Tài liệu Quản lý rủi ro tín dụng tại Ngân hàng TMCP Công thương Chi nhánh KCN Biên Hòa

LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu do chính tôi thực hiện. Các số liệu thu thập, phân tích đánh giá trong Luận văn là trung thực. Tư liệu sử dụng trong Luận văn có nguồn gốc và trích dẫn rõ ràng. Tác giả luận văn NGUYỄN THỊ NGÁT LỜI CẢM ƠN Để hoàn thành chương trình học tập và luận văn thạc sỹ kinh tế ngành quản lý kinh tế và chính sách. Tôi xin trân trọng cảm ơn Ban Giám hiệu, Viện đào tạo sau đại học, quý thầy cô Trường Đại học Kinh tế Quốc dân đã tận tình giảng dạy, hướng dẫn giúp đỡ tôi trong thời gian học tập. Tôi bày tỏ lòng biết ơn và xin ghi nhận sự giúp đỡ, hướng dẫn nhiệt tình của GS.TS. Nguyễn Văn Nam - Trường Đại học Kinh tế Quốc dân. Tôi xin chân thành cảm ơn Ngân hàng Thương mại Cổ phần Công thương chi nhánh khu Công nghiệp Biên Hòa đã tạo điều kiện và giúp đỡ tôi trong công tác thu thập số liệu để hoàn chỉnh luận văn tốt nghiệp. Cuối cùng xin cảm ơn những người thân yêu, bạn bè, đồng nghiệp đã động viên, dành nhiều tình cảm và tạo điều kiện thuận lợi giúp đỡ tôi trong suốt quá trình học tập và hoàn thành luận văn tốt nghiệp này ./. MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN LỜI CẢM ƠN DANH MỤC SƠ ĐỒ, BẢNG BIỂU TÓM TẮT LUẬN VĂN LỜI MỞ ĐẦU........................................................................................................... CHƯƠNG I: CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ QUẢN LÝ RỦI RO TÍN DỤNG TẠI NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI.................................................................. 1.1 NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI VÀ HOẠT ĐỘNG TÍN DỤNG CỦA NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI...................................................................... 1.1.1 Các chức năng cơ bản của ngân hàng thương mại......................................... 1.1.2 Hoạt động tín dụng ngân hàng thương mại.................................................... 1.2 RỦI RO TÍN DỤNG TẠI CÁC NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI................... 1.2.1 Bản chất và tác động của rủi ro tín dụng..................................................... 1.2.2 Phân loại rủi ro tín dụng.............................................................................. 1.2.3 Nguyên nhân dẫn đến rủi ro tín dụng đối với NHTM.................................. 1.2.4 Các chỉ số phản ánh rủi ro tín dụng đối với NHTM.................................... 1.3 QUẢN LÝ RỦI RO TÍN DỤNG TẠI CÁC NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI 25 1.3.1 Khái niệm quản lý rủi ro tín dụng................................................................ 1.3.2 Mục tiêu của quản lý rủi ro tín dụng tại ngân hàng thương mại và tiêu chí đánh giá................................................................................................. 1.3.3 Các nguyên tắc quản lý rủi ro tín dụng........................................................ 1.3.4 Bộ máy quản lý rủi ro tín dụng.................................................................... 1.3.5 Nội dung quản lý rủi ro tín dụng tại ngân hàng thương mại........................ 1.3.6 Các yếu tố cơ bản ảnh hưởng đến quản lý rủi ro tín dụng.......................... 1.4 KINH NGHIỆM QUẢN LÝ RỦI RO TÍN DỤNG CỦA MỘT SỐ NGÂN HÀNG NƯỚC NGOÀI VÀ NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI VIỆT NAM 47 1.4.1 Kinh nghiệm quản lý rủi ro tín dụng từ một số ngân hàng nước ngoài................. 1.4.2 Kinh nghiệm quản lý rủi ro tín dụng từ một số ngân hàng thương mại Việt Nam 50 CHƯƠNG II: PHÂN TÍCH THỰC TRẠNG QUẢN LÝ RỦI RO TÍN DỤNG TẠI NGÂN HÀNG TMCP CÔNG THƯƠNG CHI NHÁNH KHU CÔNG NGHIỆP BIÊN HÒA.......................................................... 2.1 NGÂN HÀNG TMCP CÔNG THƯƠNG CHI NHÁNH KHU CÔNG NGHIỆP BIÊN HÒA................................................................................... 2.1.1 Ngân hàng TMCP Công thương Chi nhánh KCN Biên Hòa trong hệ thống Ngân hàng TMCP Công thương Việt Nam....................................... 2.1.2 Các yếu tố kinh tế - xã hội ảnh hưởng đến hoạt động của Ngân hàng TMCP Công thương Chi nhánh KCN Biên Hòa......................................... 2.1.3 Hoạt động của ngân hàng TMCP Công thương Chi nhánh Khu Công nghiệp Biên Hòa.......................................................................................... 2.2 THỰC TRẠNG HOẠT ĐỘNG TÍN DỤNG VÀ RỦI RO TÍN DỤNG TẠI NGÂN HÀNG TMCP CÔNG THƯƠNG CHI NHÁNH KCN BIÊN HÒA GIAI ĐOẠN 2006 - 2010.............................................................................. 2.2.1 Tình hình hoạt động tín dụng...................................................................... 2.2.2 Thực trạng rủi ro tín dụng tại Ngân hàng TMCP Công thương Chi nhánh KCN Biên Hòa.................................................................................. 2.3 THỰC TRẠNG QUẢN LÝ RỦI RO TÍN DỤNG TẠI NGÂN HÀNG TMCP CÔNG THƯƠNG CHI NHÁNH KCN BIÊN HÒA.......................... 2.3.1 Mục đích, mục tiêu của quản lý rủi ro tín dụng........................................... 2.3.2 Bộ máy quản lý rủi ro tín dụng.................................................................... 2.3.3 Chính sách, quy chế, quy trình quản lý rủi ro tín dụng................................ 2.3.4 Phân tích và cảnh báo rủi ro tín dụng.......................................................... 2.3.5 Kiểm soát rủi ro tín dụng............................................................................. 2.3.6 Tài trợ rủi ro tín dụng.................................................................................. 2.4 ĐÁNH GIÁ QUẢN LÝ RỦI RO TÍN DỤNG TẠI NGÂN HÀNG TMCP CÔNG THƯƠNG CHI NHÁNH KCN BIÊN HÒA...................................... 2.4.1 Hiệu lực, hiệu quả của quản lý rủi ro tín dụng............................................. 2.4.2 Điểm mạnh, điểm yếu của quản lý rủi ro tín dụng tại Ngân hàng TMCP Công thương Chi nhánh KCN Biên Hòa và nguyên nhân........................... CHƯƠNG III: CÁC GIẢI PHÁP HOÀN THIỆN QUẢN LÝ RỦI RO TÍN DỤNG TẠI NGÂN HÀNG TMCP CÔNG THƯƠNG CHI NHÁNH KCN BIÊN HÒA....................................................................................... 3.1 ĐỊNH HƯỚNG QUẢN LÝ RỦI RO TÍN DỤNG TẠI NGÂN HÀNG TMCP CÔNG THƯƠNG.......................................................................................... 3.1.1 Định hướng quản lý rủi ro tín dụng tại Ngân hàng TMCP Công thương Việt Nam..................................................................................................... 3.1.2 Định hướng quản lý rủi ro tín dụng tại ngân hàng TMCP Công thương Chi nhánh KCN Biên Hòa........................................................................... 3.2 CÁC GIẢI PHÁP HOÀN THIỆN QUẢN LÝ RỦI RO TÍN DỤNG TẠI NGÂN HÀNG TMCP CÔNG THƯƠNG CHI NHÁNH KCN BIÊN HÒA 86 3.2.1 Nhóm giải pháp hoàn thiện bộ máy quản lý rủi ro tín dụng......................... 3.2.2 Nhóm giải pháp hoàn hiện phân tích và cảnh báo rủi ro tín dụng................... 3.2.3 Nhóm giải pháp hoàn thiện hoạt động kiểm soát rủi ro tín dụng....................... 3.2.4 Nhóm giải pháp tài trợ rủi ro tín dụng......................................................... 3.2.5 Nhóm giải pháp hoàn thiện chính sách, quy chế, quy trình........................ 3.2.6 Các giải pháp khác..................................................................................... 3.3 KIẾN NGHỊ CÁC ĐIỀU KIỆN ĐỂ THỰC HIỆN GIẢI PHÁP.................... 3.3.1 Kiến nghị với Ngân hàng TMCP Công thương Chi nhánh KCN Biên Hòa...... 3.3.2 Kiến nghị với Ngân hàng TMCP Công thương........................................... 3.3.3 Kiến nghị với Ngân hàng Nhà nước............................................................ KẾT LUẬN............................................................................................................. TÀI LIỆU THAM KHẢO..................................................................................... DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT NHNN VN : Ngân hàng Nhà nước Việt Nam NHNN: Ngân hàng Nhà nước NHTW : Ngân hàng Trung ương NHTM : Ngân hàng thương mại NHTMCP : Ngân hàng thương mại cổ phần TMCP : Thương mại cổ phần TCTD : Tổ chức tín dụng KCN : Khu công nghiệp NHCTVN : Ngân hàng Công thương Việt Nam NHTMCPCTVN : Ngân hàng thương mại cổ phần Công thương VN Vietin Bank : Ngân hàng Công thương QHKH : Quan hệ khách hàng TW : Trung ương NH : Ngân hàng CB : Cán bộ HTLS : Hỗ trợ lãi suất DN : Doanh nghiệp DANH MỤC SƠ ĐỒ, BẢNG BIỂU SƠ ĐỒ Sơ đồ số 1: Sơ đồ tổ chức NHTMCP Công thương KCN Biên Hòa.............. Biểu đồ số 1: Huy động theo loại tiền của Vietin Bank KCN Biên Hòa........ Biểu đồ số 2: Huy động theo loại hình của Vietin Bank KCN Biên Hòa....... Biểu đồ số 3: Huy động theo cơ cấu của Vietin Bank KCN Biên Hòa.......... Biểu đồ số 4: Huy động vốn các NH trên địa bàn Đồng Nai......................... Biểu đồ số 5: Dư nợ theo thời hạn vay của Vietin Bank KCN Biên Hòa....... Biểu đồ số 6: Doanh số cho vay của Vietin Bank KCN Biên Hòa................. Biểu đồ số 7: Doanh số thu nợ của Vietin Bank KCN Biên Hòa................... Biểu đồ số 8: Doanh số cho vay HTLS của các NH trên địa bàn................... Biểu đồ số 9: Tỷ lệ nợ quá hạn của Vietin Bank KCN BH............................ Biểu đồ số 10: Dư nợ tín dụng các NH trên địa bàn Đồng Nai...................... Biểu đồ số 11: Biểu đồ nợ xấu các NH trên địa bàn Đồng Nai...................... BẢNG BIỂU Bảng 2.1: Cơ cấu và tình hình huy động vốn tại NHTMCP Công thương CN KCN Biên Hòa từ năm 2006 đến 30/09/2010...... Bảng 2.2: Tình hình sử dụng vốn của Chi nhánh từ năm 2007.............. Bảng 2.3: về hoạt động tín dụng (tình hình sử dụng vốn) cụ thể là......... 1 LỜI MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài - Ngân hàng thương mại là doanh nghiệp kinh doanh tiền tệ tín dụng, loại hình kinh doanh chứa đựng nguy cơ rủi ro cao. Trong các hoạt động kinh doanh của ngân hàng thương mại, tín dụng là hoạt động kinh doanh phức tạp nhất. Hoạt động này tuy mang lại nguồn lợi nhuận lớn nhất nhưng cũng gặp không ít rủi ro. Rủi ro tín dụng có thể có tác động rất lớn và ảnh hưởng trực tiếp đến sự tồn tại và phát triển của mỗi ngân hàng thương mại. Cao hơn, nó ảnh hưởng đến toàn bộ hệ thống ngân hàng và nền kinh tế. - Quản lý rủi ro tín dụng là hoạt động khó khăn nhưng rất cần thiết. Sự thành công của một ngân hàng thương mại phụ thuộc chủ yếu vào năng lực quản lý rủi ro tín dụng. Như vậy, quản lý rủi ro đóng vai trò vô cùng quan trọng đối với hoạt động kinh doanh ngân hàng trong giai đoạn hiện nay. - Cùng với quá trình hội nhập kinh tế thế giới, các ngân hàng thương mại Việt Nam đang đứng trước thách thức mới và đi kèm với nó là những rủi ro tiềm ẩn mới. Rủi ro tín dụng xảy ra thường gây cho ngân hàng những tổn thất không chỉ về mặt tài chính, mà cả uy tín trên thị trường, suy giảm lòng tin của xã hội. Đây là những tổn thất lớn không dễ đo đếm được. Chính vì vậy, bên cạnh việc tìm kiếm lợi nhuận, quản lý rủi ro tín dụng cũng đang trở thành vấn đề hết sức cấp thiết của các ngân hàng thương mại, đặc biệt trong nền kinh tế hội nhập sâu rộng như hiện nay. Khủng hoảng kinh tế thời gian qua chủ yếu là do quản lý rủi ro tại các ngân hàng thương mại như cho vay dưới chuẩn, danh mục quản lý rủi ro chưa phù hợp, ... Vậy đâu là nguyên nhân? Làm thế nào để nâng cao chất lượng quản lý rủi ro tín dụng trong hoạt động của Ngân hàng thương mại cổ phần Công thương chi nhánh KCN Biên Hòa? (VietinBank KCN Biên Hoa). Đây là một vấn đề đang được Ban Lãnh đạo Chi nhánh đặc biệt quan tâm. Nhận thấy tính cấp thiết của quản lý rủi ro tín dụng, là một cán bộ quản lý hoạt động trong lĩnh vực ngân hàng cũng như cố gắng học hỏi nâng cao trình độ chuyên 2 môn và góp phần phát triển kinh tế xã hội trên địa bàn tỉnh Đồng Nai nên tôi quyết định chọn đề tài “Quản lý rủi ro tín dụng tại Ngân hàng TMCP Công thương Chi nhánh KCN Biên Hòa ” làm đề tài nghiên cứu. 2. Mục đích nghiên cứu - Xác định khung lý thuyết nghiên cứu quản lý rủi ro tín dụng của ngân hàng thương mại. - Xác định điểm mạnh, điểm yếu của quản lý rủi ro tín dụng tại Ngân hàng TMCP Công thương Chi nhánh KCN Biên Hòa, từ đó xác định những nội dung cần hoàn thiện cho giai đoạn sắp tới. - Đề xuất các giải pháp hoàn thiện quản lý rủi ro tín dụng cho Ngân hàng TMCP Công thương Chi nhánh KCN Biên Hòa. 3. Câu hỏi nghiên cứu - Quản lý rủi ro tín dụng tại Ngân hàng TMCP Công thương Chi nhánh KCN Biên Hòa đang diễn ra như thế nào? Bộc lộ những điểm mạnh và điểm yếu nào? Nguyên nhân của những điểm mạnh, điểm yếu đó? - Quản lý rủi ro tín dụng tại Ngân hàng TMCP Công thương Chi nhánh KCN Biên Hòa cần được hoàn thiện như thế nào? 4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu 4.1 Đối tượng nghiên cứu: Rủi ro tín dụng và quản lý rủi ro tín dụng tại NHTM. 4.2 Phạm vi nghiên cứu: Ngân hàng TMCP Công thương Chi nhánh KCN Biên Hòa và các bên có liên quan. 5. Phương pháp nghiên cứu Ngoài phương pháp luận chung, Luận văn sử dụng các phương pháp cụ thể sau: - Khảo sát thực tế. - Thống kê, phân tích, tổng hợp, so sánh. - Phương pháp chuyên gia và điều tra xã hội học. - Luận văn sử dụng nguồn số liệu thứ cấp được thu thập và xử lý bởi Ngân hàng TMCP Công thương Chi nhánh KCN Biên Hòa. Đồng thời cũng sử dụng số 3 liệu sơ cấp có được thông qua các bảng hỏi và phỏng vấn trực tiếp của người nghiên cứu đối với các nhà quản lý, các chuyên gia của Ngân hàng TMCP Công thương Chi nhánh KCN Biên Hòa và các bên có liên quan. 6. Ý nghĩa khoa học của đề tài nghiên cứu Đề ra một số giải pháp mang tính khả thi để hoàn thiện công tác quản lý rủi ro nhằm nâng cao hiệu quả hoạt động kinh doanh tại Ngân hàng TMCP Công thương Chi nhánh KCN Biên Hòa nói riêng cũng như Ngân hàng TMCP Công thương nói chung. 7. Tình hình nghiên cứu Vấn đề quản lý và các giải pháp hoàn thiện quản lý rủi ro tín dụng tại ngân hàng thương mại hiện nay cũng đã có một số tác giả đã nghiên cứu. Tuy nhiên tuỳ vào thực tế tại từng ngân hàng mà các tác giả nghiên cứu sẽ có những nhận định phù hợp với từng thời điểm cũng như hoàn cảnh. Đề tài nghiên cứu của học viên tập trung vào các vấn đề liên quan đến quản lý rủi ro tín dụng tại Ngân hàng TMCP Công thương Chi nhánh KCN Biên Hòa nhằm đề ra các ý kiến hoàn thiện áp dụng cho Ngân hàng TMCP Công thương Chi nhánh KCN Biên Hòa. 8. Nội dung của luận văn Ngoài phần mở đầu, kết luận, danh mục tài liệu tham khảo, luận văn được kết cấu thành 3 chương với các phần chính sau đây: Chương 1: Cơ sở lý luận về quản lý rủi ro tín dụng tại ngân hàng thương mại. Chương 2: Phân tích thực trạng quản lý rủi ro tín dụng tại Ngân hàng TMCP Công thương Chi nhánh Khu Công nghiệp Biên Hoà. Chương 3: Các giải pháp hoàn thiện quản lý rủi ro tín dụng tại ngân hàng TMCP Công thương Chi nhánh KCN Biên Hoà. 4 CHƯƠNG I CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ QUẢN LÝ RỦI RO TÍN DỤNG TẠI NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI 1.1 NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI VÀ HOẠT ĐỘNG TÍN DỤNG CỦA NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI Ngân hàng là một trong các tổ chức tài chính quan trọng nhất của nền kinh tế. Ngân hàng bao gồm nhiều loại tuỳ thuộc vào sự phát triển của nền kinh tế nói chung và hệ thống tài chính nói riêng, trong đó ngân hàng thương mại (NHTM) thường chiếm tỷ trọng lớn nhất về quy mô tài sản, thị phần và số lượng các ngân hàng, là một trong những tổ chức trung gian tài chính quan trọng nhất, là tổ chức thu hút tiết kiệm lớn nhất trong hầu hết mọi nền kinh tế. Hàng triệu cá nhân, hộ gia đình và các doanh nghiệp, các tổ chức kinh tế xã hội gửi tiền tại NHTM. Ngân hàng thương mại hoạt động vì mục tiêu lợi nhuận nhưng khác với các tổ chức kinh tế khác ở chỗ đối tượng kinh doanh của ngân hàng là tiền tệ với hoạt động chủ yếu là huy động tiền nhàn rỗi trong dân cư và các tổ chức kinh tế để cho vay, đáp ứng nhu cầu vốn cần thiết, hợp lý cho các đơn vị, tổ chức kinh tế và hộ gia đình phục vụ cho việc mua hàng hoá dự trữ hoặc xây dựng nhà máy, mua sắm trang thiết bị phát triển sản xuất kinh doanh. Hoạt động ngân hàng có nhiều chuyển biến tích cực, tuy nhiên trong nền kinh tế đầy biến động rủi ro là điều không thể tránh khỏi đối với tất cả các thành phần kinh tế. Những nguy cơ tiềm ẩn như sự không trung thực của khách hàng, vốn vay bị sử dụng sai mục đích, khách hàng phá sản hay do suy thoái kinh tế, đạo đức nghề nghiệp...đều có thể biến một khoản vay chất lượng cao thành một khoản nợ khó đòi . Đó là chưa kể đến hệ thống pháp luật chưa hoàn chỉnh gây nên những phiền toái cho khách hàng và ngân hàng trong quá trình hoạt động cũng như tạo điều kiện cho những ý đồ xấu của khách hàng hay cán bộ ngân hàng thực hiện hành vi chiếm đoạt tài sản của nhà nước. Đây là mối đe doạ ngân hàng nào cũng phải đương đầu. Nhiệm vụ quan trọng và trọng tâm của quản lý các ngân hàng thương mại là phải 5 nâng cao chất lượng tín dụng, đưa các biện pháp phòng ngừa và hạn chế rủi ro tín dụng đối với các thành phần kinh tế. “ Ngân hàng thương mại là một loại hình tổ chức tín dụng được thực hiện toàn bộ hoạt động ngân hàng và các hoạt động khác có liên quan” (Luật tín dụng do Quốc hội khóa X thông qua vào ngày 12 tháng 12 năm 1997). Luật này còn định nghĩa: Tổ chức tín dụng là loại hình doanh nghiệp được thành lập theo quy định của Luật này và các quy định khác của pháp luật để hoạt động kinh doanh tiền tệ, làm dịch vụ ngân hàng với nội dung nhận tiền gửi và sử dụng tiền gửi để cấp tín dụng và cung ứng các dịch vụ thánh toán. “ Ngân hàng thương mại là loại hình ngân hàng được thực hiện tất cả các hoạt động ngân hàng và các hoạt động kinh doanh khác theo quy định của Luật này nhằm mục tiêu lợi nhuận” (Luật các Tổ chức Tín dụng do Quốc hội nước CHXHCNVN khóa XII, kỳ họp thứ 7 thông qua ngày 16/6/2010, có hiệu lực từ ngày 01/01/2011). Ngày nay hoạt động của các ngân hàng thương mại đã trở lên hết sức đa dạng và có quan hệ đến nhiều lĩnh vực khác nhau của nền kinh tế. Tuy nhiên những chức năng cơ bản của ngân hàng thương mại vẫn là những cầu nối trung gian tài chính thực hiện các hoạt động kinh doanh tiền tệ và dịch vụ ngân hàng. Hay nói cách khác các ngân hàng vẫn thực hiện các chức năng cơ bản. 1.1.1 Các chức năng cơ bản của ngân hàng thương mại 1.1.1.1 Chức năng trung gian tín dụng Ngân hàng là trung gian tín dụng với hoạt động chủ yếu là chuyển tiết kiệm thành đầu tư, đòi hỏi tiếp xúc của cả hai loại cá nhân và tổ chức trong nền kinh tế: (1) các cá nhân và tổ chức tạm thời thiếu hụt vốn hoặc thiếu vốn có tính toán trước để đầu tư sản xuất kinh doanh như vốn lưu động, vốn đầu tư tài sản cố định vì thế họ là những người cần bổ sung vốn; (2) các cá nhân và tổ chức có thặng dư vốn tạm thời hoặc có tiền tiết kiệm nhàn rỗi có kỳ hạn xác định nên họ cũng có nhu cầu gửi tiết kiệm để an toàn và gia tăng giá trị. 6 Sự tồn tại hai loại cá nhân và tổ chức trên hoàn toàn độc lập với ngân hàng. Điều tất yếu là tiền sẽ chuyển từ nhóm thứ (2) sang nhóm thứ (1) nếu cả hai cùng có lợi. Như vậy thu nhập gia tăng là động lực tạo ra mối quan hệ tài chính giữa hai nhóm. Với chức năng trung gian tài chính trong các hoạt động kinh doanh tiền tệ và dịch vụ ngân hàng, các ngân hàng thương mại đã trở thành trung tâm tiếp nhận và biến đổi các rủi ro của toàn bộ nền kinh tế. “Các ngân hàng thương mại đã trở thành những “cỗ máy biến thế” biến đổi cơ cấu và thời hạn của dòng vốn chu chuyển trong nền kinh tế” (Nguyễn Thị Thanh Sơn, Kỷ yếu hội thảo nâng cao năng lực quản trị rủi ro của ngân hàng thương mại NXB Phương Đông. Tr.173). Quá trình này luôn hàm chứa những rủi ro. Các rủi ro được chuyển từ các chủ thể là khách hàng sang cho các ngân hàng thương mại và đến lượt nó các ngân hàng thương mại lại tác động trở lại nền kinh tế với những mức độ nguy hiểm cao hơn nhiều lần. 1.1.1.2 Chức năng trung gian thanh toán Ngân hàng trở thành trung tâm thanh toán lớn nhất hiện nay ở hầu hết các quốc gia. Thay mặt khách hàng, ngân hàng thực hiện thanh toán giá trị hàng hoá và dịch vụ, thúc đẩy quá trình lưu thông hàng hoá, tiết kiệm chi phí tạo điều kiện cho ngân hàng thực hiện tốt nhiệm vụ cho vay, đồng thời kiểm soát được lượng tiền cung ứng trên thị trường. Thông qua các nghiệp vụ thanh toán, NHTM trở thành người thủ quỹ cho các doanh nghiệp. Các doanh nghiệp không phải dùng tiền mặt để trao đổi, mà mọi việc thanh toán đều được thực hiện bằng cách mở các tài khoản thanh toán tại ngân hàng và trên cơ sở đó lệnh cho ngân hàng thực hiện các khoản chi trả theo yêu cầu, đồng thời uỷ nhiệm cho ngân hàng thu nhập các khoản tiền chuyển đến thông qua tài khoản của khách hàng mở tại ngân hàng. Có nhiều hình thức thanh toán như thanh toán bằng séc, uỷ nhiệm chi, nhờ thu, các loại thẻ... cung cấp mạng lưới thanh toán điện tử, kết nối các thủ quỹ và cung cấp tiền giấy khi khách hàng cần. Các ngân hàng còn thực hiện thanh toán bù trừ với nhau thông qua ngân hàng Trung ương hoặc thông qua các trung tâm thanh toán. Nhiều hình thức thanh toán được chuẩn hoá góp phần tạo tính thống nhất trong thanh toán, không chỉ giữa các ngân hàng trong một quốc gia mà còn giữa các ngân hàng trên toàn thế 7 giới, làm tăng hiệu quả thanh toán qua ngân hàng, biến ngân hàng trở thành trung tâm thanh toán quan trọng và có hiệu quả, phục vụ đắc lực cho nền kinh tế toàn cầu. 1.1.1.3 Chức năng tạo tiền Chức năng tạo tiền xuất phát từ chính nhu cầu bên trong của mỗi NHTM riêng lẻ, thông qua các hoạt động tín dụng, đầu tư và thanh toán. Chức năng tạo tiền của NHTM có liên quan chặt chẽ với các công cụ để thực hiện chính sách tiền tệ của Ngân hàng Nhà nước, Quốc gia. Ngân hàng Nhà nước có thể tăng giảm lượng tiền cung ứng vào lưu thông bằng việc thay đổi dự trữ bắt buộc, lãi suất tái chiết khấu và cơ chế nghiệp vụ khác liên quan. Như vậy NHTM ra đời và phát triển trên cơ sở nền sản xuất và lưu thông hàng hoá phát triển, nền kinh tế ngày càng cần đến hoạt động của NHTM thông qua việc thực hiện chức năng vai trò của mình, nhất là chức năng trung gian tín dụng. Do vậy NHTM đã trở thành một bộ phận thúc đẩy nền kinh tế phát triển. 1.1.2 Hoạt động tín dụng ngân hàng thương mại 1.1.2.1 Các hoạt động tín dụng của ngân hàng thương mại Ngân hàng thương mại đóng vai trò quan trọng đối với sự tồn tại và phát triển của nền kinh tế, kinh doanh trong lĩnh vực ngân hàng là một loại kinh doanh đặc biệt với hàng hoá mà ngân hàng kinh doanh là tiền tệ. Tín dụng ngân hàng là quan hệ chuyển nhượng sử dụng vốn từ ngân hàng cho khách hàng trong một thời gian nhất định với một khoản chi phí nhất định. Tín dụng ngân hàng chứa đựng ba nội dung: - Có sự chuyển nhượng quyền sử dụng vốn từ người sở hữu cho người sử dụng. - Sự chuyển nhượng này có thời hạn. - Sự chuyển nhượng có kèm theo chi phí. Tín dụng được phân loại theo những tiêu chí khác nhau: + Căn cứ vào mục đích của tín dụng:  Cho vay phục vụ sản xuất kinh doanh: người cần vốn có nhu cầu vay vốn phục vụ thanh toán chi phí, mua hàng như NVL, nhân công... phục vụ cho quá trình sản xuất kinh doanh 8  Cho vay tiêu dùng cá nhân. + Căn cứ vào thời hạn cho vay, tín dụng được chia thành 3 nhóm:  Cho vay ngắn hạn: Là loại cho vay có thời hạn đến 1 năm. Mục đích của loại cho vay này là tài trợ cho việc đầu tư vào tài sản lưu động  Cho vay trung hạn: Là loại cho vay có thời hạn trên 1 năm đến 5 năm. Mục đích của loại cho vay này là tài trợ cho việc đầu tư vào tài sản cố định hoặc vốn lưu động thường xuyên (xem như là vốn cố định).  Cho vay dài hạn: Là loại cho vay có thời hạn trên 5 năm. Mục đích của loại cho vay này thường là nhằm tài trợ đầu tư vào các dự án đầu tư. + Căn cứ vào bảo đảm của tín dụng:  Cho vay không có bảo đảm: Là loại cho vay không có tài sản thế chấp, cầm cố hoặc bảo lãnh của bên thứ ba mà chỉ dựa vào uy tín của khách hàng vay vốn (chủ yếu là các tiêu chí kết quả hoạt động sản xuất kinh doanh hiệu quả, có thương hiệu trên thị trường được nhiều người biết đến, dòng tiền kinh doanh … của khách hàng ) để quyết định cho vay.  Cho vay có bảo đảm: Là loại cho vay dựa trên cơ sở các bảo đảm cho tiền vay như thế chấp, cầm cố hoặc bảo lãnh của một bên thứ ba nào khác. 1.1.2.2 Vai trò của hoạt động tín dụng ngân hàng thương mại - Thúc đẩy tích tụ và cung cấp vốn cho nền kinh tế: Hoạt động tín dụng ngân hàng đáp ứng nhu cầu về vốn cho nền kinh tế quốc dân, là cầu nối về cung và cầu về vốn. Là tổ chức kinh doanh tiền tệ các ngân hàng thương mại luôn cố gắng đạt lợi nhuận tối đa để tự khẳng định mình. Hoạt động chính của ngân hàng thương mại là hoạt động tín dụng, nó đem lại 70 – 80% thu nhập cho ngân hàng. Việc tập trung và phân phối tín dụng đã góp phần điều hòa vốn trong toàn bộ nền kinh tế quốc dân. Tín dụng ngân hàng là cầu nối giữa tiết kiệm và đầu tư, là động lực khuyến khích tiết kiệm và đầu tư. Như vậy tín dụng ngân hàng là cánh tay đắc lực của ngân hàng thương mại, góp phần nâng cao chất lượng và điều hòa tiền tệ, thực hiện chính sách kinh tế vĩ 9 mô của Nhà nước, kìm chế lạm phát tạo môi trường kinh doanh ổn định. - Đẩy mạnh quá trình tái sản xuất mở rộng cho đầu tư phát triển: Trong nền kinh tế thị trường, các tổ chức sản xuất kinh doanh luôn phải cạnh tranh gay gắt với nhau nếu không muốn tụt hậu và đào thải. Để có thể mở rộng, phát triển sản xuất các doanh nghiệp cần có nhiều yếu tố như: nguồn nhân lực, công nghệ, đất đai, kỹ thuật, vốn… Tuy nhiên, có thể khẳng định vốn là quan trọng nhất, vì nếu có vốn doanh nghiệp sẽ có được các yếu tố khác do thị trường sẵn sàng cung ứng. Để có vốn doanh nghiệp có thể tìm kiếm ở các nguồn khác nhau… nhưng những hình thức này không ổn định mà chi phí lại lớn. Vì vậy thường thì các doanh nghiệp tìm đến các ngân hàng, bởi vì ngân hàng là một trong những nguồn vốn sẵn có và linh hoạt nhất. Đặc biệt đối với những doanh nghiệp nhỏ, ngân hàng thường là nguồn duy nhất cung cấp tư vấn và vốn bổ sung. Thông qua hoạt động tín dụng ngân hàng đã đẩy nhanh quá trình phát triển kinh tế đồng thời giải quyết các vấn đề xã hội. Như vậy, tín dụng ngân hàng có vai trò quyết định trong quá trình tái sản xuất mở rộng và đầu tư phát triển của nền kinh tế. - Tổ chức điều hòa lưu thông tiền tệ: Trong nền kinh tế thị trường thường xuyên xuất hiện những khoản tiền tạm thời nhàn rỗi, trong khi các thành phần kinh tế khác lại xuất hiện hiện tượng thiếu vốn tạm thời hoặc thiếu vốn bổ sung đầu tư tài sản cố định. Sự có mặt của tín dụng ngân hàng được coi như một giải pháp để giải quyết mâu thuẫn này. Trong quá trình thực hiện nghiệp vụ tín dụng ngân hàng đã huy động được nguồn tiết kiệm trong dân cư và phân phối lại cho các thành phần kinh tế có nhu cầu vốn, tạo điều kiện cho sự phát triển nền kinh tế. Tất cả mọi quốc gia đều dùng tín dụng ngân hàng như là một công cụ hữu hiệu để điều hòa vốn trên phạm vi toàn bộ nền kinh tế quốc dân. - Công cụ tài trợ cho các thành phần kinh tế kém phát triển và các ngành mũi nhọn: Hoạt động chủ yếu của ngân hàng là huy động nguồn tiền nhàn rỗi trong nền 10 kinh tế rồi đầu tư trở lại cho các ngành kinh tế cần vốn. Nhưng việc cho vay này không phải trải đều cho các chủ thể có nhu cầu mà việc đầu tư được thực hiện qua một quá trình thẩm định kỹ lưỡng. Quá trình này rất quan trọng với các ngân hàng, nó mang tính sống còn của ngân hàng. Vì vậy, ngân hàng đã đưa ra những biện pháp chính sách khuyến khích các ngân hàng thương mại cho vay hỗ trợ các dự án phát triển Nhà nước thông qua hoạt động tín dụng để từ đó đạt mục tiêu phát triển kinh tế. - Góp phần ổn định đời sống, tạo công ăn việc làm và ổn định trật tự xã hội: Hoạt động tín dụng ngân hàng không chỉ đáp ứng cho nhu cầu của các doanh nghiệp mà còn phục vụ cho các tầng lớp dân cư. Trong nền kinh tế ngoài các ngân hàng còn có hệ thống những tổ chức tín dụng sẵn sàng cung cấp vốn vay cho các cá nhân để phát triển kinh tế gia đình, mua sắm nhà cửa, tư liệu sinh hoạt,… Bên cạnh đó, việc phát triển những loại hình như ngân hàng chính sách xã hội, quỹ xóa đói giảm nghèo, Nhà nước còn thực hiện những chính sách ưu đãi nhằm mục đích cải thiện từng bước đời sống của nhân dân, tạo công ăn việc làm, giảm tỷ lệ thất nghiệp, qua đó góp phần ổn định trật tự xã hội. 1.2 RỦI RO TÍN DỤNG TẠI CÁC NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI 1.2.1 Bản chất và tác động của rủi ro tín dụng 1.2.1.1 Khái niệm rủi ro tín dụng Rủi ro tín dụng phát sinh khi đối tác tham gia hợp đồng không có khả năng thực hiện nghĩa vụ thanh toán trong hợp đồng. (Rủi ro tài chính thực tiễn và phương pháp đánh giá - PGS.TS - Phó Hiệu trưởng trường ĐHKTQDHN Nguyễn Văn Nam, Hoàng Xuân Quyến - Trưởng nhóm chuyên gia phân tích thị trường tài chính, NXB Tài chính năm 2001, Tr.45). Theo Thomas P.Fich: Rủi ro tín dụng là loại rủi ro xảy ra khi người vay không thanh toán được nợ theo thỏa thuận hợp đồng dẫn đến sai hẹn trong nghĩa vụ trả nợ. Cùng với rủi ro lãi suất, rủi ro tín dụng là một trong những rủi ro chủ yếu trong hoạt động cho vay của ngân hàng. {(Dictionary of banking terms, Barron’s Edutional Series, Inc, 1997)Quản trị ngân hàng, TS Hồ Diệu, NXB Thống kê năm 2002, Tr.194}. 11 Về mặt định lượng: Rủi ro tín dụng được phản ánh bởi chính số lượng nợ quá hạn, nợ đọng của mỗi tổ chức tín dụng. Về mặt định tính: Rủi ro tín dụng có quan hệ ngược chiều với chất lượng tín dụng. Theo đó chất lượng tín dụng càng cao thì mức độ rủi ro càng thấp và ngược lại, chất lượng tín dụng thấp, nợ quá hạn cao thì rủi ro tín dụng là rất lớn và có tác động ảnh hưởng trực tiếp đến hoạt động kinh doanh ngân hàng. Rủi ro tín dụng phát sinh khi ngân hàng cấp tín dụng cho khách hàng. Tất cả các hình thức cấp tín dụng của ngân hàng bao gồm cho vay ngắn hạn, trung hạn và dài hạn, cho thuê tài chính, chiết khấu chứng từ có giá, tài trợ xuất nhập khẩu, tài trợ dự án, bao thanh toán và bảo lãnh đều chứa đựng rủi ro tín dụng. (Nghiệp vụ ngân hàng thương mại, TS Nguyễn Minh Kiều, NXB Thống kê năm 2009, Tr.610). Theo khoản 1 điều 2 quy định về phân loại nợ, trích lập và sử dụng dự phòng để xử lý rủi ro tín dụng trong hoạt động ngân hàng của tổ chức tín dụng ban hành kèm theo Quyết định 493/2005/QĐ-NHNN ngày 22/4/2005 của Thống đốc Ngân hàng Nhà nước Việt Nam. Rủi ro tín dụng là khả năng xảy ra tổn thất trong hoạt động ngân hàng của tổ chức tín dụng do khách hàng không thực hiện hoặc không có khả năng thực hiện nghĩa vụ của mình theo cam kết. Theo quy định của Ngân hàng Nhà nước Việt Nam tại Thông tư số 13/2010/TT-NHNN ngày 20/5/2010 quy định về các tỷ lệ bảo đảm an toàn trong hoạt động của tổ chức tín dụng. Rủi ro tín dụng là rủi ro do biến động bất thường của khách hàng có quan hệ tín dụng với ngân hàng dẫn đến khách hàng không trả được nợ vay. 1.2.1.2 Bản chất của rủi ro tín dụng - Rủi ro tín dụng là tình trạng người đi vay không có khả năng trả lãi hoặc nợ gốc hay cả hai. - Rủi ro tín dụng khi người vay sai hẹn (defaut) trong thực hiện nghĩa vụ trả nợ theo hợp đồng bao gồm vốn và lãi. Sự sai hẹn có thể là trễ hạn (delayed paymen) hoặc không thanh toán (nonpayment). 12 - Rủi ro tín dụng là rủi ro về sự tổn thất tài chính (trực tiếp hoặc gián tiếp) xuất phát từ người đi vay không thực hiện nghĩa vụ trả nợ đúng hạn theo cam kết hoặc mất khả năng thanh toán. Rủi ro tín dụng gắn liền với hoạt động quan trọng, có quy mô lớn nhất của ngân hàng thương mại - hoạt động tín dụng. Khi thực hiện một hoạt động tài trợ cụ thể, ngân hàng cố gắng phân tích các yếu tố của người vay sao cho độ an toàn là cao nhất. Nhìn chung ngân hàng chỉ quyết định cho vay khi thấy an toàn. Tuy nhiên, không một nhà kinh doanh tài ba nào có thể dự đoán chính xác các vấn đề sẽ xảy ra. Khả năng hoàn trả tiền vay của khách hàng có thể bị thay đổi do nhiều nguyên nhân. Hơn nữa nhiều cán bộ ngân hàng khả năng phân tích tín dụng còn hạn chế. Do vậy trên quan điểm quản lý toàn bộ ngân hàng, rủi ro tín dụng là điều không thể tránh khỏi, là khách quan. Nhiều quan điểm nhất trí rằng, rủi ro tín dụng là bạn đường trong kinh doanh, có thể đề phòng, hạn chế, chứ không thể loại trừ. Do vậy, rủi ro dự kiến luôn được xác định trước trong chiến lược hoạt động chung của ngân hàng. 1.2.1.3 Tác động của rủi ro tín dụng * Đối với ngân hàng: Rủi ro tín dụng làm giảm uy tín của ngân hàng. Khi chất lượng tín dụng thấp, tỷ lệ nợ quá hạn cao tức là hiệu quả hoạt động ngân hàng thấp. Đối với các khoản nợ xấu với khối lượng lớn, lan rộng tới khách hàng làm khách hàng mất lòng tin vào ngân hàng, uy tín ngân hàng giảm sút. Rủi ro tín dụng làm giảm khả năng thanh toán của ngân hàng. Theo phân tích ở trên, rủi ro tín dụng làm giảm uy tín của ngân hàng, khách hàng không có lòng tin để gửi tiền vào ngân hàng, do đó ngân hàng gặp khó khăn trong việc huy động vốn. Rủi ro tín dụng xảy ra, ngân hàng bị tổn thất mà vẫn phải thanh toán đúng hạn cho các khoản vay của ngân hàng. Mặt khác, rủi ro tín dụng tạo ảnh hưởng xấu tới tâm lý người gửi tiền khiến họ rút tiền ồ ạt, khả năng thanh toán của ngân hàng giảm đi đáng kể. Rủi ro tín dụng gây thiệt hại thu nhập cho ngân hàng.