Tài liệu Quản lý thu bảo hiểm xã hội bắt buộc tại bảo hiểm xã hội huyện tân sơn, tỉnh phú thọ

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO UBND TỈNH PHÚ THỌ TRƯỜNG ĐẠI HỌC HÙNG VƯƠNG ĐINH QUANG NGỌC QUẢN LÝ THU BẢO HIỂM XÃ HỘI BẮT BUỘC TẠI BẢO HIỂM XÃ HỘI HUYỆN TÂN SƠN, TỈNH PHÚ THỌ LUẬN VĂN THẠC SĨ Chuyên ngành: Quản lý kinh tế Phú Thọ, năm 2019 BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO UBND TỈNH PHÚ THỌ TRƯỜNG ĐẠI HỌC HÙNG VƯƠNG ĐINH QUANG NGỌC QUẢN LÝ THU BẢO HIỂM XÃ HỘI BẮT BUỘC TẠI BẢO HIỂM XÃ HỘI HUYỆN , TỈNH PHÚ THỌ LUẬN VĂN THẠC SĨ Chuyên ngành: Quản lý kinh tế Mã số: 8310110 Người hướng dẫn khoa học: TS. Trịnh Thế Truyền Phú Thọ, năm 2019 i LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan rằng số liệu và kết quả nghiên cứu trong luận văn này là trung thực, chính xác và chƣa hề đƣợc sử dụng để bảo vệ một học vị nào. Tôi cũng xin cam đoan rằng mọi sự giúp đỡ cho việc thực hiện luận văn này đã đƣợc cảm ơn và các thông tin trích dẫn trong luận văn đã đƣợc chỉ rõ nguồn gốc. Tân Sơn, ngày 15 tháng 8 năm 2019 Tác giả luận văn Đinh Quang Ngọc ii LỜI CẢM ƠN Luận văn này là kết quả của quá trình học tập, nghiên cứu ở nhà trƣờng, kết hợp với kinh nghiệp trong quá trình công tác thực tiễn và sự cố gắng của bản thân. Để hoàn thành luận văn này, tôi xin bày tỏ lòng biết ơn chân thành tới quý Thầy, Cô giáo Trƣờng ĐH Hùng Vƣơng đã nhiệt tình giúp đỡ và tạo điều kiện cho tôi trong suốt quá trình học tập. Đặc biệt tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc đến thầy giáo Tiến sĩ Trịnh Thế Truyền đã dành nhiều thời gian hƣớng dẫn nhiệt tình cho tôi trong quá trình nghiên cứu và hoàn thành luậnvăn. Tôi xin chân thành cám ơn đến Ban Lãnh đạo, cán bộ viên chức Bảo Hiểm Xã Hội huyện Tân Sơn đã giúp đỡ tôi trong thời gian thực hiện luận văn. Mặc dù bản thân đã có sự nỗ lực rất nhiều nhƣng luận văn không thể tránh khỏi những thiếu sót. Tôi rất mong nhận đƣợc sự góp ý chân thành của quý thầy giáo, cô giáo, các nhà quản lý, đồng nghiệp và các bạn đọc để luận văn đƣợc hoàn thiện hơn. Xin chân thành cám ơn! Tác giả luận văn Đinh Quang Ngọc iii DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT STT Ký hiệu Nguyên nghĩa 1 BHXH Bảo hiểm xã hội 2 BHYT Bảo hiểm y tế 3 BHTN Bảo hiểm thất nghiệp 4 CTTT Công tác tuyên truyền 5 DN Doanh nghiệp 6 HCSN Hành chính sự nghiệp 7 HQ Hiệu quả 8 HĐLĐ Hợp đồng lao động 9 HĐND Hội đồng nhân dân 10 KCB Khám chữa bệnh 11 KD Kinh doanh 12 LĐTBXH Lao động - Thƣơng binh - Xã hội 13 NLĐ Ngƣời lao động 14 NLCB Năng lực cán bộ 15 NSDLĐ Ngƣời sử dụng lao động 16 TCTH Tổ chức thực hiện 17 TNHH Trách nhiệm hữu hạn 18 QĐQLT Quy định quản lý thu 19 UBND Ủy ban nhân dân iv MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN ........................................................................................................ i LỜI CẢM ƠN .............................................................................................................ii DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT .......................................................................... iii MỤC LỤC .................................................................................................................. iv DANH MỤC SƠ ĐỒ, BẢNG BIỂU, BIỂU ĐỒ ......................................................vii MỞ ĐẦU .................................................................................................................... 1 1. Tính cấp thiết của đề tài .......................................................................................... 1 2. Mục tiêu nghiên cứu................................................................................................ 2 2.1. Mục tiêu chung ....................................................................................................2 2.2. Mục tiêu cụ thể .....................................................................................................2 3. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu ........................................................................... 2 3.1. Đối tƣợng nghiên cứu...........................................................................................2 3.2. Phạm vi nghiên cứu ..............................................................................................2 4. Phƣơng pháp nghiên cứu......................................................................................... 3 4.1. Phƣơng pháp thu thập số liệu ...............................................................................3 4.2. Phƣơng pháp tổng hợp và xử lý số liệu................................................................3 4.3. Phƣơng pháp phân tích số liệu .............................................................................4 5. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của đề tài. ............................................................... 4 6. Kết cấu của luận văn. .............................................................................................. 4 CHƢƠN 1 CƠ SỞ L LU N V THỰC TIỄN VỀ QUẢN L THU BẢO HIỂM XÃ HỘI BẮT BUỘC .................................................................................... 8 1.1. Cơ sở lý luận về quản lý thu bảo hiểm xã hội bắt buộc ...................................... 8 1.1.1. Một số khái niệm ...............................................................................................8 1.1.1.1. Khái niệm bảo hiểm xã hội ............................................................................8 1.1.1.2. Khái niệm Bảo hiểm xã hội bắt buộc .............................................................9 1.1.1.3. Khái niệm và đặc điểm Quỹ Bảo hiểm xã hội ...............................................9 1.1.1.4. Quá trình ra đời của BHXH. ........................................................................10 1.2. Một số lý luận về thu BHXH ............................................................................ 12 1.2.1. Khái niệm, vai trò quản lý thu BHXH ............................................................12 v 1.2.1.1. Khái niệm quản lý thu Bảo hiểm xã hội.......................................................12 1.2.1.2. Vai trò của quản lý thu Bảo hiểm xã hội......................................................12 1.2.2 Mục đích và nguyên tắc quản lý thu Bảo hiểm xã hội .....................................13 1.2.2.1. Mục đích quản lý thu Bảo hiểm xã hội ........................................................13 1.2.2.2. Nguyên tắc quản lý thu BHXH ....................................................................14 1.2.3. Nội dung quản lý thu BHXH bắt buộc ............................................................15 1.2.3.1. Lập kế hoạch quản lý đối tƣợng tham gia BHXH bắt buộc .........................15 1.2.3.2. Tổ chức thực hiện thu BHXH bắt buộc .......................................................17 1.2.3.3. Lãnh đạo trong quản lý thu BHXH bắt buộc ..............................................19 1.2.3.4. Kiểm tra giám sát hoạt động thu BHXH ......................................................21 1.2.4. Các nhân tố ảnh hƣởng đến quản lý thu BHXH bắt buộc ...............................21 1.2.4.1. Chính sách phát triển kinh tế - xã hội ..........................................................21 1.2.4.2. Tuyên truyền về Luật Bảo hiểm xã hội ........................................................22 1.2.4.3. Năng lực của đội ngũ cán bộ Bảo hiểm xã hội ............................................23 1.2.5. Một số chỉ tiêu đánh giá kết quả hoạt động quản lý thu BHXH .....................24 1.3. KINH NGHIỆM QUẢN LÝ THU BẢO HIỂM XÃ HỘI CỦA MỘT SỐ ĐỊA PHƢƠNG TRONG NƢỚC....................................................................................... 25 1.3.1. Kinh nghiệm của BHXH thành phố Vĩnh Yên, tỉnh Vĩnh Phúc .....................26 1.3.2. Kinh nghiệm của BHXH tỉnh Sơn La .............................................................27 1.3.3. Kinh nghiệm tại BHXH Huyện Yên Phong, Bắc Ninh ..................................28 1.3.4. Bài học kinh nghiệm đối với BHXH huyện Tân Sơn, tỉnh Phú Thọ .............29 CHƢƠNG 2: THỰC TRẠNG QUẢN LÝ THU BẢO HIỂM ................................. 31 XÃ HỘI BẮT BUỘC TẠI BẢO HIỂM XÃ HỘI HUYỆN TÂN SƠN, .................. 31 TỈNH PH THỌ GIAI ĐOẠN 2016 – 2018 ............................................................ 31 2.1. Khái quát chung về huyện Tân Sơn và bảo hiểm xã hội huyện Tân Sơn tỉnh Phú Thọ ............................................................................................................................ 31 2.1.1. Giới thiệu về huyện Tân Sơn ..........................................................................31 2.1.1.1. Đặc điểm tự nhiên ........................................................................................31 2.1.1.2. Đặc điểm kinh tế - xã hội .............................................................................31 2.1.2. Giới thiệu về bảo hiểm xã hội huyện Tân Sơn ................................................32 2.1.2.1. Quá trình hình thành và phát triển. ...............................................................32 vi 2.1.2.2. Cơ cấu tổ chức bộ máy của Bảo hiểm xã hội huyện Tân Sơn .....................34 2.1.2.3. Kết quả hoạt động của BHXH huyện Tân Sơn, tỉnh Phú Thọ giai đoạn 2016-2018..................................................................................................................36 2.2. Thực trạng quản lý thu BHXH bắt buộc tại BHXH huyện Tân Sơn tỉnh Phú Thọ38 2.2.1. Lập kế hoạch ...................................................................................................38 2.2.2. Tổ chức thực hiện thu......................................................................................41 2.2.2.1. Quản lý đối tƣợng tham gia bảo hiểm xã hội bắt buộc ................................41 2.2.2.2. Quản lý mức thu và phƣơng thức thu Bảo hiểm xã hội ...............................44 2.2.3. Quản lý BHXH ................................................................................................46 2.2.3.1. Phân bổ cán bộ thu BHXH ...........................................................................46 2.2.3.2. Quản lý mức lƣơng đóng BHXH .................................................................48 2.2.4. Thanh tra, kiểm tra bảo hiểm xã hội ...............................................................49 2.2.5. Kết quả khảo sát các đối tƣợng tham gia BHXH bắt buộc tại BHXH huyện Tân Sơn .....................................................................................................................53 2.2.6. ĐÁNH GIÁ CHUNG QUẢN LÝ THU BẢO HIỂM XÃ HỘI BẮT BUỘC TẠI BHXH HUYỆN TÂN SƠN...............................................................................58 2.2.6.1. Những kết quả đạt đƣợc ...............................................................................58 2.2.6.2. Những hạn chế trong công tác thu BHXH bắt buộc tại BHXH huyện Tân Sơn.............................................................................................................................61 2.2.6.3. Nguyên nhân của những hạn chế .................................................................64 CHƢƠNG 3. ĐỊNH HƢỚNG VÀ GIẢI PHÁP HOÀN THIỆN QUẢN LÝ THU BẢO HIỂM XÃ HỘI BẮT BUỘC TẠI BẢO HIỂM XÃ HỘI HUYỆN TÂN SƠN66 3.1. ĐỊNH HƢỚNG HOÀN THIỆN QUẢN LÝ THU BHXH BẮT BUỘC ........... 66 3.2. MỘT SỐ GIẢI PHÁP NHẰM GÓP PHẦN HOÀN THIỆN QUẢN LÝ THU BẢO HIỂM XÃ HỘI BẮT BUỘC ........................................................................... 67 KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ................................................................................... 75 1. KẾT LUẬN ........................................................................................................... 75 2. KIẾN NGHỊ .......................................................................................................... 76 TÀI LIỆU THAM KHẢO ......................................................................................... 78 Phụ lục 01 Phụ lục 02 vii DANH MỤC SƠ ĐỒ, BẢN BIỂU, BIỂU ĐỒ SƠ ĐỒ Sơ đồ 1.1: Quy trình quản lý thu BHXH .................................................................. 20 Sơ đồ 2.1: Bộ máy tổ chức của bảo hiểm xã hội huyện Tân Sơn ............................. 34 Sơ đồ 2.2: Sơ đồ quy trình lập kế hoạch thu BHXH ................................................. 38 BẢN BIỂU Bảng 1.1 Thang đo các yếu tô ảnh hƣởng đến quản lý thu BHXH .......................... 23 Bảng 2.1: Kết quả thu của BHXH huyện Tân Sơn, giai đoạn 2016-2018 ................ 36 Bảng 2.2: Tình hình lập và đƣợc giao kế hoạch thu BHXH bắt buộc của BHXH huyện Tân Sơn giai đoạn 2016-2018 ........................................................................ 39 Bảng 2.3: Bảng tổng hợp số tiền thu BHXH bắt buộc của BHXH huyện Tân Sơn so với kế hoạch thu đƣợc BHXH tỉnh giao giai đoạn 2016-2018 ................................. 40 Bảng 2.4: Số đơn vị tham gia BHXH bắt buộc tại BHXH huyện Tân Sơn .............. 41 Bảng 2.5: Cơ cấu đơn vị tham gia BHXH bắt buộc tại BHXH huyện Tân Sơn ....... 42 Bảng 2.6: Số lao động tham gia BHXH bắt buộc tại BHXH huyện Tân Sơn phân theo khối ngành quản lý giai đoạn 2016-2018 .......................................................... 43 Bảng 2.7: Tổng quỹ lƣơng trích nộp BHXH bắt buộc giai đoạn 2016-2018 ............ 46 Bảng 2.8: Phân bổ số lƣợng cán bộ thực hiện nhiệm vụ quản lý thu........................ 47 Bảng 2.9: Quy định mức lƣơng tối thiểu đóng BHXH ............................................. 48 Bảng 2.10: Bảng tổng hợp mức lƣơng tối thiểu vùng qua từng thời kỳ ............. 49 Bảng 2.11: Tình hình kiểm tra đóng BHXH bắt buộc của BHXH huyện Tân Sơn .. 50 Bảng 2.14: Kết quả khảo sát các đối tƣợng tham gia BHXH bắt buộc tại BHXH huyện Tân Sơn .......................................................................................................... 53 BIỂU ĐỒ Biểu đồ 2.1: Biểu đồ về cơ cấu ngƣời lao động theo giới tính ................................. 54 Biểu đồ 2.2: Biểu đồ về cơ cấu ngƣời lao động theo độ tuổi .................................... 55 Biểu đồ 2.3: Biểu đồ cơ cấu ngƣời lao động theo trình độ học vấn.......................... 55 Biểu đồ 2.4: Tỷ lệ đánh giá về hiểu biết đến quyền lợi BHXH ................................ 55 Biểu đồ 2.5: Tỷ lệ ý kiến đánh giá nguồn thông tin hiểu biết đến BHXH ................ 56 Biểu đồ 2.6: Tỷ lệ ý kiến về mức đóng BHXH dựa trên tiền lƣơng ......................... 56 viii Biểu đồ 2.7: Tỷ lệ đánh giá về mức độ phù hợp trong đóng BHXH ........................ 57 Biểu đồ 2.8: Ý kiến đánh giá của ngƣời lao động về đóng BHXH .......................... 57 Biểu đồ 2.9: Ý kiến đánh giá của ngƣời lao động về vai trò, trách nhiềm của doanh nghiệp trong việc trích tiền đóng BHXH cho ngƣời lao động .................................. 58 1 MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Bảo hiểm xã hội (BHXH) là một trong những chính sách an sinh xã hội trụ cột của Đảng và Nhà nƣớc ta. Tham gia BHXH là nhiệm vụ, nghĩa vụ của các đơn vị sử dụng lao động nhằm thực hiện quyền lợi cho ngƣời lao động. Việc đóng góp vào quỹ BHXH của các bên tham gia BHXH là tất yếu vì nguyên tắc có đóng, có hƣởng. Vậy thu từ đóng góp của những ngƣời tham gia BHXH là nguồn thu chủ yếu quan trọng nhất cho quỹ BHXH ở hầu hết các quốc gia. Công tác quản lý thu BHXH có ảnh hƣởng trực tiếp đến việc chi BHXH và quá trình thực hiện chính sách BHXH trong tƣơng lai, do vậy, công tác thu nộp BHXHcần đảm bảo thu đúng, đủ và kịp thời. Nếu không thu đƣợc BHXH thì quỹ BHXH không có nguồn để chi trả các chế độ BHXH cho Ngƣời lao động (NLĐ). Thực hiện công tác quản lý thu BHXH có vai trò then chốt và quyết định trong việc đảm bảo ổn định cuộc sống của NLĐ cũng nhƣ các đơn vị sử dụng lao động (SDLĐ) hoạt động đƣợc bình thƣờng. Quản lý thu BHXH là nhiệm vụ quan trọng và rất khó khăn của ngành bảo hiểm. Để công tác thu BHXH đạt hiệu quả cao thì đòi hỏi phải có quy trình quản lý thu chặt chẽ và khoa học. Trong những năm qua, BHXH huyện Tân Sơn, tỉnh Phú Thọ đã có nhiều chính sách khác nhau để cải thiện và nâng cao chất lƣợng công tác quản lý thu BHXH trên địa bàn. Tuy nhiên, việc quản lý thu quỹ BHXH, đặc biệt thu bảo hiểm xã hội bắt buộc đã nảy sinh nhiều vấn đề bất cập nhƣ: Các Chủ doanh nghiệp không tự nguyện đăng ký nộp, tỷ lệ gia tăng về mức lƣơng tham gia BHXH hàng năm chƣa cao, số đơn vị nợ đọng, trốn đóng BHXH tăng nhanh... Tình trạng đó đã gây ra sự thất thoát, ảnh hƣởng đến chế độ, quyền lợi của NLĐ, gây khó khăn cho việc quản lý thu BHXH, ảnh hƣởng tới hiệu quả hoạt động thu nộp nói riêng và công tác cân bằng thu - chi nói chung, ảnh hƣởng trực tiếp đến sự tồn tại và phát triển của BHXH. Vì vậy, làm thế nào để nâng cao chất lƣợng hoạt động quản lý thu BHXH luôn là yêu cầu bức thiết của đơn vị. Để khắc phục những hạn chế nói trên, nhằm mở rộng và tăng trƣởng nguồn thu BHXH, phát triển bền vững quỹ BHXH trên địa bàn huyện Tân Sơn tỉnh Phú 2 Thọ rất cần có những giải pháp cụ thể. Vì vậy, việc lựa chọn nghiên cứu đề tài “Quản lý thu Bảo hiểm xã hội bắt buộc tại Bảo hiểm xã hội huyện Tân Sơn, tỉnh Phú Thọ” có ý nghĩa cả về lý luận và thực tiễn. 2. Mục tiêu nghiên cứu 2.1. Mục tiêu chung Trên cơ sở đánh giá đúng thực trạng công tác quản lý thu BHXH bắt buộc trên địa bàn huyện Tân Sơn, tìm giải pháp để khắc phục những hạn chế của công tác quản lý thu BHXH trên địa bàn, qua đó đề xuất những giải pháp nhằm hoàn thiện công tác quản lý thu, đảm bảo thu đúng, thu đủ, cân bằng quỹ BHXH, hạn chế thất thoát nguồn thu gây thiệt hại cho các bên tham gia BHXH tại huyện Tân Sơn tỉnh Phú Thọ 2.2. Mục tiêu cụ thể - Hệ thống hóa và làm sáng tỏ những vấn đề lý luận về BHXH và quản lý thu BHXH. - Phân tích đánh giá đƣợc thực trạng công tác quản lý thu BHXH. - Phân tích những nhân tố ảnh hƣởng đến công tác quản lý thu BHXH, giai đoạn 2016-2018 tại huyện Tân Sơn, từ đó chỉ ra những kết quả đạt đƣợc và những hạn chế, khó khăn, những vấn đề đặt ra hiện nay đối với công tác quản lý thu BHXH tại huyện Tân Sơn, tỉnh Phú Thọ - Đề xuất giải pháp chủ yếu nhằm hoàn thiện công tác quản lý thu BHXH bắt buộc trên địa bàn huyện Tân Sơn, tỉnh Phú Thọ đến năm 2025. 3. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu 3.1. Đối tƣợng nghiên cứu Công tác quản lý thu BHXH bắt buộc tại BHXH huyện Tân Sơn, tỉnh Phú Thọ. 3.2. Phạm vi nghiên cứu - Phạm vi về không gian: Đề tài tập trung nghiên cứu trên địa bàn huyện Tân Sơn, tỉnh Phú Thọ - Phạm vi về nội dung nghiên cứu: Đề tài chỉ tập trung đi sâu nghiên cứu về công tác quản lý thu BHXH bắt buộc. 3 - hạm vi về th i gian: Nghiên cứu công tác thu BHXH bắt buộc giai đoạn 2016-2018. 4. Phƣơng pháp nghiên cứu 4.1. Phƣơng pháp thu thập số liệu Số liệu thứ cấp: Hệ thống văn bản quy định của Nhà nƣớc, Ngành; Các sách báo, tạp chí BHXH và các trang web. Các số liệu từ báo cáo kết quả hằng năm của BHXH huyện Tân Sơn, tỉnh Phú Thọ Số liệu sơ cấp: - Đối tượng điều tra: Điều tra khảo sát ngƣời lao động trên địa bàn huyện Tân Sơn để nắm bắt đƣợc thông tin cũng nhƣ hiểu biết của NLĐ về BHXH. - Phương pháp chọn mẫu và điều tra: Để đạt đƣợc các mục tiêu nghiên cứu của đề tài, chọn phi xác suất và thuận tiện đƣợc xem là hợp lý để tiến hành nghiên cứu đề tài này. Lý do để lựa chọn mẫu này vì ngƣời trả lời dễ tiếp cận, họ sẵn sàng trả lời bảng câu hỏi nghiên cứu cũng nhƣ ít tốn kém về thời gian và chi phí để thu thập thông tin cần nghiên cứu. Phƣơng pháp điều tra: Do điều kiện thời gian và công tác, tác giả dùng phƣơng pháp điều tra gián tiếp bằng cách gửi bảng hỏi đến đối tƣợng cần điều tra. Thực tế tác giả gửi đi 180 mẫu để hạn chế trƣờng hợp thiếu hụt mẫu do thu về những phiếu điều tra không đủ điều kiện để phân tích. Kết quả tổng số mẫu khảo sát là 180 phiếu điều tra đƣợc gửi trực tiếp đến NLĐ thuộc đủ các khối ngành trên địa bàn huyện Tân Sơn. Kết quả cuối cùng chọn ra đƣợc 150 phiếu hợp lệ (tƣơng đƣơng với 150 NLĐ) đƣợc dùng để đƣa vào phân tích. Nội dung phiếu điều tra khảo sát đƣợc xây dựng với các nội dung ở Phụ lục 02(có đính kèm). 4.2. Phƣơng pháp tổng hợp và xử lý số liệu Nguồn số liệu, tài liệu và dữ liệu sau khi thu thập sẽ đƣợc tổng hợp dựa trên hệ thống các chỉ tiêu thích hợp với từng nội dung để phục vụ cho phân tích đánh giá. Số liệu và dữ liệu đƣợc tổng hợp và xử lý với sự hỗ trợ của phần mềm Excel và SPSS 22.0. 4 4.3. Phƣơng pháp phân tích số liệu Để tiến hành phân tích số liệu trong luận văn, tác giả đã sử dụng các phƣơng pháp phân tích sau: - Phƣơng pháp tổng kết thực tiễn trên cơ sở các báo cáo tổng kết của BHXH huyện Tân Sơn, tỉnh Phú Thọ từ năm 2016-2018 - Phƣơng pháp so sánh: So sánh theo không gian, thời gian; so sánh theo số tƣơng đối, tuyệt đối, số bình quân và dãy số thời gian. - Phƣơng pháp phân tổ thống kê: Phân tổ theo các tiêu thức phù hợp với nội dung phân tích trong luận văn. - Phƣơng pháp thống kê mô tả: Phân tích thống kê số liệu để làm rõ nội hàm theo mục tiêu nghiên cứu. - Phƣơng pháp phân tích các nhân tố; Phƣơng pháp phân tích hồi quy.... 5. nghĩa khoa học và thực tiễn của đề tài. - Luận văn làm rõ thêm cơ sở khoa học về BHXH bắt buộc cũng nhƣ công tác thu BHXH bắt buộc của BHXH Việt Nam nói chung, trong đó có BHXH huyện Tân Sơn tỉnh Phú Thọ nói riêng. - Kết quả nghiên cứu sẽ đề xuất các giải pháp hữu hiệu để các nhà quản lý có thể vận dụng, nhằm hoàn thiện công tác quản lý thu BHXH tại BHXH huyện Tân Sơn nói riêng và BHXH tỉnh Phú Thọ nói chung - Luận văn là tài liệu tham khảo cho sinh viên, học viên cao học ngành quản lý, đặc biệt là các cán bộ lãnh đạo thuộc ngành BHXH, các cán bộ lãnh đạo tại các cơ quan, đơn vị, các DN áp dụng đảm bảo quyền lợi cho NLĐ. 6. Kết cấu của luận văn. Ngoài phần mở đầu, kết luận, danh mục tài liệu tham khảo và các phụ lục, luận văn đƣợc cấu trúc thành 3 chƣơng: Chƣơng 1: Cơ sở lý luận và thực tiễn về quản lý thu BHXH bắt buộc Chƣơng 2: Thực trạng công tác quản lý thu BHXH tại BHXH huyện Tân Sơn tỉnh Phú Thọ Chƣơng 3: Giải pháp hoàn thiện công tác quản lý thu BHXH tại BHXH huyện Tân Sơn tỉnh Phú Thọ 5 7. Tổng quan nghiên cứu Đã có nhiều công trình nghiên cứu về BHXH, thu BHXH nói chung và quản lý thu BHXH nói riêng. Trong quá trình viết luận văn này tác giả có tham khảo một số công trình nghiên cứu sau: Nguyễn Hữu Vinh (2010) “Giải pháp nhằm hạn chế tình trạng nợ đọng và trốn đóng BHXH ở Hà Nội”, luận văn thạc sĩ kinh tế, trƣờng Đại học kinh tế quốc dân. Luận văn đi sâu vào lý giải nguyên nhân làm giảm nguồn thu là do tình trạng nợ đọng tiền đóng BHXH kéo dài, trốn đóng BHXH dƣới nhiều hình thức của các doanh nghiệp, từ đó tác giả kiến nghị các giải pháp làm giảm tình trạng nợ đọng (truy thu, tính lãi, thậm chí là khoanh nợ) để đảm bảo thu đúng, đủ, kịp thời, không làm ảnh hƣởng đến việc thụ hƣởng các chế độ BHXH của ngƣời lao động. Nguyễn Dƣơng (2010) “Giải pháp nâng cao chất lƣợng quản lý thu BHXH tại BHXH thành phố Hà Nội”, Luận văn thạc sĩ kinh tế, trƣờng Đại học Kinh doanh và Công nghệ Hà Nội. Luận văn làm rõ một số vấn đề lý luận và thực tiễn về chất lƣợng quản lý thu BHXH, từ đó tác giả đã có nhận định về quản lý thu BHXH còn yếu kém do nguyên nhân cả chủ quan lẫn khách quan. Tác giả đã có những kiến nghị về giải pháp nâng cao chất lƣợng quản lý thu, khắc phục tình trạng nợ đọng, trốn đóng BHXH trên địa bàn TP Hà Nội. Dƣơng Xuân Triệu (2011) “Hoàn thiện quy trình quản lý thu, quy trình cấp và quản ly sổ BHXH, thẻ BHYT”. Đề án nghiên cứu khoa học, Viện nghiên cứu khoa học - BHXH Việt Nam. Đề án đã hệ thống hóa các văn bản của Nhà Nƣớc, của Ngành về thực hiện thu BHXH, cấp sổ BHXH, thẻ BHYT; phân tích đánh giá thực trạng thực hiện thu BHXH, cấp sổ BHXH, thẻ BHYT trong mối tƣơng quan hỗ trợ nhau. Đề án đã phân tích đƣợc những mặt còn chƣa hợp lý, hạn chế nhƣ: văn bản quy định chồng chéo, thụ tục hành chính còn nhiều, biểu mẫu chƣa khoa học, ứng dụng công nghệ thông tin còn thấp, việc thực hiện ở các địa phƣơng còn chƣa đồng nhất do nhận thức chƣa đúng quy định của Nhà nƣớc, của Ngành. Từ đó đề án đƣa ra các giải pháp về xây dựng thống nhất các chỉ tiêu, biểu mẫu, quy trình về thu BHXH, cấp và quản lý sổ BHXH, thẻ BHYT phù hợp với tình hình mới. Trần Ngọc Tuấn, (2013) “ Hoàn thiện công tác quản lý thu Bảo hiểm xã hội 6 khu vực kinh tế tƣ nhân trên địa bàn tỉnh Gia Lai”. Luận văn thạc sĩ kinh tế, Đại học Đà Nẵng. Luận văn đã đi sâu vào nghiên cứu và phân tích các vấn đề liên quan đến công tác quản lý thu BHXH đối với khu vực kinh tế tƣ nhân dựa vào các quy định về quản lý thu BHXH, phân tích thực trạng công tác quản lý thu BHXH và đề xuất các giải pháp hoàn thiện công tác quản lý thu BHXH đối với khu vực kinh tế tƣ nhân trên địa bàn tỉnh Gia Lai. Vũ Thị Quỳnh Ngân (2014) về đề tài “Hoàn thiện công tác quản lý thu BHXH tại BHXH thành phố Hà Nội”. Luận văn thạc sĩ quản lý kinh tế, Trƣờng Đại học Kinh tế, Đại học Quôc Gia Hà Nội. Luận văn đã hệ thống hóa cơ sở lý luận về quản lý thu bảo hiểm xã hội, phân tích đánh giá thực trạng thu BHXH tại BHXH Hà Nội; đề xuất một số giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả cơ chế quản lý thu BHXH ở TP Hà Nội. Các giải pháp đƣợc đề xuất gắn với nội dung thu BHXH: lập kế hoạch thu BHXH, tổ chức thực hiện kế hoạch thu BHXH, kiểm tra đánh giá hoạt động thu BHXH. Đặng Anh Khoa (2015), “Quản lý thu BHXH tại BHXH thành phố Hà Nội”, luận văn thạc sĩ kinh tế trƣờng Đại học Kinh tế, Đại học Quốc gia Hà Nội. Luận văn đã hệ thống hóa cơ sở lý luận về quản lý thu BHXH từ khái niệm, mục tiêu, nguyên tắc, nội dung quản lý thu BHXH cho đến các yếu tố tác động và hệ thống các chỉ tiêu đánh giá quản lý thu BHXH. Luận văn cũng đã phân tích đƣợc thực trạng quản lý thu BHXH tại BHXH thành phố Hà Nội trong giai đoạn 2009 – 2013, chỉ ra những mặt hạn chế và nguyên nhân của những hạn chế trong công tác này. Trên cơ sở đó luận văn đã đề xuất 3 nhóm giải pháp hoàn thiện quản lý thu BHXH tại BHXH thành phố Hà Nội, cụ thể: Hoàn thiện quản lý đối tƣợng tham gia BHXH; Hoàn thiện quản lý quỹ lƣơng làm căn cứ tính tiền đóng BHXH; hoàn thiện quản lý tiền thu BHXH. Mặc dù đã có nhiều công trình nghiên cứu về quản lý thu bảo hiểm xã hội nói chung và quản lý thu BHXHBB nói riêng nhƣng các đề tài này hầu nhƣ nghiên cứu từ trƣớc năm 2017 trở về trƣớc nên các chế độ chính sách về BHXH đã có nhiều thay đổi. Do đó, các giải pháp đƣa ra có nhiều giải pháp lạc hậu. Hơn nữa, tính đến hiện tại, chƣa có công trình nghiên cứu chính thức nào về quản lý thu Bảo hiểm xã 7 hội bắt buộc tại Bảo hiểm xã hội huyện Tân Sơn, tỉnh Phú Thọ. Do đó, đề tài nghiên cứu của tác giả là cần thiết và hoàn toàn không trùng lắp với các công trình nghiên cứu trƣớc đây. 8 CHƢƠN 1. CƠ SỞ L LU N V THỰC TIỄN VỀ QUẢN L THU BẢO HIỂM XÃ HỘI BẮT BUỘC 1.1. Cơ sở lý luận về quản lý thu bảo hiểm xã hội bắt buộc 1.1.1. Một số khái niệm 1.1.1.1. Khái niệm bảo hiểm xã hội Trải qua một quá trình hình thành và phát triển lâu dài, BHXH đã trở thành một trong những chính sách xã hội quan trọng của Đảng và Nhà nƣớc, là trụ cột của hệ thống an sinh xã hội ở Việt Nam cũng nhƣ các nƣớc khác trên thế giới, BHXH đƣợc nghiên cứu dƣới nhiều giác độ khác nhau. Từ góc độ háp luật: “BHXH là một chế độ pháp định bảo vệ người lao động, sử dụng tiền đóng góp của người lao động, người sử dụng lao động và được sự tài trợ, bảo hộ của Nhà nước, nhằm trợ cấp vật chất cho người được bảo hiểm và gia đình trong trường hợp bị giảm hoặc mất thu nhập bình thường do ốm đau, tai nạn laođộng, bệnh nghề nghiệp, thai sản, hết tuổi lao động theo quy định của pháp luật(hưu) hoặc chết.” (Chính phủ, 2012) Từ giác độ chính sách xã hội: “BHXH là một chính sách an sinh xã hội nhằm đảm bảo đời sống vật chất cho người lao động khi họ không may gặp phải các “rủi ro xã hội”, nhằm góp phần đảm bảo an toàn xã hội” (Chính phủ, 2012) Tuy nhiên, dù ở giác độ nào thì BHXH cũng là sự chia sẻ rủi ro và các nguồn quỹ nhằm bảo vệ ngƣời lao động khi họ không còn khả năng làm việc. Theo tổ chức Lao động thế giới (ILO) đã đƣa ra khái niệm về BHXH đƣợc sử dụng rộng rãi trên toàn thế giới: “BHXH là hình thức bảo trợ mà xã hội dành cho các thành viên của mình thông qua sự huy động các nguồn đóng góp vào quỹ BHXH để trợ cấp trong các trƣờng hợp ốm đau, tai nạn, bệnh nghề nghiệp, già yếu, thất nghiệp đồng thời chăm sóc y tế và trợ cấp cho các gia đình đông con để ổn định đời sống của các thành viên và đảm bảo an toàn xã hội.” (ILO) Theo Đỗ Văn Sinh: Bảo hiểm xã hội là sự đảm bảo thay thế hoặc bù đắp một phần thu nhập cho ngƣời lao động khi họ bị mất hoặc giảmthu nhập từ nghề nghiệp do bị mất hoặc giảm khả năng lao động hoặc mất việc làm do những rủi ro xã hội thông qua việc hình thành, sử dụng quỹ tài chính do sự đóng góp của các bên tham gia bảo 9 hiểm xã hội, nhằm góp phần đảm bảo an toàn đời sống của ngƣời lao động và gia đình họ, đồng thời góp phần bảo đảm an toàn xã hội. Khái niệm về Bảo hiểm xã hội đƣợc khái quát một cách cao nhất khi có sự ra đời của Luật Bảo hiểm xã hội: “Bảo hiểm xã hội là sự bảo đảm thay thế hoặc bù đắp một phần thu nhập của ngƣời lao động khi họ bị giảm hoặc mất thu nhập do ốm đau,thai sản, tai nạn lao động, bệnh nghề nghiệp, thất nghiệp, hết tuổi lao động hoặc chết, trên cơ sở đóng vào quỹ bảo hiểm xã hội”. (Chính phủ, 2012) 1.1.1.2. Khái niệm Bảo hiểm xã hội bắt buộc Bảo hiểm xã hội bắt buộc là loại hình bảo hiểm xã hội do Nhà nƣớc tổ chức mà ngƣời lao động và ngƣời sử dụng lao động bắt buộc phải tham gia. Bảo hiểm xã hội bắt buộc là một hình thức đảm bảo về thu nhập cho ngƣời lao động (và một số trƣờng hợp là thành viên gia đình) trong những trƣờng hợp rủi ro. Việc đảm bảo này đƣợc thực hiện trên cơ sở nghĩa vụ phải tham gia đóng góp của các đối tƣợng nhất định nhằm tạo lập nguồn chi trả. Nói cách khác, các đối tƣợng không có quyền lựa chọn có tham gia hay không tham gia mà họ phải tham gia hình thức bảo hiểm xã hội này khi thuộc các trƣờng hợp pháp luật đã quy định. Tính bắt buộc là một trong những điểm đặc thù của loại hình bảo hiểm xã hội này. 1.1.1.3. Khái niệm và đặc điểm Quỹ Bảo hiểm xã hội Có nhiều cách định nghĩa khác nhau về quỹ BHXH. Theo quy định của Luật BHXH: “Quỹ bảo hiểm xã hội là quỹ tài chính độc lập với ngân sách nhà nước, được hình thành từ đóng góp của người lao động, người sử dụng lao động và có sự hỗ trợ của Nhà nước”. (Chính phủ, 2012) Đặc điểm cơ bản về quỹ BHXH nhƣ sau - Quỹ BHXH đƣợc hình thành từ nhiều nguồn trong đó các nguồn chính là NLĐ, ngƣời SDLĐ, Nhà nƣớc với tƣ cách là ngƣời SDLĐ của các cơ quan hành chính sự nghiệp cũng phải đóng theo quy định. Mức đóng BHXH đƣợc quy định bằng tỷ lệ (%) trên tiền lƣơng, tiền công tùy từng đối tƣợng. - “Mục đích của quỹ BHXH là đảm bảo cuộc sống ổn định cho NLĐ và gia đình của họ khi NLĐ không may gặp rủi ro làm giảm hoặc mất thu nhập từ lao động. Hoạt động của quỹ không nhằm mục tiêu lợi nhuận, không kinh doanh kiếm lời.” (Nguyễn Văn Định, 2012) 10 - “Phân phối quỹ vừa mang tính chất hoàn trả vừa mang tính chất không hoàn trả. Tính chất hoàn trả thể hiện ở chỗ NLĐ là đối tƣơng tham gia đóng góp BHXH đồng thời cùng là đối tƣợng nhận trợ cấp BHXH. Tính chất không hoàn trả thể hiện ở chổ cùng tham gia BHXH nhƣng có ngƣời đƣợc hƣởng nhiều lần, nhiều chế độ khác nhau nhƣng có ngƣời đƣợc hƣởng ít lần hơn hoặc thậm chí là không đƣợc hƣởng.” (Nguyễn Văn Định, 2012) - “Quá trình tích lũy, đảm bảo an toàn quỹ BHXH là một vấn đề mang tính nguyên tắc và trọng tâm, điểm này xuất phát từ vấn để đảm bảo ổn định cuộc sống cho NLĐ. Vì vậy BHXH phải tự bảo vệ mình trƣớc nguy cơ mất an toàn về tài chính. Nếu xét ở một thời điểm cụ thể, quỹ BHXH luôn tồn tại một lƣợng tiền nhàn rỗi để chi trả trong tƣơng lai.” (Nguyễn Văn Định, 2012) Nguồn hình thành quỹ Bảo hiểm xã hội Quỹ BHXH đƣợc hình thành từ nhiều nguồn khác nhau. Trƣớc hết đó là phần đóng góp của NLĐ, NSDLĐ và Nhà nƣớc. Đây là nguồn chiếm tỷ trọng lớn nhất và cơ bản nhất. Thứ hai, phần tăng thêm do bộ phận nhàn rỗi tƣơng đối của quỹ đƣợc cơ quan BHXH chuyên trách đƣa vào hoạt động sinh lợi. Thứ ba, phần nộp phạt của những cá nhân và tổ chức vi phạm pháp luật về BHXH. Ngoài ra quỹ còn có nguồn thu hợp pháp khác đƣợc pháp luật mỗi nƣớc quy định. Đơn vị sử dụng lao động phải nộp phí bảo hiểm xã hội cho ngƣời lao động để giảm thiệt hại khi rủi ro xảy ra với ngƣời lao động thuộc đơn vị mình. Khi này, ngƣời SDLĐ không cần bỏ khoản tiền lớn để trợ cấp cho ngƣời lao động mất khả năng lao động hoặc giảm khả năng lao động. Ngƣời lao động đóng phí bảo hiểm xã hội để bảo vệ chính bản thân và gia đình mình trƣớc rủi ro xảy ra. Về phía Nhà nƣớc, Nhà nƣớc tham gia đóng phí bảo hiểm xã hội để giảm bớt khoản chi trả nếu phải trợ cấp cho các đối tƣợng yếu thế trong xã hội. - Theo quy định tại Mục 1 chƣơng VI từ điều 88 đến điều 98 Luật BHXH nƣớc ta Quỹ BHXH bao gồm các thành phần sau: Quỹ ốm đau thai sản; Quỹ tai nạn lao động, bệnh nghề nghiệp; Quỹ hƣu trí, tử tuất; 1.1.1.4. Quá trình ra đời của BHXH. “ BHXH bắt buộc đƣợc hình thành khi Nhà nƣớc đã đứng ra lo liệu với tƣ