ ba tháng trở lên không kể số lao ñộng (trước năm 2003 chỉ thu BHXH ở những ñơn vị có từ 10 lao ñộng trở lên). Trường ðại học Nông Nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sĩ khoa học kinh tế …………………………….. 8 - Mức ñóng của người lao ñộng là 5% cho quỹ hưu trí, tử tuất và từ năm 2010 cứ 2 năm tăng 1% cho ñến khi ñạt mức 8%. - Mức ñóng và phương thức ñóng của người lao ñộng Việt Nam làm việc có thời hạn ở nước ngoài do Chính phủ quy ñịnh. - Mức ñóng và phương thức ñóng của người SDLð: hàng tháng, người SDLð ñóng trên quỹ tiền lương, tiền công ñóng BHXH của người lao ñộng như sau: + 3% vào quỹ ốm ñau và thai sản; trong ñó người SDLð giữ lại 2% ñể trả kịp thời cho người lao ñộng ñủ ñiều kiện hưởng chế ñộ ốm ñau, thai sản và thực hiện quyết toán hàng quý với tổ chức BHXH; + 1% vào quỹ tai nạn lao ñộng, bệnh nghề nghiệp; + 11% vào quỹ hưu trí và tử tuất; từ năm 2010 trở ñi, cứ hai năm một lần ñóng thêm 1% cho ñến khi ñạt mức ñóng là 14%. - Tiền lương làm căn cứ ñóng BHXH không có phụ cấp khu vực. - Quy ñịnh mức trần ñóng BHXH, cao nhất bằng 20 lần mức lương tối thiểu chung theo quy ñịnh trong từng thời kỳ. Thứ hai, Ngân sách Nhà nước (NSNN) cấp kinh phí vào Quỹ BHXH ñể BHXH Việt Nam trả ñủ và kịp thời lương hưu, trợ cấp BHXH cho người hưởng lương hưu, trợ cấp BHXH trước ngày 01 tháng 01 năm 1995 và quân nhân trực tiếp tham gia kháng chiến chống Mỹ cứu nước từ ngày 30 tháng 4 năm 1975 trở về trước, có 20 năm trở lên phục vụ quân ñội ñã phục viên, xuất ngũ. Thứ ba, các khoản tài trợ, viện trợ từ các tổ chức, cá nhân trong và ngoài nước; tiền lãi từ hoạt ñộng ñầu tư nhằm bảo toàn và tăng trưởng quỹ. Trường ðại học Nông Nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sĩ khoa học kinh tế …………………………….. 9