Tài liệu Quản lý nhà nước về ngân sách xã trên địa bàn huyện đoan hùng, tỉnh phú thọ

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO UBND TỈNH PHÚ THỌ TRƢỜNG ĐẠI HỌC HÙNG VƢƠNG NGUYỄN PHƢƠNG LINH QUẢN LÝ NHÀ NƢỚC VỀ NGÂN SÁCH XÃ TRÊN ĐỊA BÀN HUYỆN ĐOAN HÙNG, TỈNH PHÚ THỌ LUẬN VĂN THẠC SĨ Chuyên ngành: Quản lý kinh tế PHÚ THỌ - 2021 BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO UBND TỈNH PHÚ THỌ TRƢỜNG ĐẠI HỌC HÙNG VƢƠNG NGUYỄN PHƢƠNG LINH QUẢN LÝ NHÀ NƢỚC VỀ NGÂN SÁCH XÃ TRÊN ĐỊA BÀN HUYỆN ĐOAN HÙNG, TỈNH PHÚ THỌ LUẬN VĂN THẠC SĨ Chuyên ngành: Quản lý kinh tế Mã số: 8310110 Ngƣời hƣớng dẫn khoa học: PGS.TS. Ngô Thúy Quỳnh PHÚ THỌ - 2021 i LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan rằng số liệu và kết quả nghiên cứu trong luận văn này là hoàn toàn trung thực. Mọi sự giúp đỡ cho việc hoàn thành luận văn đã được ghi trong lời cảm ơn. Các thông tin, tài liệu trình bày trong luận văn đã được ghi rõ nguồn gốc. Việt Trì, ngày 20 tháng 3 năm 2021 Tác giả luận văn Nguyễn Phương Linh ii LỜI CẢM ƠN Trong quá trình học tập và thực hiện đề tài, tôi đã nhận được sự hướng dẫn, giúp đỡ, động viên tận tình của nhiều cá nhân và tập thể. Tôi xin được bày tỏ sự cảm ơn sâu sắc nhất tới tất cả các cá nhân và tập thể đã tạo điều kiện giúp đỡ tôi trong học tập và nghiên cứu. Tôi xin trân trọng cảm ơn Ban Giám hiệu, Phòng Đào tạo, Khoa Kinh tế và Quản trị kinh doanh của Trường Đại học Hùng Vương đã tạo điều kiện giúp đỡ tôi về mọi mặt trong quá trình học tập và hoàn thành luận văn này. Tôi xin trân trọng cảm ơn sự giúp đỡ tận tình của giảng viên hướng dẫn PGS.TS. Ngô Thúy Quỳnh, cô luôn tận tình giúp đỡ tôi hoàn thành nội dung đề tài luận văn này. Tôi xin cảm ơn sự giúp đỡ, đóng góp nhiều ý kiến quý báu của các Thầy, Cô giáo trong Trường Đại học Hùng Vương. Trong quá trình thực hiện đề tài, tôi còn nhận được sự giúp đỡ và cộng tác của các đồng nghiệp cùng cơ quan nơi tôi công tác. Tôi xin cảm ơn ban lãnh đạo và các đồng nghiệp đã hỗ trợ và cung cấp thông tin cho tôi hoàn thành luận văn. Tôi cũng xin cảm ơn sự động viên giúp đỡ của bạn bè, gia đình đã giúp tôi thực hiện luận văn này. Việt Trì, ngày 20 tháng 3 năm 2021 Tác giả luận văn Nguyễn Phương Linh iii MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN .............................................................................................. i LỜI CẢM ƠN ................................................................................................... ii MỤC LỤC ........................................................................................................ iii NHỮNG CỤM TỪ VIẾT TẮT ....................................................................... vi DANH MỤC CÁC BẢNG.............................................................................. vii DANH MỤC CÁC HÌNH, SƠ ĐỒ ................................................................ viii PHẦN MỞ ĐẦU .............................................................................................. 1 1. Tính cấp thiết của đề tài ................................................................................ 1 2. Mục tiêu và nhiệm vụ nghiên cứu của đề tài ................................................ 2 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu ................................................................. 2 4. Khung nghiên cứu của luận văn .................................................................... 3 5. Quan điểm, phương pháp tiếp cận và phương pháp nghiên cứu .................. 4 6. Đóng góp mới của luận văn .......................................................................... 6 7. Tình hình nghiên cứu liên quan đến đề tài .................................................... 6 8. Bố cục của luận văn ...................................................................................... 9 Chƣơng 1. 10CƠ SỞ LÝ LUẬN QUẢN LÝ NHÀ NƢỚC VỀ NGÂN SÁCH XÃ 10VÀ KINH NGHIỆM THỰC TIỄN .............................. 10 1.1. Cơ sở lý luận ........................................................................................... 10 1.1.1. Một số vấn đề chung về Ngân sách nhà nước....................................... 10 1.1.2. Chủ thể quản lý nhà nước về ngân sách xã ........................................... 15 1.1.3. Vai trò và vị trí của Ngân sách xã ......................................................... 16 1.1.4. Quản lý nhà nước về ngân sách xã........................................................ 18 1.2. Nội dung quản lý nhà nước về ngân sách xã .......................................... 21 1.2.1. Lập dự toán ngân sách xã ...................................................................... 21 1.2.2. Tổ chức chấp hành dự toán ngân sách xã ............................................. 25 1.2.3. Kế toán và quyết toán ngân sách xã ...................................................... 27 1.2.4. Kiểm tra và đánh giá việc chấp hành ngân sách xã .............................. 29 1.2.5. Đánh giá quản lý nhà nước về ngân sách xã ......................................... 31 1.3. Kinh nghiệm quản lý nhà nước về ngân sách xã .................................... 32 iv 1.3.1. Quản lý nhà nước về ngân sách xã tại huyện Thanh Ba của tỉnh Phú Thọ... 32 1.3.2. Kinh nghiệm quản lý nhà nước về ngân sách xã của huyện Quế Võ tỉnh Bắc Ninh .......................................................................................... 34 Tiểu kết chương 1............................................................................................ 38 Chƣơng 2. THỰC TRẠNG QUẢN LÝ NHÀ NƢỚC VỀ NGÂN SÁCH XÃ TRÊN ĐỊA BÀN HUYỆN ĐOAN HÙNG ....................... 39 2.1. Khái quát đặc điểm tự nhiên, kinh tế, xã hội ảnh hưởng đến quản lý nhà nước về ngân sách xã trên địa bàn huyện Đoan Hùng ..................... 39 2.1.1. Đặc điểm tự nhiên ................................................................................. 39 2.1.2. Đặc điểm kinh tế - xã hội ...................................................................... 39 2.2. Thực trạng quản lý nhà nước về ngân sách xã trên địa bàn huyện Đoan Hùng .............................................................................................. 42 2.2.1. Tình hình triển khai công việc phục vụ quản lý nhà nước về ngân sách xã ..................................................................................................... 42 2.2.2. Thực trạng quản lý nhà nước về ngân sách xã trên địa bàn huyện Đoan Hùng .............................................................................................. 45 2.2.3. Hạn chế và nguyên nhân trong việc quản lý nhà nước về ngân sách xã trên địa bàn huyện Đoan Hùng........................................................... 78 Tiểu kết chương 2............................................................................................ 81 Chƣơng 3. GIẢI PHÁP NÂNG CAO HIỆU QUẢ QUẢN LÝ NHÀ NƢỚC VỀ NGÂN SÁCH XÃ TRÊN ĐỊA BÀN HUYỆN ĐOAN HÙNG ĐẾN NĂM 2025........................................................................ 83 3.1. Quan điểm chỉ đạo QLNN về NSX trong những năm tới ...................... 83 3.2. Phương hướng quản lý nhà nước về ngân sách xã trên địa bàn huyện Đoan Hùng .............................................................................................. 88 3.2.1. Yêu cầu chủ yếu đặt ra từ quy hoạch phát triển kinh tế - xã hội huyện ..... 88 3.2.2. Định hướng tổng quát thu - chi ngân sách xã và QLNN về NSX trên địa bàn huyện Đoan Hùng đến năm 2025 ............................................... 93 3.3. Các giải pháp chủ yếu nâng cao hiệu quả quản lý nhà nước về ngân sách xã trên địa bàn huyện Đoan Hùng .................................................. 94 v 3.3.1. Thống nhất quan điểm chỉ đạo và tăng cường chất lượng xây dựng dự toán ngân sách xã ............................................................................... 94 3.3.2. Tăng cường kiểm tra, giám sát các hoạt động thu, chi ngân sách xã một cách sáng tạo nhưng phải theo luật định.......................................... 96 3.3.3. Ban hành chế tài đối với người đứng đầu các cơ quan liên quan đến QLNN về NSX ........................................................................................ 99 3.3.4. Tăng cường đào tạo bồi dưỡng nghiệp vụ cho đội ngũ cán bộ xã ........ 99 3.3.5. Tăng cường ứng dụng công nghệ thông tin trong quản lý nhà nước về ngân sách xã ..................................................................................... 100 Tiểu kết chương 3.......................................................................................... 102 KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ .................................................................... 103 TÀI LIỆU THAM KHẢO .......................................................................... 105 vi NHỮNG CỤM TỪ VIẾT TẮT CCKT : Cơ cấu kinh tế CNH-HĐH : Công nghiệp hóa - Hiện đại hóa HĐND : Hội đồng nhân dân KBNN : Kho bạc nhà nước KT-XH : Kinh tế - xã hội NS : Ngân sách NSNN : Ngân sách nhà nước NSX : Ngân sách xã QLNN : Quản lý nhà nước SXKD : Sản xuất kinh doanh TBCN : Tư bản chủ nghĩa UBND : Ủy ban nhân dân XDCB : Xây dựng cơ bản XHCN : Xã hội chủ nghĩa vii DANH MỤC CÁC BẢNG Bảng 1.1. Phân cấp nguồn thu giữa NSTW và NSĐP ................................ 13 Bảng 1.2: Phân cấp nhiệm vụ chi giữa ngân sách trung ương và ngân sách địa phương .......................................................................... 14 Bảng 2.1: Đội ngũ cán bộ quản lý nhà nức về NSX của huyện Đoan Hùng..... 41 Bảng 2.2: Tổng hợp thu, chi NSNN ở huyện Đoan Hùng giai đoạn 2018-2020 ................................................................................... 43 Bảng 2.3: Thực trạng thu - chi NSX trên địa bàn huyện Đoan Hùng năm 2020 ..................................................................................... 46 Bảng 2.4: Thực hiện thu NS tại Xã Chân Mộng giai đoạn 2018-2020 ....... 49 Bảng 2.5: Thực hiện thu ngân sách của Thị trấn Đoan Hùng năm 2020 .... 50 Bảng 2.6: Thực hiện thu NSX Ca Đình năm 2020...................................... 51 Bảng 2.7: Thực hiện chi ngân sách Xã Chân Mộng năm 2020................... 58 Bảng 2.8: Thực hiện chi ngân sách Thị trấn Đoan Hùng năm 2020 ........... 59 Bảng 2.9: Thực hiện chi ngân sách Xã Ca Đình năm 2020 ........................ 60 Bảng 3.1: Dự báo thu - chi ngân sách xã ở huyện Đoan Hùng đến 2025 ... 93 viii DANH MỤC CÁC HÌNH, SƠ ĐỒ Hình 1: Khung nghiên cứu của luận văn ................................................... 3 Hình 1.1. Phân cấp ngân sách ..................................................................... 12 Hình 1.2. Quy trình tổ chức chấp hành dự toán NSX................................. 26 Sơ đồ 1.1: Tổ chức bộ máy QLNN về NSX ................................................ 21 Sơ đồ 1.2. Nội dung dự toán NSX ............................................................... 23 Sơ đồ 2.1: Sơ đồ quá trình thực hiện thu ngân sách..................................... 63 Sơ đồ 2.2: Phối hợp thực hiện chi ngân sách xã, thị trấn của huyện Đoan Hùng - tỉnh Phú Thọ ................................................................... 64 Sơ đồ 2.3: Hình thức kế toán ngân sách xã áp dụng ở Huyện Đoan Hùng.. 72 1 PHẦN MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Đứng về cả phương diện lý luận và thực tiễn rất cần nghiên cứu vấn đề quản lý nhà nước về ngân sách xã. Nội dung, bản chất, các yếu tố ảnh hưởng, đánh giá hiệu quả quản lý nhà nước về ngân sách xã… đang là những vấn đề chưa được nghiên cứu thỏa đáng, còn nhiều vướng mắc. Quản lý nhà nước về ngân sách xã ở cấp huyện là vấn đề khá quan trọng đối với quản lý ngân sách nhà nước ở cấp địa phương. Đứng ở cả phương diện lý luận và thực tiễn đối với huyện Đoan Hùng nói riêng và các huyện trên cả nước nói chung đều cần nghiên cứu làm rõ. Đứng ở cấp tỉnh và cấp huyện vấn đề Quản lý nhà nước về ngân sách xã như thế nào cho có hiệu quả, đánh giá quản lý nhà nước về ngân sách xã ở cấp huyện như thế nào và giải pháp gì cần thực hiện đề nâng cao hiệu quả quản lý nhà nước về ngân sách xã ở cấp huyện đều chưa được tường minh. Quản lý nhà nước về ngân sách xã trên địa bàn huyện Đoan Hùng trong thời gian vừa qua tuy đã có những tiến bộ nhưng đang có hiệu quả hạn chế, bộc lộ nhiều bất cập. Trợ cấp từ ngân sách tỉnh cho huyện Đoan Hùng luôn luôn ở mức khoảng 82-85% (như thế có nghĩa là thức thu ngân sách chỉ đáp ứng được khoảng 15-18% so nhu cầu) và chi luôn lớn hơn dự toán nguồn thu (kể cả nhận trợ cấp) khoảng 2.5-3%. Tình trạng mất cân đối ngân sách khó có thể khắc phục một sớm một chiều. Vì thế việc làm thế nào để tăng nguồn thu, sử dụng hiệu quả NSX trở nên cấp bách. Mấy năm vừa qua cả cấp xã và cấp huyện gặp không ít lúng túng trong việc quản lý nhà nước. Vì thế vấn đề quản lý nhà nước về ngân sách xã trên địa bàn huyện rất cần được nghiên cứu để nâng cao hiệu quả QLNN về ngân sách xã (NSX). Trước hết là góp phần tháo gỡ những vướng mắc đang có và để việc quản lý nhà nước về ngân sách xã trên địa bàn huyện có hiệu quả hơn. 2 Trước tình hình như vậy, tác giả chọn vấn đề: “Quản lý nhà nước về ngân sách xã trên địa bàn huyện Đoan Hùng, Tỉnh Phú Thọ” làm đề tài luận văn thạc sĩ chuyên ngành quản lý kinh tế, với mong muốn góp phần trả làm rõ thêm những vấn đề nêu trên. 2. Mục tiêu và nhiệm vụ nghiên cứu của đề tài 2.1. Mục tiêu nghiên cứu Trên cơ sở làm rõ QLNN về NSX và đánh giá thực trạng QLNN về NSX trên địa bàn huyện Đoan Hùng, luận văn đề xuất các giải pháp, chủ yếu để nâng cao hiệu quả QLNN về NSX trên địa bàn huyện Đoan Hùng. 2.2. Nhiệm vụ nghiên cứu chủ yếu - Góp phần làm rõ một số vấn đề lý luận cơ bản QLNN về NSX trên địa bàn huyện. - Đánh giá thực trạng QLNN về NSX trên địa bàn huyện Đoan Hùng trong giai đoạn (từ năm 2018-2020). - Đề xuất các giải pháp chủ yếu, nâng cao hiệu quả QLNN về NSX trên địa bàn huyện Đoan Hùng. 3. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu 3.1. Đối tượng nghiên cứu Đối tượng nghiên cứu của luận văn là QLNN về NSX trên địa bàn huyện Đoan Hùng. UBND và Tổ chức chuyên môn Tài chính được coi là đối tượng nghiên cứu luận văn chủ yếu. 3.2. Phạm vi nghiên cứu a) Phạm vi nội dung Nghiên cứu cả lý thuyết và thực tiễn, cả thực trạng và tương lai QLNN về NSX trên địa bàn huyện Đoan Hùng. * Về mặt lý thuyết: luận văn sẽ tập trung nghiên cứu làm rõ: nội hàm, bản chất QLNN về NSX; hiệu quả QLNN về NSX; các yếu tố ảnh hưởng tới QLNN về NSX huyện Đoan Hùng. 3 * Về thực trạng: Đánh giá những mặt được, mặt chưa được, nguyên nhân của thành công và của hạn chế trong QLNN về NSX huyện Đoan Hùng. Chủ yếu sẽ đánh giá hiệu quả QLNN về NSX huyện Đoan Hùng. * Đề xuất các giải pháp chủ yếu nâng cao hiệu quả QLNN về NSX huyện Đoan Hùng, Tỉnh Phú Thọ. b) Phạm vi thời gian Để phục vụ việc nghiên cứu QLNN về NSX huyện Đoan Hùng Tác giả tập trung phân tích số liệu trong những năm 2018 - 2020. c) Phạm vi không gian Đề tài tập trung nghiên cứu QLNN về NSX trên địa bàn huyện Đoan Hùng (gồm 27 xã và 01 thị trấn) như đơn vị hành chính kinh tế huyện do Tỉnh Phú Thọ quản lý. 4. Khung nghiên cứu của luận văn Căn cứ vào mục tiêu và nhiệm vụ nghiên cứu tác giả xây dựng khung nghiên cứu luận văn. Khung nghiên cứu chỉ ra những việc phải làm và quy trình triển khai thực hiện những công việc đó để đạt được mục tiêu đề ra. Nghiên cứu lý thuyết QLNN về NSX trên địa bàn huyện Đánh giá thực trạng QLNN về NSX trên địa bàn huyện Đoan Hùng Khảo cứu kinh nghiệm thực tiễn của một số đối tượng tương đồng Đề xuất giải pháp nâng cao hiệu quả QLNN về NSX trên địa bàn huyện Đoan Hùng Hình 1: Khung nghiên cứu của luận văn 4 5. Quan điểm, phƣơng pháp tiếp cận và phƣơng pháp nghiên cứu 5.1. Quan điểm nghiên cứu Quá trình triển khai nghiên cứu luận văn, tác giả sẽ quán triệt các quan điểm nghiên cứu chủ yếu dưới đây: a) Tuân thủ quan điểm duy vật biện chứng và duy vật lịch sử của chủ nghĩa Mác - Lênin. b) Tuân thủ tư tưởng phát triển vì dân do dân theo mục đích cao cả là ấm no hạnh phúc của Hồ Chí Minh. c) Tuân thủ chủ trương, đường lối của Đảng và nhà nước Việt Nam về đối tượng nghiên cứu. Nhà nước và quản lý nhà nước có vai trò to lớn trong việc quản lý và điều hành phát triển kinh tế - xã hội của quốc gia cũng như của các địa phương. 5.2. Phương pháp tiếp cận Để nhận diện đa chiều, dưới nhiều góc độ đối với đề tài, tác giả đã tiếp cận đối tượng nghiên cứu theo các hướng chủ yếu sau: - Tiếp cận hệ thống: Coi quản lý NSX là một hệ thống. Đến lượt nó thì quản lý NSX là một trong các bộ phận QLNN về phát triển kinh tế - xã hội ở huyện. Bản thân QLNN về NSX là một hệ thống phức tạp, nó gồm nhiều hệ thống con về quản lý NSX cũng như QLNN về NSX trên địa bàn huyện. - Tiếp cận từ lý thuyết đến thực tiễn: Sau khi làm rõ những vấn đề lý thuyết cơ bản tác giả triển khai phân tích và đánh giá thực trạng quản lý NSX huyện Đoan Hùng. - Tiếp cận từ vĩ mô đến vi mô: Tiếp cận QLNN về phát triển kinh tế - xã hội đến quản lý NSX huyện Đoan Hùng. Việc QLNN về NSX có quan hệ mật thiết với QLNN về NSX đối với cấp huyện và cấp tỉnh. Hiệu quả QLNN về NSX không tách rời khỏi hiệu quả QLNN về NSX của huyện, của tỉnh. - Tiếp cận liên ngành: Bản thân vấn đề quản lý NSX và QLNN về NSX liên quan đến nhiều ngành như: nông nghiệp; thủy sản; công nghiệp; tiểu thủ công nghiệp; xây dựng cơ bản; dịch vụ; dân số và lao động việc làm... 5 - Tiếp cận theo nguyên lý nhân quả: Mỗi kết quả có nguyên nhân của nó. Tiếp cận theo cách này để tìm nguyên nhân của thành công cũng như nguyên nhân của những hạn chế. 5.3. Phương pháp nghiên cứu Để hoàn thành việc nghiên cứu đề tài, tác giả sử dụng các phương pháp nghiên cứu chủ yếu như sau: - Phương pháp phân tích thống kê: Sử dụng để phân tích số liệu thống kê đánh giá QLNN về NSX, về kết quả và hiệu QLNN về NSX ở huyện Đoan Hùng trong thời gian vừa qua. Trong quá trình nghiên cứu tác giả phải tiến hành thu thập thông tin, xử lý thông tin sơ cấp thành thông tin thứ cấp phục vụ công việc nghiên cứu. Trong luận văn này, phương pháp phân tích thống kê được sử dụng để phân tích hiện trạng thu - chi NSX và những kết quả cụ thể mà chúng phản ánh kết quả, hiệu quả QLNN về NSX: * Tổng thu, chi NSNN huyện Đoan Hùng; dự toán thu, chi ngân sách của xã Chân Mộng, xã Ca Đình và của thị trấn Đoan Hùng. * Tiến hành phân tích, đánh giá các số liệu thu thập được và trong quá trình phân tích số kiệu thống kê, tác giả sẽ sử dụng các bảng biểu để minh họa. - Phương pháp so sánh: Sử dụng phương pháp so sánh nhằm đối chiếu các hiện tượng, chỉ tiêu kinh tế sau khi đã lượng hóa qua các dữ liệu, nội dung có sự tương đồng thông qua việc so sánh thông tin theo các nguồn, tính toán số liệu, so sánh thời gian, mức độ biến động theo thời gian và không gian. Các chỉ tiêu so sánh gồm quy mô thu-chi ngân sách của huyện Đoan Hùng giai đoạn 2018-2020 qua số tương đối và số tuyệt đối, qua đó đánh giá cân đối thu thi ngân sách huyện hàng năm có đảm bảo hay không. - Phương pháp chuyên gia (chủ yếu thông qua xin ý kiến người hướng dẫn khoa học, những nhà khoa học và những nhà quản lý): sử dụng để thu thập thêm thông tin và thẩm định thêm các nhận định hay kết luận của tác giả trong quá trình nghiên cứu đề tài. 6 - Phương pháp dự báo: sử dụng để dự báo định hướng phát triển QLNN về NSX và dự báo định hướng thu - chi NSX cũng như các khía cạnh của mỗi giải pháp (nội dung giải pháp) nâng cao hiệu quả QLNN về NSX ở huyện Đoan Hùng. - Phương pháp quy nạp và diễn giải: Sử dụng nhiều nhất trong quá trình tổng quan tài liệu và trình bày các nội dung của Báo cáo đề tài (luận văn). 6. Đóng góp mới của luận văn 6.1. Về mặt lý luận Luận văn đã tập hợp, hệ thống hóa và làm sáng tỏ thêm những vấn đề lý luận quản lý nhà nước về ngân sách xã trên địa bàn huyện, theo các khía cạnh về khái niệm, vai trò, đặc điểm, nguyên tắc và đánh giá hiệu quả QLNN về NSX trên địa bàn huyện. 6.2. Về mặt thực tiễn Luận văn cung cấp thêm những cơ sở khoa học phục vụ cho việc hoạch định kế hoạch thu - chi NSX theo hướng hoàn thiện và hiệu quả hơn. Đồng thời, cung cấp thêm căn cứ nhằm đưa ra những giải pháp cụ thể để nâng cao chất lượng và hiệu quả QLNN về NSX trên địa bàn huyện Đoan Hùng; UBND huyện, UBND các xã có căn cứ để khắc phục những thiếu sót, những hạn chế trong quản lý, năng lực trình độ cán bộ, việc kiểm tra giám sát hoạt động QLNN về NSX đối với các xã, thị trấn cũng như đối với huyện Đoan Hùng. Từ đó phát huy hiệu quả các nguồn lực để phát triển kinh tế - xã hội của huyện này. 7. Tình hình nghiên cứu liên quan đến đề tài 7.1. Nhận định chung Nhìn chung cả các công trình nghiên cứu do các tác giả với tư cách là nghiên cứu khoa học và văn bản pháp luật của nhà nước đã đề cập nhiều vấn đề lý luận (như ngân sách xã, trách nhiệm quản lý nhà nước về NSX, các yếu tố ảnh hưởng tới QLNN về NSX, công cụ QLNN về NSX…) nhưng rất tiếc là 7 chưa lý giải đầy đủ và có tính hệ thống về nội hàm, bản chất của việc quản lý nhà nước về ngân sách xã cũng như chưa lý giải thỏa đáng về đánh giá hiệu lực, hiệu quả quản lý nhà nước (QLNN) về ngân sách xã (NSX) trên địa bàn huyện. Việc định nghĩa QLNN về ngân sách xã vẫn theo cách trình bày lâu nay theo kiểu lý nói về nguyên tắc, giải thích chung chung chứ chưa sát phạt với vấn đề QLNN về NSX trên địa bàn huyện. 7.2. Trích dẫn một số công trình tiêu biểu Hiến pháp nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam quy định “Xã là một cấp chính quyền cơ sở trong hệ thống hành chính nhà nước bốn cấp ở nước ta”. Cấp hành chính xã là cấp trực tiếp hàng ngày tiếp cận với nhân dân nhằm giải quyết các nguyện vọng, triển khai thực hiện các chính sách, chủ trương, đường lối của Nhà nước, Đảng. Theo đó, chính quyền cấp xã có nhu cầu sử dụng các nguồn lực về tài chính từ NSNN nhằm đảm bảo các hoạt động cho nhân dân. Chính vì lẽ đó mà công tác quản lý NSNN cần thực hiện theo đúng nguyên tắc khoa học, tiết kiệm, minh bạch, công khai và hiệu quả. Năm 1996 là năm đầu tiên ra đời Luật NSNN, có hiệu lực năm 1997, đến tháng 5/1998 đã được nghiên cứu và bổ sung sửa đổi phù hợp với thực tiễn. Cùng với đó, quá trình phát triển kinh tế nhanh theo xu hướng hội nhập toàn cầu và khu vực đã đòi hỏi nguồn NSNN cần sử dụng có hiệu quả và minh bạch hơn, và đến ngày 25/6/2015 quốc hội khóa XIII đã họp kỳ 9 và thông qua Luật NSNN sửa đổi. Với những điều sửa mới này đã giúp cho công tác quản lý NSNN ngày càng đồng bộ, đầy đủ, phù hợp với thực tiễn phát triển của đất nước, thúc đẩy quá trình cải cách tài chính công theo hướng dân chủ, hiện đại hơn, tạo hành lang pháp lý đảm bảo thực thi được nguồn tài chính vì mục đích phục vụ nhân dân tốt hơn. Thực tế, sau khi thực hiện Luật NSNN đến nay, Nhà nước và chính quyền địa phương luôn nỗ lực nhằm nâng cao hiệu quả sử dụng NSNN về các khía cạnh như phân bổ, sử dụng đúng nhu cầu, mục đích nguồn tài chính, tuy 8 vậy kết quả chưa thực sự như mong đợi. Một số địa phương chưa thực hiện tốt các khâu như lập dự toán; thực hiện và quyết toán không đúng Luật NSNN quy định làm cho quá trình quản lý NSNN thiếu minh bạch, khách quan và chính xác. Điều này xuất phát từ chính các cấp NSNN ở cấp cơ sở - NS xã/thị trấn hay còn gọi là NS xã. Ngoài nhiệm vụ thực hiện đúng Luật NSNN thì cấp NS xã còn phải tuân thủ theo đúng các quy định của địa phương cấp tỉnh như Nghị quyết của tỉnh giao, các chính sách tỉnh thực thi. Do vậy mà công tác quản lý NSNN ở cấp xã còn bộc lộ nhiều hạn chế, việc tăng cường phân bổ cho NS xã theo hướng tự cân đối là hết sức cấp bách và cần thiết, điều này làm cho quá trình điều hành NS của địa phương được thuận lợi, QLNN được minh bạch hóa và nguồn lực tài chính được đảm bảo từ cấp thấp nhất. Bộ Tài chính [2,3,4,5,6] đã đề ra nhiều văn bản quy phạm pháp luật về NSX, QLNN về NSX. Trong đó đã trình bày rất rõ những vấn đề về NSX, QLNN về NSX, phân cấp NSNN đã được quy định trong Luật ngân sách 2015. Tuy nhiên các văn bản quy phạm pháp luật chưa đề cập việc đánh giá hiệu lực, hiệu quả QLNN về NSX trong điều kiện Việt Nam. Thông tư 60/2003/TT-BTC trình bày khá chi tiết và cụ thể về “quản lý nhà nước về ngân sách xã và các hoạt động Tài chính khác của xã, thị trấn” do NXB Tài Chính phát hành đã trình bày khá cụ thể về trách nhiệm của UBND huyện, UBND xã trong việc QLNN về NSX. Hồ Quang Hải [11], Ngô Thanh Huyền [13], Nguyễn Thị Thảo [18] đã nghiên cứu riêng về NSX và QLNN về NSX trong điều kiện Việt Nam. Rất tiếc cả ba tác giả này tiếp cận QLNN về NSX vẫn như lâu nay mà chưa cụ thể hóa được những vấn đề then chốt: chủ thể quản lý NSX, đánh giá hiệu quả QLNN về NSX theo tinh thần mới. Các tác giả [14,17] Phạm Văn Khoan, Hoàng Thị Thúy Nguyệt đã đề cập vấn đề quản lý tài chính công, trong đó họ cũng đã nhắc tới một cách sơ bộ QLNN về thu - chi NSNN. Tuy nhiên lại không đề cập vấn đề QLNN về NSX như yêu cầu đặt ra đối với luận văn. 9 Các tác giả [15,16] Huỳnh Thị Cẩm Liên, có công trình nghiên cứu về “Hoàn thiện quản lý NSNN huyện Đức Phổ, tỉnh Quảng Ngãi” và tác giả Nguyễn Thanh Minh công bố công trình “Quản lý NSNN huyện Con Cuông, tỉnh Nghệ An” Họ đề cập vấn đề QLNN về NSNN ở huyện. Trong đó họ cho rằng, QLNN về NSX là một trong nội dung của QLNN về NSNN ở huyện. Đó là quan điểm đúng mà luận văn cần tham khảo. 8. Bố cục của luận văn Ngoài phần mở đầu, kết luận, phụ lục và danh mục tài liệu tham khảo luận văn được kết cấu thành 3 chương: Chương 1: Cơ sở lý luận QLNN về NSX trên địa bàn huyện và kinh nghiệm thực tiễn. Chương 2: Thực trạng QLNN về NSX trên địa bàn huyện Đoan Hùng. Chương 3: Giải pháp nâng cao hiệu quả QLNN về NSX trên địa bàn huyện Đoan Hùng đến năm 2025. 10 Chƣơng 1 CƠ SỞ LÝ LUẬN QUẢN LÝ NHÀ NƢỚC VỀ NGÂN SÁCH XÃ VÀ KINH NGHIỆM THỰC TIỄN 1.1. Cơ sở lý luận 1.1.1. Một số vấn đề chung về Ngân sách nhà nước 1.1.1.1. Khái niệm Ngân sách nhà nước Tại Khoản 14, Điều 14 luật NSNN năm 2015 quy định: “NSNN là toàn bộ các khoản thu, chi của Nhà nước được dự toán và thực hiện trong khoảng thời gian nhất định do cơ quan nhà nước có thẩm quyền quyết định để đảm bảo thực hiện các chức năng, nhiệm vụ của Nhà nước”. Ngân sách được ra đời cùng với quá trình xuất hiện của nhà nước, điều này được nảy sinh từ nhu cầu về tài chính quốc gia nhằm đảm bảo khả năng thực hiện chức năng, nhiệm vụ của nhà nước trong xây dựng và phát triển tổ quốc. Mỗi một quốc gia có chính sách phản ánh quỹ tiền tệ tập trung khác nhau, lượng NSNN của quốc gia có được là do có được từ nguồn thu từ thuế, phí, lệ phí… và nhà nước đồng thời thực hiện các khoản chi gồm chi thường xuyên và chi đầu tư phát triển, phân bổ cho các địa phương, ngành, lĩnh vực trong nền kinh tế quốc dân. Mỗi nhà nước đều thực hiện các khoản thu và nguồn chi cho mỗi cấp ngân sách ở trung ương, tỉnh, huyện/quận, xã/thị trấn, yêu cầu là thu chi đúng, đủ, phù hợp với khả năng quản lý từng cấp ngân sách. 1.1.1.2. Đặc điểm của Ngân sách nhà nước NSNN vừa là nguồn lực để nuôi dưỡng bộ máy Nhà nước, vừa là công cụ hữu hiệu để Nhà nước quản lý, điều tiết nền kinh tế và giải quyết các vấn đề xã hội. Những đặc điểm của NSNN đó là: - Quá trình tạo lập quỹ và sử dụng quỹ NSNN luôn gắn với quyền lực kinh tế - chính trị của Nhà nước, tiến hành trên cơ sở những Luật nhất định. Thật vậy, NSNN là một thể chế tài chính đặc biệt, chủ thể là do Quốc hội