Tài liệu Quản lý phát triển môi trường giáo dục đa văn hóa ở các trường thpt thị xã quảng yên, tỉnh quảng ninh

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM ––––––––––––––––– NGUYỄN THỊ BẢO YẾN QUẢN LÝ PHÁT TRIỂN MÔI TRƯỜNG GIÁO DỤC ĐA VĂN HÓA Ở CÁC TRƯỜNG THPT THỊ XÃ QUẢNG YÊN, TỈNH QUẢNG NINH LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC THÁI NGUYÊN - 2016 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM ––––––––––––––––– NGUYỄN THỊ BẢO YẾN QUẢN LÝ PHÁT TRIỂN MÔI TRƯỜNG GIÁO DỤC ĐA VĂN HÓA Ở CÁC TRƯỜNG THPT THỊ XÃ QUẢNG YÊN, TỈNH QUẢNG NINH Chuyên ngành: Quản lý giáo dục Mã số: 60.14.01.14 LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC Người hướng dẫn khoa học: TS. Nguyễn Thị Hà Lan THÁI NGUYÊN - 2016 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan Luận văn này do bản thân tôi thực hiện dưới sự hướng dẫn khoa học của TS. Nguyễn Thị Hà Lan. Các kết quả nghiên cứu được trình bày trong luận văn là trung thực và chưa từng được ai công bố trong bất kỳ công trình nào khác và thông tin trích dẫn trong luận văn đều đã được chỉ rõ nguồn gốc. Thái Nguyên, tháng 9 năm 2016 Tác giả Nguyễn Thị Bảo Yến Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN ihttp://www.lrc.tnu.edu.vn LỜI CẢM ƠN Để hoàn thành luận văn tốt nghiệp này, tác giả xin trân trọng cảm ơn Ban giám hiệu, khoa sau đại học, Ban chủ nhiệm, quý Thầy, Cô giáo khoa Quản lý giáo dục trường Đại học Sư phạm Thái Nguyên và quý Thầy, Cô giáo trực tiếp giảng dạy. Tác giả xin chân thành cảm ơn: Phòng Giáo dục Thị xã Quảng Yên, các trường THPT trên địa bàn thị xã đã tạo mọi điều kiện thuận lợi trong suốt thời gian thực hiện luận văn tốt nghiệp. Tác giả xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc tới Cô hướng dẫn: TS. Nguyễn Thị Hà Lan. Cô đã luôn tận tình hướng dẫn, chỉ bảo trong suốt thời gian nghiên cứu và hoàn thành luận văn. Tác giả cảm ơn tập thể lớp cao học K22 chuyên ngành Quản lý giáo dục trường ĐHSP Thái Nguyên đã đóng góp ý kiến trong quá trình học tập và thực hiện luận văn. Cuối cùng, xin bày tỏ lòng biết ơn đến gia đình, người thân, bạn bè và đồng nghiệp đã giúp đỡ, động viên tác giả để hoàn thành luận văn này. Tác giả Nguyễn Thị Bảo Yến Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN iihttp://www.lrc.tnu.edu.vn MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN ...........................................................................................................i LỜI CẢM ƠN ............................................................................................................... ii MỤC LỤC ................................................................................................................... iii DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT ...........................................................................iv DANH MỤC CÁC BẢNG ............................................................................................ v DANH MỤC CÁC BIỂU ĐỒ ......................................................................................vi MỞ ĐẦU ....................................................................................................................... 1 1. Lý do chọn đề tài ....................................................................................................... 1 2. Mục đích nghiên cứu ................................................................................................. 2 3. Đối tượng và khách thể nghiên cứu ........................................................................... 2 4. Giả thuyết khoa học ................................................................................................... 2 6. Giới hạn và phạm vi nghiên cứu ................................................................................ 3 7. Phương pháp nghiên cứu ........................................................................................... 3 8. Cấu trúc luận văn ....................................................................................................... 4 Chương 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ QUẢN LÝ PHÁT TRIỂN MÔI TRƯỜNG GIÁO DỤC ĐA VĂN HÓA Ở TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG .............. 5 1.1. Tổng quan vấn đề nghiên cứu ................................................................................. 5 1.1.1. Các công trình nghiên cứu trên thế giới .............................................................. 5 1.1.2. Các công trình nghiên cứu trong nước ................................................................ 9 1.2. Một số khái niệm công cụ ..................................................................................... 10 1.2.1. Phát triển môi trường giáo dục đa văn hóa ........................................................ 10 1.2.2. Quản lý phát triển môi trường giáo dục đa văn hóa. ......................................... 17 1.3. Những vấn đề cơ bản về phát triển môi trường giáo dục đa văn hóa ở trường THPT ............................................................................................................... 17 1.3.1. Mục tiêu phát triển môi trường giáo dục đa văn hóa ......................................... 17 1.3.2.Nội dung phát triển môi trường giáo dục đa văn hóa ......................................... 18 1.3.3. Các con đường phát triển môi trường giáo dục đa văn hóa ............................... 20 1.3.4. Các yếu tố ảnh hưởng đến phát triển môi trường giáo dục đa văn hóa ............. 24 1.4. Quản lý phát triển môi trường giáo dục đa văn hóa ở các trường THPT ............. 27 1.4.1. Lập kế hoạch quản lý phát triển môi trường giáo dục đa văn hóa ở các Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN iiihttp://www.lrc.tnu.edu.vn trường THPT ................................................................................................................ 27 1.4.2. Tổ chức thực hiện kế hoạch quản lý phát triển môi trường giáo dục đa văn hóa ở các trường THPT ............................................................................................... 28 1.4.3. Chỉ đạo thực hiện kế hoạch quản lý phát triển môi trường giáo dục đa văn hóa ở các trường THPT ............................................................................................... 30 1.4.4. Đánh giá kết quả thực hiện kế hoạch quản lý phát triển môi trường giáo dục đa văn hóa ở các trường THPT ............................................................................. 31 1.5. Các yếu tố ảnh hưởng đến quản lý phát triển môi trường giáo dục đa văn hóa ở các trường THPT ...................................................................................................... 32 1.5.1. Quan điểm chỉ đạo của Đảng, Nhà nước, các cấp quản lý về phát triển môi trường giáo dục đa văn hóa .......................................................................................... 32 1.5.2. Năng lực quản lý của hiệu trưởng nhà trường ................................................... 33 1.5.3. Năng lực và phẩm chất sư phạm của giáo viên trong tổ chức hoạt động giáo dục đa văn hóa cho học sinh ................................................................................ 33 1.5.4. Yếu tố học sinh .................................................................................................. 33 1.5.5. Yếu tố truyền thống văn hóa, đời sống kinh tế, xã hội của địa phương ............ 33 1.5.6. Sự phối hợp của các lực lượng giáo dục ............................................................ 34 Kết luận chương 1 ........................................................................................................ 35 Chương 2: THỰC TRẠNG CÔNG TÁC QUẢN LÝ PHÁT TRIỂN MÔI TRƯỜNG GIÁO DỤC ĐA VĂN HÓA Ở CÁC TRƯỜNG THPT THỊ XÃ QUẢNG YÊN, TỈNH QUẢNG NINH ..................................................................... 36 2.1. Khái quát về các trường THPT thị xã Quảng Yên - Tỉnh Quảng Ninh ................ 36 2.1.1. Khái quát vị trí địa lý, tình hình kinh tế - xã hội tại thị xã Quảng Yên ............. 36 2.1.2.Khái quát về tình hình giáo dục và đào tạo tại các trường THPT thị xã Quảng Yên .................................................................................................................. 37 2.1.3. Khái quát quá trình khảo sát .............................................................................. 39 2.2. Thực trạng phát triển môi trường giáo dục đa văn hóa ở các trường THPT thị xã Quảng Yên - Tỉnh Quảng Ninh ............................................................................... 42 2.2.1. Thực trạng mục tiêu phát triển môi trường giáo dục đa văn hóa ở các trường THPT thị xã Quảng Yên .................................................................................. 42 2.2.2. Thực trạng nội dung phát triển môi trường giáo dục đa văn hóa ở các trường THPT thị xã Quảng Yên .................................................................................. 44 2.2.3. Thực trạng các con đường phát triển môi trường giáo dục đa văn hóa ở các Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN ivhttp://www.lrc.tnu.edu.vn trường THPT thị xã Quảng Yên .................................................................................. 47 2.2.4. Thực trạng những hoạt động của nhà trường và đội ngũ giáo viên thực hiện để phát triển môi trường GD đa văn hóa ..................................................................... 49 2.2.5. Yêu cầu đối với cán bộ, giáo viên để quản lý, phát triển môi trường giáo dục đa văn hóa ............................................................................................................. 50 2.2.6. Thực trạng các yếu tố ảnh hưởng đến phát triển môi trường giáo dục đa văn hóa ở các trường THPT thị xã Quảng Yên ........................................................... 51 2.3. Thực trạng công tác quản lý phát triển môi trường giáo dục đa văn hóa ở các trường THPT thị xã Quảng Yên .................................................................................. 53 2.3.1. Thực trạng công tác lập kế hoạch quản lý phát triển môi trường giáo dục đa văn hóa ở các trường THPT thị xã Quảng Yên ........................................................... 53 2.3.2. Thực trạng công tác tổ chức thực hiện kế hoạch quản lý phát triển môi trường giáo dục đa văn hóa ở các trường THPT thị xã Quảng Yên ............................ 56 2.3.3. Thực trạng công tác chỉ đạo thực hiện kế hoạch quản lý phát triển môi trường giáo dục đa văn hóa ở các trường THPT thị xã Quảng Yên ............................ 58 2.3.4. Thực trạng công tác kiểm tra, đánh giá kết quả thực hiện kế hoạch quản lý phát triển môi trường giáo dục đa văn hóa ở các trường THPT thị xã Quảng Yên .... 60 2.4. Đánh giá chung về công tác quản lý phát triển môi trường giáo dục đa văn hóa ở các trường THPT thị xã Quảng Yên .................................................................. 63 2.4.1. Ưu điểm ............................................................................................................. 63 2.4.2. Những hạn chế ................................................................................................... 64 Kết luận chương 2 ........................................................................................................ 66 Chương 3: BIỆN PHÁP QUẢN LÝ PHÁT TRIỂN MÔI TRƯỜNG GIÁO DỤC ĐA VĂN HÓA Ở CÁC TRƯỜNG THPT THỊ XÃ QUẢNG YÊN, TỈNH QUẢNG NINH ................................................................................................ 67 3.1. Nguyên tắc xây dựng biện pháp ........................................................................... 67 3.1.1. Nguyên tắc đảm bảo tính phù hợp ..................................................................... 67 3.1.2. Nguyên tắc tính kế thừa và phát triển ................................................................ 67 3.1.3. Nguyên tắc đảm bảo tính khả thi ....................................................................... 67 3.1.4. Nguyên tắc đảm bảo tính đồng bộ ..................................................................... 68 3.2. Biện pháp quản lý phát triển môi trường giáo dục đa văn hóa ở các trường THPT thị xã Quảng Yên, tỉnh Quảng Ninh ................................................................. 68 3.2.1. Biện pháp 1: Xây dựng danh mục các hoạt động và nội dung giáo dục môi Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN vhttp://www.lrc.tnu.edu.vn trường đa văn hóa cho học sinh trong kế hoạch năm học............................................ 68 3.2.2. Biện pháp 2: Bồi dưỡng, rèn luyện và nâng cao nhận thức cho các lực lượng sư phạm - xã hội về giáo dục môi trường đa văn hóa ....................................... 73 3.2.3. Biện pháp 3: Nâng cao chất lượng đội ngũ giáo viên đáp ứng yêu cầu phát triển môi trường giáo dục đa văn hóa trong nhà trường .............................................. 77 3.2.4. Biện pháp 4: Tăng cường công tác kiểm tra, đánh giá và thông tin, truyền thông trong công tác phát triển môi trường đa văn hóa nhà trường ............................ 79 3.2.5. Biện pháp 5: Huy động các nguồn lực để nhà trường THPT phát triển văn hóa lành mạnh và hiệu quả .......................................................................................... 81 3.2.6. Biện pháp 6: Tích hợp giáo dục đa văn hóa trong dạy học ............................... 85 3.2.7. Biện pháp 7: Đổi mới, sáng tạo các hình thức sinh hoạt tập thể trong nhà trường, xây dựng văn hóa học đường phù hợp với giáo dục đa văn hóa....................................... 87 3.3. Mối quan hệ giữa các biện pháp ........................................................................... 90 3.4. Khảo sát mức độ cần thiết và tính khả thi ............................................................ 91 3.4.1. Mục đích khảo nghiệm ...................................................................................... 91 3.4.2. Nội dung, đối tượng khảo nghiệm ..................................................................... 91 3.4.3. Phương pháp thăm dò ........................................................................................ 91 3.4.4. Kết quả thăm dò ................................................................................................. 92 Kết luận chương 3 ........................................................................................................ 96 KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ............................................................................ 97 1. Kết luận .................................................................................................................... 97 2. Khuyến nghị ............................................................................................................. 98 TÀI LIỆU THAM KHẢO .......................................................................................100 PHỤ LỤC Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN vihttp://www.lrc.tnu.edu.vn DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT BGH : Ban giám hiệu CB : Cán bộ CBQL : Cán bộ quản lý CNH-HĐH : Công nghiệp hóa - Hiện đại hóa CSVC : Cơ sở vật chất GD : Giáo dục GD&ĐT : Giáo dục và đào tạo GV : Giáo viên GVCN : Giáo viên chủ nhiệm HĐGD : Hội đồng giáo dục HS : Học sinh MTSP : Môi trường sư phạm NT : Nhà trường QL : Quản lý QLGD : Quản lý giáo dục TDTT : Thể dục thể thao THPT : Trung học phổ thông TK : Thống kê VHNT : Văn hóa nhà trường XHCN : Xã hội chủ nghĩa Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN ivhttp://www.lrc.tnu.edu.vn DANH MỤC CÁC BẢNG Bảng 2.1. Chất lượng giáo dục THPT từ 2012 - 2015................................................. 38 Bảng 2.2. Kết quả hạnh kiểm của học sinh THPT năm học 2014-2015 ..................... 38 Bảng 2.3. Kết quả học lực của học sinh THPT năm học 2014 - 2015 ........................ 39 Bảng 2.4. Thực trạng mục tiêu phát triển môi trường giáo dục đa văn hóa ở các trường THPT .............................................................................................. 42 Bảng 2.5. Thực trạng nội dung phát triển môi trường giáo dục đa văn hóa ở các trường THPT .............................................................................................. 45 Bảng 2.6. Thực trạng các con đường phát triển môi trường giáo dục đa văn hóa ở các trường THPT ........................................................................................ 47 Bảng 2.7. Thực trạng những hoạt động của nhà trường và đội ngũ giáo viên thực hiện để phát triển môi trường GD đa văn hóa ............................................ 49 Bảng 2.8. Thực trạng yêu cầu đối với cán bộ, giáo viên để quản lý, phát triển môi trường giáo dục đa văn hóa ........................................................................ 50 Bảng 2.9. Thực trạng các yếu tố ảnh hưởng đến phát triển môi trường giáo dục đa văn hóa ở các trường THPT ....................................................................... 52 Bảng 2.10. Thực trạng công tác lập kế hoạch quản lý phát triển môi trường giáo dục đa văn hóa ở các trường THPT............................................................ 54 Bảng 2.11. Thực trạng công tác tổ chức thực hiện kế hoạch quản lý phát triển môi trường giáo dục đa văn hóa ở các trường THPT ................................. 56 Bảng 2.12. Thực trạng công tác chỉ đạo thực hiện kế hoạch quản lý phát triển môi trường giáo dục đa văn hóa ở các trường THPT ........................................ 58 Bảng 2.13. Thực trạng công tác đánh giá kết quả thực hiện kế hoạch quản lý phát triển môi trường giáo dục đa văn hóa ở các trường THPT ................ 60 Bảng 2.14. Thực trạng những khó khăn mà đồng chí thường gặp trong quản lý, phát triển môi trường giáo dục đa văn hóa hiện nay .................................. 62 Bảng 3.1. Khảo nghiệm tính cần thiết biện pháp......................................................... 92 Bảng 3.2. Khảo nghiệm tính khả thi biện pháp ........................................................... 93 Bảng 3.3. Tương quan giữa tính cần thiết và tính khả thi của các biện pháp .............. 94 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN vhttp://www.lrc.tnu.edu.vn DANH MỤC CÁC BIỂU ĐỒ Biểu đồ 3.1. Khảo nghiệm tính cần thiết biện pháp..................................................... 93 Biểu đồ 3.2. Khảo nghiệm tính khả thi biện pháp ....................................................... 94 Biểu đồ 3.3. Tương quan giữa tính cần thiết và tính khả thi của các biện pháp .......... 95 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN vihttp://www.lrc.tnu.edu.vn MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài Trong thời đại toàn cầu hóa hiện nay, mỗi quốc gia, dân tộc đều có điều kiện để phát triển song cũng đứng trước không ít nguy cơ, thách thức mới. Điều đó đặt ra yêu cầu mới đối với Việt Nam nói chung và con người Việt Nam nói riêng. Để có thể hội nhập và chung sống trong một thế giới đa sắc tộc, đa văn hóa thì con người Việt Nam trước tiên phải là sự kết tinh của văn hóa Việt Nam mà giá trị cao nhất lòng yêu nước, lòng tự tôn, tự cường dân tộc, gắn kết với các đức tính nhân ái, trọng nghĩa tình, tinh thần ham học hỏi, cần cù, sáng tạo trong lao động… Tuy nhiên, giữ gìn bản sắc phải dựa trên cơ sở vừa kế thừa, vừa không ngừng tiếp thu tinh hoa văn hóa nhân loại. Trong quá trình toàn cầu hóa, các sản phẩm phi văn hóa cũng dễ dàng thâm nhập, đe dọa nền văn hóa nước ta. Vì vậy, con người Việt Nam không chỉ nhanh nhạy trong nhận thức mà cần phải hết sức thận trọng, bản lĩnh và tỉnh táo. Có như vậy, người Việt Nam mới đáp ứng được yêu cầu phát triển của đất nước, mới có thể hội nhập trong môi trường đa sắc tộc, đa văn hóa. Trong giáo dục THPT, bên cạnh việc thực hiện mục tiêu giáo dục bậc học, cấp học, đòi hỏi chú trọng quản lý phát triển môi trường giáo dục đa văn hóa nhằm xây dựng những con người phát triển toàn diện về đức, trí, thể, mĩ, không chỉ am hiểu những giá trị văn hóa truyền thống, bản sắc dân tộc Việt mà còn phải biết sống và làm việc trong xã hội hiện đại, trong xu thế hội nhập với những con người không cùng sắc tộc, không cùng văn hóa. Thực tế trong các nhà trường THPT nói chung, các trường THPT thị xã Quảng Yên - tỉnh Quảng Ninh nói riêng, quản lý giáo dục đa văn hóa bước đầu có những điểm khởi sắc: Cán bộ quản lý, giáo viên đã quan tâm đến công tác giáo dục môi trường đa văn hóa, tổ chức những phong trào thi đua gắn với giáo dục đa văn hóa, học sinh có thái độ tôn trọng, biết bảo tồn và phát huy các giá trị văn hóa. Tuy nhiên trong quá trình quản lý và phát triển môi trường giáo dục đa văn hóa ở các trường THPT vẫn còn nhiều khó khăn, hạn chế. Với những lý do trên, tôi chọn đề tài “ Quản lý phát triển môi trường giáo dục đa văn hóa ở các trường THPT thị xã Quảng Yên, tỉnh Quảng Ninh” làm nội dung Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN 1http://www.lrc.tnu.edu.vn nghiên cứu luận văn cao học Quản lý giáo dục. Thông qua việc nghiên cứu cơ sở lý luận và đánh giá thực trạng nhà trường, tôi mong muốn đề xuất một số biện pháp nhằm khắc phục những hạn chế trong quản lý môi trường giáo dục đa văn hóa. Từ đó nâng cao hiệu quả giáo dục trong nhà trường THPT hiện nay. 2. Mục đích nghiên cứu Trên cơ sở nghiên cứu lý luận về môi trường giáo dục đa văn hóa và quản lý phát triển môi trường giáo dục đa văn hóa cùng với việc nghiên cứu thực trạng vấn đề ở các trường THPT thị xã Quảng Yên, tỉnh Quảng Ninh, từ đó đề xuất các biện pháp quản lý phát triển môi trường giáo dục đa văn hóa trong nhà trường. 3. Đối tượng và khách thể nghiên cứu 3.1. Đối tượng nghiên cứu: Biện pháp quản lý phát triển môi trường giáo dục đa văn hóa ở các trường THPT thị xã Quảng Yên - Tỉnh Quảng Ninh 3.2. Khách thể nghiên cứu: Quá trình quản lý phát triển môi trường giáo dục đa văn hóa ở các trường THPT thị xã Quảng Yên - Tỉnh Quảng Ninh 4. Giả thuyết khoa học Việc quản lý phát triển môi trường giáo dục đa văn hóa cho học sinh THPT ở thị xã Quảng Yên, tỉnh Quảng Ninh đã được chú trọng thực hiện và đạt được một số hiệu quả nhất định nhưng bên cạnh đó còn tồn tại một số hạn chế. Nếu đề xuất được các biện pháp quản lý phát triền môi trường giáo dục đa cho học sinh các trường THPT thị xã Quảng Yên, tỉnh Quảng Ninh một các hợp lý và được thực hiện đồng bộ thì sẽ góp phần nâng cao hiệu quả giáo dục học sinh THPT, phù hợp với xã hội phát triển và hội nhập. 5. Nhiệm vụ nghiên cứu - Hệ thống hóa cơ sở lý luận về quản lý phát triển môi trường giáo dục đa văn hóa ở các trường THPT. - Phân tích thực trạng công tác quản lý phát triển môi trường giáo dục đa văn hóa ở các trường THPT thị xã Quảng Yên, tỉnh Quảng Ninh. - Đề xuất một số biện pháp quản lý phát triển môi trường giáo dục đa văn hóa cho các trường THPT. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN 2http://www.lrc.tnu.edu.vn 6. Giới hạn và phạm vi nghiên cứu 6.1. Giới hạn vấn đề nghiên cứu Đề tài nghiên cứu các biện pháp quản lý, phát triển môi trường giáo dục đa văn hóa cho học sinh các trường THPT thị xã Quảng Yên, tỉnh Quảng Ninh 6.2. Giới hạn khảo sát Đề tài tiến hành khảo sát đối với 200 CBQL và giáo viên của 5 trường THPT thị xã Quảng Yên, tỉnh Quảng Ninh. 6.3. Giới hạn thời gian nghiên cứu Đề tài chủ yếu khảo sát thực trạng quản lý phát triển môi trường giáo dục đa văn hóa ở các trường THPT thị xã Quảng Yên, tỉnh Quảng Ninh trong 3 năm học gần đây (từ 2012 đến 2015) 7. Phương pháp nghiên cứu 7.1. Nhóm phương pháp nghiên cứu lý luận Chúng tôi sử dụng nhóm phương pháp này nhằm thu thập các thông tin khoa học, các tài liệu về những quan điểm xung quanh vấn đề. 7.1.1. Phương pháp phân tích và tổng hợp tài liệu Nhằm phân tích và tổng hợp các tài liệu khoa học phục vụ cho việc nghiên cứu vấn đề. 7.1.2. Phương pháp phân loại tài liệu Nhằm sắp xếp các tài liệu khoa học, văn bản chỉ đạo thành hệ thống lý luận logic chặt chẽ theo từng mặt, từng đơn vị kiến thức, từng vấn đề khoa học. 7.2. Nhóm phương pháp nghiên cứu thực tiễn 7.2.1. Phương pháp điều tra bằng anket - Mục đích: Thu thập ý kiến về giáo dục y đức và quản lý hoạt động giáo dục y đức cho sinh viên trường Cao đẳng Y tế Thái Nguyên - Các phiếu điều tra - phiếu hỏi dành cho cán bộ quản lý và giáo viên các trường THPT thị xã Quảng Yên, tỉnh Quảng Ninh về thực trạng quản lý phát triển môi trường giáo dục đa văn hóa và các biện pháp quản lý phát triển môi trường giáo dục đa văn hóa ở các trường THPT thị xã Quảng Yên, tỉnh quảng Ninh. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN 3http://www.lrc.tnu.edu.vn 7.2.2. Phương pháp quan sát - Quan sát các hoạt động quản lý môi trường giáo dục đa văn hóa ở các trường THPT thị xã Quảng Yên, tỉnh Quảng Ninh từ đó đưa ra đánh giá, kết luận về thực trạng và đề xuất các biện pháp có tính hiệu quả về quản lý phát triển môi trường giáo dục đa văn hóa ở các trường THPT thị xã Quảng Yên, tỉnh Quảng Ninh nói riêng và các trường THPT nói chung. 7.2.3. Phương pháp chuyên gia - Sử dụng hỏi 1 hay nhóm người về một vấn đề mà người này biết rõ về nó, là chuyên gia. Điều quan trọng là nhóm các chuyên gia này có sự thảo luận trước khi đưa ra ý kiến bản thân và biết được kết quả của đối phương. 7.2.4. Phương pháp phỏng vấn - Thông qua việc phỏng vấn, trò chuyện, trao đổi trực tiếp với một số đối tượng cụ thể (CBQL, GV) để thu thập thêm thông tin về thực trạng quản lý phát triển môi trường giáo dục đa văn hóa ở các trường THPT thị xã Quảng Yên, tỉnh Quảng Ninh. 7.3. Phương pháp thống kê toán học Sử dụng các công thức toán thống kê để xử lý số liệu thu được trong đề tài. 8. Cấu trúc luận văn Ngoài phần mở đầu, kết luận, kiến nghị, tài liệu tham khảo và phụ lục luận văn gồm có 3 chương sau: Chương 1: Cơ sở lý luận của quản lý phát triển môi trường giáo dục đa văn hóa ở các trường THPT Chương 2: Thực trạng quản lý phát triển môi trường giáo dục đa văn hóa ở các trường THPT thị xã Quảng Yên, tỉnh Quảng Ninh. Chương 3: Biện pháp quản lý phát triển môi trường giáo dục đa văn hóa ở các trường THPT thị xã Quảng Yên, tỉnh Quảng Ninh. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN 4http://www.lrc.tnu.edu.vn Chương 1 CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ QUẢN LÝ PHÁT TRIỂN MÔI TRƯỜNG GIÁO DỤC ĐA VĂN HÓA Ở TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG 1.1. Tổng quan vấn đề nghiên cứu Môi trường luôn có ảnh hưởng to lớn đến sự phát triển mọi mặt của con người. Những ảnh hưởng trực tiếp hay gián tiếp, trước mắt hay lâu dài của môi trường đến cuộc sống con người đã thu hút sự quan tâm của nhiều nhà khoa học. Ảnh hưởng của môi trường đến năng suất lao động được các nhà tâm lý học lao động nghiên cứu tập trung vào môi trường vi mô, những điều kiện như: nhiệt độ, màu sắc, âm thanh, khung cảnh, mối quan hệ liên nhân cách của nhóm nhỏ; những yếu tố điều kiện, hoàn cảnh trên đây tác động mạnh đến chất lượng công việc. Điều đó giúp cho việc thiết kế môi trường vi mô, tổ chức quản lý sản xuất để đạt được năng suất cao nhất. 1.1.1. Các công trình nghiên cứu trên thế giới Ảnh hưởng của môi trường đến sự phát triển nhân cách con người được các nhà Giáo dục học quan tâm từ lâu. Mỗi dân tộc trên thế giới không chỉ khác nhau về lãnh thổ, về thể chế nhà nước, trình độ sản xuất, khoa học kỹ thuật... mà còn khác nhau chủ yếu ở những giá trị văn hóa. Trong thời đại toàn cầu hóa và CNH-HĐH, những nước phát triển hết sức quan tâm đến việc giáo dục giá trị bản sắc văn hóa và đa văn hóa cho người học, đặc biệt là thế hệ trẻ. Khái niệm giáo dục đa văn hóa xuất hiện sớm nhất ở Hoa Kỳ từ năm 1960 cùng với phong trào đấu tranh cho quyền công dân. Sau đó khái niệm này được hiểu theo quan điểm toàn cầu. Suốt mấy thập niên qua, nhiều tác giả các nhà nghiên cứu, tổ chức giáo dục đã đưa ra nhiều định nghĩa về giáo dục đa văn hóa. Có thể kể đến một số nghiên cứu dưới đây: Đa văn hóa là một hiện tượng xã hội có từ thuở xa xưa. Khi có các nền văn hóa tiếp xúc và tiếp biến với nhau thì sẽ xảy ra hiện tượng đa văn hóa. Nhưng đa văn hóa trở thành một lý thuyết, thậm chí một cương lĩnh cho hành động thì phải đến xã hội hiện nay của chúng ta. Trước hết nó bắt nguồn từ xã hội đa văn hóa của Bắc Mỹ (Hoa Kỳ và Canada) giữa những năm 60 TK XX. Vào thời đó, nhằm đem lại một giải Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN 5http://www.lrc.tnu.edu.vn pháp cho các xung đột ngôn ngữ Pháp - Anh, các giới cầm quyền liên bang ở Ottawa công khai nói lên ý định thừa nhận bản chất đa văn hóa của xã hội Canada. Cương lĩnh ấy đã được Pierre Eliiot Trudeau (thủ tướng Canada hồi đó) theo đuổi trong những năm 70 TK XX, cuối cùng đã mang một chiều kích hiến pháp năm 1982. Cùng lúc đó, ở Hoa Kỳ, trong sự nối dài những cuộc đấu tranh của người da đen vì các quyền công dân của họ, ý tưởng cho rằng các thiểu số ngôn ngữ, tộc người, tôn giáo, thậm chí tình dục, là nạn nhân của một sự bất công chừng nào văn hóa của họ chưa đạt tới trình độ được thừa nhận ngang với văn hóa của đa số da trắng, nói tiếng Anh và theo đạo Tin lành, đã được phát triển trong các giới trí thức và đấu tranh. Giành cho được sự thừa nhận ấy, điều chỉnh những bất công và định ra những phương tiện để cho những văn hóa khác nhau ấy cùng tồn tại, đó là những lý tưởng chính thức đẩy lý thuyết đa văn hóa, hiểu theo nghĩa một học thuyết, vượt khỏi trường hợp riêng của Bắc Mỹ. Theo James A. Banks và Cherry A. McGee Banks (1995) thể hiện sự quan tâm đến sinh viên từ nhiều nhóm chủng tộc, giai cấp trong một quốc gia qua định nghĩa “giáo dục đa văn hóa là một lĩnh vực nghiên cứu, một nguyên tắt mới xuất hiện nhằm mục tiêu chủ yếu là tạo những cơ hội giáo dục bình đẳng cho những sinh viên từ những nhóm chủng tộc, giai cấp, văn hóa khác nhau. Một trong những mục tiêu quan trọng của giáo dục đa văn hóa là giúp mọi sinh viên đạt được kiến thức, thái độ, kỹ năng cần thiết để hoạt động hiệu quả trong một xã hội dân chủ và tương tác, thỏa thuận giao tiếp với những người từ những nhóm khác để tạo ra một cộng đồng dân sự đạo đức, làm việc cho lợi ích chung” [33]. James Bank cùng là một trong những học giả đầu tiên xem nhà trường là hệ thống xã hội từ bối cảnh đa văn hóa, chủ trương tạo ra một môi trường đa văn hóa một cách triệt để ở mọi khía cạnh. Dần dần, người ta bắt đầu chú ý đến năng lực liên văn hóa và nhận thức về xã hội và toàn cầu, nhằm đào tạo con người có thể thể thích ứng tham gia vào xã hội đa dạng về văn hóa, chủng tộc, tôn giáo...Đến thập niên cuối thế kỷ XX, các học giả về giáo dục đa văn hóa tiếp tục nhấn mạnh đến công bằng xã hội tiếp tục nhấn mạnh đến công bằng xã hội và cơ hội bình đẳng dựa trên khung đa văn hóa, giảm thiểu phân biệt chủng tộc. Khái niệm giáo dục đa văn hóa tiếp tục thay đổi để trở nên thích ứng với nhu câu xã hội liên tục thay đổi. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN 6http://www.lrc.tnu.edu.vn Trong giáo dục, cụ thể là giáo dục đại học, Gloria M.Ameny – Dixon (2004) giải thích “giáo dục đa văn hóa hiện nay được hiểu là phương thức giáo dục hay giảng dạy và học tập dựa trên những giá trị dân chủ khẳng định sự đa dạng các nền văn hóa trong các xã hội đa văn hóa trong một thế giới phụ thuộc lẫn nhau”. [19] Một số công trình nghiên cứu ở Mỹ của Cross, Bazon, Dennis và Isaac (1989) tìm hiểu về năng lực văn hóa để nhằm khuyến khích sự hiểu biết về văn hoá, sự trao đổi về ngôn ngữ, sự phối hợp giữa các gia đình, các nhà chuyên môn, học sinh và cộng đồng. Sự phối hợp phải nâng cao kết quả học tập một cách bình đẳng cho tất cả học sinh và đem lại sự gắn bó chặt chẽ, sự cung cấp các dịch vụ để thích ứng với các vấn đề về chủng tộc, văn hoá, giới, địa vị, kinh tế và xã hội. [11] Năng lực văn hoá được coi là toàn bộ các hành vi, quan điểm và hành động đồng dạng trong cùng một hệ thống, tổ chức, hay giữa các nhà chuyên môn và giúp cho hệ thống, tổ chức hay nhóm nghề nghiệp đó hoạt động một cách có hiệu quả trong một môi trường đa văn hoá. [11] Về mặt hoạt động, năng lực văn hoá là sự hoà nhập và thay đổi sự hiểu biết về các cá nhân và nhóm các cá nhân dưới các chuẩn mực, hoạt động, nghiệp vụ và quan điểm rõ ràng trong các bối cảnh văn hoá phù hợp để tăng chất lượng dịch vụ đem lại kết quả tốt hơn. ( Davis, 1997, khi đề cập đến hiệu quả chăm sóc sức khoẻ). - Các thành phần của năng lực văn hóa: Có năm yếu tố cần thiết tạo nên năng lực văn hoá gồm có: 1) Sự đa dạng về giá trị. 2) Khả năng tự đánh giá về văn hoá. 3) Ý thức được về sự năng động cố hữu khi các nền văn hoá tương tác với nhau. 4) Thể chế hoá kiến thức về văn hoá. 5) Hình thành khả năng thích nghi của các thành viên khi tham gia các hoạt động nhằm tăng sự hiểu biết về tính đa dạng giữa các nền văn hoá và trong cùng một nền văn hoá. Ngoài ra, năm yếu tố này phải được thể hiện trong nhận thức và hành vi của từng thành viên. - Quá trình hình thành năng lực văn hóa: Năng lực văn hoá là một quá trình phát triển diễn ra theo một chuỗi liên tục. Có 6 khả năng, khi cái này kết thúc thì cái khác bắt đầu: Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN 7http://www.lrc.tnu.edu.vn (1) Sự phá hoại về văn hoá; (2) Không có khả năng hiểu biết về văn hoá; (3) Sự không hiểu biết về văn hoá; (4) Hiểu biết ban đầu về văn hoá; (5) Hiểu biết về văn hóa và; (6) Sự hiểu biết sâu sắc về văn hoá. - Việc vận hành năng lực văn hoá trong các bối cảnh nhà trường được thể hiện qua 5 yếu tố tạo nên năng lực văn hoá. Đa dạng giá trị có nghĩa là sự chấp nhận và tôn trọng sự khác biệt. Con người đến từ các nền văn hoá khác nhau, vì vậy phong tục, tư tưởng, cách giao tiếp, các giá trị, truyền thống và thể chế cũng khác nhau. Sự lựa chọn của cá nhân bị ảnh hưởng mạnh mẽ bởi văn hoá. Sự từng trải về văn hoá ảnh hưởng đến sự lựa chọn của họ từ hoạt động giải trí cho đến hoạt động chuyên môn. Thậm chí, họ định nghĩa gia đình theo cách nào cũng bị văn hoá chi phối. Có một số yếu tố ảnh hưởng đến sự tương tác liên văn hóa, chẳng hạn một số thành kiến gắn với sự trải nghiệm về văn hóa có thể minh chứng cho một số quan điểm hiện nay. Trong số các nhóm người thì người gốc Mỹ và người Mỹ gốc Phi đã trải nghiệm sự phân biệt chủng tộc và đối xử không công bằng của những nhóm người chiếm ưu thế trong xã hội Mỹ. Những sự trải nghiệm này cùng với sự hoài nghi lớn lên từ phía họ và được chuyển lại cho các nhóm bị đàn áp theo dòng lịch sử và lại bị lãng quên bởi các nhóm có văn hóa nổi trội. Thể chế hóa về kiến thức phát triển về văn hóa và các động cơ về văn hóa phải được hợp nhất trong mọi khía cạnh của một nhà trường. Nhân viên phải được tập huấn và áp dụng một cách hiệu quả các kiến thức học được. Các nhà quản lý tổ chức nên phát triển những cách cư xử để có thể thích ứng với sự đa dạng văn hóa. Các tài liệu chương trình phải phản ánh các mặt tích cực của tất cả mọi người và có thể sử dụng được với mỗi nhóm. Kiến thức văn hóa được hội nhập một cách đầy đủ có lẽ tác động đến những thay đổi có tính toàn cầu trong việc đem lại các dịch vụ cho con người. Thích nghi với sự đa dạng tập trung chuyên biệt vào việc thay đổi các hoạt động cho phù hợp với các chuẩn văn hóa. Các thông lệ văn hóa có thể được sửa lại để phát triển các phương thức ứng xử mới. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN 8http://www.lrc.tnu.edu.vn 1.1.2. Các công trình nghiên cứu trong nước Đối với nước ta, ngay từ những ngày đầu ra đời nước Việt Nam mới, công tác giáo dục văn hóa nói chung đã được Chủ tịch Hồ Chí Minh, Đảng ta chú trọng thực hiện. Trong chương trình GD&ĐT ở các cấp học, bậc học, những giá trị văn hóa truyền thống của dân tộc đã được lựa chọn, xây dựng thành các hoạt động hữu ích và tổ chức cho người học. Nội dung giáo dục văn hóa trong các cấp học trong hệ thống giáo dục quốc dân hiện nay thường nhấn mạnh vào các giá trị cốt lõi của văn hóa dân tộc như lòng yêu nước, tinh thần tự hào dân tộc, đoàn kết, lòng yêu thương con người, cần cù trong lao động, kiên cường trong đấu tranh với thiên nhiên và các thế lực thù địch. Ngoài ra, giáo dục môi trường đa văn văn hóa bản sắc của từng dân tộc, tộc người, từng vùng văn hóa cũng được coi trọng, lựa chọn và giáo dục cho thanh thiếu niên. Có thể đề cập đến một số nghiên cứu có liên quan đến đề tài như sau: - Vũ Thị Sơn (2004), Về môi trường học tập trong lớp, Tạp chí Giáo dục số chuyên đề 102/2004; - Đặng Thành Hưng (2005), Thiết kế bài học nhằm tích cực hóa học tập, Tạp chí Giáo dục số tháng 2 năm 2005; - Ngô Tú Hiền (2006), Tìm hiểu một số ảnh hưởng của môi trường văn hoá đối với sự phát triển thẩm mỹ của học sinh nông thôn nước ta, Tài liệu Viện Khoa học Giáo dục; - Lê Thị Ngoãn (2010), Biện pháp xây dựng văn hóa nhà trường ở trường Cao đẳng Công nghiệp Nam Định; - Nhân Thị Nga (2010), Xây dựng văn hóa học tập ở trường THPT Ngọc Hà, tỉnh Hà Giang; - Nông Thị Hiếu (2011), Xây dựng môi trường học tập thân thiện ở trường tiểu học huyện Hòa An – tỉnh Cao Bằng; - Lưu Văn Mùi (2012), Xây dựng văn hóa nhà trường ở các trường THPT huyện Yên Phong, tỉnh Bắc Ninh; Ngoài ra, bên cạnh giáo dục văn hóa, văn hóa nhà trường, học tập các nghiên cứu về giáo dục giá trị văn hóa truyền thống dân tộc nhằm xây dựng lối sống văn hóa cho thanh niên như:“Văn hóa, truyền thống dân tộc với việc giáo dục thế hệ trẻ’’ Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN 9http://www.lrc.tnu.edu.vn