1
PhÇn Më ®Çu
1. Lý do chän ®Ò tµi
Trong nh÷ng gÇn ®©y, c«ng t¸c b¶o vÖ, ch¨m sãc vµ n©ng cao søc kháe
nh©n d©n (BV,CS&NCSKND) ®· ®¹t ®îc nhiÒu thµnh tùu quan träng. Theo
b¸o c¸o tæng kÕt n¨m 2008 cña Bé Y tÕ th× ”Ho¹t ®éng y tÕ dù phßng ®îc ®Èy
m¹nh h¬n. Mét sè dÞch bÖnh míi nh viªm ®êng h« hÊp cÊp nÆng do vi rót
(SARS), cóm A (H5N1)... ®· ®îc ng¨n chÆn, kh¾c phôc nhanh. M¹ng líi y tÕ,
®Æc biÖt lµ y tÕ c¬ së ®îc cñng cè vµ ph¸t triÓn; 97,9% c¸c x·, phêng trong c¶
níc cã tr¹m y tÕ, trªn 66,5% tr¹m y tÕ cã b¸c sü. Mét sè c¬ së y tÕ chuyªn
ngµnh ®îc n©ng cÊp, øng dông c«ng nghÖ tiªn tiÕn, nhiÒu kü thuËt cao ®· ®îc
¸p dông vµ më réng tíi c¸c tuyÕn nh thô tinh trong èng nghiÖm, ghÐp thËn,
ghÐp gan, phÉu thuËt tim hë, nong ®éng m¹ch vµnh, phÉu thuËt néi soi, chÈn
®o¸n h×nh ¶nh... C«ng t¸c s¶n xuÊt, kinh doanh thuèc ®· b¶o ®¶m cung øng ®ñ
thuèc cã chÊt lîng víi gi¸ c¶ hîp lý cho nhu cÇu phßng bÖnh, ch÷a bÖnh;
thuèc s¶n xuÊt trong níc ®· chiÕm kho¶ng 45% thÞ phÇn thuèc ch÷a bÖnh. ChÕ
®é kh¸m, ch÷a bÖnh (KCB) cho ngêi nghÌo, KCB miÔn phÝ cho trÎ em díi 6
tuæi ®ang ®îc triÓn khai thùc hiÖn. ViÖc phßng, chèng HIV/AIDS ®îc ®Èy
m¹nh h¬n nh gi¶m sè m¾c míi, sè ngêi bÖnh AIDS vµ sè tö vong. Tû lÖ trÎ em
díi 5 tuæi bÞ suy dinh dìng gi¶m tõ 33,4% n¨m 2000 xuèng díi 21,2% n¨m
2007, ®¹t kÕ ho¹ch; tû lÖ chÕt cña trÎ em díi 1 tuæi cßn 16%0”[32, tr.157-158].
Theo thèng kª vÒ d©n sè vµ nhµ ë, tuæi thä trung b×nh cña ngêi ViÖt Nam tõ
67,8 tuæi n¨m 2000 ®· n©ng lªn 72,84 tuæi vµo n¨m 2009.
C¸c thµnh tùu trªn cho thÊy nÒn y tÕ ViÖt Nam ®ang tõng bíc héi nhËp
víi tr×nh ®é y tÕ cña c¸c níc tiªn tiÕn trong khu vùc vµ trªn thÕ giíi, gãp phÇn
tÝch cùc vµo viÖc n©ng cao søc kháe, n©ng cao chÊt lîng nguån nh©n lùc phôc
vô ®¾c lùc cho sù nghiÖp c«ng nghiÖp ho¸ vµ hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt níc.
Nh÷ng thµnh tùu trªn xuÊt ph¸t tõ nhiÒu nguyªn nh©n, trong ®ã cã
nguyªn nh©n rÊt quan träng lµ vai trß ®¾c lùc cña c«ng t¸c qu¶n lý nhµ níc
(QLNN) trong lÜnh vùc y tÕ th«ng qua c«ng cô qu¶n lý chñ yÕu lµ ph¸p luËt.
LÜnh vùc y tÕ lµ lÜnh vùc dÞch vô trùc tiÕp phôc vô con ngêi vµ kh«ng
mét ai lµ kh«ng ®îc hëng c¸c dÞch vô y tÕ nhng vÊn ®Ò ®Æt ra lµ ®îc hëng c¸c
dÞch vô y tÕ ®ã nh thÕ nµo. §iÒu nµy tïy thuéc vµo nhiÒu yÕu tè kh¸ch quan,
chñ quan kh¸c nhau nhng mét phÇn cã tÝnh quyÕt ®Þnh l¹i tïy thuéc nhiÒu vµo
2
th¸i ®é qu¶n lý cña Nhµ níc. Nhµ níc b»ng nh÷ng ho¹t ®éng qu¶n lý cña
m×nh cã thÓ lµm cho viÖc thô hëng c¸c dÞch vô y tÕ tèt h¬n hoÆc tåi h¬n vµ
kh«ng Nhµ níc nµo l¹i kh«ng muèn c¸c ho¹t ®éng y tÕ ngµy ph¶i tèt h¬n. Do
®ã, QLNN trong lÜnh vùc y tÕ nãi chung vµ QLNN b»ng ph¸p luËt trong lÜnh
vùc y tÕ nãi riªng lu«n ®îc Nhµ níc quan t©m. QLNN b»ng ph¸p luËt trong
lÜnh vùc y tÕ ®ßi hái ph¶i cã hÖ thèng ph¸p luËt ®Çy ®ñ, tæ chøc thùc hiÖn ph¸p
luËt cã hiÖu qu¶ vµ viÖc xö lý nghiªm minh ®èi víi c¸c hµnh vi vi ph¹m.
§Ó x©y dùng nÒn y tÕ ViÖt Nam c«ng b»ng, hiÖu qu¶ vµ ph¸t triÓn, ®¸p
øng víi yªu cÇu ch¨m sãc søc khoÎ (CSSK) ngày càng ®a d¹ng víi chÊt l îng
ngµy cµng cao cña nh©n d©n theo tinh thÇn NghÞ quyÕt sè 46/NQ-TW ngµy
23/02/2005 cña Bé ChÝnh trÞ "VÒ c«ng t¸c b¶o vÖ, ch¨m sãc vµ n©ng cao søc
khoÎ nh©n d©n trong t×nh h×nh míi" ®ßi hái ph¶i t¨ng cêng QLNN b»ng ph¸p
luËt, gãp phÇn ®a c¸c ho¹t ®éng y tÕ vµo trËt tù, kû c¬ng, kû luËt vµ ph¸t triÓn
æn ®Þnh.
Tuy nhiªn, viÖc QLNN b»ng ph¸p luËt trong lÜnh vùc y tÕ hiÖn nay vÉn
cßn nhiÒu yÕu kÐm cÇn ph¶i nghiªn cøu s©u s¾c c¶ vÒ lý luËn vµ thùc tiÔn.
Thø nhÊt, vÒ lý luËn, QLNN b»ng ph¸p luËt lu«n t¸c ®éng trùc tiÕp ®Õn
c¸c ho¹t ®éng y tÕ nh»m ®¹t môc tiªu vÒ BV,CS & NCSKND. §Ó x©y dùng
nÒn y tÕ ViÖt Nam c«ng b»ng, hiÖu qu¶, ph¸t triÓn trong nÒn kinh tÕ thÞ trêng
®Þnh híng x· héi chñ nghÜa (XHCN), thùc hiÖn c¶i c¸ch hµnh chÝnh (CCHC)
vµ x©y dùng nhµ níc ph¸p quyÒn (NNPQ) XHCN ë níc ta ®ßi hái ph¶i t¨ng cêng hiÖu lùc, hiÖu qu¶ cña c«ng t¸c QLNN b»ng ph¸p luËt phï hîp víi ®Æc thï
cña c¸c ho¹t ®éng y tÕ. Tuy nhiªn, hiÖn nay cha cã nghiªn cøu chuyªn s©u nµo
vÒ lý luËn ®èi víi viÖc QLNN b»ng ph¸p luËt trong lÜnh vùc y tÕ nªn cÇn thiÕt
ph¶i nghiªn cøu c¬ së lý luËn cña vÊn ®Ò nµy.
Thø hai, vÒ thùc tiÔn, sù ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi, sù ph¸t triÓn nhanh
chãng cña khoa häc c«ng nghÖ y häc ë trong vµ ngoµi níc ®· lµm thay ®æi vµ
ph¸t sinh nhiÒu quan hÖ x· héi míi ®ßi hái ph¸p luËt vÒ y tÕ còng ph¶i thay
®æi theo cho phï hîp; viÖc tæ chøc thùc hiÖn ph¸p luËt vÒ y tÕ mµ h¹t nh©n lµ
phæ biÕn, gi¸o dôc ph¸p luËt (PBGDPL) vÒ y tÕ, thanh tra, kiÓm tra ®Ó ph¸p
luËt thËt sù ®i vµo cuéc sèng vµ viÖc xö lý ®èi víi c¸c hµnh vi vi ph¹m ph¸p
luËt vÒ y tÕ còng cÇn ph¶i ®îc nghiªn cøu nhËn diÖn, ®¸nh gi¸ ®óng thùc
tr¹ng, lµm c¬ së thùc tiÔn cho viÖc ®Ò xuÊt c¸c gi¶i ph¸p kh¾c phôc nh»m gãp
3
phÇn t¨ng cêng hiÖu lùc, hiÖu qu¶, trËt tù, kû c¬ng, kû luËt cña QLNN b»ng
ph¸p luËt trong lÜnh vùc y tÕ.
Tõ c¸c lý do trªn cho thÊy, viÖc nghiªn cøu vÊn ®Ò QLNN b»ng ph¸p
luËt trong lÜnh vùc y tÕ ë níc ta hiÖn nay cã ý nghÜa thiÕt thùc, bøc xóc c¶ vÒ
lý luËn vµ thùc tiÔn tríc yªu cÇu kh¸ch quan cña c«ng t¸c QLNN.
2. Môc ®Ých vµ nhiÖm vô nghiªn cøu
2.1. Môc ®Ých
Lµm râ c¬ së lý luËn, thùc tiÔn vÒ QLNN b»ng ph¸p luËt trong lÜnh vùc
y tÕ vµ ®Ò xuÊt gi¶i ph¸p ®Ó t¨ng cêng hiÖu lùc, hiÖu qu¶, trËt tù, kû c¬ng, kû
luËt cña QLNN b»ng ph¸p luËt trong thêi gian tíi.
2.2. NhiÖm vô
a) Nghiªn cøu c¬ së lý luËn cña viÖc QLNN b»ng ph¸p luËt trong lÜnh
vùc y tÕ th«ng qua viÖc lµm râ kh¸i niÖm lÜnh vùc y tÕ chÝnh lµ c¸c ho¹t ®éng
y tÕ, ®ång thêi lµm râ h¬n kh¸i niÖm QLNN b»ng ph¸p luËt, ®Ò xuÊt kh¸i niÖm
QLNN b»ng ph¸p luËt trong lÜnh vùc y tÕ, ph©n tÝch vai trß vµ x¸c ®Þnh cô thÓ
c¸c néi dung cña QLNN b»ng ph¸p luËt trong lÜnh vùc y tÕ.
b) §¸nh gi¸ trung thùc, kh¸ch quan thùc tr¹ng ho¹t ®éng QLNN b»ng
ph¸p luËt trong lÜnh vùc y tÕ hiÖn nay trªn c¸c néi dung vÒ x©y dùng, ban
hµnh, tæ chøc thùc hiÖn ph¸p luËt vÒ y tÕ vµ viÖc xö lý ®èi víi c¸c hµnh vi vi
ph¹m ph¸p luËt vÒ y tÕ ®Ó lµm c¬ së cho viÖc ®Ò xuÊt c¸c gi¶i ph¸p kh¾c phôc.
c) Ph©n tÝch xu híng ph¸t triÓn cña y tÕ g¾n víi viÖc thay ®æi ph¬ng
thøc QLNN ®èi víi c¸c ho¹t ®éng y tÕ; x¸c ®Þnh quan ®iÓm vµ ®Ò xuÊt mét sè
gi¶i ph¸p kh¾c phôc cô thÓ ®Ó t¨ng cêng hiÖu lùc, hiÖu qu¶, trËt tù, kû c¬ng,
kû luËt cña QLNN b»ng ph¸p luËt trong thêi gian tíi.
3. §èi tîng vµ ph¹m vi nghiªn cøu
3.1. §èi tîng nghiªn cøu
§èi tîng nghiªn cøu cña LuËn ¸n lµ c¸c ho¹t ®éng x©y dùng, ban hµnh,
tæ chøc thùc hiÖn ph¸p luËt vÒ y tÕ vµ viÖc xö lý ®èi víi c¸c hµnh vi vi ph¹m
ph¸p luËt vÒ y tÕ cña c¸c c¬ quan, tæ chøc, c¸ nh©n thuéc chñ thÓ vµ ®èi tîng
cña QLNN b»ng ph¸p luËt trong lÜnh vùc y tÕ.
3.2. Ph¹m vi nghiªn cøu
Ph¹m vi nghiªn cøu cña LuËn ¸n chØ giíi h¹n ®èi víi QLNN b»ng ph¸p
luËt trong lÜnh vùc y tÕ cña c¸c c¬ quan qu¶n lý hµnh chÝnh nhµ níc
(QLHCNN). Do tiÕp cËn díi gãc ®é cña khoa häc qu¶n lý hµnh chÝnh c«ng
4
(QLHCC) nªn LuËn ¸n nµy kh«ng nghiªn cøu ho¹t ®éng QLNN b»ng ph¸p
luËt cã liªn quan ®Õn ho¹t ®éng y tÕ cña c¸c c¬ quan lËp ph¸p vµ t ph¸p.
4. C¬ së lý luËn vµ ph¬ng ph¸p nghiªn cøu
4.1. C¬ së lý luËn
Sö dông ph¬ng ph¸p luËn duy vËt biÖn chøng cña chñ nghÜa M¸c - Lª
nin, kÕt hîp víi quan ®iÓm ph¸t triÓn, quan ®iÓm lÞch sö cô thÓ liªn quan ®Õn
®Æc thï nh©n ®¹o, nh©n b¶n cña c¸c ho¹t ®éng y tÕ ®Ó ph©n tÝch vµ tæng hîp.
Qu¸n triÖt c¸c NghÞ quyÕt §¹i héi §¶ng Céng s¶n ViÖt Nam lÇn thø VI, VII,
VIII, IX vµ X vÒ n©ng cao hiÖu lùc QLNN vÒ kinh tÕ, x· héi, "Thùc hiÖn
QLNN b»ng hÖ thèng ph¸p luËt..." [32, tr.79] vµ ®Æc biÖt lµ NghÞ quyÕt sè 46 NQ/TW ngµy 23/02/2005 cña Bé ChÝnh trÞ vÒ c«ng t¸c BV,CS & NCSKND
trong t×nh h×nh míi vµ NghÞ quyÕt sè 48-NQ/TW ngµy 24/5/2005 cña Bé
ChÝnh trÞ vÒ ChiÕn lîc x©y dùng vµ hoµn thiÖn hÖ thèng ph¸p luËt ViÖt Nam
®Õn n¨m 2010, ®Þnh híng ®Õn n¨m 2020. §©y lµ c¬ së lý luËn quan träng
xuyªn suèt trong qu¸ tr×nh nghiªn cøu LuËn ¸n nµy.
4.2. C¸c ph¬ng ph¸p nghiªn cøu cô thÓ
a) Ph¬ng ph¸p ph©n tÝch tµi liÖu thø cÊp (desk - study): Víi ph¬ng ph¸p
nµy, NCS chñ yÕu tËp trung nghiªn cøu, tham kh¶o, ph©n tÝch c¸c s¸ch, tµi
liÖu, c«ng tr×nh nghiªn cøu khoa häc, c¸c sè liÖu khoa häc ®· ®îc c«ng bè ë
trong vµ ngoµi níc cã liªn quan ®Õn LuËn ¸n ®Ó h×nh thµnh c¬ së lý luËn, ®¸nh
gi¸ thùc tr¹ng, còng nh xu híng ph¸t triÓn y tÕ, xu híng thay ®æi ph¬ng thøc
QLNN trong lÜnh vùc y tÕ trªn thÕ giíi vµ ë ViÖt Nam hiÖn nay.
b) Ph¬ng ph¸p ®iÒu tra x· héi häc. §Ó b¶o ®¶m tÝnh khoa häc, kh¸ch
quan, trung thùc trong ®¸nh gi¸ thùc tr¹ng c«ng t¸c QLNN b»ng ph¸p luËt vÒ
y tÕ vµ ®¸nh gi¸ tÝnh kh¶ thi cña c¸c gi¶i ph¸p ®îc x©y dùng, LuËn ¸n ®· sö
dông c¸c ph¬ng ph¸p nghiªn cøu x· héi häc sau ®©y (Tham kh¶o Phô lôc 1):
- Pháng vÊn s©u: NCS ®· trùc tiÕp tiÕn hµnh pháng vÊn s©u 41 ®èi tîng
bao gåm 27 c«ng chøc (Tham kh¶o Phô lôc 2) vµ 14 viªn chøc (Tham kh¶o
Phô lôc 3) ngµnh y tÕ víi néi dung vÒ thùc tr¹ng c«ng t¸c x©y dùng vµ ban
hµnh ph¸p luËt ®Ó qu¶n lý, thèng nhÊt c¸c ho¹t ®éng y tÕ; c«ng t¸c PBGDPL
vÒ y tÕ; c«ng t¸c kiÓm tra viÖc thùc hiÖn ph¸p luËt vÒ y tÕ; c«ng t¸c thanh tra
viÖc thùc hiÖn ph¸p luËt vÒ y tÕ; c«ng t¸c tæ chøc thùc hiÖn ph¸p luËt ®Ó qu¶n
lý thèng nhÊt c¸c ho¹t ®éng y tÕ; xö lý ®èi víi c¸c hµnh vi vi ph¹m ph¸p luËt
5
vÒ y tÕ; quan ®iÓm vµ gi¶i ph¸p hoµn thiÖn QLNN b»ng ph¸p luËt trong lÜnh
vùc y tÕ ë níc ta hiÖn nay.
Néi dung c¸c cuéc pháng vÊn s©u ®îc ghi ©m, ghi chÐp l¹i, trÝch dÉn ®Ó
bæ sung vµ gi¶i thÝch cho kÕt qu¶ nghiªn cøu.
- Trng cÇu ý kiÕn: NCS ®· thùc hiÖn víi nhãm ®èi tîng CCVC thuéc Bé
Y tÕ, c¸c ®¬n vÞ trùc thuéc Bé Y tÕ vµ Së Y tÕ c¸c tØnh, thµnh phè trùc thuéc
trung ¬ng. PhiÕu trng cÇu ý kiÕn ®îc thiÕt kÕ s½n díi d¹ng c¸c c©u hái vÒ thùc
tr¹ng QLNN b»ng ph¸p luËt trong lÜnh vùc y tÕ (Tham kh¶o Phô lôc 4) vµ sö
dông phÇn mÒm EpiData phiªn b¶n 3.1 ®Ó nhËp liÖu, thiÕt lËp chÕ ®é kiÓm tra
vµ phÇn mÒm SPSS phiªn b¶n 13.0 ®Ó qu¶n lý vµ ph©n tÝch sè liÖu.
c) C¸c ph¬ng ph¸p nghiªn cøu bæ trî kh¸c: §Ó t¨ng thªm ®é tin cËy
cña c¸c th«ng tin ®· thu thËp ®îc, NCS cßn sö dông thªm mét sè ph¬ng ph¸p
bæ trî kh¸c nh so s¸nh, quy n¹p diÔn gi¶i, tiÕn hµnh thu thËp vµ ph©n tÝch ý
kiÕn cña c¸c chuyªn gia cã kinh nghiÖm vÒ QLNN, ho¹ch ®Þnh chÝnh s¸ch,
ph¸p luËt vµ chuyªn m«n y tÕ...
5. Nh÷ng ®ãng gãp míi cña LuËn ¸n
5.1. §ãng gãp míi vÒ lý luËn
a) Ph©n tÝch néi hµm, lµm râ kh¸i niÖm lÜnh vùc y tÕ chÝnh lµ c¸c ho¹t
®éng y tÕ ®Ó x¸c ®Þnh y tÕ lµ mét trong nh÷ng yÕu tè t¸c ®éng ®Õn søc kháe, lµ
c¸c ho¹t ®éng nh»m BV,CS & NCSKND;
b) §Ò xuÊt kh¸i niÖm míi vÒ QLNN b»ng ph¸p luËt, QLNN b»ng ph¸p
luËt trong lÜnh vùc y tÕ;
c) LuËn chøng cô thÓ h¬n, khoa häc h¬n vÒ néi hµm c¸c néi dung cña
c«ng t¸c QLNN b»ng ph¸p luËt trong lÜnh vùc y tÕ lµm c¬ së cho viÖc h×nh
thµnh lý luËn vÒ QLNN b»ng ph¸p luËt trong lÜnh vùc y tÕ;
d) Tr×nh bµy mét sè s¬ ®å ®Ó chøng minh kh¸i niÖm míi, néi dung míi
cña QLNN b»ng ph¸p luËt trong lÜnh vùc y tÕ.
6.2. §ãng gãp míi vÒ thùc tiÔn
a) §¸nh gi¸ mét c¸ch trung thùc, kh¸ch quan vÒ thùc tr¹ng c«ng t¸c
QLNN b»ng ph¸p luËt trong lÜnh vùc y tÕ ë níc ta hiÖn nay;
b) §a ra c¸c quan ®iÓm vµ ®Ò xuÊt mét sè gi¶i ph¸p ®ång bé kÌm theo
c¸c biÖn ph¸p cô thÓ ®Ó t¨ng cêng QLNN b»ng ph¸p luËt trong lÜnh vùc y tÕ;
6
c) Gãp phÇn thay ®æi nhËn thøc vµ hµnh ®éng trong ho¹t ®éng thùc tiÔn
cña c¸c nhµ l·nh ®¹o, qu¶n lý, c¸c c¸n bé, c«ng chøc, viªn chøc (CCVC) cã
liªn quan vÒ c«ng t¸c QLNN b»ng ph¸p luËt trong lÜnh vùc y tÕ.
6. ý nghÜa lý luËn vµ thùc tiÔn cña LuËn ¸n
6.1. ý nghÜa vÒ lý luËn
LuËn ¸n nµy sÏ gãp phÇn bæ sung c¬ së lý luËn vÒ QLNN b»ng ph¸p
luËt trong lÜnh vùc y tÕ.
6.2. ý nghÜa vÒ thùc tiÔn
LuËn ¸n nµy lµ c«ng tr×nh nghiªn cøu khoa häc nªn cã thÓ lµm c¨n cø
khoa häc, tµi liÖu tham kh¶o bæ Ých cho CCVC, kÓ c¶ c«ng chøc l·nh ®¹o lµm
c«ng t¸c QLNN trong vµ ngoµi ngµnh y tÕ ®Ó vËn dông trªn thùc tÕ, lµ tµi liÖu
tham kh¶o cÇn thiÕt phôc vô cho viÖc nghiªn cøu khoa häc, gi¶ng d¹y vµ häc
tËp t¹i c¸c c¬ së ®µo t¹o, båi dìng CCVC ngµnh y tÕ, ®ång thêi lµ nguån t liÖu
tham kh¶o cã gi¸ trÞ ®Ó x©y dùng vµ hoµn thiÖn gi¸o tr×nh QLNN vÒ y tÕ dµnh
cho viÖc ®µo t¹o, båi dìng c¸c ng¹ch c«ng chøc, còng nh lµm tµi liÖu quan
träng ®Ó tuyÓn dông CCVC vµo lµm viÖc trong ngµnh y tÕ.
7. KÕt cÊu cña LuËn ¸n
Ngoµi phÇn më ®Çu, kÕt luËn, danh môc tµi liÖu tham kh¶o, phô lôc,
LuËn ¸n ®îc kÕt cÊu thµnh 3 ch¬ng, bao gồm:
Ch¬ng 1: C¬ së lý luËn vÒ QLNN b»ng ph¸p luËt trong lÜnh vùc y tÕ
Ch¬ng 2: Thùc tr¹ng QLNN b»ng ph¸p luËt trong lÜnh vùc y tÕ
Ch¬ng 3: Quan ®iÓm vµ gi¶i ph¸p hoµn thiÖn QLNN b»ng ph¸p luËt trong lÜnh
vùc y tÕ ë níc ta hiÖn nay
Tæng quan vÒ vÊn ®Ò nghiªn cøu
1. T×nh h×nh nghiªn cøu trªn thÕ giíi
VÊn ®Ò QLNN trong lÜnh vùc y tÕ ®· ®îc c¸c quèc gia vµ Tæ chøc y tÕ
thÕ giíi (WHO) nghiªn cøu tõ l©u. Nh÷ng nghiªn cøu nµy chñ yÕu ®Ò cËp ®Õn
tõng khÝa c¹nh cña QLNN trong lÜnh vùc y tÕ.
- §Çu tiªn lµ vÊn ®Ò ph¸t triÓn chÝnh s¸ch, ph¸p luËt y tÕ. §©y lµ chuyªn
môc ®îc ®Ò cËp thêng xuyªn trong c¸c cuèn s¸ch "International digest of
health legislation" (Tãm t¾t ph¸p luËt quèc tÕ vÒ y tÕ) ®îc WHO ph¸t hµnh
h»ng n¨m. C¸c cuèn s¸ch nµy chñ yÕu nghiªn cøu ph¹m vi ®iÒu chØnh cña
ph¸p luËt vÒ y tÕ, còng nh néi dung chÝnh cña c¸c ho¹t ®éng y tÕ ®îc ph¸p luËt
7
quèc tÕ vµ quèc gia ®Ò cËp cô thÓ nh phßng chèng c¸c bÖnh truyÒn nhiÔm,
phßng chèng c¸c bÖnh kh«ng l©y nhiÔm, ATTP, KCB, søc khoÎ t©m thÇn, søc
khoÎ sinh s¶n, kiÓm so¸t thuèc l¸, l¹m dông rîu, bia, dîc vµ thiÕt bÞ y tÕ... Qua
nghiªn cøu cho thÊy, ph¹m vi ®iÒu chØnh cña c¸c chÝnh s¸ch, ph¸p luËt vÒ y tÕ
hÇu nh kh«ng thay ®æi vµ ®iÒu ®ã kh¼ng ®Þnh, c¸c níc dï cã m« h×nh tæ chøc
c¬ quan QLNN ë Trung ¬ng vµ ®Þa ph¬ng nh thÕ nµo (m« h×nh tæ chøc c¬
quan QLNN chuyªn ngµnh nh Bé Y tÕ Trung Quèc, Th¸i Lan... hay ®a ngµnh,
®a lÜnh vùc nh Bé Y tÕ vµ phóc lîi x· héi NhËt B¶n, Bé Y tÕ vµ Phóc lîi gia
®×nh Ên §é... còng ®Òu ph¶i c¨n cø vµo ph¹m vi ®iÒu chØnh nµy ®Ó gióp ChÝnh
phñ thùc hiÖn chøc n¨ng QLNN trong lÜnh vùc y tÕ. Tuy nhiªn, do thay ®æi m«
h×nh bÖnh tËt, do sù ph¸t triÓn cña kinh tÕ - x· héi dÉn ®Õn cã sù thay ®æi vÒ
truyÒn thèng v¨n hãa, hµnh vi, lèi sèng trong tõng quèc gia, còng nh trªn thÕ
giíi nªn c¸c chÝnh s¸ch, ph¸p luËt cô thÓ cña tõng ho¹t ®éng y tÕ còng ph¶i
thay ®æi cho phï hîp ®Ó ®¸p øng víi yªu cÇu QLNN trong tõng giai ®o¹n nhÊt
®Þnh. VÝ dô nh n¨m 2007, WHO ®· c«ng bè 20 mèi nguy hiÓm ®ang ®e däa
søc khoÎ cña con ngêi nh»m ®a ra nh÷ng b»ng chøng thuyÕt phôc nhÊt khiÕn
c¸c quèc gia ph¶i ®Þnh chÕ ho¸ c¸c biÖn ph¸p b¶o vÖ søc khoÎ céng ®ång. §ã
lµ suy dinh dìng, t×nh dôc kh«ng an toµn, cao huyÕt ¸p, t¸c h¹i cña sö dông
thuèc l¸, l¹m dông rîu bia, nguån níc sinh ho¹t bÞ « nhiÔm, c¬ thÓ thiÕu s¾t,
¨n ë thiÕu vÖ sinh, n¹n bÐo ph×... Theo kÕt qu¶ thèng kª, 10 mèi nguy hµng
®Çu ®îc liÖt kª trªn ®©y chiÕm 40% nguyªn nh©n g©y tö vong h»ng n¨m trªn
thÕ giíi. Riªng ®èi víi c¸c níc ®ang ph¸t triÓn, trong ®ã cã ViÖt Nam, WHO
khuyÕn c¸o r»ng cÇn ph¶i xem 3 nguy c¬: suy dinh dìng, t¸c h¹i cña sö dông
thuèc l¸ vµ l¹m dông rîu bia nh nh÷ng vÊn n¹n cÇn nhanh chãng thanh to¸n v×
søc khoÎ céng ®ång. Do ®ã, chÝnh s¸ch, ph¸p luËt cña mçi quèc gia cÇn ph¶i
chó träng h¬n vÒ c¸c vÊn ®Ò trªn.
- VÊn ®Ò vai trß cña ph¸p luËt ®èi víi QLNN vÒ y tÕ ®· ®îc R. Roemer
nghiªn cøu trong chuyªn ®Ò "Health legislation as a tool for public health and
health policy" (Ph¸p luËt y tÕ - c«ng cô cña chÝnh s¸ch y tÕ vµ y tÕ c«ng céng)
trong cuèn s¸ch ®îc ph¸t hµnh n¨m 2000 "Health legislation at the dawn of
the XXI st Century" (Ph¸p luËt y tÕ, ph¸c häa trong thÕ kû 21). Chuyªn ®Ò nµy
coi viÖc QLNN ®¬ng nhiªn ph¶i sö dông c«ng cô ph¸p luËt, coi ph¸p luËt lµ c¬
së, lµ nÒn t¶ng cho viÖc QLNN cña m×nh vµ kh¼ng ®Þnh vai trß kh«ng thÓ
thiÕu cña ph¸p luËt trong QLNN vÒ y tÕ. Theo ®ã, 10 ch¬ng tr×nh y tÕ toµn cÇu
8
trong giai ®o¹n 2006 - 2015 ®· ®îc WHO ®a ra ®Ó c¸c quèc gia thµnh viªn cã
c¸c biÖn ph¸p thùc hiÖn lµ: b¶o ®¶m dÞch vô y tÕ ®îc bao phñ toµn cÇu vµ n©ng
cao c«ng b»ng trong y tÕ; b¶o ®¶m an toµn c¸ nh©n vµ céng ®ång khi x¶y ra
dÞch bÖnh, thiªn tai vµ th¶m häa; n©ng cao chÊt lîng dÞch vô y tÕ g¾n víi
quyÒn con ngêi vµ b×nh ®¼ng giíi; gi¶m ®ãi nghÌo vµ nh÷ng ¶nh hëng cña nã
®Õn søc khoÎ; gi¶i quyÕt nh÷ng vÊn ®Ò x· héi t¸c ®éng ®Õn søc khoÎ; c¶i thiÖn
m«i trêng sèng lµnh m¹nh h¬n; b¶o ®¶m hÖ thèng y tÕ ho¹t ®éng hiÖu qu¶ vµ
c«ng b»ng; b¶o ®¶m ®éi ngò c¸n bé y tÕ cã chÊt lîng; khai th¸c kiÕn thøc,
khoa häc vµ c«ng nghÖ; cñng cè vai trß QLNN vÒ y tÕ, chó träng c¸c c«ng cô
qu¶n lý. Nh vËy, mét trong 10 ch¬ng tr×nh y tÕ toµn cÇu hiÖn nay ®· nhÊn
m¹nh ®Õn viÖc cñng cè vai trß QLNN trong lÜnh vùc y tÕ vµ chó träng ®Õn c¸c
c«ng cô qu¶n lý, ®Æc biÖt lµ c«ng cô ph¸p luËt. Tuy nhiªn, chuyªn ®Ò nµy cã
h¹n chÕ lµ kh«ng nghiªn cøu viÖc lµm thÕ nµo ®Ó hoµn thiÖn hÖ thèng ph¸p
luËt vÒ y tÕ, còng nh c¸ch thøc nµo ®Ó ®a hÖ thèng ph¸p luËt nµy vµo thùc tiÔn
cuéc sèng.
- Mét vÊn ®Ò n÷a còng ®îc nghiªn cøu, ®ã lµ qu¶n lý hÖ thèng y tÕ.
Remigio d. Mercado ®· ®Ò cËp ®Õn vÊn ®Ò nµy trong cuèn s¸ch "Reading in
health system management" (Nghiªn cøu vÒ qu¶n lý hÖ thèng y tÕ). Theo
WHO, mäi hÖ thèng y tÕ ®Òu cã chung 4 chøc n¨ng c¬ b¶n nhÊt: cung cÊp tµi
chÝnh cho y tÕ; ph¸t triÓn c¸c nguån nh©n lùc y tÕ; cung øng dÞch vô y tÕ vµ
Stewardship- vai trß chØ ®¹o, ®iÒu hµnh cña Nhµ níc (xin t¹m dÞch lµ
QLHCNN v× kh«ng cã tõ t¬ng tù trong tiÕng ViÖt). Stewardship lµ sù qu¶n lý
thËn träng vµ cã tr¸ch nhiÖm ®èi víi søc khoÎ cña ngêi d©n, lµ cèt lâi cña sù
qu¶n lý tèt. WHO ®· ®a ra 3 nhãm néi dung c¬ b¶n cña stewardship lµ:
+ X©y dùng chÝnh s¸ch y tÕ: Ph©n tÝch chÝnh s¸ch; thiÕt kÕ chÝnh s¸ch
víi sù tham gia cña c¸c bªn h÷u quan vµ c¸c tæ chøc x· héi; x©y dùng mét kÕ
ho¹ch quèc gia vÒ y tÕ cã tÝnh chÊt liªn ngµnh; x¸c ®Þnh môc tiªu - tÇm nh×n
cña hÖ thèng y tÕ; quyÕt ®Þnh ®Çu t, ph©n bæ ng©n s¸ch cho y tÕ ë cÊp cao
nhÊt; x¸c ®Þnh c¸c gi¸ trÞ chung vµ nÒn t¶ng ®¹o ®øc cho c¸c ho¹t ®éng y tÕ;
®¸nh gi¸, söa ®æi vµ ®iÒu chØnh chÝnh s¸ch cho phï hîp.
+ T¸c ®éng vµo qu¸ tr×nh thùc hiÖn: T¹o dùng sù ®ång thuËn trong vµ
ngoµi hÖ thèng y tÕ; ®ång bé ho¸ c¸c thµnh tè cña hÖ thèng y tÕ; x©y dùng thÓ
chÕ chiÕn lîc; ban hµnh c¸c quy ®Þnh, thiÕt chÕ, kÕ ho¹ch quèc gia vÒ CSSK
cã tÝnh liªn ngµnh; tuyªn truyÒn, gi¸o dôc vÒ môc tiªu, tÇm nh×n, c¸c gi¸ trÞ
9
chung vµ nÒn t¶ng ®¹o ®øc cña c¸c ho¹t ®éng y tÕ; t¹o dùng c¬ chÕ khuyÕn
khÝch; x©y dùng vµ thÓ chÕ hãa sù minh b¹ch, lµnh m¹nh trong qu¶n lý.
+ TËp hîp vµ sö dông tri thøc: TËp hîp tri thøc; theo dâi vµ ®¸nh gi¸
søc khoÎ céng ®ång; ®éng viªn viÖc ®èi tho¹i gi÷a c¸c céng ®ång vµ hÖ thèng
y tÕ; c¸c ho¹t ®éng truyÒn th«ng...
Nh vËy, QLNN víi nh÷ng néi dung nãi trªn réng h¬n so víi ho¹t ®éng
qu¶n lý truyÒn thèng (lËp kÕ ho¹ch, tæ chøc, chØ ®¹o vµ gi¸m s¸t). Tõ nh÷ng
néi dung trªn cña stewardship, cã thÓ thÊy ®ã chÝnh lµ tËp hîp nh÷ng yªu cÇu,
néi dung cña QLNN ®èi víi hÖ thèng y tÕ.
Tãm l¹i, c¸c nghiªn cøu trªn thÕ giíi chñ yÕu tËp trung vµo viÖc ph¸t
triÓn chÝnh s¸ch y tÕ, qu¶n lý hÖ thèng y tÕ, vai trß cña ph¸p luËt y tÕ nhng cha
thÊy cã c«ng tr×nh nghiªn cøu cô thÓ nµo vÒ QLNN b»ng ph¸p luËt trong lÜnh
vùc y tÕ. §©y còng lµ vÊn ®Ò cÇn ph¶i ®îc lu ý khi nghiªn cøu vÊn ®Ò QLNN
b»ng ph¸p luËt trong lÜnh vùc y tÕ ë níc ta hiÖn nay.
2. T×nh h×nh nghiªn cøu ë ViÖt Nam
Trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y, ë ViÖt Nam ®· cã mét sè t¸c gi¶ quan t©m
nghiªn cøu ®Õn vÊn ®Ò QLNN nãi chung vµ QLNN ®èi víi ngµnh, lÜnh vùc nãi
riªng nhng l¹i Ýt cã nghiªn cøu vÒ QLNN b»ng ph¸p luËt.
- Nghiªn cøu vÒ QLNN b»ng ph¸p luËt tiÕp cËn díi gãc ®é khoa häc
luËt häc cã LuËn ¸n tiÕn sü luËt häc vÒ hoµn thiÖn QLNN b»ng ph¸p luËt ®èi
víi nÒn kinh tÕ thÞ trêng ®Þnh híng XHCN ë ViÖt Nam hiÖn nay (Lª ThÞ H¬ng
- Häc viÖn ChÝnh trÞ quèc gia Hå ChÝ Minh - 2003). Nghiªn cøu nµy ®· bíc
®Çu h×nh thµnh c¬ së lý luËn vÒ QLNN b»ng ph¸p luËt nãi chung nhng do
nghiªn cøu nµy tiÕp cËn trªn c¬ së khoa häc luËt häc nªn chñ yÕu ®Ò cËp ®Õn
néi dung c¸c v¨n b¶n luËt, ph¸p lÖnh ®iÒu chØnh c¸c quan hÖ n¶y sinh liªn
quan c¬ chÕ kinh tÕ thÞ trêng ®Þnh híng XHCN ë ViÖt Nam, ®iÓm m¹nh vµ
®iÓm yÕu cña nh÷ng v¨n b¶n luËt, ph¸p lÖnh nµy; viÖc thanh tra, kiÓm tra,
kiÓm so¸t, còng nh viÖc xö lý h×nh sù, hµnh chÝnh ®èi víi c¸c vi ph¹m ph¸p
luËt ®· gi¶i quyÕt ®îc vÊn ®Ò g× vµ ®Ò xuÊt c¸c gi¶i ph¸p cho viÖc söa ®æi cô
thÓ nh÷ng vÊn ®Ò nµo cña ph¸p luËt còng nh c¬ chÕ ph¸p lý cho c«ng t¸c thanh
tra, kiÓm tra, kiÓm so¸t vµ xö lý ®èi víi c¸c vi ph¹m ph¸p luËt cña c¸c c¬ quan
lËp ph¸p, hµnh ph¸p vµ t ph¸p. Bªn c¹nh ®ã, cã LuËn ¸n phã tiÕn sü luËt häc
vÒ t¨ng cêng ph¸p chÕ XHCN trong lÜnh vùc b¶o vÖ søc kháe nh©n d©n ë níc
ta hiÖn nay (NguyÔn NhËt Hïng - Häc viÖn ChÝnh trÞ quèc gia Hå ChÝ Minh -
10
1996). Nghiªn cøu nµy ®· ®Ò cËp ®Õn ®Èy m¹nh c«ng t¸c x©y dùng ph¸p luËt;
tæ chøc tèt c«ng t¸c thùc hiÖn ph¸p luËt; t¨ng cêng c«ng t¸c kiÓm tra, gi¸m s¸t
viÖc thùc hiÖn ph¸p luËt; kiÖn toµn c¸c c¬ quan QLNN vµ t ph¸p; b¶o ®¶m sù
l·nh ®¹o cña §¶ng trong c«ng t¸c t¨ng cêng ph¸p chÕ XHCN trong lÜnh vùc
b¶o vÖ søc kháe nh©n d©n. C¸c vÊn ®Ò ®îc nghiªn cøu trªn còng tiÕp cËn díi
gãc ®é khoa häc luËt häc nªn chñ yÕu ®Ò cËp ®Õn viÖc bæ sung nh÷ng luËt,
ph¸p lÖnh vÒ y tÕ cßn thiÕu, b¶o ®¶m viÖc ban hµnh ph¸p luËt ph¶i theo ®óng
thÈm quyÒn ®· ®îc qui ®Þnh trong HiÕn ph¸p hay ®Þnh híng ph¸p luËt cho viÖc
t¨ng cêng ph¸p chÕ XHCN... Do c¸c nghiªn cøu trªn tiÕp cËn díi gãc ®é khoa
häc luËt häc nªn nh÷ng vÊn ®Ò liªn quan ®Õn ho¹t ®éng lËp quy vµ hµnh chÝnh
c«ng mang tÝnh tæ chøc ho¹t ®éng thùc tiÔn l¹i kh«ng ®îc ®Ò cËp, tøc QLNN
b»ng ph¸p luËt lµ qu¶n lý trong khu«n khæ trËt tù cña ph¸p luËt nh»m thùc
hiÖn ph¸p luËt, t¸c ®éng ®Õn con ngêi vµ c¸c tæ chøc tham gia vµo qu¸ tr×nh
®ã.
- Nghiªn cøu QLNN b»ng ph¸p luËt tiÕp cËn díi gãc ®é khoa häc
QLHCC cã c¸c luËn v¨n cao häc nh QLNN b»ng ph¸p luËt vÒ xuÊt b¶n (M·
Duy Qu©n - Häc viÖn Hµnh chÝnh quèc gia n¨m 2003); QLNN b»ng ph¸p luËt
vÒ doanh nghiÖp cã vèn ®Çu t níc ngoµi (Ng« V¨n HiÒn - Häc viÖn Hµnh
chÝnh quèc gia n¨m 2003) vµ QLNN b»ng ph¸p luËt trong lÜnh vùc y tÕ
(NguyÔn Huy Quang - Häc viÖn Hµnh chÝnh quèc gia n¨m 2003). C¸c nghiªn
cøu nµy ®· bíc ®Çu ®Ò cËp ®Õn c¸c ho¹t ®éng chÊp hµnh, ®iÒu hµnh cña c¸c c¬
quan QLHCNN mang ®Æc trng QLHCC nhng còng míi chØ dõng l¹i ë viÖc
nghiªn cøu cÊp cao häc, ë viÖc nghiªn cøu kh¸i qu¸t chung vÒ QLNN b»ng
ph¸p luËt, cha h×nh thµnh ®îc c¬ së lý luËn vÒ QLNN b»ng ph¸p luËt vµ l¹i
nghiªn cøu ë c¸c lÜnh vùc kh¸c mµ kh«ng ph¶i lÜnh vùc y tÕ.
- Trong lÜnh vùc y tÕ, ®· cã mét sè ®Ò tµi nghiªn cøu cña Bé Y tÕ nh:
§¸nh gi¸ kh¸i qu¸t thùc tr¹ng hÖ thèng ph¸p luËt y tÕ trªn c¬ së hÖ thèng ho¸
ph¸p luËt mét sè lÜnh vùc c¬ b¶n cña ngµnh y tÕ (n¨m 1997), B¸o c¸o ®¸nh gi¸
7 n¨m thùc hiÖn Ph¸p lÖnh Hµnh nghÒ y, dîc t nh©n (n¨m 2000), B¸o c¸o ®¸nh
gi¸ 10 n¨m thùc hiÖn LuËt B¶o vÖ søc khoÎ nh©n d©n n¨m (2001), B¸o c¸o ®¸nh
gi¸ 8 n¨m thùc hiÖn Ph¸p lÖnh Phßng, chèng HIV/AIDS (2004), B¸o c¸o ®¸nh
gi¸ 18 n¨m thùc hiÖn ph¸p luËt vÒ KCB (2009), B¸o c¸o ®¸nh gi¸ 5 n¨m thùc
hiÖn Ph¸p lÖnh VÖ sinh an toµn thùc phÈm (2009) vµ mét sè bµi viÕt ®¨ng trªn
c¸c b¸o, t¹p chÝ chuyªn ngµnh. ViÖc ®¸nh gi¸ kh¸i qu¸t thùc tr¹ng hÖ thèng
11
ph¸p luËt y tÕ trªn c¬ së hÖ thèng ho¸ ph¸p luËt mét sè lÜnh vùc c¬ b¶n cña
ngµnh y tÕ chñ yÕu tËp trung xem xÐt nh÷ng v¨n b¶n nµo cßn thiÕu, chång chÐo,
kh«ng cã tÝnh kh¶ thi ®Ó ®Ò xuÊt viÖc ban hµnh míi, söa ®æi, bæ sung. C¸c b¸o
c¸o ®¸nh gi¸ thùc hiÖn luËt, ph¸p lÖnh vÒ y tÕ sau mét thêi gian thùc hiÖn còng
chØ nh»m môc ®Ých ®Ò xuÊt viÖc ban hµnh luËt míi hoÆc n©ng ph¸p lÖnh lªn
thµnh luËt vµ thay thÕ c¸c luËt, ph¸p lÖnh ®· kh«ng cßn phï hîp. Ph©n tÝch trªn
cho thÊy, c¸c nghiªn cøu cã liªn quan ®Õn LuËn ¸n QLNN b»ng ph¸p luËt trong
lÜnh vùc y tÕ ë níc ta hiÖn nay còng míi chØ dõng l¹i ë ®Ò xuÊt viÖc x©y dùng vµ
ban hµnh ph¸p luËt vÒ y tÕ mµ cha cã nghiªn cøu nµo vÒ tæ chøc thùc hiÖn ph¸p
luËt, xö lý ®èi víi c¸c vi ph¹m ph¸p luËt vÒ y tÕ cña c¸c c¬ quan QLHCNN cã
thÈm quyÒn vÒ y tÕ. Nh vËy, ë níc ta hiÖn nay, cha cã nghiªn cøu toµn diÖn nµo
c¶ vÒ c¬ së lý luËn vµ thùc tiÔn vÒ QLNN b»ng ph¸p luËt trong lÜnh vùc y tÕ.
- Khi nghiªn cøu vÒ thÈm quyÒn cña c¬ quan QLHCNN, GS.TS. Ph¹m
Hång Th¸i ®· cã bµi "ThÈm quyÒn tù chñ, tù quyÕt vµ thÈm quyÒn mÆc nhiªn
cña c¬ quan hµnh chÝnh nhµ níc" ®¨ng trªn T¹p chÝ Qu¶n lý nhµ níc sè 165 (10
- 2009). §©y lµ vÊn ®Ò rÊt míi liªn quan ®Õn viÖc ra c¸c quyÕt ®Þnh hµnh chÝnh
vµ hµnh vi hµnh chÝnh cha ®îc ph¸p luËt quy ®Þnh nh»m b¶o ®¶m thùc hiÖn
quyÒn n¨ng vÒ hµnh chÝnh ®iÒu hµnh - hµnh chÝnh tæ chøc vµ c¶ trong hµnh
chÝnh tµi ph¸n cña c¬ quan QLHCNN. §ã chÝnh lµ yÕu tè hîp lý khi ®a ra c¸c
quyÕt ®Þnh hµnh chÝnh, hµnh vi hµnh chÝnh nh»m gi¶i quyÕt c¸c vÊn ®Ò thùc tiÔn
nh¹y c¶m míi ph¸t sinh víi môc ®Ých b¶o vÖ quyÒn vµ lîi Ých hîp ph¸p cña
c«ng d©n, b¶o vÖ quyÒn lîi cña c¶ céng ®ång. VÊn ®Ò nµy liªn quan kh¸ nhiÒu
®Õn lÜnh vùc y tÕ v× tÝnh chÊt nh©n v¨n, nh©n ®¹o cña nã. §øng tríc lîi Ých sèng
cßn cña c¶ céng ®ång liªn quan trùc tiÕp ®Õn søc kháe, tÝnh m¹ng cña nh©n d©n
nªn ®«i khi ngêi ®øng ®Çu c¬ quan QLHCNN vÒ y tÕ ph¶i ®a ra c¸c quyÕt ®Þnh
hµnh chÝnh mµ ph¸p luËt cha quy ®Þnh nh vÊn ®Ò quyÕt ®Þnh cho phÐp häc sinh
nghØ häc dµi ngµy trong thêi gian cã dÞch cóm A (H1N1) ®Ó phßng sù l©y lan
cña dÞch nh»m gi¶m t¸c h¹i cña ®¹i dÞch nµy vÒ søc kháe, tÝnh m¹ng ngêi bÖnh
vµ kinh tÕ cho ®Êt níc. Còng víi vÊn ®Ò QLNN, GS.TS. §inh V¨n MËu ®· cã
bµi ®Ò cËp ®Õn "Gi¸ trÞ nh©n v¨n trong quyÕt ®Þnh hµnh chÝnh cña c¸c c¬ quan
QLNN". Bµi viÕt nµy ®îc ®¨ng trªn T¹p chÝ Tæ chøc nhµ níc n¨m 2009. Nh
vËy, bªn c¹nh gi¸ trÞ ph¸p lý cña QLNN, cßn cã gi¸ trÞ nh©n v¨n trong QLNN.
§iÒu nµy ®Æc biÖt ®óng trong QLNN vÒ y tÕ. C¸c nghiªn cøu trªn còng chÝnh lµ
12
vÊn ®Ò cÇn ph¶i nghiªn cøu trong LuËn ¸n QLNN b»ng ph¸p luËt trong lÜnh vùc
y tÕ ë níc ta hiÖn nay.
3. T×nh h×nh nghiªn cøu cña t¸c gi¶
§©y lµ LuËn ¸n ®· ®îc Êp ñ tõ l©u v× néi dung cña LuËn ¸n g¾n bã chÆt
chÏ víi c«ng viÖc cña NCS trong gÇn 25 n¨m qua.
- NCS ®· nghiªn cøu §Ò tµi "QLNN b»ng ph¸p luËt trong lÜnh vùc y tÕ".
§©y lµ LuËn v¨n th¹c sü QLHCC cña NCS t¹i Häc viÖn Hµnh chÝnh quèc gia
n¨m 2003. LuËn v¨n nµy ®· bíc ®Çu nghiªn cøu c¬ së lý luËn vÒ QLNN b»ng
ph¸p luËt trong lÜnh vùc y tÕ díi gãc ®é khoa häc QLHCC nhng cha s©u s¾c
v×:
+ Cha ®a ra ®îc kh¸i niÖm y tÕ v× kh¸i niÖm nµy cßn lÉn víi kh¸i niÖm
søc kháe, còng nh cha cã kh¸i niÖm QLNN b»ng ph¸p luËt trong lÜnh vùc y tÕ
mét c¸ch thèng nhÊt g¾n víi néi hµm vèn cã cña nã ®Ó lµm c¬ së khoa häc
cho viÖc nghiªn cøu vÊn ®Ò nµy.
+ Cha ph©n tÝch ®îc c¸c ®Æc trng cña ho¹t ®éng y tÕ kh¸c so víi ho¹t
®éng cña c¸c ngµnh kh¸c ®Ó thÊy ®îc QLNN ®èi víi c¸c ho¹t ®éng y tÕ còng
cã sù kh¸c biÖt ®¸ng kÓ so víi QLNN ®èi víi c¸c ho¹t ®éng s¶n xuÊt, kinh
doanh hµng hãa, dÞch vô kh¸c v× ho¹t ®éng y tÕ mang tÝnh nh©n ®¹o, liªn quan
trùc tiÕp ®Õn søc kháe vµ tÝnh m¹ng ngêi bÖnh nªn ®ßi hái ph¶i cã sù qu¶n lý,
can thiÖp cã tÝnh ®Æc thï chñ yÕu cña Nhµ níc.
+ Cha lµm râ ®îc vai trß cña QLNN b»ng ph¸p luËt trong lÜnh vùc y tÕ
nh mèi quan hÖ gi÷a ph¸p luËt víi y ®øc (®¹o ®øc hµnh nghÒ y); vÊn ®Ò b¶o vÖ
quyÒn vµ lîi Ých hîp ph¸p cña ngêi bÖnh, cña thÇy thuèc vµ nh©n viªn y tÕ;
viÖc b¶o ®¶m ®Þnh híng ph¸t triÓn sù nghiÖp y tÕ, g¾n ph¸t triÓn kinh tÕ víi
c«ng b»ng trong CSSK.
+ Cha lµm râ ®îc néi hµm vÒ c¸c néi dung QLNN b»ng ph¸p luËt trong
lÜnh vùc y tÕ trªn c¬ së c¸c c¬ quan QLHCNN cã thÈm quyÒn vÒ y tÕ ph¶i thi
hµnh HiÕn ph¸p, luËt b»ng quyÒn lËp quy vµ quyÒn hµnh chÝnh c«ng, còng nh
cha nªu ®îc QLNN b»ng ph¸p luËt lµ ho¹t ®éng mang tÝnh tæ chøc thùc tiÔn
cã tÝnh hÖ thèng vµ chuyªn nghiÖp híng tíi b¶o ®¶m, b¶o vÖ tèt h¬n quyÒn vµ
lîi Ých hîp cña c«ng d©n liªn quan ®Õn y tÕ.
+ Cha nghiªn cøu vÊn ®Ò QLNN b»ng ph¸p luËt trong lÜnh vùc trªn thÕ
giíi theo híng tiÕp cËn cña nÒn hµnh chÝnh hiÖn ®¹i vÒ y tÕ ®Ó tham kh¶o vµ
cã c¸c gi¶i ph¸p tiÕp cËn vÊn ®Ò QLNN vÒ y tÕ ë ViÖt Nam. §ã lµ vÊn ®Ò
13
QLHCNN theo stewardship. Stewardship lµ sù qu¶n lý thËn träng vµ cã tr¸ch
nhiÖm ®èi víi søc khoÎ cña ngêi d©n, lµ cèt lâi cña sù qu¶n lý tèt.
Stewardship nhÊn m¹nh khÝa c¹nh Nhµ níc ®¹i diÖn cho d©n, ®ång thêi lµm
c«ng béc cho d©n vµ phong c¸ch QLHCNN phï hîp víi t c¸ch kÐp cña Nhµ níc - võa lµ c«ng béc, võa lµ ngêi ®¹i diÖn cña d©n.
+ Cha ®¸nh gi¸ ®îc toµn diÖn thùc tr¹ng QLNN b»ng ph¸p luËt trong
lÜnh vùc y tÕ trªn c¬ së kÕt hîp gi÷a ph¬ng ph¸p nghiªn cøu thø cÊp víi ph¬ng
ph¸p nghiªn cøu ®iÒu tra x· héi häc qua pháng vÊn s©u, trng cÇu ý kiÕn ®èi
víi c¸c ®èi tîng thuéc ph¹m vi QLNN vÒ y tÕ v× LuËn v¨n míi chØ sö dông
ph¬ng ph¸p nghiªn cøu thø cÊp nªn tÝnh kh¸ch quan, trung thùc vµ khoa häc
trong ®¸nh gi¸ thùc tr¹ng cha ®îc cao.
- §Ó nghiªn cøu s©u h¬n c¸c khÝa c¹nh cña QLNN b»ng ph¸p luËt trong
lÜnh vùc y tÕ, NCS ®· nghiªn cøu §Ò tµi "T¨ng cêng ph¸p chÕ XHCN trong
lÜnh vùc y tÕ". §©y lµ LuËn v¨n tèt nghiÖp Lý luËn chÝnh trÞ cao cÊp t¹i Häc
viÖn ChÝnh trÞ quèc gia Hå ChÝ Minh n¨m 2005. Nghiªn cøu nµy ®· ®Ò cËp
®Õn c¸c ho¹t ®éng chÊp hµnh, ®iÒu hµnh cña c¸c c¬ quan QLHCNN trong lÜnh
vùc y tÕ theo híng hµnh chÝnh hµnh ®éng - ho¹t ®éng mang tÝnh tæ chøc thùc
tiÔn. Ngoµi ra, NCS cßn nghiªn cøu §Ò tµi "C¶i c¸ch thÓ chÕ hµnh chÝnh vÒ y
tÕ". §©y lµ §Ò ¸n tèt nghiÖp khãa chuyªn viªn cao cÊp cña NCS t¹i Häc viÖn
Hµnh chÝnh quèc gia n¨m 2006. Néi dung cña §Ò ¸n nµy chÝnh lµ c¸c ho¹t
®éng lËp quy cña riªng c¸c c¬ quan QLHCNN vÒ y tÕ híng tíi CCHC trong
ngµnh y tÕ (c¶i c¸ch thÓ chÕ y tÕ, c¶i c¸ch bé m¸y tæ chøc y tÕ, ®æi míi n©ng
cao chÊt lîng ®éi ngò CCVC y tÕ vµ c¶i c¸ch tµi chÝnh c«ng trong ho¹t ®éng y tÕ).
Bªn c¹nh ®ã, NCS còng nghiªn cøu vÊn ®Ò "§¸nh gi¸ nhu cÇu x©y dùng vµ hoµn
thiÖn hÖ thèng ph¸p luËt vÒ y tÕ ®Õn n¨m 2010 vµ ®Þnh híng ®Õn n¨m 2020"
(2006). §©y lµ §Ò tµi nghiªn cøu khoa häc cÊp Bé do NCS lµ chñ nhiÖm. §Ò
tµi nµy ®· thÓ hiÖn râ vai trß cña Bé Y tÕ (c¬ quan QLHCNN) trong viÖc ®Ò xuÊt
s¸ng kiÕn lËp ph¸p víi Quèc héi, Uû ban thêng vô Quèc héi vÒ ®Þnh híng ban
hµnh c¸c luËt cßn thiÕu, còng nh ®Ò xuÊt viÖc söa ®æi c¸c luËt, ph¸p lÖnh ®·
kh«ng cßn phï hîp, kÓ c¶ c¸c v¨n b¶n quy ®Þnh chi tiÕt vµ híng dÉn thi hµnh
luËt, ph¸p lÖnh vÒ y tÕ.
- Ngoµi c¸c nghiªn cøu trªn, NCS cßn viÕt mét sè bµi b¸o nh: T¨ng cêng hiÖu lùc QLNN vÒ hµnh nghÒ y, dîc t nh©n; toµn cÇu hãa t¸c ®éng ®Õn y
tÕ vµ vai trß qu¶n lý cña Nhµ níc; c¶i c¸ch thÓ chÕ hµnh chÝnh trong lÜnh vùc y
14
tÕ; thÝ ®iÓm cæ phÇn hãa bÖnh viÖn c«ng - cÇn tiÕn hµnh thËn träng; xö lý kû
luËt ®èi víi CCVC y tÕ - biÖn ph¸p quan träng cña QLNN vÒ y tÕ; bµn vÒ kh¸i
niÖm QLNN b»ng ph¸p luËt; n©ng cao hiÖu lùc, hiÖu qu¶ QLNN vÒ x· héi hãa
y tÕ; m« h×nh tæ chøc Héi ®ång y khoa quèc gia - bíc ®ét ph¸ trong QLNN
®èi víi ngêi hµnh nghÒ KCB; chÝnh s¸ch BHYT híng tíi môc tiªu c«ng b»ng
trong CSSK nh©n d©n, QLNN vÒ an toµn thùc phÈm - thùc tr¹ng vµ gi¶i ph¸p...
cña NCS ®· ®îc ®¨ng chñ yÕu trªn T¹p chÝ Qu¶n lý nhµ níc vµ c¸c t¹p chÝ
chuyªn ngµnh kh¸c. C¸c nghiªn cøu trªn ®· bíc ®Çu ®Ò cËp ®Õn tõng khÝa
c¹nh cña néi dung QLNN b»ng ph¸p luËt trong lÜnh vùc y tÕ nhng cßn r¶i r¸c
ë c¸c vÊn ®Ò kh¸c nhau, cha s©u s¾c vµ toµn diÖn nªn vÊn ®Ò nµy cÇn ph¶i ®îc
nghiªn cøu mét c¸ch tæng thÓ trªn c¬ së khoa häc dùa vµo b»ng chøng.
Tãm l¹i, c¸c nghiªn cøu trªn thÕ giíi kh«ng ®Ò cËp cô thÓ ®Õn vÊn ®Ò
QLNN b»ng ph¸p luËt trong lÜnh vùc y tÕ nhng l¹i kh¼ng ®Þnh vai trß kh«ng
thÓ thiÕu cña ph¸p luËt vÒ y tÕ trong QLNN. ë ViÖt Nam, do tr×nh ®é QLNN
vÉn cßn nhiÒu h¹n chÕ nªn §iÒu 12 cña HiÕn ph¸p níc Céng hßa XHCN ViÖt
Nam n¨m 1992 ®· kh¼ng ®Þnh nguyªn t¾c c¬ b¶n, nÒn t¶ng ho¹t ®éng cña Nhµ
níc lµ "Nhµ níc qu¶n lý x· héi b»ng ph¸p luËt vµ kh«ng ngõng t¨ng cêng
ph¸p chÕ XHCN". §©y lµ nguyªn t¾c ho¹t ®éng mang tÝnh HiÕn ®Þnh xuyªn
suèt tõ mÊy chôc n¨m tríc ®Õn nay (quy ®Þnh trong c¶ HiÕn ph¸p n¨m 1980 vµ
HiÕn ph¸p n¨m 1992) nªn ®· ®Æt ra cho c¸c nhµ khoa häc ph¶i ®i s©u nghiªn
cøu vÒ vÊn ®Ò nµy trong ®iÒu kiÖn thùc tiÔn vÒ kinh tÕ - x· héi vµ tr×nh ®é
QLNN hiÖn t¹i cña ViÖt Nam. HiÖn nay, c¸c nghiªn cøu ë ViÖt Nam vµ cña
riªng NCS míi chØ dõng l¹i ë viÖc bíc ®Çu nghiªn cøu vÊn ®Ò x©y dùng, ban
hµnh ph¸p luËt vÒ y tÕ nãi chung, cha ®i s©u nghiªn cøu vÒ c¸c ho¹t ®éng lËp
quy, ho¹t ®éng tæ chøc thùc hiÖn ph¸p luËt vÒ y tÕ (PBGDPL, kiÓm tra, thanh
tra viÖc thùc hiÖn ph¸p luËt vÒ y tÕ) vµ ho¹t ®éng xö lý ®èi víi c¸c hµnh vi vi
ph¹m ph¸p luËt vÒ y tÕ (XPVPHC trong lÜnh vùc y tÕ, xö lý kû luËt ®èi víi
CCVC y tÕ vi ph¹m ph¸p luËt) cña c¸c c¬ quan QLHCNN cã thÈm quyÒn vÒ y
tÕ, còng nh cha cã nghiªn cøu nµo chuyªn s©u vÒ ho¹t ®éng chÊp hµnh vµ ®iÒu
hµnh, hµnh chÝnh hµnh ®éng cña c¸c c¬ quan QLHCNN trong lÜnh vùc y tÕ.
Thªm vµo ®ã, míi chØ cã nghiªn cøu ®Õn vÊn ®Ò QLNN vÒ y tÕ trong c¸c tµi
liÖu cña Häc viÖn Hµnh chÝnh thuéc Häc viÖn ChÝnh trÞ - Hµnh chÝnh quèc gia
Hå ChÝ Minh (dµnh cho c¸c líp ®µo t¹o chuyªn viªn, chuyªn viªn chÝnh vµ
chuyªn viªn cao cÊp) mµ cha cã nghiªn cøu nµo vÒ vÊn ®Ò QLNN b»ng ph¸p
15
luËt trong lÜnh vùc y tÕ. Do vËy, híng nghiªn cøu cña LuËn ¸n nµy lµ ph¶i tiÕp
cËn vµ gi¶i quyÕt ®îc c¸c vÊn ®Ò ®· ®Æt ra trªn ®©y (QLNN b»ng ph¸p luËt
trong lÜnh vùc y tÕ) c¶ vÒ lý luËn vµ thùc tiÔn díi gãc ®é khoa häc QLHCC.
16
Ch¬ng 1
c¬ së lý luËn vÒ QU¶N Lý NHµ Níc b»ng ph¸p luËt
trong lÜnh vùc y tÕ
1.1. ho¹t ®éng y tÕ vµ Sù cÇn thiÕt ph¶i t¨ng cêng qu¶n lý
nhµ níc ®èi víi ho¹t ®éng y tÕ
1.1.1. Kh¸i qu¸t chung vÒ ho¹t ®éng y tÕ
- Khi nãi ®Õn søc kháe con ngêi, chóng ta thêng ®Ò cËp ®Õn nh÷ng yÕu
tè t¸c ®éng tíi søc kháe nh m«i trêng thiªn nhiªn (®Êt, níc, kh«ng khÝ, khÝ
hËu...); m«i trêng x· héi (lao ®éng, häc tËp, nghØ ng¬i, gi¶i trÝ...); ý thøc tù gi÷
g×n søc kháe cña mçi ngêi (thÓ dôc, thÓ thao, vÖ sinh th©n thÓ, chÕ ®é ¨n uèng,
thãi quen sinh ho¹t...) vµ c¸c ho¹t ®éng y tÕ (y tÕ dù phßng, KCB...). Nh vËy,
c¸c ho¹t ®éng y tÕ chØ lµ mét trong c¸c yÕu tè t¸c ®éng ®Õn søc kháe con ngêi.
QuyÒn ®îc CSSK kh«ng chØ bao gåm quyÒn ®îc phßng bÖnh, KCB mµ
cßn bao gåm c¶ quyÒn ®îc ch¨m sãc vÒ thÓ chÊt, tinh thÇn vµ x· héi. §Ó b¶o
®¶m sù tho¶i m¸i vÒ thÓ chÊt, tinh thÇn vµ x· héi ®ßi hái ph¶i cã m«i trêng
thiªn nhiªn trong s¹ch, m«i trêng gia đình vµ m«i trêng x· héi lµnh m¹nh.
ViÖc phßng, chèng bÖnh, tËt, ngoµi c¸c t¸c ®éng trªn, cßn cã sù t¸c ®éng hiÖu
qu¶ cña c¸c ho¹t ®éng nh y tÕ c«ng céng, vÖ sinh phßng bÖnh, CSSK ban ®Çu.
ViÖc KCB ®ßi hái ph¶i cã mét hÖ thèng cung øng dÞch vô KCB cã chÊt lîng,
®a d¹ng vµ phï hîp. Cần ph¶i nhËn thøc ®óng ®¾n vÒ vai trß cña phßng bÖnh
và KCB. Đây lµ hai mÆt thèng nhÊt trong ph¹m trï CSSK trong ®ã lÊy phßng
bÖnh lµ chÝnh vµ KCB lµ quan träng.
Khi nãi ®Õn y tÕ, chóng ta thêng ®Ò cËp ®Õn y häc v× ®ã lµ ngµnh khoa
häc nghiªn cøu vÒ ph¬ng c¸ch ch÷a bÖnh, gi÷ g×n søc kháe. "Y häc vµ y tÕ lµ
hai mÆt cña ho¹t ®éng b¶o vÖ søc kháe, y häc ®i s©u vµo vÊn ®Ò nghiªn cøu lý
luËn, y tÕ ®i vµo vÊn ®Ò c¸c biÖn ph¸p tæ chøc, chØ ®¹o, thÓ hiÖn cô thÓ trong
cuéc sèng, hai mÆt trªn g¾n chÆt vµo nhau nh h×nh víi bãng" [19, tr.13]. Cã
t¸c gi¶ ®Þnh nghÜa: “Y häc (Medicine, mÐdecine) lµ nghÖ thuËt vµ khoa häc
b¶o vÖ vµ phôc håi søc khoÎ trong ®ã cã viÖc phßng vµ ch÷a bÖnh. §Ó gi÷ g×n
vµ phôc håi søc khoÎ, y häc dùa trªn khoa häc vÖ sinh lµ m«n häc vÒ nh÷ng
®iÒu cÇn lµm ®Ó dù phßng bÖnh tËt, trªn ®iÒu trÞ häc lµ m«n häc ch÷a bÖnh nhê
c¸c kiÕn thøc cña gi¶i phÉu bÖnh, sinh lý bÖnh, triÖu chøng häc vµ dîc lý häc”
[96, tr.5].
17
Song ®a sè c¸c nhµ nghiªn cøu y häc ®· ®ång t×nh víi kh¸i niÖm: "Y
häc lµ ngµnh khoa häc nghiªn cøu vÒ dù phßng, ch÷a khái hoÆc gi¶m bít t¸c
®éng cña c¸c biÓu hiÖn rèi lo¹n, bÖnh tËt lµm ¶nh hëng ®Õn søc kháe con ngêi" [53, tr.134]. KÕt qu¶ nghiªn cøu cña y häc cÇn ph¶i ®îc øng dông vµo viÖc
phßng bÖnh, KCB cho con ngêi th«ng qua c¸c ho¹t ®éng y tÕ. Nh ®· ph©n tÝch
trªn ®©y, y tÕ míi lµ yÕu tè cuèi cïng t¸c ®éng ®Õn søc khoÎ con ngêi. Sù t¸c
®éng cña c¸c ho¹t ®éng y tÕ, "... tríc hÕt lµ phßng bÖnh: cè g¾ng sèng lµnh
m¹nh b»ng c¸ch ¨n uèng hîp lý, luyÖn tËp vµ phßng tr¸nh tai n¹n, bÖnh tËt.
NÕu mét ngêi bÞ èm ®au th× sÏ ®îc chÈn ®o¸n bÖnh vµ nguyªn nh©n dùa trªn
c¸c triÖu chøng vµ dÊu hiÖu bÖnh ®Ó sau ®ã míi ®iÒu trÞ". [88, tr.4].
§Ó phßng bÖnh tèt theo híng y tÕ dù phßng chñ ®éng vµ tÝch cùc, c¸c
c«ng viÖc ph¶i lµm lµ triÓn khai tæ chøc c¸c biÖn ph¸p vÖ sinh an toµn thùc
phÈm (ATTP), vÖ sinh m«i trêng, vÖ sinh lao ®éng, vÖ sinh häc ®êng, kh¸m
søc kháe ®Þnh kú, tiªm chñng më réng, kiÓm dÞch, phßng chèng dÞch bÖnh...
ChØ ®Õn khi con ngêi bÞ èm ®au, bÖnh tËt, tai n¹n... th× c¸c c¬ quan y tÕ míi
tiÕn hµnh viÖc KCB; sau khi èm ®au, bÖnh tËt, tai n¹n th× phôc håi søc kháe,
phôc håi chøc n¨ng tïy theo t×nh tr¹ng søc kháe, th¬ng tÝch cña mçi ngêi.
ViÖc phßng bÖnh, KCB ®ßi hái ph¶i cã v¾c xin, sinh phÈm y tÕ, thuèc phßng
vµ ch÷a bÖnh cho ngêi, trang thiÕt bÞ y tÕ... Do ®ã, y tÕ, lÜnh vùc y tÕ hay ho¹t
®éng y tÕ hoÆc ho¹t ®éng CSSK cÇn ph¶i ®îc lµm râ vÒ kh¸i niÖm. Hiện cã
nhiÒu quan ®iÓm kh¸c nhau vÒ y tÕ. Cã t¸c gi¶ cho r»ng "Y tÕ lµ dÞch vô ch¨m
sãc, b¶o vÖ vµ n©ng cao søc kháe cña c¸ nh©n hoÆc céng ®ång" [96, tr.5] song
cã t¸c gi¶ kh¸c l¹i ®Þnh nghÜa "Y tÕ lµ hÖ thèng tæ chøc thùc hiÖn c¸c biÖn
ph¸p cô thÓ ®Ó dù phßng, ch÷a bÖnh, CSSK cho nh©n d©n" [53, tr.134-135].
Tuy nhiªn, c¸c kh¸i niÖm nµy cha ®Çy ®ñ, cha cô thÓ v× chØ ®Ò cËp ®Õn chñ thÓ
cña ho¹t ®éng y tÕ lµ hÖ thèng tæ chøc thùc hiÖn mµ cha ®Ò cËp ®Õn ph¬ng
thøc tæ chøc thùc hiÖn c¸c ho¹t ®éng y tÕ cô thÓ. §Ó cã c¬ së cho viÖc ph©n
tÝch c¸c ho¹t ®éng y tÕ díi ®©y, NCS xin m¹nh d¹n ®Ò xuÊt kh¸i niÖm míi vÒ y
tÕ (lÜnh vùc y tÕ) nh sau: "Y tÕ lµ c¸c ho¹t ®éng cô thÓ trùc tiÕp øng dông khoa
häc y häc vµo viÖc phßng bÖnh, kh¸m ch÷a bÖnh ®Ó b¶o vÖ, ch¨m sãc và
n©ng cao søc kháe cho con ngêi". Nh vËy, lÜnh vùc y tÕ còng cã thÓ ®îc hiÓu
lµ c¸c ho¹t ®éng y tÕ.
- ViÖc x¸c ®Þnh c¸c ho¹t ®éng y tÕ mµ Nhµ níc tËp trung qu¶n lý cÇn
ph¶i dùa theo c¸c quy ®Þnh cña ph¸p luËt. C¨n cø vµo NghÞ ®Þnh sè
18
188/2007/N§-CP ngµy 27/12/2007 cña ChÝnh phñ quy ®Þnh chøc n¨ng, nhiÖm
vô, quyÒn h¹n vµ c¬ cÊu tæ chøc cña Bé Y tÕ th× Bé Y tÕ cã tr¸ch nhiÖm
QLNN c¸c ho¹t ®éng y tÕ chñ yÕu sau:
Thø nhÊt, vÒ y tÕ dù phßng: C¸c ho¹t ®éng phßng chèng c¸c bÖnh
nhiÔm trïng, c¸c bÖnh kh«ng nhiÔm trïng, phßng chèng dÞch bÖnh vµ kiÓm
dÞch y tÕ, HIV/AIDS, tai n¹n th¬ng tÝch, søc kháe trêng häc, søc kháe lao
®éng vµ bÖnh nghÒ nghiÖp, dinh dìng céng ®ång, vÖ sinh an toµn níc uèng, níc sinh ho¹t, CSSK ban ®Çu, truyÒn th«ng gi¸o dôc søc kháe...
Thø hai, vÒ ATTP: C¸c ho¹t ®éng vÒ ATTP, x©y dùng c¸c quy tr×nh, quy
ph¹m kü thuËt b¶o ®¶m ATTP...
Thø ba, vÒ KCB: C¸c ho¹t ®éng KCB, ®iÒu dìng, phôc håi chøc n¨ng,
chØnh h×nh, thÈm mü, gi¸m ®Þnh (gi¸m ®Þnh y khoa, gi¸m ®Þnh ph¸p y, gi¸m
®Þnh ph¸p y t©m thÇn), ®iÒu kiÖn hµnh nghÒ KCB, b¶o vÖ søc kháe c¸c ®èi tîng u tiªn theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt; CSSK sinh s¶n vµ thùc hiÖn dÞch vô kÕ
ho¹ch hãa gia ®×nh...
Thø t, vÒ y dîc häc cæ truyÒn: C¸c ho¹t ®éng dÞch vô y tÕ, kü thuËt
CSSK b»ng y dîc häc cæ truyÒn (YDHCT), ®iÒu kiÖn hµnh nghÒ KCB b»ng
YDHCT, kÕt hîp YDHCT víi y häc hiÖn ®¹i trong phßng bÖnh, KCB...
Thø n¨m, vÒ thuèc vµ mü phÈm: C¸c ho¹t ®éng s¶n xuÊt, lu th«ng vµ
nhËp khÈu thuèc, nguyªn liÖu lµm thuèc, c¸c chÕ ®é s¶n xuÊt, lu th«ng, sö
dông, tån tr÷ thuèc ®éc, thuèc vµ chÊt dÔ g©y nghiÖn, g©y hng phÊn vµ øc chÕ
t©m thÇn, x©y dùng dîc ®iÓn vµ dîc th quèc gia, ®iÒu kiÖn hµnh nghÒ dîc,
qu¶n lý mü phÈm...
Thø s¸u, vÒ trang thiÕt bÞ y tÕ: C¸c ho¹t ®éng vÒ ®iÒu kiÖn s¶n xuÊt
trang thiÕt bÞ y tÕ (TTBYT), ®iÒu kiÖn hµnh nghÒ TTBYT, thùc hiÖn c¸c danh
môc, tiªu chuÈn kü thuËt vÒ TTBYT...
C¸c ho¹t ®éng vÒ dÞch vô c«ng; ®µo t¹o c¸n bé, nghiªn cøu khoa häc,
hîp t¸c quèc tÕ, qu¶n lý chØ ®¹o ho¹t ®éng ®èi víi c¸c tæ chøc sù nghiÖp trùc
thuéc Bé... gièng nh c¸c lÜnh vùc kinh tÕ - x· héi mµ c¸c Bé, c¬ quan ngang
Bé kh¸c ®Òu ph¶i thùc hiÖn, kh«ng cã tÝnh ®Æc thï riªng nªn kh«ng nghiªn
cøu trong LuËn ¸n nµy.
- S¶n phÈm cña ho¹t ®éng y tÕ lµ c¸c hµnh hãa, dÞch vô y tÕ. Gi÷a thÞ trêng cung cÊp c¸c lo¹i hµng ho¸, dÞch vô th«ng thêng vµ thÞ trêng cung cÊp
19
hµng hãa, dÞch vô y tÕ cã nh÷ng nÐt t¬ng ®ång nhng còng cã sù kh¸c biÖt. Sù
kh¸c biÖt ®ã thÓ hiÖn ë nh÷ng ®Æc ®iÓm sau:
Thø nhÊt, dÞch vô y tÕ lµ lo¹i dÞch vô ®Æc biÖt mµ ngêi bÖnh Ýt ®îc lùa
chän. Trªn thÞ trêng hµng ho¸, dÞch vô th«ng thêng, ngêi s¶n xuÊt, kinh doanh
lu«n c¹nh tranh víi nhau, t×m mäi c¸ch ®Ó c¶i tiÕn chÊt lîng, mÉu m· cña s¶n
phÈm, n©ng cao chÊt lîng dÞch vô, h¹ gi¸ b¸n s¶n phÈm, dÞch vô ®Ó cè g¾ng
thu hót kh¸ch hµng vÒ phÝa m×nh. Trong khi ®ã, ë ho¹t ®éng y tÕ, sè lîng c¬
së KCB, sè giêng bÖnh thêng thÊp h¬n so víi nhu cÇu cña ngêi bÖnh. MÆt
kh¸c, ë ViÖt Nam, c¸c c¬ së KCB t nh©n vÉn cßn Ýt so víi c¬ së KCB cña Nhµ
níc, hÖ thèng KCB cña Nhµ níc ®îc tæ chøc theo tuyÕn kü thuËt, theo hÖ
thèng chÝnh quyÒn 4 cÊp. Do ®ã, vÒ c¬ b¶n ngêi bÖnh Ýt cã c¬ héi ®îc lùa chän
c¬ së KCB, chän thµy thuèc, ®Æc biÖt lµ trong nh÷ng trêng hîp cÊp cøu và
nh÷ng ngêi d©n c tró ë vïng s©u, vïng xa, ngêi nghÌo….Kh«ng chØ thÕ trong
KCB, ngêi d©n kh«ng cã ®ñ kiÕn thøc vÒ chuyªn m«n kü thuËt y tÕ ®Ó tù lùa
chän nªn ph¶i lu«n phô thuéc vµo sù chØ ®Þnh cña thµy thuèc, nh©n viªn y tÕ.
Thø hai, dÞch vô y tÕ ®ßi hái ph¶i kh«ng ngõng n©ng cao chÊt lîng nhng
l¹i h¹n chÕ tèi ®a việc t¨ng lîi nhuËn. Trªn thÞ trêng hµng ho¸, dÞch vô th«ng
thêng, ngêi s¶n xuÊt, kinh doanh lu«n cè g¾ng huy ®éng ít vèn ®Çu t song l¹i
muèn ®¹t ®îc lîi nhuËn tèi ®a. Trong khi ®ã, ë ho¹t ®éng y tÕ, c¸c c¬ së KCB,
®Æc biÖt lµ c¬ së KCB cña Nhµ níc chñ yÕu ho¹t ®éng mang tÝnh nh©n ®¹o,
kh«ng v× môc ®Ých lîi nhuËn nhng l¹i ph¶i thêng xuyªn n©ng cao chÊt lîng
dÞch vô y tÕ ®Ó phôc vô nhu cÇu ®a d¹ng vµ chÊt lîng ngµy cµng cao cña ngêi
bÖnh. ViÖc l¹m dông kü thuËt cËn l©m sµng vÒ xÐt nghiÖm, chÈn ®o¸n h×nh
¶nh, thuèc, dÞch truyÒn vµ c¸c vËt t tiªu hao ®Ó thu thªm viÖn phÝ nh»m t¨ng
lîi nhuËn kh¸ phæ biÕn hiÖn nay lµ vi ph¹m c¸c quy ®Þnh vÒ chuyªn m«n y tÕ.
Thø ba, lîi Ých c¸ nh©n vµ céng ®ång cña dÞch vô y tÕ. Trªn thÞ trêng
hµng ho¸, dÞch vô th«ng thêng, nh÷ng s¶n phÈm, dÞch vô nµy lu«n mang tÝnh
c¸ nh©n, viÖc tiªu dïng nh÷ng hµng hãa ®ã chØ ®em l¹i lîi Ých cho riªng c¸
nh©n ngêi mua hoÆc cho mét nhãm nhá. Song ®èi víi ho¹t ®éng y tÕ, nhiÒu
dÞch vô kh«ng chØ ®em l¹i lîi Ých cho mét ngêi mµ cßn cho c¶ mét céng ®ång
nh: phßng, chèng dÞch bÖnh; phßng, chèng c¸c bÖnh kh«ng l©y nhiÔm; phßng,
chèng tai n¹n, th¬ng tÝch vµ an toµn céng ®ång hay viÖc sö dông thuốc an
toàn hîp lý...
20
Thø t, chÊt lîng KCB khã so s¸nh víi chÊt lîng hµng hãa, dÞch vô kh¸c.
Trªn thÞ trêng hµng ho¸, dÞch vô th«ng thêng, ngêi mua hoÆc sö dông dÞch vô
thêng dÔ dµng so s¸nh ®îc chÊt lîng, mÉu m·, gi¸ c¶ gi÷a c¸c s¶n phÈm hµng
hãa, dÞch vô cïng lo¹i. Trong khi ®ã, ë ho¹t ®éng y tÕ, ngêi bÖnh khã cã thÓ
so s¸nh chÊt lîng KCB gi÷a c¸c thµy thuèc, nh©n viªn y tÕ, c¸c c¬ së KCB v×
bÖnh, tËt ë mçi ngêi thêng kh«ng gièng nhau, thËm chÝ víi cïng mét c¨n bÖnh
song ë mçi ngêi l¹i cã nh÷ng biÓu hiÖn vµ møc ®é kh¸c nhau còng nh mçi b¸c
sÜ l¹i cã c¸ch chØ ®Þnh ®iÒu trÞ kh¸c nhau ®èi víi cïng mét ngêi bÖnh.
Thø n¨m, gi¸ dÞch vô y tÕ kh«ng ph¶i lµ chØ sè thu hót ngêi bÖnh. Trªn
thÞ trêng hµng ho¸, dÞch vô th«ng thêng, viÖc h¹ gi¸ thµnh s¶n phÈm, hµng
hãa, dÞch vô cã thÓ sÏ gióp nhµ s¶n xuÊt, ngêi kinh doanh thu hót ®îc nhiÒu
kh¸ch hµng h¬n. Trong khi ®ã, ®èi víi ho¹t ®éng y tÕ, gi¸ viÖn phÝ thÊp h¬n so
víi c¬ së y tÕ cïng lo¹i h×nh ®«i khi l¹i khiÕn kh«ng Ýt ngêi bÖnh nghÜ r»ng ®ã
lµ tÝn hiÖu cña viÖc cung cÊp dÞch vô y tÕ kÐm chÊt lîng h¬n (biÓu hiÖn rÊt râ
hiÖn nay vÒ t×nh tr¹ng qu¸ t¶i ë c¸c bÖnh viÖn tuyÕn trªn). Do ®ã, gi¸ viÖn phÝ
thêng kh«ng ph¶i lµ tÝn hiÖu ®Ó thu hót ngêi bÖnh ®Õn ®«ng h¬n, trõ c¸c c¬ së
CSSK ban ®Çu (Tr¹m Y tÕ x·).
Thø s¸u, ngêi bÖnh Ýt có th«ng tin vÒ dÞch vô y tÕ mµ m×nh ®îc cung
cÊp. Trªn thÞ trêng hµng ho¸, dÞch vô th«ng thêng, ngêi mua cã thÓ thu thËp ®îc nhiÒu th«ng tin vÒ mét lo¹i hµng ho¸, dÞch vô nµo ®ã qua c¸c nguån th«ng
tin, qu¶ng c¸o ®a d¹ng kh¸c nhau. Trong khi ®ã, ë ho¹t ®éng y tÕ, ngêi bÖnh
chØ cã thÓ dùa vµo chØ ®Þnh ®iÒu trÞ cña b¸c sÜ ®èi víi t×nh tr¹ng bÖnh tËt cña
m×nh và lo¹i thuèc cÇn mua... nªn th êng khã ®¸nh gi¸ ®îc møc ®é ®Çy ®ñ cña
th«ng tin mµ hä cã ®îc.
Thø b¶y, viÖc KCB kh«ng tïy thuéc vµo thu nhËp cña ngêi bÖnh. Trªn
thÞ trêng hµng ho¸, dÞch vô th«ng thêng, ngêi tiªu dïng cã thÓ tïy vµo thu
nhËp cña m×nh mµ lùa chän vµ mua lo¹i hµng hãa, dÞch vô phï hîp víi kh¶
n¨ng chi tr¶ cho dï biÕt hµng hãa ®ã cã chÊt lîng, mÉu m· cha tèt, cha ®Ñp.
Trong khi ®èi víi ho¹t ®éng y tÕ, c¶ ngêi cã thu nhËp cao lÉn ngêi cã thu nhËp
thÊp ®Òu ph¶i sö dông mét lo¹i dÞch vô y tÕ nh nhau. VÝ dô nh ch¹y thËn nh©n
t¹o, mæ tim... mµ kh«ng thÓ lùa chän c¸ch thøc ch÷a bÖnh kh¸c rÎ tiÒn h¬n ®Ó
ch÷a trÞ cho c¨n bÖnh cña m×nh.
Thø t¸m, ®a sè dÞch vô y tÕ lu«n ph¶i thêng trùc vµ cã s½n. Trªn thÞ trêng hµng ho¸, dÞch vô th«ng thêng, ®Æc biÖt lµ dÞch vô tiªu dïng cã thÓ cã
- Xem thêm -