Tài liệu Quản lý thu bảo hiểm xã hội trên địa bàn tỉnh phú thọ

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO UBND TỈNH PHÚ THỌ TRƯỜNG ĐẠI HỌC HÙNG VƯƠNG NGUYỄN THỊ VIỆT PHƯƠNG QUẢN LÝ THU BẢO HIỂM XÃ HỘI TRÊN ĐỊA BÀN TỈNH PHÚ THỌ LUẬN VĂN THẠC SĨ Chuyên ngành: Quản lý kinh tế Phú Thọ, năm 2020 BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO UBND TỈNH PHÚ THỌ TRƯỜNG ĐẠI HỌC HÙNG VƯƠNG NGUYỄN THỊ VIỆT PHƯƠNG QUẢN LÝ THU BẢO HIỂM XÃ HỘI TRÊN ĐỊA BÀN TỈNH PHÚ THỌ LUẬN VĂN THẠC SĨ Chuyên ngành: Quản lý kinh tế Mã số: 8310110 Người hướng dẫn khoa học: TS. Lê Thị Thanh Thủy Phú Thọ, năm 2020 i LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan công trình nghiên cứu này do chính tôi thực hiện. Kết quả nghiên cứu của luận văn là trung thực. Các nội dung mà tôi có kế thừa, tham khảo từ các nguồn tài liệu đều được trích dẫn đầy đủ theo quy định và nêu rõ trong danh mục tài liệu tham khảo. Phú Thọ, ngày tháng năm 2020 Học viên ii LỜI CẢM ƠN Để hoàn thành luận văn này, tôi đã nhận được sự giúp đỡ, động viên của nhiều tổ chức và cá nhân, tôi xin được bày tỏ lòng cảm ơn sâu sắc tới tất cả các tổ chức và cá nhân đã tạo điều kiện giúp đỡ tôi trong quá trình học tập và nghiên cứu. Trước hết, tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc tới TS. Lê Thị Thanh Thủy đã tận tình hướng dẫn, động viên, giúp đỡ tôi trong quá trình nghiên cứu và hoàn thành luận văn. Tôi xin cảm ơn Ban Giám hiệu trường Đại học Hùng Vương và các thầy, cô của Khoa Kinh tế và Quản trị kinh doanh, Phòng Đào tạo đã giúp đỡ, góp ý và tạo mọi điều kiện tốt nhất cho tôi trong quá trình nghiên cứu và hoàn thiện luận văn. Trân trọng cảm ơn Ban Lãnh đạo Bảo hiểm xã hội tỉnh Phú Thọ và các đồng nghiệp đã cung cấp số liệu, giúp đỡ tôi trong quá trình nghiên cứu. Tôi xin cảm ơn bạn bè, gia đình và đồng nghiệp đã động viên, giúp đỡ tôi trong suốt quá trình học tập và thực hiện luận văn. Phú Thọ, ngày tháng năm 2020 Học viên iii MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN ........................................................................................................ i LỜI CẢM ƠN .............................................................................................................ii MỤC LỤC ................................................................................................................. iii DANH MỤC BẢNG .................................................................................................. vi DANH MỤC HÌNH, SƠ ĐỒ ....................................................................................vii DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT............................................................................... viii PHẦN MỞ ĐẦU ........................................................................................................ 1 1. Tính cấp thiết của đề tài ......................................................................................1 2. Mục tiêu và nhiệm vụ nghiên cứu .......................................................................2 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu .......................................................................2 4. Quan điểm, phương pháp tiếp cận và phương pháp nghiên cứu .........................3 5. Đóng góp mới của luận văn ................................................................................5 6. Kết cấu của luận văn ...........................................................................................5 7. Lịch sử nghiên cứu ..............................................................................................5 Chương 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ KINH NGHIỆM THỰC TIỄN VỀ QUẢN LÝ THU BẢO HIỂM XÃ HỘI TRÊN ĐỊA BÀN TỈNH.............................................. 9 1.1. Một số vấn đề lý luận cơ bản về bảo hiểm xã hội ............................................9 1.1.1. Khái niệm bảo hiểm xã hội ............................................................................... 9 1.1.2. Phân loại bảo hiểm xã hội ............................................................................... 11 1.1.3. Đặc điểm của bảo hiểm xã hội ........................................................................ 11 1.1.4. Vai trò của bảo hiểm xã hội ............................................................................ 13 1.1.5. Nguyên tắc bảo hiểm xã hội ............................................................................ 15 1.2. Quản lý thu bảo hiểm xã hội trên địa bàn tỉnh ...............................................15 1.2.1. Khái niệm, mục tiêu và nguyên tắc quản lý thu bảo hiểm xã hội trên địa bàn tỉnh ............................................................................................................................. 15 1.2.2. Đối tượng, công cụ quản lý thu bảo hiểm xã hội trên địa bàn tỉnh ................. 19 1.2.3. Nội dung quản lý thu bảo hiểm xã hội trên địa bàn tỉnh ................................. 20 1.2.4. Các tiêu chí đánh giá công tác quản lý thu bảo hiểm xã hội trên địa bàn tỉnh 35 1.2.5. Các yếu tố ảnh hưởng đến quản lý thu bảo hiểm xã hội trên địa bàn tỉnh........... 38 iv 1.3. Kinh nghiệm quản lý thu bảo hiểm xã hội của một số địa phương và bài học rút ra cho Bảo hiểm xã hội tỉnh Phú Thọ ..............................................................41 1.3.1. Kinh nghiệm quản lý thu bảo hiểm xã hội của một số địa phương ................ 41 1.3.2. Bài học về quản lý thu bảo hiểm xã hội cho Bảo hiểm xã hội tỉnh Phú Thọ .. 44 Tiểu kết Chương 1 .................................................................................................44 Chương 2. THỰC TRẠNG QUẢN LÝ THU BẢO HIỂM XÃ HỘI TRÊN ĐỊA BÀN TỈNH PHÚ THỌ ............................................................................................ 45 2.1. Khái quát về tỉnh Phú Thọ và Bảo hiểm xã hội tỉnh Phú Thọ .......................45 2.1.1. Khái quát về tỉnh Phú Thọ .............................................................................. 45 2.1.2. Khái quát về Bảo hiểm xã hội tỉnh Phú Thọ ................................................... 48 2.2. Thực trạng quản lý thu bảo hiểm xã hội trên địa bàn tỉnh Phú Thọ giai đoạn 2015-2019..............................................................................................................53 2.2.1. Quản lý đối tượng, mức đóng và phương thức đóng bảo hiểm xã hội bắt buộc trên địa bàn tỉnh Phú Thọ .......................................................................................... 53 2.2.2. Lập và phân bổ kế hoạch thu bảo hiểm xã hội bắt buộc trên địa bàn tỉnh Phú Thọ ............................................................................................................................ 56 2.2.3. Tổ chức thực hiện thu bảo hiểm xã hội bắt buộc trên địa bàn tỉnh Phú Thọ .. 59 2.2.4. Quản lý tiền thu và nợ BHXH bắt buộc trên địa bàn tỉnh Phú Thọ ................ 61 2.2.5. Thanh tra, kiểm tra quản lý thu bảo hiểm xã hội bắt buộc trên địa bàn tỉnh Phú Thọ ............................................................................................................................ 71 2.3. Đánh giá chung về quản lý thu bảo hiểm xã hội trên địa bàn tỉnh Phú Thọ ..77 2.3.1. Những kết quả đạt được .................................................................................. 77 2.3.2. Những hạn chế ................................................................................................ 78 2.3.3. Nguyên nhân của những hạn chế .................................................................... 79 Tiểu kết Chương 2 ..................................................................................................... 82 Chương 3. PHƯƠNG HƯỚNG VÀ GIẢI PHÁP TĂNG CƯỜNG QUẢN LÝ THU BẢO HIỂM XÃ HỘI TRÊN ĐỊA BÀN TỈNH PHÚ THỌ ........................ 83 3.1. Phương hướng, mục tiêu tăng cường quản lý thu bảo hiểm xã hội trên địa bàn tỉnh Phú Thọ đến năm 2025 ...................................................................................... 83 v 3.1.1. Phương hướng tăng cường quản lý thu bảo hiểm xã hội trên địa bàn tỉnh Phú Thọ ............................................................................................................................ 83 3.1.2. Mục tiêu tăng cường quản lý thu bảo hiểm xã hội trên địa bàn tỉnh Phú Thọ ....... 86 3.2. Các giải pháp cơ bản nhằm tăng cường quản lý thu bảo hiểm xã hội trên địa bàn tỉnh Phú Thọ ...................................................................................................86 3.2.1. Đẩy mạnh công tác tuyên truyền về bảo hiểm xã hội ..................................... 86 3.2.2. Tăng cường quản lý đối tượng tham gia, mức lương đóng bảo hiểm xã hội .. 91 3.2.3. Xử lý nợ và trốn đóng bảo hiểm xã hội đối với doanh nghiệp ....................... 93 3.2.4. Nâng cao hiệu quả hoạt động thanh tra, kiểm tra quản lý thu bảo hiểm xã hội đối với doanh nghiệp ................................................................................................. 97 3.2.5. Nâng cao chất lượng nguồn nhân lực .............................................................. 99 3.2.6. Tăng cường ứng dụng công nghệ thông tin .................................................. 103 Tiểu kết Chương 3 ...............................................................................................104 KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ .............................................................................. 105 1. Kết luận ...........................................................................................................105 2. Kiến nghị .........................................................................................................106 2.1. Kiến nghị với cơ quan quản lý nhà nước có thẩm quyền................................. 106 2.2. Kiến nghị với Ủy ban nhân dân tỉnh Phú Thọ ................................................. 106 2.3. Kiến nghị với BHXH Việt Nam....................................................................... 107 TÀI LIỆU THAM KHẢO ....................................................................................... 108 vi DANH MỤC BẢNG Bảng 2.1: Dân số, lao động và tổng sản phẩm trong tỉnh Phú Thọ giai đoạn 20152019 ........................................................................................................... 46 Bảng 2.2: Loại hình, số lượng người tham gia bảo hiểm xã hội bắt buộc trên địa bàn tỉnh Phú Thọ giai đoạn 2015- 2019 ........................................................... 55 Bảng 2.3: Kế hoạch thu BHXH bắt buộc trên địa bàn tỉnh Phú Thọ giai đoạn 20152019 ........................................................................................................... 58 Bảng 2.4: Số thu BHXH bắt buộc trên địa bàn tỉnh Phú Thọ so với kế hoạch BHXH Việt Nam giao giai đoạn 2015-2019 ......................................................... 59 Bảng 2.5: Số lao động, số tiền thu BHXH bắt buộc của cả nước và tỉnh Phú Thọ giai đoạn 2015-2019 ......................................................................................... 62 Bảng 2.6: Số doanh nghiệp tham gia BHXH bắt buộc trên địa bàn tỉnh Phú Thọ giai đoạn 2015-2019 ......................................................................................... 63 Bảng 2.7: Số tiền thu BHXH bắt buộc theo các khối giai đoạn 2015 - 2019 ........... 66 Bảng 2.8: Tình hình nợ đọng BHXH theo khối loại hình giai đoạn 2015 – 2019 .... 68 Bảng 2.9: Số nợ BHXH của các doanh nghiệp trên địa bàn tỉnh Phú Thọ ............... 70 Bảng 2.10: Đơn vị, số người chưa tham gia BHXH bắt buộc giai đoạn 2015 2019 ........................................................................................................... 72 Bảng 2.11: Báo cáo thực hiện kế hoạch thanh tra - kiểm tra năm 2018, 2019 ......... 74 Bảng 3.1: Kế hoạch đào tạo, bồi dưỡng viên chức giai đoạn 2020 - 2025 ............... 99 Bảng 3.2: Kế hoạch tuyên truyền hằng năm ............................................................. 87 Bảng 3.3: Kế hoạch phát triển tăng thêm số đơn vị, lao động tham gia bảo hiểm xã hội năm 2020-2021 ................................................................................... 91 vii DANH MỤC HÌNH, SƠ ĐỒ Hình 2.1. Bản đồ tỉnh Phú Thọ ................................................................................. 45 Sơ đồ 1.1: Quy trình thu BHXH. .............................................................................. 28 Sơ đồ 1.2: Quy trình quản lý tiền thu BHXH ........................................................... 29 Sơ đồ 2.1: Cơ cấu tổ chức bộ máy Bảo hiểm xã hội tỉnh Phú Thọ ........................... 52 Sơ đồ 2.2. Lập kế hoạch thu ...................................................................................... 57 Sơ đồ 2.3: Quy trình thu, cấp sổ BHXH, thẻ BHYT đối tượng tham gia BHXH bắt buộc ....................................................................................................... 60 Sơ đồ 3.1. Mô hình đào tạo ..................................................................................... 100 viii DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT ASXH An sinh xã hội BHXH Bảo hiểm xã hội BHYT Bảo hiểm y tế BHTN Bảo hiểm thất nghiệp CC Cơ cấu CNTT Công nghệ thông tin CP Chính phủ DN Doanh nghiệp DNNN Doanh nghiệp nhà nước DN LDNN Doanh nghiệp liên doanh nước ngoài DN NQD Doanh nghiệp ngoài quốc doanh HCSN Hành chính sự nghiệp HĐLĐ Hợp đồng lao động HĐND Hội đồng nhân dân HTX Hợp tác xã KH Kế hoạch NĐ Nghị định NSNN Ngân sách nhà nước PTBQ Phát triển bình quân QĐ Quyết định QLNN Quản lý nhà nước SL Số lượng SXKD Sản xuất kinh doanh TNHH Trách nhiệm hữu hạn UBND Ủy ban nhân dân 1 PHẦN MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Bảo hiểm xã hội (BHXH) là một chính sách nhằm chăm lo đời sống cho người lao động. Chính sách BHXH có tính nhân văn, nhân đạo cao cả, trên nguyên tắc cộng đồng chia sẻ rủi ro, lấy số đông bù số ít. Do đó, chính sách BHXH đảm bảo an sinh xã hội và là nền tảng cho phát triển kinh tế và ổn định chính trị của mỗi quốc gia. Thực hiện chính sách BHXH, sự hình thành và phát triển quỹ BHXH đáp ứng yêu cầu nghị quyết Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ IX đã xác định là: “Từng bước mở rộng vững chắc hệ thống BHXH và an sinh xã hội, tiến tới áp dụng chế độ BHXH cho mọi người lao động, mọi tầng lớp nhân dân”. BHXH giữ vị trí quyết định trong vấn đề bảo toàn và tăng trưởng quỹ BHXH. Vì vậy, để chính sách BHXH tồn tại và phát triển thì phải đặc biệt quan tâm đến quản lý thu BHXH. Sau gần 25 năm hoạt động, BHXH tỉnh Phú Thọ đã đạt được những kết quả đáng ghi nhận, góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội của tỉnh. Tuy nhiên, công tác quản lý BHXH của tỉnh nói chung và quản lý thu BHXH nói riêng còn khó khăn, bộc lộ nhiều hạn chế cần tháo gỡ như việc quản lý đối tượng tham gia BHXH bắt buộc, nhất là khu vực ngoài quốc doanh, hộ kinh doanh cá thể; xử lý các đối tượng vi phạm pháp luật về BHXH; công tác phối hợp trong quản lý thu BHXH;.. (BHXH tỉnh Phú Thọ, 2020). Tính riêng trong giai đoạn 2015-2019, số doanh nghiệp tham gia BHXH bắt buộc mới chiếm gần 50% tổng số doanh nghiệp phải tham gia, số lao động chưa tham gia BHXH bắt buộc còn trên 20 % tổng số lao động của doanh nghiệp, tỷ lệ các đơn vị nợ đọng BHXH bắt buộc trên 5% (BHXH tỉnh Phú Thọ, 2020). 2 Xuất phát từ thực tế trên, việc đi sâu nghiên cứu những vấn đề liên quan đến quản lý thu BHXH trên địa bàn tỉnh Phú Thọ, từ đó đề ra giải pháp đồng bộ, mang tính chiến lược cho công tác quản lý thu BHXH đang là một đòi hỏi cấp thiết. Do đó, đề tài “Quản lý thu bảo hiểm xã hội trên địa bàn tỉnh Phú Thọ” vừa có ý nghĩa về mặt lý luận, vừa có ý nghĩa thời sự trong giai đoạn hiện nay, phục vụ trực tiếp cho việc thực thi chính sách BHXH hiện hành, góp phần phát huy cao nhất tiềm năng và sức mạnh của cộng đồng, phấn đấu cho mục tiêu phát triển kinh tế - xã hội của tỉnh Phú Thọ. Luận văn khi hoàn thành sẽ góp phần vào việc tổ chức, thực hiện công tác BHXH ở Phú Thọ và những tỉnh có điều kiện kinh tế - xã hội tương đồng, cũng có thể lấy làm tài liệu cho việc tuyên truyền, giáo dục, thực hiện chính sách BHXH ở những tỉnh miền núi như tỉnh Phú Thọ. 2. Mục tiêu và nhiệm vụ nghiên cứu 2.1. Mục tiêu nghiên cứu Trên cơ sở nghiên cứu lý luận và thực trạng quản lý thu BHXH trên địa bàn tỉnh Phú Thọ, từ đó đề xuất phương hướng và giải pháp tăng cường quản lý thu BHXH trên địa bàn tỉnh Phú Thọ trong thời gian tới. 2.2. Nhiệm vụ nghiên cứu - Hệ thống hoá cơ sở lý luận và kinh nghiệm thực tiễn về quản lý thu BHXH trên địa bàn tỉnh. - Đánh giá thực trạng quản lý thu BHXH trên địa bàn tỉnh Phú Thọ giai đoạn 2015 - 2019. - Đề xuất phương hướng và giải pháp tăng cường quản lý thu BHXH trên địa bàn tỉnh Phú Thọ đến năm 2025. 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu 3.1. Đối tượng nghiên cứu 3 Đối tượng nghiên cứu của đề tài là các vấn đề liên quan đến quản lý thu BHXH trên địa bàn tỉnh Phú Thọ. 3.2. Phạm vi nghiên cứu Phạm vi thời gian: Số liệu nghiên cứu trong giai đoạn 2015 - 2019, dự báo đến 2025. Phạm vi không gian: Địa bàn tỉnh Phú Thọ. Phạm vi nội dung: Tập trung nghiên cứu về lý luận và kinh nghiệm thực tiễn quản lý thu BHXH tỉnh, thực trạng và giải pháp quản lý thu BHXH bắt buộc trên địa bàn tỉnh Phú Thọ, không nghiên cứu nội dung quản lý thu BHXH bắt buộc đối với đối tượng thuộc lực lượng vũ trang và quản lý thu BHXH tự nguyện trên địa bàn tỉnh. 4. Quan điểm, phương pháp tiếp cận và phương pháp nghiên cứu 4.1. Quan điểm nghiên cứu Tuân thủ quan điển duy vật biện chứng và duy vật lịch sử của chủ nghĩa Mác - Lênin. Tuân thủ tư tưởng phát triển vì dân, do dân của Bác Hồ. Tuân thủ quy định của pháp luật về BHXH. Đồng thời, tuân thủ chủ trương, đường lối của Đảng và chính sách, pháp luật về BHXH của Nhà nước. 4.2. Phương pháp tiếp cận Tiếp cận theo hệ thống: Tác giả coi quản lý thu BHXH bắt buộc là một hệ thống gồm nhiều hoạt động. Đồng thời, coi quản lý thu BHXH bắt buộc là bộ phận của QLNN về kinh tế. Tiếp cận từ lý thuyết đến thực tiễn: Từ việc làm rõ những vấn đề lý thuyết liên quan, tác giả sau đó ứng dụng vào thực tiễn và đưa ra giải pháp để tăng cường quản lý thu BHXH bắt buộc trên địa bàn tỉnh Phú Thọ. 4 Tiếp cận theo nguyên lý nhân - quả: Mỗi kết quả có nguyên nhân của nó. Tiếp cận theo nguyên lý này để xác định nguyên nhân của thành công hay của những hạn chế, yếu kém trong quản lý thu BHXH bắt buộc trên địa bàn tỉnh Phú Thọ. 4.3. Phương pháp nghiên cứu Phương pháp thu thập tài liệu Căn cứ vào mục tiêu nghiên cứu, tác giả tiến hành thu thập các số liệu liên quan đến quản lý thu BHXH ở địa phương. Tài liệu thu thập phục vụ cho việc nghiên cứu đề tài được lấy từ các giáo trình, công trình nghiên cứu, bài viết liên quan đến quản lý thu BHXH; số liệu của Cục Thống kê tỉnh Phú Thọ và các quyết định, kế hoạch, báo cáo,… của BHXH tỉnh Phú Thọ liên quan đến thu BHXH bắt buộc và quản lý thu BHXH bắt buộc. Đối với các nhà quản lý thuộc các cơ quan BHXH trên địa bàn: Tác giả tiến hành thu thập dữ liệu thông qua tham vấn ý kiến đánh giá về công tác quản lý thu BHXH từ các cán bộ quản lý nhà nước đại diện cho BHXH tỉnh, BHXH các huyện trên địa bàn. Bên cạnh đó, tác giả sử dụng phương pháp thảo luận mở với các chuyên gia để phân tích, tìm hiểu nguyên nhân, cũng như định hướng các giải pháp tăng cường quản lý thu BHXH bắt buộc trên địa bàn tỉnh. Phương pháp thống kê mô tả: Mô tả thực trạng quản lý thu BHXH bắt buộc trên địa bàn tỉnh Phú Thọ. Phương pháp này dùng các chỉ tiêu phân tích thống kê đơn giản để phân tích như số lượng, cơ cấu, giá trị trung bình,... Phương pháp so sánh: Xác định mức độ và xu thế biến động của các chỉ tiêu liên quan đến quản lý thu BHXH bắt buộc trên địa bàn tỉnh Phú Thọ. Đồng thời, phân tích được động thái phát triển của các chỉ tiêu nghiên cứu liên quan đến quản lý thu BHXH bắt buộc trên địa bàn tỉnh Phú Thọ. 5 5. Đóng góp mới của luận văn Về mặt lý luận và học thuật: Làm rõ một số vấn đề cơ sở lý luận về khái niệm, vai trò và đặc điểm BHXH. Đồng thời, luận văn đã chỉ rõ nguyên tắc thu BHXH trên địa bàn tỉnh, đối tượng và công cụ quản lý thu BHXH trên địa bàn tỉnh, nội dung quản lý thu BHXH tỉnh, các tiêu chí đánh giá và yếu tố ảnh hưởng đến quản lý thu BHXH trên địa bàn tỉnh. Về mặt thực tiễn: Luận văn đã đánh giá thực trạng đề xuất được các giải pháp tăng cường quản lý thu BHXH trên địa bàn tỉnh Phú Thọ, làm cơ sở để hoạch định chủ trương, kế hoạch và nội dung quản lý thu BHXH bắt buộc cho BHXH tỉnh Phú Thọ. 6. Kết cấu của luận văn Ngoài phần mở đầu và kết luận, luận văn được kết cấu thành 3 chương như sau: Chương 1: Cơ sở lý luận và kinh nghiệm thực tiễn về quản lý thu BHXH trên địa bàn tỉnh. Chương 2: Thực trạng quản lý thu BHXH trên địa bàn tỉnh Phú Thọ. Chương 3: Phương hướng và giải pháp tăng cường quản lý thu BHXH trên địa bàn Tỉnh Phú Thọ. 7. Lịch sử nghiên cứu Đã có nhiều công trình nghiên cứu về quản lý thu BHXH, đại diện có thể kể đến các công trình sau: Luận án tiến sĩ về “Hoàn thiện quản lý quỹ BHXH ở Việt Nam” của Đỗ Văn Sinh (2005). Tác giả luận án đã đề cập tới các nội dung về BHXH, quản lý quỹ BHXH và một số mô hình quản lý quỹ BHXH trên thế giới. Đồng thời, tác giả đã phân tích, đánh giá thực trạng quản lý quỹ BHXH ở Việt Nam, từ đó 6 đưa ra phương hướng và các giải pháp hoàn thiện quản lý quỹ BHXH ở Việt Nam đến năm 2020. Công trình nghiên cứu về “Hoàn thiện cơ chế thu BHXH ở Việt Nam” của tác giả Phạm Trường Giang (2010) đã làm rõ cơ sở lý luận và thực tiễn về tới các nội dung về BHXH, cơ chế thu BHXH. Tác giả cũng đã phân tích, đánh giá thực trạng thu BHXH ở Việt Nam, từ đó đề xuất các giải pháp hoàn thiện cơ chế thu BHXH ở Việt Nam. Luận văn thạc sĩ “Quản lý thu bảo hiểm xã hội tại Bảo hiểm xã hội thành phố Hà Nội” của Đặng Anh Khoa (2015) đã hệ thống hoá những vấn đề lý luận và thực tiễn về BHXH và công tác thu BHXH bắt buộc. Đề tài đã phân tích và đánh giá thực trạng về quản lý thu BHXH bắt buộc tại Bảo hiểm xã hội thành phố Hà Nội, chỉ ra những kết quả đạt được, những hạn chế, thiếu sót, nguyên nhân và những vấn đề đang đặt ra. Đồng thời, đề tài đã đề xuất phương hướng và giải pháp chủ yếu nhằm hoàn thiện quản lý thu BHXH bắt buộc trên địa bàn thành phố Hà Nội giai đoạn 2014 - 2020. Đề tài nghiên cứu “Hoàn thiện quản lý thu bảo hiểm xã hội tại Bảo hiểm xã hội tỉnh Bắc Ninh” của Trương Quốc Thịnh (2015) đã hệ thống hóa và phân tích những vấn đề lý luận và thực tiễn về BHXH, thu BHXH và quản lý thu BHXH. Đồng thời, nghiên cứu cũng phân tích, đánh giá để chỉ ra những mặt tích cực, những hạn chế cần phải hoàn thiện trong quản lý thu BHXH. Đề xuất những giải pháp hoàn thiện và kiến nghị điều kiện thực hiện các giải pháp hoàn thiện quản lý thu BHXH tại BHXH tỉnh Bắc Ninh. Luận văn thạc sĩ về “Hoàn thiện công tác thu Bảo hiểm xã hội bắt buộc tại Bảo hiểm xã hội tỉnh Thái Nguyên” của Nguyễn Tuyết Mai (2015) đã hệ thống hóa được cơ sở lý luận và thực tiễn về BHXH và thu BHXH bắt buộc. Đề tài luận văn cũng đã phân tích, đánh giá rõ thực trạng công tác thu Bảo hiểm xã hội bắt buộc tại Bảo hiểm xã hội tỉnh Thái Nguyên. Từ đó đề tài đã đưa ra 7 các giải pháp hoàn thiện công tác quản lý nhà nước về BHXH bắt buộc tại BHXH tỉnh Thái Nguyên. Đề tài nghiên cứu “Quản lý thu bảo hiểm xã hội bắt buộc tại Bảo hiểm xã hội tỉnh Điện Biên” của Nguyễn Thị Chinh (2017) đã hệ thống hóa và làm rõ cơ sở lý luận về BHXH bắt buộc, quản lý thu BHXH bắt buộc, khái niệm, mục tiêu, vai trò, nội dung của quản lý thu BHXH bắt buộc; Phân tích và đánh giá thực trạng quản lý thu BHXH bắt buộc tại BHXH tỉnh Điện Biên giai đoạn 2014-2016; Nghiên cứu và đề xuất các giải pháp, kiến nghị nhằm góp phần hoàn thiện quản lý thu BHXH bắt buộc tại BHXH tỉnh Điện Biên trong thời gian tới. Luận án tiến sĩ về “Quản lý thu BHXH ở Việt Nam” của Phạm Minh Việt (2019). Luận án tập trung nghiên cứu về quản lý thu BHXH bắt buộc ở Việt Nam, luận án không nghiên cứu quản lý thu đối với BHYT, BHXH tự nguyện, bảo hiểm thất nghiệp, đầu tư tăng trưởng quỹ bảo hiểm. Phương pháp tiếp cận dưới góc độ của cơ quan BHXH. Luận án đã làm rõ các vấn đề lý luận và kinh nghiệm thực tiễn quản lý thu BHXH, thực trạng quản lý thu BHXH ở Việt Nam và giải pháp tăng cường quản lý thu BHXH ở Việt Nam. Các công trình nghiên cứu trên đã làm rõ lý luận về thu BHXH, quản lý thu BHXH, nội dung thu BHXH, yếu tố ảnh hưởng đến quản lý thu BHXH,… Từ đó, đề xuất những giải pháp nhằm hoàn thiện quy trình quản lý thu BHXH phù hợp với từng loại đối tượng nghiên cứu. Tuy nhiên, mỗi địa phương với điều kiện đặc thù của mình thì rất cần nghiên cứu một cách toàn diện và sâu sắc về công tác quản lý thu BHXH. Đặc biệt, ở các tỉnh miền núi, với địa bàn rộng, phân tán, nhận thức của các đơn vị sử dụng lao động và người lao động về công tác BHXH còn hạn chế thì việc nghiên cứu giải pháp để tăng cường quản lý thu BHXH là rất cần thiết. 8 Đến nay, trên địa bàn tỉnh Phú Thọ chưa có công trình nghiên cứu nào về “Quản lý thu bảo hiểm xã hội”, vì vậy tác giả đã lựa chọn làm đề tài nghiên cứu của mình. Để thực hiện nghiên cứu này, tác giả đã tham khảo và thừa kế có chọn lọc các tài liệu và những công trình đã công bố trên kết hợp với kinh nghiệm thực tiễn trong quá trình kiểm tra của cơ quan BHXH, từ đó phân tích, đánh giá đưa ra các giải pháp tăng cường quản lý thu của cơ quan BHXH trong việc thực hiện đóng BHXH trên địa bàn tỉnh Phú Thọ. . 9 Chương 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ KINH NGHIỆM THỰC TIỄN VỀ QUẢN LÝ THU BẢO HIỂM XÃ HỘI TRÊN ĐỊA BÀN TỈNH 1.1. Một số vấn đề lý luận cơ bản về bảo hiểm xã hội 1.1.1. Khái niệm bảo hiểm xã hội BHXH có quá trình phát triển tương đối dài, nhưng cho đến nay chưa thống nhất quan niệm về BHXH. Theo Nguyễn Văn Đinh (2008), BHXH được tiếp cận từ mục đích an sinh xã hội (ASXH) và hình thức tổ chức thực hiện thì được hiểu là “sự đảm bảo thay thế hoặc bù đắp một phần thu nhập đối với người lao động khi họ gặp phải những biến cố làm giảm hoặc mất khả năng lao động, mất việc làm trên cơ sở hình thành và sử dụng một quỹ tiền tệ tập trung nhằm đảm bảo đời sống cho người lao động và gia đình họ, góp phần bảo đảm an toàn xã hội”. Mạc Tiến Anh (2005) tiếp cận từ góc độ pháp luật thì cho rằng: “BHXH là một chế độ pháp định bảo vệ người lao động (NLĐ), sử dụng tiền đóng góp của NLĐ, người sử dụng lao động (NSDLĐ) và được tài trợ, bảo hộ của Nhà nước nhằm trợ cấp vật chất cho người được bảo hiểm và gia đình trong trường hợp bị giảm hoặc mất thu nhập bình thường do ốm đau, tai nạn lao động, thai sản, hết tuổi lao động theo quy định của pháp luật hoặc chết”. Theo quy định tại Điều 3, Luật Bảo hiểm xã hội (Quốc hội, 2014): “BHXH là sự bảo đảm thay thế hoặc bù đắp một phần thu nhập của người lao động khi họ bị giảm hoặc mất thu nhập do ốm đau, thai sản, tai nạn lao động, bệnh nghề nghiệp, thất nghiệp, hết tuổi lao động hoặc chết, trên cơ sở đóng vào quỹ BHXH”. Như vậy, có thể hiểu “BHXH là sự đảm bảo thay thế hoặc bù đắp một phần thu nhập cho người lao động, khi họ gặp phải biến cố, rủi ro làm suy giảm sức khỏe, mất khả năng lao động, mất việc làm, chết; gắn liền với quá trình tạo 10 lập một quỹ tiền tệ tập trung được hình thành bởi các bên tham gia BHXH đóng góp và việc sử dụng quỹ đó cung cấp tài chính nhằm đảm bảo mức sống cơ bản cho bản thân NLĐ và những người ruột thịt của NLĐ trực tiếp phải nuôi dưỡng, góp phần đảm bảo an sinh xã hội”. Về bản chất, BHXH là hình thức bảo hiểm thu nhập cho người lao động, là sản phẩm tất yếu khách quan của xã hội phát triển, là hình thức dịch vụ công để quản lý và đáp ứng nhu cầu chia sẻ các rủi ro trong cộng đồng, là quyền cơ bản của người lao động. Đồng thời, BHXH vừa để thực hiện các mục đích xã hội, vừa để thực hiện các mục đích kinh tế trong mỗi cộng đồng, quốc gia. Trong đó, mục đích kinh tế và mục đích xã hội luôn được thực hiện đồng thời, đan xen lẫn nhau, là hai mặt không thể tách rời của BHXH. Khi đề cập đến các lợi ích kinh tế của BHXH đối với người lao động và đối với xã hội là đã bao hàm cả mục đích xã hội của nó. Ngược lại, các mục đích xã hội của BHXH cũng chỉ đạt được khi nó đồng thời mang lại các lợi ích kinh tế thiết thực cho người tham gia. Tác giả Mạc Văn Tuấn (2018) cho rằng: “Hoạt động bảo hiểm xã hội đã hình thành mối quan hệ giữa nghĩa vụ, trách nhiệm và quyền lợi của các bên tham gia BHXH. Mối quan hệ này dựa trên quan hệ lao động và diễn ra giữa ba bên, đó là bên tham gia BHXH, bên BHXH và bên được BHXH: - Bên tham gia bảo hiểm xã hội là bên có trách nhiệm đóng góp BHXH theo quy định của pháp luật BHXH. Bên tham gia BHXH gồm có NLĐ, NSDLĐ và Nhà nước. - Bên bảo hiểm xã hội là bên nhận BHXH từ những người tham gia BHXH, thường là một số tổ chức do Nhà nước lập ra (ở một số nước có thể do tư nhân hoặc tổ chức kinh tế xã hội) và được Nhà nước bảo trợ, nhận sự đóng góp của người lao động, người sử dụng lao động, lập nên quỹ BHXH. Bên BHXH có trách nhiệm thực hiện chi trả trợ cấp cho bên được BHXH khi có nhu cầu phát sinh và làm cho quỹ BHXH phát triển.