Tài liệu Quản lý ngân sách xã ở huyện kỳ anh, tỉnh hà tĩnh

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƢỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ --------o0o-------- VŨ HOÀNG LONG QUẢN LÝ NGÂN SÁCH XÃ Ở HUYỆN KỲ ANH, TỈNH HÀ TĨNH LUẬN VĂN THẠC SĨ QUẢN LÝ KINH TẾ CHƢƠNG TRÌNH ĐỊNH HƢỚNG THỰC HÀNH Hà Nội – 2015 ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƢỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ --------o0o-------- VŨ HOÀNG LONG QUẢN LÝ NGÂN SÁCH XÃ Ở HUYỆN KỲ ANH, TỈNH HÀ TĨNH Chuyên ngành: Quản lý kinh tế Mã số: 60 34 04 10 LUẬN VĂN THẠC SĨ QUẢN LÝ KINH TẾ CHƢƠNG TRÌNH ĐỊNH HƢỚNG THỰC HÀNH NGƢỜI HƢỚNG DẪN KHOA HỌC: PGS. TS TRỊNH THỊ HOA MAI Hà Nội – 2015 MỤC LỤC Danh mục các ký hiệu viết tắt ............................................................................ i Danh mục bảng.................................................................................................. ii LỜI NÓI ĐẦU .................................................................................................. 1 Chƣơng 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ NGÂN SÁCH NHÀ NƢỚC VÀ QUẢN LÝ NGÂN SÁCH XÃ ...................................................................................... 9 1.1. Ngân sách nhà nƣớc ............................................................................... 9 1.1.1. Khái niệm Ngân sách nhà nước....................................................... 9 1.1.2. Đặc điểm của ngân sách nhà nước ............................................... 10 1.1.3. Vai trò của Ngân sách nhà nước ................................................... 10 1.1.4. Hệ thống Ngân sách nhà nước ...................................................... 12 1.2. Quản lý Ngân sách xã ........................................................................... 14 1.2.1. Quản lý Ngân sách nhà nước ........................................................ 14 1.2.2. Khái niệm quản lý ngân sách xã.................................................... 16 1.2.3. Nội dung quản lý ngân sách xã ..................................................... 21 1.3. Kinh nghiệm quản lý ngân sách xã của địa phƣơng khác .................... 27 1.3.1. Thực tiễn quản lý ngân sách xã ở một số địa phương ................... 27 1.3.2. Những bài học rút ra ..................................................................... 29 Chƣơng 2: THỰC TRẠNG QUẢN LÝ NGÂN SÁCH XÃ TRÊN ĐỊA BÀN HUYỆN KỲ ANH, TỈNH HÀ TĨNH ............................................................. 30 2.1. Những điều kiện kinh tế xã hội tác động đến quản lý ngân sách trên địa bàn huyện Kỳ Anh, tỉnh Hà Tĩnh ................................................................ 30 2.1.1. Điều kiện tự nhiên .......................................................................... 30 2.1.2. Tình hình phát triển kinh tế xã hội từ năm 2011 đến 2013 ........... 31 2.2. Quản lý ngân sách xã ở huyện Kỳ Anh, tỉnh Hà Tĩnh ........................ 32 2.2.1. Quy định phân cấp nguồn thu, nhiệm vụ chi của ngân sách các cấp trong thời kỳ ổn định ngân sách 2011-2015.. ................................... 32 2.2.2. Quy định tỷ lệ phần trăm phân chia nguồn thu giữa ngân sách các cấp trong thời kỳ ổn định ngân sách 2011-2015. .................................... 39 2.2.3. Thực trạng quản lý, điều hành ngân sách xã ................................. 43 2.3. Đánh giá chung ..................................................................................... 55 2.3.1. Kết quả đạt được ............................................................................ 55 2.3.2. Những hạn chế và nguyên nhân..................................................... 59 Chƣơng 3: PHƢƠNG HƢỚNG VÀ MỘT SỐ GIẢI PHÁP HOÀN THIỆN CÔNG TÁC QUẢN LÝ NGÂN SÁCH XÃ Ở HUYỆN KỲ ANH, TỈNH HÀ TĨNH ........................................................................................................ 65 3.1. Phƣơng hƣớng, mục tiêu hoàn thiện công tác quản lý ngân sách xã ở huyện Kỳ Anh, tỉnh Hà Tĩnh đến năm 2020 ............................................... 65 3.1.1. Phương hướng, mục tiêu phát triển kinh tế - xã hội huyện Kỳ Anh, tỉnh Hà Tĩnh ............................................................................................. 65 3.1.2. Quan điểm hoàn thiện quản lý ngân sách xã đến năm 2015....... 66 3.2. Một số giải pháp hoàn thiện công tác quản lý ngân sách xã ở huyện Kỳ Anh, tỉnh Hà Tĩnh ........................................................................................ 67 3.2.1. Nâng cao chất lượng xây dựng và lập dự toán ngân sách xã ....... 67 3.2.2. Tăng cường hiệu quả quản lý thu, chi trong tổ chức thực hiện dự toán ngân sách xã .................................................................................... 68 3.2.3. Tăng cường kiểm tra, quản lý, phát triển nguồn thu ngân sách ....... 69 3.2.4. Tăng cường kiểm soát chi ngân sách qua kho bạc nhà nước ..... 71 3.2.5. Tăng cường công tác quản lý, huy động vốn đầu tư xây dựng cơ bản ........................................................................................................... 72 3.2.6. Nâng cao trình độ cán bộ quản lý ngân sách, giao nhiệm vụ thực hiện quản lý ngân sách cho các tổ chức tín dụng.................................... 73 3.3. Một số kiến nghị ............................................................................... 75 KẾT LUẬN ..................................................................................................... 76 TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................................... 78 DANH MỤC CÁC KÝ HIỆU VIẾT TẮT KÝ HIỆU NGUYÊN NGHĨA 1 HĐND Hội đồng nhân dân 2 UBND Ủy ban nhân dân 3 NĐ Nghị định 4 TT-BTC Thông tƣ – Bộ Tài Chính 5 QĐ Quyết định 6 XDCB Xây dựng cơ bản 7 KBNN Kho bạc nhà nƣớc STT i DANH MỤC BẢNG STT BẢNG NỘI DUNG TRANG Cơ cấu thu ngân sách của Hội đồng nhân dân 1 Bảng 2.1 huyện Kỳ Anh, tỉnh Hà Tĩnh các năm 2011, 50 2012, 2013. Cơ cấu chi ngân sách của Hội đồng nhân dân 2 Bảng 2.2 huyện Kỳ Anh, tỉnh Hà Tĩnh các năm 2011, 2012, 2013. ii 53 LỜI NÓI ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Ngân sách nhà nƣớc là một bộ phận rất quan trọng, nhằm điều tiết kinh tế vĩ mô của quốc gia. Trong Ngân sách nhà nƣớc, ngân sách xã là một thành phần để chính quyền cấp xã thực hiện các chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn trong quá trình quản lý để phát triển kinh tế xã hội, an ninh quốc phòng tại địa phƣơng. Ngày 16 tháng 12 năm 2002 Luật Ngân sách nhà nƣớc số 01/2002/QH11 đã đƣợc Quốc hội nƣớc Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam ban hành, mục đích để quản lý thống nhất nền tài chính quốc gia, nâng cao tính chủ động và trách nhiệm của các cơ quan, tổ chức, cá nhân trong việc quản lý và sử dụng ngân sách nhà nƣớc, củng cố kỷ luật tài chính, sử dụng tiết kiệm, có hiệu quả ngân sách và tài sản của Nhà nƣớc, tăng tích lũy nhằm thực hiện công nghiệp hoá, hiện đại hoá đất nƣớc theo định hƣớng xã hội chủ nghĩa, đáp ứng yêu cầu phát triển kinh tế - xã hội, nâng cao đời sống nhân dân, bảo đảm quốc phòng, an ninh, đối ngoại. Ngân sách cấp xã là cấp ngân sách gắn với chính quyền cơ sở trong hệ thống tổ chức chính quyền 4 cấp của nƣớc ta (Trung ƣơng, tỉnh, huyện, xã); là cấp chính quyền cuối cùng trực tiếp thực hiện các nhiệm vụ chính trị, phát triển kinh tế xã hội, an ninh quốc phòng ở địa phƣơng; là phƣơng tiện vật chất để chính quyền thực hiện các chức năng nhiệm vụ của mình. Trong thời kỳ CNH-HĐH đất nƣớc nói chung và CNH-HĐH nông nghiệp, nông thôn gắn với mô hình xây dựng nông thôn mới hiện nay nói riêng ngân sách cấp xã càng đóng vai trò quan trọng. Cấp xã gắn với sự vững chắc cho sự phát triển kinh tế xã hội đất nƣớc. Do đó đầu tƣ cho cấp xã chính 1 là tạo nền tảng cho sự phát triển, trong đó đầu tƣ về nguồn nhân lực, nguồn ngân sách đảm bảo chính là điều kiện đầu tiên tạo nên sự thành công. Hiện nay các văn bản pháp luật quy định các nội dung về quản lý ngân sách cấp xã còn nhiều bất cập với thực tiễn, và trên thực tế thì việc quản lý còn nhiều hạn chế các công trình nghiên cứu về lĩnh vực này còn chƣa đƣợc nhiều và chƣa đáp ứng đƣợc yêu cầu nên cơ sở để hoàn thiện công tác quản lý ngân sách cấp xã một cách toàn diện và tổng thể còn thiếu. Thực tế tại huyện Kỳ Anh, tỉnh Hà Tĩnh, công tác quản lý ngân sách xã còn nhiều bất cập; hàng năm thu không đủ chi, cấp trên phải trợ cấp cân đối, trình độ năng lực của cán bộ còn nhiều yếu kém, sai sót, thất thoát trong thu chi xảy ra khá phổ biến; một số xã vùng sâu, vùng xa đi lại khó khăn đã thực hiện thu chi không qua KBNN, một số nguồn vốn đầu tƣ sử dụng không hiệu quả, nguyên nhân chính là cơ chế chính sách chƣa đồng bộ, quản lý lỏng lẻo, trình độ cán bộ chƣa đáp ứng đƣợc yêu cầu thì vấn đề tăng cƣờng quản lý ngân sách xã càng trở nên cấp bách, do vậy trong bối cảnh đó tôi chọn đề tài “Quản lý Ngân sách xã ở huyện Kỳ Anh, tỉnh Hà Tĩnh”. Qua quá trình nghiên cứu, khảo sát đánh giá hoạt động quản lý ngân sách trong thời gian qua trên địa bàn huyện Kỳ Anh, tỉnh Hà Tĩnh mong muốn đóng góp một phần nhỏ trong việc đƣa ra các giải pháp hoàn thiện quản lý ngân sách xã trên địa bàn huyện Kỳ Anh, tỉnh Hà Tĩnh đƣợc tốt hơn để đảm bảo nguồn ngân sách của nhà nƣớc, nguồn lực của nhân dân đƣợc phát huy một cách hiệu quả. 2. Tình hình nghiên cứu: Xung quanh chủ đề về Ngân sách nhà nƣớc nói chung và Quản lý ngân sách cấp xã nói riêng đã có nhiều công trình đề cập đến, có thể kể đến một số công trình: * Nhóm các công trình liên quan đến Quản lý ngân sách nói chung: 2 - “Phát huy vai trò của ngân sách nhà nƣớc góp phần phát triển kinh tế Việt Nam” - Luận án Tiến sĩ của Nguyễn Ngọc Thao - năm 2007. Luận án đã làm rõ vai trò của ngân sách nhà nƣớc; đề xuất những đổi mới trong việc gắn vai trò ngân sách với đổi mới cơ chế quản lý kinh tế, chuyển dịch cơ cấu kinh tế theo hƣớng công nghiệp hóa hiện đại hóa. - "Giáo trình quản lý ngân sách" - Tác giả Đồng Thị Vân Hồng - năm 2010. Giáo trình đã trình bày những vấn đề cơ bản về quản lý ngân sách nhà nƣớc, thu chi ngân sách nhà nƣớc, lập dự toán ngân sách nhà nƣớc, chấp hành ngân sách và quyết toán ngân sách nhà nƣớc. Hệ thống những kiến thức cơ bản về quản lý ngân sách và các kỹ năng giải quyết vấn đề về quản lý ngân sách. - "Quản lý ngân sách nhà nƣớc" - Tác giả PGS. TS Trần Văn Giao năm 2012. Đã đƣa ra cái nhìn tổng quan về ngân sách nhà nƣớc, qua đó để nắm bắt những kiến thức về quản lý tài chính công, những vấn đề chung về ngân sách nhà nƣớc, quản lý thu ngân sách nhà nƣớc, quản lý chi ngân sách nhà nƣớc, quản lý cân đối ngân sách nhà nƣớc. Chủ đề về Quản lý ngân sách nhà nƣớc nói chung đã đƣợc các tác giả nghiên cứu cụ thể, đi từ tổng quan đến đặc điểm từng vùng miền địa lý, qua đó có cái nhìn thấu đáo về việc quản lý ngân sách tại cơ sở và đề xuất các giải pháp để thực hiện hiện hiệu quả và thiết thực hơn. * Nhóm các công trình đề cập đến Quản lý ngân sách địa phƣơng: - "Đổi mới quản lý ngân sách địa phƣơng các tỉnh vùng Đồng bằng Sông Hồng" - Luận văn Tiến sĩ của Trần Quốc Vinh - năm 2009. Luận văn đã hệ thống hoá những vấn đề lý luận về ngân sách nhà nƣớc, quản lý ngân sách nhà nƣớc, quản lý ngân sách địa phƣơng, các nhân tố ảnh hƣởng và bài học kinh nghiệm về quản lý ngân sách. Đề xuất các giải pháp nhằm đổi mới quản lý ngân sách địa phƣơng các tỉnh vùng Đồng bằng Sông Hồng đến năm 2020. - "Giáo trình Quản lý tài chính xã" - Nhóm tác giả Đặng Văn Du, 3 Hoàng Thị Thúy Nguyệt, Ngô Thanh Hoàng và Đào Thị Bích Hạnh - năm 2012. Giáo trình đã đƣa ra cái nhìn tổng thể về cải cách hành chính nhà nƣớc trong điều kiện hội nhập quốc tế, quản lý tài chính công đã và đang có những chuyển biến tích cực theo hƣớng công khai, minh bạch và đảm bảo trách nhiệm giải trình gắn với phân cấp quản lý tài chính – ngân sách ngày càng mạnh mẽ cho chính quyền cơ sở. Đã đặt ra yêu cầu đổi mới nội dung, nhu cầu học tập, đào tạo, bồi dƣỡng về quản lý tài chính – ngân sách cho các chủ thể tham gia nhất là chính quyền cơ sở các địa phƣơng về quản lý tài chính công. - “Quản lý ngân sách nhà nƣớc trên địa bàn tỉnh Hà Tĩnh” - Luận văn Thạc sĩ của Trịnh Văn Ngọc - năm 2008. Luận văn đã nghiên cứu thực trạng công tác quản lý Ngân sách nhà nƣớc trên địa bàn Hà Tĩnh trên các mặt quản lý thu, chi ngân sách địa phƣơng, phân cấp quản lý Ngân sách nhà nƣớc của tỉnh Hà Tĩnh. Đánh giá khái quát những kết quả, tồn tại và nguyên nhân của những tồn tại, đề xuất một số giải pháp về quản lý Ngân sách nhà nƣớc tại Hà Tĩnh trong giai đoạn tiếp theo nhằm làm cho hoạt động quản lý tài chính – ngân sách có hiệu quả thực hiện mục tiêu phát triển kinh tế xã hội trên địa bàn tỉnh Hà Tĩnh. - "Hoàn thiện quản lý ngân sách xã, phƣờng, thị trấn tại tỉnh Quảng Trị theo hƣớng tự cân đối" - Luận văn Thạc sĩ của Thái Văn Ngọc - năm 2008. Luận văn đã nghiên cứu xây dựng mô hình quản lý ngân sách xã, phƣờng, thị trấn mà trong đó chính quyền cấp xã thực sự chủ động về nguồn lực tài chính, tăng cƣờng sự phối hợp chia sẽ thông tin kinh tế - xã hội giữa chính quyền cấp xã và ngƣời dân. Đƣa ra một số vấn đề nhằm tăng cƣờng phân cấp ngân sách xã, phƣờng, thị trấn để hoàn thiện công tác quản lý ngân sách xã, phƣờng, thị trấn tại Quảng Trị theo hƣớng từng bƣớc tự cân đối, qua đó để nhằm nâng cao hiệu quả dịch vụ, hàng hoá công cung cấp cho xã hội. - "Quản lý nguồn thu chi ngân sách nhà nƣớc tại chính quyền cấp xã, phƣờng, thị trấn trên địa bàn tỉnh Lâm Đồng giai đoạn hiện nay" - Luận văn 4 Thạc sĩ của Vũ Minh Thông - năm 2012. Luận văn đã hệ thống hóa những vấn đề lý luận cơ bản về ngân sách xã và quản lý ngân sách xã. Phân tích đánh giá thực trạng quản lý hoạt động thu chi ngân sách nhà nƣớc tại chính quyền cơ sở xã, phƣờng, thị trấn trên địa bàn tỉnh Lâm Đồng, chỉ ra những kết quả đạt đƣợc, những tồn tại hạn chế và nguyên nhân những tồn tại hạn chế, đề xuất một số giải pháp để đổi mới công tác quản lý ngân sách xã nhằm nâng cao hiệu quả và hiệu lực quản lý nhà nƣớc tại cấp xã. - "Nâng cao hiệu quả quản lý ngân sách nhà nƣớc tỉnh An Giang giai đoạn 2011-2015 và tầm nhìn đến năm 2020" - Luận văn Tiến sĩ của Tô Thiện Hiền - năm 2012. Luận văn đã lý giải trên phƣơng diện khoa học những lý luận cơ bản về hiệu quả quản lý ngân sách nhà nƣớc và các hình thức quản lý ngân sách tỉnh An Giang. Đồng thời, trên cơ sở phân tích thực trạng về hiệu quả quản lý ngân sách của tỉnh và kinh nghiệm của một số nƣớc trên thế giới, đề tài nêu ra mục tiêu và quan điểm về vấn đề quản lý ngân sách ở An Giang và những cơ sở cơ bản để đề ra những giải pháp hữu hiệu nhằm nâng cao hiệu quả quản lý NSNN tỉnh An Giang trong thời gian tới, góp phần đẩy mạnh phát triển kinh tế - xã hội của địa phƣơng một cách vững chắc. - "Nghiên cứu giải pháp quản lý ngân sách xã trên địa bàn huyện Tứ Kỳ, tỉnh Hải Dƣơng" - Luận văn Thạc sĩ của Đào Văn Soái - năm 2013. Luận văn đã đánh giá thực trạng tình hình quản lý ngân sách xã trên địa bàn huyện Tứ Kỳ nhằm đáp ứng yêu cầu phát triển kinh tế xã hội, xây dựng nông thôn mới trong thời gian tới. Chủ đề về Quản lý ngân sách nhà nƣớc ở các địa phƣơng đã đƣợc các tác giả đi sâu nghiên cứu cụ thể về lý luận và thực tiễn, có hƣớng tiếp cận trực tiếp cơ sở và thể hiện quan điểm sâu sắc về việc quản lý ngân sách tại địa phƣơng, đánh giá những ƣu điểm, khuyết điểm và đề xuất các giải pháp để thực hiện hiện quản lý ngân sách tại các địa phƣơng để mang lại hiệu quả và thiết thực hơn. 5 * Đánh giá chung về tình hình nghiên cứu: Trƣớc những vấn đề bất cập còn tồn tại trong các khâu quản lý về ngân sách nói chung và nhất là về ngân sách các cấp địa phƣơng nói riêng trong thời gian gần đây, nhiều nhóm tác giả và tác giả đã tâm huyết, đi sâu nghiên cứu giữa lý luận và thực tiễn, qua đó có cái nhìn đánh giá tổng quan và khách quan những ƣu, khuyết điểm trong chính sách, thực tiễn thực thi; và trong tình hình đất nƣớc đổi mới, hội nhập sẽ có những yêu cầu về quản lý ngân sách tầm cao hơn, chính xác hơn; từ đó các nhóm tác giả và tác giả đề xuất các phƣơng pháp, chủ trƣơng, chính sách để hoàn thiện hơn công tác về quản lý ngân sách nhà nƣớc nói chung và ngân sách xã nói riêng. Phần lớn các công trình trên đều tập trung nghiên cứu về các chính sách tài chính vĩ mô và quản lý Ngân sách nhà nƣớc nói chung hoặc quản lý Ngân sách nhà nƣớc tại địa bàn cấp tỉnh và cấp huyện. Trên địa bàn tỉnh Hà Tĩnh trong đó có huyện Kỳ Anh hầu nhƣ chƣa có đề tài khoa học, luận văn nào đề cập đến vấn đề này, nhất là từ khi Luật Ngân sách nhà nƣớc ra đời năm 2002, có hiệu lực thi hành năm 2004. Rất nhiều vấn đề về quản lý ngân sách đã nảy sinh ở cả 3 cấp (tỉnh, huyện, xã), trong đó ngân sách xã dễ phát sinh nhiều điều kiện và hoàn cảnh mới bắt buộc phải nghiên cứu, xem xét, thống nhất cả về mặt lý luận và thực tiễn áp dụng. Do vậy, để thực hiện đề tài tôi có kế thừa một số ý tƣởng của các công trình đã công bố và kết hợp với thực trạng tại địa phƣơng, tập trung vào nghiên cứu lý luận cơ bản về ngân sách xã, phân tích rõ thực trạng về quản lý ngân sách xã và đề xuất một số giải pháp để đổi mới công tác quản lý ngân sách xã trên địa bàn huyện Kỳ Anh, tỉnh Hà Tĩnh. Câu hỏi nghiên cứu của luận văn: Thứ nhất: Thực trạng quản lý ngân sách xã trong những năm gần đây nhƣ thế nào? Các vấn đề trong quá trình thực hiện gặp phải là gì? Nguyên nhân của những tồn tại? 6 Thứ hai: Có những giải pháp nào giúp hoàn thiện quản lý Ngân sách xã ở huyện Kỳ Anh, tỉnh Hà Tĩnh trong giai đoạn tiếp theo? 3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu 3.1. Mục đích nghiên cứu Trên cơ sở đánh giá sâu sát thực trạng hoạt động ngân sách xã Kỳ Anh, tỉnh Hà Tĩnh giai đoạn 2011-2013, tác giả đề xuất giải pháp chủ yếu hoàn thiện công tác quản lý ngân sách xã ở huyện Kỳ Anh, tỉnh Hà Tĩnh góp phần phát triển kinh tế xã hội của huyện Kỳ Anh, tỉnh Hà Tĩnh trong thời gian tới. 3.2. Nhiệm vụ nghiên cứu Để thực hiện đƣợc mục đích trên, nhiệm vụ nghiên cứu của đề tài: - Hệ thống hóa những vấn đề lý luận và thực tiễn về ngân sách xã, quản lý ngân sách xã. - Phân tích đánh giá thực trạng công tác quản lý ngân sách xã trên địa bàn huyện Kỳ Anh, tỉnh Hà Tĩnh giai đoạn 2011-2013. - Đề xuất những giải pháp kiến nghị nhằm đổi mới và hoàn thiện công tác quản lý ngân sách xã trong thời gian tới, để làm cho hoạt động quản lý ngân sách xã trên địa bàn huyện đạt hiệu quả, thực hiện tốt các nhiệm vụ của hệ thống chính trị, hoàn thành mục tiêu phát triển kinh tế xã hội tại địa phƣơng. 4. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu 4.1. Đối tượng nghiên cứu: Công tác quản lý ngân sách xã ở huyện Kỳ Anh, tỉnh Hà Tĩnh, bao gồm các nguyên tắc, các quy định, nội dung công tác quản lý ngân sách xã ở huyện Kỳ Anh, tỉnh Hà Tĩnh. 4.2. Phạm vi nghiên cứu: + Về không gian: Nghiên cứu quản lý lập dự toán, điều hành thu, chi; công tác thanh quyết toán, thanh tra kiểm tra trong phạm vi huyện Kỳ Anh. 7 + Về thời gian: Tài liệu tổng quan đƣợc thu thập từ những tài liệu đã công bố và số liệu điều tra thực trạng về ngân sách từ năm 2011 đến năm 2013. 5. Phƣơng pháp nghiên cứu Để phù hợp với nội dung, yêu cầu và mục đích của luận văn đề ra, các phƣơng pháp nghiên cứu khoa học sử dụng trong luận văn này là các phƣơng pháp thống kê, so sánh; phƣơng pháp tổng hợp, phƣơng pháp phân tích, kết hợp giữa lý luận và thực tiễn, kết hợp sử dụng bảng để minh họa để xem xét vấn đề kinh tế, tài chính, ngân sách trong trạng thái động một cách có hiệu quả. Từ các sự kiện, số liệu trong quá khứ sẽ phân tích phát hiện để có ý kiến cho hiện tại và kiến nghị giải pháp trong tƣơng lai để nhằm nâng cao hiệu quả quản lý trên địa bàn, góp phần vào quá trình sửa đổi Luật Ngân sách nhà nƣớc trong thời gian sắp tới. Bên cạnh đó, luận văn cũng vận dụng một số kết quả nghiên cứu của các công trình khoa học có liên quan để làm rõ hơn tính thực tiễn của đề tài. 6. Đóng góp của luận văn Thứ nhất: Phân tích quản lý ngân sách xã tại huyện Kỳ Anh, tỉnh Hà Tĩnh trong giai đoạn từ năm 2011 đến năm 2013, qua đó sẽ đánh giá toàn diện về các kết quả đạt đƣợc, những hạn chế và nguyên nhân của những hạn chế đó. Thứ hai: Đề xuất các giải pháp nhằm hoàn thiện công tác quản lý ngân sách xã tại huyện Kỳ Anh, tỉnh Hà Tĩnh trong thời gian tới. 7. Kết cấu nội dung luận văn Chƣơng 1: Cơ sở lý luận về ngân sách nhà nƣớc và quản lý ngân sách xã. Chƣơng 2: Thực trạng quản lý ngân sách xã trên địa bàn huyện Kỳ Anh, tỉnh Hà Tĩnh. Chƣơng 3: Phƣơng hƣớng và một số giải pháp hoàn thiện công tác quản lý ngân sách xã ở huyện Kỳ Anh, tỉnh Hà Tĩnh. 8 Chƣơng 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ NGÂN SÁCH NHÀ NƢỚC VÀ QUẢN LÝ NGÂN SÁCH XÃ 1.1. Ngân sách nhà nƣớc 1.1.1. Khái niệm Ngân sách nhà nước Thuật ngữ “ngân sách” đƣợc bắt nguồn bắt đầu trong Tiếng Anh, là từ “budget”. Theo nghĩa ban đầu đây là cái ví tiền, là quỹ tiền tệ. Sau này theo chiều hƣớng phát triển, thuật ngữ này dần dần cách xa ý nghĩa ban đầu, mang nội dung rộng hơn và đƣợc sử dụng rộng rãi cho nhiều chủ thể khác nhau, nhƣ: ngân sách doanh nghiệp, ngân sách cơ quan, ngân sách gia đình, ngân sách cá nhân, ngân sách nhà nƣớc... Thuật ngữ ngân sách nhà nƣớc đƣợc sử dụng rộng rãi trong đời sống kinh tế xã hội mọi quốc gia đƣợc nhiều nhà kinh tế học nghiên cứu. Song hiện nay quan niệm về ngân sách nhà nƣớc của mỗi quốc gia có sự khác biệt. Ngƣời ta đƣa ra nhiều định nghĩa về ngân sách nhà nƣớc tùy theo các trƣờng phái các lĩnh vực nghiên cứu. Luật ngân sách nhà nƣớc số 01/2002/QH11 đã đƣợc Quốc hội Nƣớc Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam thông qua ngày 16 tháng 12 năm 2002, định nghĩa ngân sách nhà nƣớc là toàn bộ các khoản thu - chi của nhà nƣớc trong dự toán đã đƣợc cơ quan có thẩm quyền quyết định và thực hiện trong một năm để đảm bảo thực hiện các chức năng và nhiệm vụ của nhà nƣớc. Qua nghiên cứu chúng ta thấy rằng sự hình thành và phát triển của ngân sách nhà nƣớc gắn liền với sự xuất hiện và phát triển của hàng hóa - tiền tệ trong các phƣơng thức sản xuất của cộng đồng và nhà nƣớc của từng cộng đồng. Nói cách khác sự ra đời của nhà nƣớc, sự tồn tại của kinh tế tiền tệ là tiền đề của sự phát sinh, tồn tại và phát triển của ngân sách nhà nƣớc và ngân sách chính là phƣơng tiện phục vụ cho sự tồn tại và phát triển của một nhà nƣớc. 9 1.1.2. Đặc điểm của ngân sách nhà nước Ngân sách nhà nƣớc là bộ phận chủ yếu của hệ thống tài chính quốc gia, ngân sách nhà nƣớc bao gồm những quan hệ tài chính nhất định trong tổng thể các quan hệ tài chính của quốc gia, đó là quan hệ giữa nhà nƣớc với dân cƣ, giữa nhà nƣớc với các doanh nghiệp thuộc mọi thành phần kinh tế, đặc biệt là doanh nghiệp nhà nƣớc; giữa nhà nƣớc với các tổ chức xã hội; giữa nhà nƣớc và các nhà nƣớc khác và với các tổ chức quốc tế; giữa nhà nƣớc với tƣ cách là bên tham gia hình thành quỹ công nhƣ bảo hiểm xã hội, quỹ đầu tƣ... Các quan hệ ngân sách nhà nƣớc có các đặc điểm sau đây: Ngân sách nhà nƣớc luôn gắn chặt với sở hữu nhà nƣớc, luôn chứa đựng lợi ích chung, lợi ích công cộng. Nhà nƣớc quyết định mức thu, chi. Hoạt động thu chi ngân sách nhà nƣớc là sự thể hiện các mặt hoạt động kinh tế - xã hội của nhà nƣớc, lợi ích này thể hiện cả trong phân phối nguồn thu nhập của các doanh nghiệp, của dân cƣ, phân phối GDP, GNP và cả trong phân bổ các nguồn lực tài chính cho các mục tiêu kinh tế - xã hội, an ninh quốc phòng của quốc gia. 1.1.3. Vai trò của Ngân sách nhà nước Ngân sách nhà nƣớc có vai trò rất quan trọng trong toàn bộ hoạt động kinh tế, xã hội, an ninh, quốc phòng và đối ngoại của đất nƣớc. Cần hiểu rằng, vai trò của ngân sách nhà nƣớc luôn gắn liền với vai trò của nhà nƣớc theo từng giai đoạn nhất định. Đối với nền kinh tế thị trƣờng, ngân sách nhà nƣớc đảm nhận vai trò quản lý vĩ mô đối với toàn bộ nền kinh tế, xã hội. Ngân sách nhà nƣớc là công cụ điều chỉnh vĩ mô nền kinh tế xã hội, định hƣớng phát triển sản xuất, điều tiết thị trƣờng, bình ổn giá cả, điều chỉnh đời sống xã hội. Huy động các nguồn tài chính của ngân sách nhà nƣớc để đảm bảo nhu cầu chi tiêu của nhà nƣớc. Mức động viên các nguồn tài chính từ các chủ thể trong nguồn kinh tế đòi hỏi phải hợp lí nếu mức động viên quá cao hoặc quá 10 thấp thì sẽ ảnh hƣởng đến sự phát triển của nền kinh tế, vì vậy cần phải xác định mức huy động vào ngân sách nhà nƣớc một cách phù hợp với khả năng đóng góp tài chính của các chủ thể trong nền kinh tế. Quản lý điều tiết vĩ mô nền kinh tế: Ngân sách nhà nƣớc là công cụ định hƣớng hình thành cơ cấu kinh tế mới, kích thích phát triển sản xuất kinh doanh và chống độc quyền. Trƣớc hết, Chính phủ sẽ hƣớng hoạt động của các chủ thể trong nền kinh tế đi vào quỹ đạo mà Chính phủ đã hoạch định để hình thành cơ cấu kinh tế tối ƣu, tạo điều kiện cho nền kinh tế phát triển ổn định và bền vững. Thông qua hoạt động chi Ngân sách, nhà nƣớc sẽ cung cấp kinh phí đầu tƣ cho cơ sở kết cấu hạ tầng, hình thành các doanh nghiệp thuộc các ngành then chốt trên cơ sở đó tạo môi trƣờng và điều kiện thuận lợi cho sự ra đời và phát triển các doanh nghiệp thuộc mọi thành phần kinh tế (có thể thấy rõ nhất tầm quan trọng của điện lực, viễn thông, hàng không đến hoạt động kinh doanh của các Doanh nghiệp). Bên cạnh đó, việc cấp vốn hình thành các doanh nghiệp Nhà nƣớc là một trong những biện pháp căn bản để chống độc quyền và giữ cho thị trƣờng khỏi rơi vào tình trạng cạnh tranh không hoàn hảo. Và trong những điều kiện cụ thể, nguồn kinh phí trong ngân sách cũng có thể đƣợc sử dụng để hỗ trợ cho sự phát triển của các doanh nghiệp, đảm bảo tính ổn định về cơ cấu hoặc chuẩn bị cho việc chuyển sang cơ cấu mới hợp lý hơn. Thông qua hoạt động thu, bằng việc huy động nguồn tài chính thông qua thuế, ngân sách nhà nƣớc đảm bảo thực hiện vai trò định hƣớng đầu tƣ, kích thích hoặc hạn chế sản xuất kinh doanh. Về mặt kinh tế: kích thích sự tăng trƣởng kinh tế theo sự định hƣớng phát triển kinh tế xã hội thông qua các công cụ thuế và thuế suất của nhà nƣớc sẽ góp phần kích thích sản xuất phát triển thu hút sự đầu tƣ của các doanh 11 nghiệp, ngoài ra nhà nƣớc còn dùng ngân sách nhà nƣớc đầu tƣ vào cơ sở hạ tầng tạo điều kiện và môi trƣờng thuận lợi cho các doanh nghiệp hoạt động. Về mặt xã hội: vai trò điều tiết thu nhập giữa các tầng lớp dân cƣ trong xã hội. Trợ giúp trực tiếp dành cho những ngƣời có thu nhập thấp hay có hoàn cảnh đặc biệt nhƣ chi về trợ cấp xã hội, trợ cấp gián tiếp dƣới hình thức trợ giá cho các mặt hàng thiết yếu, các khoản chi phí để thực hiện chính sách dân số, chính sách việc làm, chống mù chữ, hỗ trợ đồng bào bão lụt. Về mặt thị trƣờng: nhà nƣớc sẽ sử dụng ngân sách nhà nƣớc nhƣ một công cụ để góp phần bình ổn giá cả và kiềm chế lạm phát. Nhà nƣớc chỉ điều tiết những mặt hàng quan trọng những mặt hàng mang tính chất chiến lƣợc. Cơ chế điều tiết thông qua trợ giá, điều chỉnh thuế suất thuế xuất nhập khẩu, dự trữ quốc gia. Thị trƣờng vốn sức lao động: thông qua phát hành trái phiếu và chi tiêu của chính phủ. Kiềm chế lạm phát: Cùng với ngân hàng trung ƣơng với chính sách tiền tệ thích hợp NSNN góp phần điều tiết thông qua chính sách thuế và chi tiêu của chính phủ. 1.1.4. Hệ thống Ngân sách nhà nước Hệ thống ngân sách nhà nƣớc là tổng thể ngân sách của các cấp chính quyền nhà nƣớc. Tổ chức hệ thống ngân sách chịu tác động bởi nhiều yếu tố mà trƣớc hết đó là chế độ xã hội của một nhà nƣớc và phân chia lãnh thổ hành chính. Thông thƣờng ở các nƣớc hệ thống ngân sách đƣợc tổ chức phù hợp với hệ thống hành chính. Ở nƣớc ta với mô hình nhà nƣớc thống nhất nên hệ thống ngân sách đƣợc tổ chức trên cơ sở cấp chính quyền nhà nƣớc, phù hợp với mô hình tổ chức hệ thống chính quyền nhà nƣớc ta hiện nay, hệ thống NSNN bao gồm ngân sách trung ƣơng và ngân sách địa phƣơng. Theo Điều 4 của Luật ngân sách nhà nƣớc số 01/2002/QH11 đã đƣợc Quốc hội Nƣớc Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam thông qua ngày 16 tháng 12 12 năm 2002 thì ngân sách nhà nƣớc gồm ngân sách trung ƣơng và ngân sách địa phƣơng. Ngân sách địa phƣơng bao gồm ngân sách của đơn vị hành chính các cấp có Hội đồng nhân dân và Ủy ban nhân dân. Theo quy định ta thấy rằng các cấp ngân sách hiện nay ở Việt Nam có các cấp sau: + Ngân sách trung ƣơng + Ngân sách địa phƣơng. Trong ngân sách địa phƣơng bao gồm: - Ngân sách tỉnh, thành phố trực thuốc trung ƣơng (Gọi chung là ngân sách cấp tỉnh) - Ngân sách quận, huyện, thị xã, thành phố thuộc tỉnh (Gọi chung là ngân sách cấp huyện) - Ngân sách xã, phƣờng, thị trấn (Gọi chung là ngân sách cấp xã) Ngân sách cấp tỉnh: phản ánh nhiệm vụ thu, chi theo lãnh thổ, đảm bảo thực hiện các nhiệm vụ tổ chức quản lý toàn diện kinh tế, xã hội của chính quyền cấp tỉnh và thành phố trực thuộc trung ƣơng. Ngân sách cấp xã, phƣờng, thị trấn là đơn vị hành chính cơ sở có tầm quan trọng đặc biệt và cũng có đặc thù riêng: nguồn thu đƣợc khai thác trực tiếp trên địa bàn và nhiệm vụ chi cũng đƣợc bố trí để phục vụ cho mục đích trực tiếp của cộng đồng dân cƣ trong xã mà không thông qua một khâu trung gian nào. Ngân sách xã là cấp ngân sách cơ sở trong hệ thống ngân sách nhà nƣớc, đảm bảo điều kiện tài chính để chính quyền xã chủ động khai thác các thế mạnh về đất đai, phát triển kinh tế, xã hội, xây dựng nông thôn mới, thực hiện các chính sách xã hội, giữ gìn an ninh, trật tự trên địa bàn. Trong hệ thống ngân sách nhà nƣớc ta, ngân sách trung ƣơng chi phối phần lớn các khoản thu và chi quan trọng, còn ngân sách địa phƣơng chỉ đƣợc giao nhiệm vụ đảm nhận các khoản thu và chi có tính chất địa phƣơng. Quan hệ giữa các cấp ngân sách đƣợc thực hiện theo nguyên tắc sau: Ngân sách trung ƣơng và ngân sách các cấp chính quyền địa phƣơng đƣợc 13 phân định nguồn thu và nhiệm vụ chi cụ thể. Thực hiện việc bổ sung từ ngân sách cấp trên cho ngân sách cấp dƣới để đảm bảo công bằng, phát triển cân đối giữa các vùng, các địa phƣơng. số bổ sung này là khoản thu của ngân sách cấp dƣới. Trƣờng hợp cơ quan quản lý nhà nƣớc cấp trên uỷ quyền cho cơ quan quản lý nhà nƣớc cấp dƣới thực hiện nhiệm vị chi thuộc chức năng của mình, thì phải chuyển kinh phí từ ngân sách cấp trên cho ngân sách cấp dƣới để thực hiện nhiệm vụ đó. Ngoài việc bổ sung nguồn thu và uỷ quyền thực hiện nhiệm vụ chi, không đƣợc dùng ngân sách cấp này để chi cho nhiệm vụ của ngân sách cấp khác trừ trƣờng hợp đặc biệt theo quy định của chính phủ. Hệ thống ngân sách nhà nƣớc Việt Nam đƣợc tổ chức và quản lý thống nhất theo nguyên tắc tập trung và dân chủ, thể hiện: - Tính thống nhất: đòi hỏi các khâu trong hệ thống ngân sách phải hợp thành một thể thống nhất, biểu hiện các cấp ngân sách có cùng nguồn thu, cùng định mức chi tiêu và cùng thực hiện một quá trình ngân sách. - Tính tập trung: thể hiện ngân sách trung ƣơng giữ vai trò chủ đạo, tập trung các nguồn thu lớn và các nhiệm vụ chi quan trọng. Ngân sách cấp dƣới chịu sự chi phối của ngân sách cấp trên và đƣợc trợ cấp từ ngân sách cấp trên nhằm đảm bảo cân đối của ngân sách cấp mình. - Tính dân chủ: Dự toán và quyết toán ngân sách phải đƣợc tổng hợp từ ngân sách cấp dƣới, đồng thời mỗi cấp chính quyền có một ngân sách và đƣợc quyền chi phối ngân sách cấp mình. 1.2. Quản lý Ngân sách xã 1.2.1. Quản lý Ngân sách nhà nước * Khái niệm quản lý Ngân sách nhà nƣớc Quản lý nói chung đƣợc hiểu nhƣ là sự tác động của chủ thể quản lý tác động đến đối tƣợng quản lý thông qua việc sử dụng các công cụ và phƣơng pháp thích hợp nhằm đạt đƣợc những mục tiêu đã định. 14