Tài liệu Quản lý hoạt động giáo dục quốc phòng và an ninh cho sinh viên ở các cơ sở giáo dục đại học theo tiếp cận quản lý chất lượng tổng thể

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƢỜNG ĐẠI HỌC GIÁO DỤC NGUYỄN ĐỨC ĐĂNG QUẢN LÍ HOẠT ĐỘNG GIÁO DỤC QUỐC PHÕNG VÀ AN NINH CHO SINH VIÊN Ở CÁC CƠ SỞ GIÁO DỤC ĐẠI HỌC THEO TIẾP CẬN QUẢN LÍ CHẤT LƢỢNG TỔNG THỂ LUẬN ÁN TIẾN SĨ QUẢN LÝ GIÁO DỤC Chuyên ngành: QUẢN LÝ GIÁO DỤC Mã số: 62 14 01 14 HÀ NỘI – 2016 i ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƢỜNG ĐẠI HỌC GIÁO DỤC QUẢN LÍ HOẠT ĐỘNG GIÁO DỤC QUỐC PHÕNG VÀ AN NINH CHO SINH VIÊN Ở CÁC CƠ SỞ GIÁO DỤC ĐẠI HỌC THEO TIẾP CẬN QUẢN LÍ CHẤT LƢỢNG TỔNG THỂ LUẬN ÁN TIẾN SĨ QUẢN LÝ GIÁO DỤC Chuyên ngành: QUẢN LÝ GIÁO DỤC Mã số: 62 14 01 14 Nghiên cứu sinh : Nguyễn Đức Đăng Ngƣời hƣớng dẫn khoa học: 1. PGS.TS Lê Kim Long 2. TS Nguyễn Văn Bạo HÀ NỘI – 2016 ii LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các kết quả nghiên cứu trong luận án là trung thực và chưa được ai công bố trong bất kỳ công trình nghiên cứu nào khác. Tác giả luận án Nguyễn Đức Đăng iii LỜI CẢM ƠN Luận án được hoàn thành với sự giúp đỡ to lớn và quý báu của các thầy, các cô, bạn bè, đồng nghiệp và người thân. Tôi xin chân thành cảm ơn các thầy, cô trong Ban Giám hiệu Trường Đại học Giáo dục, ĐHQGHN cùng các cán bộ, giảng viên đã giảng dạy, hướng dẫn, giúp đỡ tôi trong suốt quá trình học tập, nghiên cứu và hoàn thành luận án. Đặc biệt, tôi xin bày tỏ sự kính trọng và lời cảm ơn sâu sắc tới PGS.TS Lê Kim Long và TS Nguyễn Văn Bạo, người Thầy, người hướng dẫn khoa học đã tận tình hướng dẫn, chỉ bảo tôi trong suốt quá trình học tập, nghiên cứu và thực hiện luận án. Tôi chân thành cám ơn Ban Giám đốc cùng toàn thể cán bộ, viên chức Trung tâm Giáo dục Quốc phòng-An ninh, Đại học Quốc gia Hà Nội đã giúp đỡ và tạo điều kiện thuận lợi nhất để tôi hoàn thành chương trình đào tạo tiến sĩ và hoàn thành luận án. Tôi xin gửi lời cám ơn tới các Thầy, Cô, anh chị đồng nghiệp, các bạn bè đã giúp đỡ tôi trong quá trình triển khai khảo sát số liệu cho nghiên cứu luận án. Tôi xin tri ân sự khích lệ và giúp đỡ của gia đình, người thân đã dành cho tôi trong suốt quá trình công tác, học tập và nghiên cứu khoa học. Hà Nội, ngày….. tháng 3 năm 2016 Tác giả luận án Nguyễn Đức Đăng iv DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT Chữ viết tắt Nội dung viết tắt CSGDĐH : Cơ sở giáo dục đại học CSVC : Cơ sở vật chất CTQP : Công tác quốc phòng ĐBCL : Đảm bảo chất lượng HLQS : Huấn luyện quân sự GDQP : Giáo dục quốc phòng GDQPAN : Giáo dục quốc phòng và an ninh GD&ĐT : Giáo dục và Đào tạo LLVT : Lực lượng vũ trang QPTD : Quốc phòng toàn dân QPAN : Quốc phòng và an ninh TBHL : Thiết bị huấn luyện XHCN : Xã hội chủ nghĩa VKTB : Vũ khí trang bị TQM : Quản lí chất lượng tổng thể (Total Quality Management) v MỤC LỤC Lời cam đoan ................................................................................................................................... i Lời cảm ơn .............................................................................................................. ii Danh mục các chữ viết tắt .................................................................................... iii Mục lục .................................................................................................................. iv Danh mục các bảng .............................................................................................. vii Danh mục hình vẽ, sơ đồ ...................................................................................... ix MỞ ĐẦU.......................................................................................................................................... 1 CHƢƠNG 1. CƠ SỞ LÍ LUẬN VỀ QUẢN LÍ HOẠT ĐỘNG GIÁO DỤC QUỐC PHÕNG VÀ AN NINH CHO SINH VIÊN Ở CÁC CƠ SỞ GIÁO DỤC ĐẠI HỌC THEO TIẾP CẬN QUẢN LÍ CHẤT LƢỢNG TỔNG THỂ .......................................... 7 1.1. Tổng quan nghiên cứu vấn đề ...................................................................................... 7 1.1.1. Các công trình nghiên cứu ở nước ngoài ..................................................................................... 7 1.1.2. Các công trình nghiên cứu ở trong nước...................................................................................... 9 1.2. Những khái niệm cơ bản của đề tài...................................................................... 10 1.2.1. Quản lí................................................................................................................................................10 1.2.2. Quản lí hoạt động giáo dục quốc phòng và an ninh.................................................................11 1.2.3. Chất lượng và quản lí chất lượng .................................................................................................12 1.3. Giáo dục quốc phòng và an ninh.......................................................................... 19 1.3.1. Hoạt động giáo dục quốc phòng và an ninh cho sinh viên.....................................................19 1.3.2. Vị trí, vai trò hoạt động giáo dục quốc phòng và an ninh cho sinh viên..............................21 1.3.3. Tính đặc thù của hoạt động giáo dục quốc phòng và an ninh..............................22 1.3.4. Trung tâm giáo dục quốc phòng và an ninh ở các cơ sở giáo dục đại học .........................23 1.3.5. Nội dung cơ bản của hoạt động giáo dục quốc phòng và an ninh cho sinh viên ở các trung tâm giáo dục quốc phòng và an ninh ...........................................................................................26 1.4. Quản lí hoạt động giáo dục quốc phòng và an ninh ở các trung tâm giáo dục quốc phòng và an ninh theo tiếp cận TQM ................................................................ 30 1.4.1. Tính khả thi .......................................................................................................................................30 1.4.2. Mục tiêu quản lí .............................................................................................................................32 1.4.3. Tiếp cận TQM trong quản lí hoạt động giáo dục quốc phòng và an ninh cho sinh viên 32 1.4.4. Phương thức quản lí ........................................................................................................................38 vi 1.5. Những yếu tố tác động đến quản lí hoạt động giáo dục quốc phòng và an ninh cho sinh viên ................................................................................................................. 40 1.5.1. Cơ chế, chính sách quản lí hoạt động giáo dục quốc phòng và an ninh .....................40 1.5.2. Công tác tổ chức và chỉ đạo ..........................................................................................................40 1.5.3. Năng lực và tinh thần trách nhiệm của đội ngũ cán bộ quản lí và giảng viên giảng dạy giáo dục quốc phòng và an ninh..............................................................................................................41 1.5.4. Các mặt bảo đảm........................................................................................................................41 Tiểu kết chƣơng 1........................................................................................................................42 CHƢƠNG 2. THỰC TRẠNG QUẢN LÍ HOẠT ĐỘNG GIÁO DỤC QUỐC PHÕNG VÀ AN NINH CHO SINH VIÊN Ở CÁC CƠ SỞ GIÁO DỤC ĐẠI HỌC.....................43 2.1. Tổ chức khảo sát thực trạng .................................................................................. 43 2.2. Khái quát về các trung tâm giáo dục quốc phòng và an ninh ở các cơ sở giáo dục đại học .................................................................................................................... 45 2.3. Thực trạng hoạt động giáo dục quốc phòng và an ninh cho sinh viên ở các trung tâm giáo dục quốc phòng và an ninh........................................................................... 48 2.3.1. Công tác phân luồng liên kết đào tạo ..........................................................................................48 2.3.2. Công tác tổ chức đào tạo................................................................................................................50 2.3.3. Công tác giáo dục và rèn luyện sinh viên...................................................................................52 2.4. Thực trạng quản lí hoạt động giáo dục quốc phòng và an ninh cho sinh viên ở các trung tâm giáo dục quốc phòng và an ninh theo tiếp cận TQM ......................... 53 2.4.1. Nhận thức của cán bộ, giảng viên các trung tâm giáo dục quốc phòng và an ninh về quản lí chất lượng..................................................................................................................................................54 2.4.2. Quản lí đầu vào giáo dục quốc phòng và an ninh ....................................................................59 2.4.3. Quản lí quá trình giáo dục quốc phòng và an ninh...................................................................75 2.4.4. Quản lí đầu ra giáo dục quốc phòng và an ninh........................................................................84 2.5. Những yếu tố tác động đến quản lí hoạt động giáo dục quốc phòng và an ninh cho sinh viên theo tiếp cận TQM ................................................................................ 90 2.5.1. Môi trường và cơ chế thực hiện ...................................................................................................90 2.5.2. Ý thức và động lực thực hiện........................................................................................................91 2.5.3. Điều kiện và nguồn lực thực hiện ..........................................................................................93 2.5.4. Môi trường văn hóa chất lượng....................................................................................................94 Tiểu kết chƣơng 2........................................................................................................................96 vii CHƢƠNG 3. GIẢI PHÁP QUẢN LÍ HOẠT ĐỘNG GIÁO DỤC QUỐC PHÕNG VÀ AN NINH CHO SINH VIÊN Ở CÁC CƠ SỞ GIÁO DỤC ĐẠI HỌC THEO TIẾP CẬN QUẢN LÍ CHẤT LƢỢNG TỔNG THỂ .....................................................................98 3.1. Định hướng hoạt động giáo dục quốc phòng và an ninh và các nguyên tắc đề xuất giải pháp................................................................................................................ 98 3.1.1. Định hướng hoạt động giáo dục quốc phòng và an ninh trong bối cảnh mới....................98 3.1.2. Các nguyên tắc đề xuất biện pháp ............................................................................................ 100 3.2. Mô hình quản lí hoạt động giáo dục quốc phòng và an ninh cho sinh viên ở các cơ sở giáo dục đại học theo TQM ............................................................................. 101 3.3. Các nhóm giải pháp quản lí hoạt động giáo dục quốc phòng và an ninh cho sinh viên ở các cơ sở giáo dục đại học theo tiếp cận TQM ............................................. 103 3.3.1. Nhóm giải pháp chung................................................................................................................ 103 3.3.2. Nhóm giải pháp quản lí chất lượng đầu vào........................................................................... 115 3.3.3. Nhóm giải pháp quản lí chất lượng quá trình......................................................................... 128 3.3.4. Nhóm giải pháp quản lí chất lượng đầu ra.............................................................................. 137 3.4. Khảo nghiệm tính cấp thiết và khả thi của các nhóm giải pháp ............................................ 142 3.5. Nghiên cứu trường hợp điểm hình............................................................................................... 150 Tiểu kết chƣơng 3......................................................................................................................155 KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ.........................................................................................156 DANH MỤC CÔNG TRÌNH NGHIÊN CỨU ....................................................................160 TÀI LIỆU THAM KHẢO .......................................................................................................161 PHỤ LỤC ....................................................................................................................................168 viii DANH MỤC CÁC BẢNG Bảng 2.1. Ý kiến của cán bộ, giảng viên GDQPAN về ĐBCL .............................................54 Bảng 2.2. Kết quả đánh giá của giảng viên về tầm quan trọng của sự “thúc đẩy” các trung tâm GDQPAN phải thực hiện ĐBCL........................................................................................55 Bảng 2.3. Đánh giá của giảng viên và cán bộ quản lí về nhân lực thực hiện ĐBCL tại các trung tâm GDQPAN.....................................................................................................................55 Bảng 2.4. Kết quả đánh giá của sinh viên về mức độ quan tâm đến ĐBCL ........................56 Bảng 2.5. Đánh giá của giảng viên, cán bộ quản lí và sinh viên về thực hiện mục tiêu chất lượng GDQPAN ...........................................................................................................................57 Bảng 2.6. Đánh giá của giảng viên, cán bộ về mức độ ĐBCL GDQPAN...........................58 Bảng 2.7. Kết quả đánh giá của sinh viên, giảng viên và cán bộ quản lí về công tác quản lí mục tiêu đào tạo của trung tâm GDQPAN................................................................................59 Bảng 2.8. Kết quả đánh giá của giảng viên, cán bộ quản lí và sinh viên về công tác quản lí chương trình, nội dung của trung tâm GDQPAN ....................................................................63 Bảng 2.9. Kết quả đánh giá của giảng viên, cán bộ quản lí về công tác quản lí chất lượng giảng viên của trung tâm GDQPAN ..........................................................................................68 Bảng 2.10. Kết quả đánh giá của giảng viên, cán bộ quản lí và sinh viên về công tác quản lí sinh viên của trung tâm GDQPAN.............................................................................................70 Bảng 2.11. Kết quả đánh giá của sinh viên và giảng viên, cán bộ quản lí về quản lí các điều kiện ĐBCL đầu vào của trung tâm GDQPAN .........................................................................73 Bảng 2.12. Đánh giá của giảng viên, cán bộ và sinh viên về công tác quản lí chất lượng giảng dạy của giảng viên tại các trung tâm GDQPAN ............................................................76 Bảng 2.13. Đánh giá của giảng viên, cán bộ và sinh viên về công tác quản lí quá trình học tập và rèn luyện của sinh viên tại các trung tâm GDQPAN....................................................79 Bảng 2.14. Kết quả đánh giá của giảng viên, cán bộ quản lí và sinh viên về công tác quản lí các hoạt động hỗ trợ, phục vụ của trung tâm GDQPAN.........................................................80 Bảng 2.15. Kết quả đánh giá của giảng viên, cán bộ quản lí và sinh viên về việc trang bị kiến thức cho sinh viên .................................................................................................................85 Bảng 2.16. Kết quả đánh giá của giảng viên, cán bộ quản lí và sinh viên về việc trang bị kĩ năng quân sự cơ bản cho sinh viên .............................................................................................86 Bảng 2.17. Đánh giá mức độ chuyển biến nhận thức và hành động của sinh viên sau khi hoàn thành chương trình GDQPAN tại các trung tâm.............................................................87 ix Bảng 2.18. Quan niệm của cán bộ, giảng viên GDQPAN về TQM .....................................92 Bảng 3.1. Đánh giá của cán bộ, giảng viên về tính cấp thiết và khả thi các nhóm giải pháp quản lí hoạt động GDQPAN ở các CSGDĐH theo tiếp cận TQM.....................................143 Bảng 3.2. Đánh giá của sinnh viên về tính cấp thiết và khả thi của các nhóm giải pháp quản lí hoạt động GDQPAN ở các CSGDĐH theo tiếp cận TQM ..............................................144 x DANH MỤC HÌNH VẼ, SƠ ĐỒ Hình 1.1. Các cấp độ quản lí chất lượng (Salis) ..................................................... 15 Hình 1.2. Cơ cấu tổ chức của trung tâm GDQPAN tại các CSGDĐH ...........25 Hình 1.3. Kiểm soát quá trình giáo dục quốc phòng và an ninh .......................... 36 Hình 1.4. Bốn giai đoạn vòng tuần hoàn PDCA ................................................. 38 Hình 1.5. Tám bước vòng tuần hoàn PDCA ....................................................... 38 Biểu đồ 2.1. Tỉ lệ cán bộ, giảng viên tại các trung tâm GDQPAN ...................... 65 Biểu đồ 2.2. Tỉ lệ sinh viên được học tập tại các trung tâm GDQPAN ............... 68 Hình 3.1. Mô hình quản lí hoạt động GDQPAN ở các trung tâm GDQPAN theo tiếp cận TQM ......................................................................................... 101 Hình 3.2. Mô hình văn hóa chất lượng của trung tâm GDQPAN ...................... 110 Hình 3.3. Mục tiêu GDQPAN cho sinh viên...................................................... 116 Biểu đồ 3.1. Tính cấp thiết và khả thi của nhóm giải pháp chung ........................... 145 Biểu đồ 3.2. Tính cấp thiết và khả thi của nhóm giải pháp quản lí chất lượng đầu vào ... 146 Biểu đồ 3.3. Tính cấp thiết và khả thi của nhóm giải pháp quản lí chất lượng quá trình . 147 Biểu đồ 3.4. Tính cấp thiết và khả thi của nhóm giải pháp quản lí chất lượng đầu ra ..... 148 Biểu đồ 3.5. Sự khác biệt trong đánh giá của giảng viên và sinh viên về mức độ cấp thiết và khả thi của các nhóm giải pháp..........................................149 xi MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài Những năm qua, cùng với những thành tựu quan trọng của công cuộc đổi mới đất nước, nền quốc phòng, an ninh nước ta luôn được Ðảng, Nhà nước và nhân dân chăm lo xây dựng, củng cố. Vì vậy, tiềm lực và thế trận quốc phòng toàn dân gắn với thế trận an ninh nhân dân được giữ vững, công tác GDQPAN ngày càng được tăng cường, củng cố. Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ XI đã khẳng định: “Tăng cường quốc phòng, an ninh là nhiệm vụ trọng yếu, thường xuyên của Đảng, Nhà nước và toàn dân” [20, tr. 45]. Hiện nay, tình hình thế giới và khu vực tiếp tục diễn biến nhanh chóng, phức tạp, tiềm ẩn những yếu tố khó lường. Đối với nước ta, các thế lực thù địch đẩy mạnh chống phá, chủ yếu bằng chiến lược “diễn biến hoà bình” nhằm xoá bỏ chế độ xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam, xoá bỏ vai trò lãnh đạo của Đảng Cộng sản, đưa cách mạng nước ta đi chệch hướng xã hội chủ nghĩa. Các hành động xâm hại chủ quyền, toàn vẹn lãnh thổ của nước ta vẫn tiếp diễn dưới nhiều hình thức, với âm mưu, thủ đoạn hết sức tinh vi. Tư duy mới của Đảng ta về xây dựng nền quốc phòng toàn dân, an ninh nhân dân trong giai đoạn hiện nay được thể hiện rõ ở việc tăng cường bồi dưỡng kiến thức QPAN, làm cho mọi người hiểu rõ những thách thức lớn tác động trực tiếp đến nhiệm vụ bảo vệ Tổ quốc trong điều kiện mới. Để thực hiện nhiệm vụ bảo vệ vững chắc Tổ quốc Việt Nam XHCN với nội dung đã có sự phát triển mới, rộng lớn hơn, toàn diện hơn, việc bồi dưỡng kiến thức QPAN đòi hỏi một hệ thống toàn diện hơn, kiến thức QPAN phải trở thành kiến thức thường trực trong mỗi tổ chức, mỗi con người hoạt động trên tất cả các lĩnh vực của đời sống xã hội, trong đó cần chú trọng đến công tác giáo dục quốc phòng và an ninh cho học sinh, sinh viên trong nhà trường. Ngày 10/7/2007, Chính phủ đã ban hành Nghị định số 116/NĐ-CP về “Công tác quốc phòng an ninh”. Nghị định chỉ rõ: “Giáo dục quốc phòng-an ninh là bộ phận của nền giáo dục quốc dân, một nội dung cơ bản trong xây dựng nền quốc phòng toàn dân, an ninh nhân dân; là môn học chính khoá trong chương trình giáo dục và đào tạo trung học phổ thông đến đại học và các trường chính trị, hành chính, đoàn thể…” [12, tr. 27]. Sinh viên của các CSGDĐH là lực lượng hùng hậu, tiêu biểu cho thế hệ trẻ Việt Nam, để lực lượng này đảm đương được trọng trách chủ nhân tương 1 lai của đất nước, cùng với việc trang bị cho sinh viên những kiến thức về khoa học và công nghệ phải thường xuyên quan tâm giáo dục, bồi dưỡng tri thức về khoa học quân sự để sẵn sàng thực hiện hai nhiệm vụ chiến lược là xây dựng và bảo vệ Tổ quốc, đặc biệt trong bối cảnh hiện nay. Để công tác GDQPAN nói chung và GDQPAN cho sinh viên ở các CSGDĐH nói riêng được thực hiện chặt chẽ, thống nhất, sát với yêu cầu nhiệm vụ xây dựng nền quốc phòng toàn dân, an ninh nhân dân trong tình hình mới, ngày 10/4/2012, Thủ tướng Chính phủ đã ban hành Quyết định số 412/QĐ-TTg về việc “Phê duyệt quy hoạch hệ thống trung tâm GDQPAN sinh viên ở các cơ sở giáo dục đại học giai đoạn 2011-2015” để trực tiếp thực hiện nhiệm vụ GDQPAN cho sinh viên ở các CSGDĐH. Sự ra đời của các trung tâm GDQPAN đã kịp thời khắc phục được những bất cập của mô hình bộ môn, khoa giáo dục quốc phòng ở các CSGDĐH. Mô hình quản lí, giáo dục và rèn luyện tập trung đã làm cho công tác GDQPAN được thực hiện nền nếp, chính quy hơn, đưa sinh viên vào sát môi trường quân đội, kết hợp chặt chẽ giữa giáo dục với rèn luyện, từ đó chất lượng công tác GDQPAN được nâng lên. Bên cạnh những mặt đã làm được, hoạt động GDQPAN vẫn còn tồn tại nhiều mặt hạn chế như kết quả GDQPAN vẫn chưa đáp ứng được mục tiêu, yêu cầu đề ra, chất lượng giáo dục và rèn luyện chưa thực sự đáp ứng được sự mong đợi, sự hài lòng của người học. Đặc biệt các CSGDĐH chưa thấy rõ được hiệu quả, sự chuyển biến tích cực trong nhận thức và hành động của sinh viên sau khi kết thúc chương trình học tập GDQPAN, chất lượng đào tạo giáo viên GDQPAN còn nhiều hạn chế. Một trong những nguyên nhân dẫn đến những hạn chế trên là công tác quản lí hoạt động GDQPAN ở các trung tâm GDQPAN chậm đổi mới, thiếu đồng bộ, còn nặng về quản lí hành chính, chưa đặt mục tiêu chất lượng lên hàng đầu, chưa theo kịp với thực tiễn, nhu cầu phát triển của xã hội và yêu cầu của sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc. Qua nghiên cứu cho thấy, công tác quản lí hoạt động GDQPAN cho sinh viên ở các trung tâm GDQPAN hiện nay chủ yếu dựa trên cơ sở thực hiện các chức năng quản lí. Với tiếp cận này có ưu điểm là giúp các trung tâm GDQPAN dễ dàng xây dựng được kế hoạch để thực hiện mục tiêu đã định sẵn, có thể hình dung ra sản phẩm đạt được trên cơ sở các nguồn lực hiện có. Tuy nhiên, trước yêu cầu phát triển xã hội nói chung và đòi hỏi ngày càng cao của sự nghiệp phát triển giáo dục nói riêng, cách tiếp cận chức năng khó thích ứng được với đòi hỏi thực tiễn đặt ra. 2 Để nâng cao được chất lượng GDQPAN cho sinh viên ở các CSGDĐH đòi hỏi phải tìm ra phương thức quản lí mới. Một trong những phương thức quản lí đã được nhiều học giả trong và ngoài nước nghiên cứu, khẳng định tính hiệu quả và mức độ thích ứng linh hoạt trước mọi sự thay đổi đó là TQM. Đây là cách tiếp cận thực tế nhưng có tính chiến lược nhằm điều hành một tổ chức tập trung hướng vào nhu cầu của khách hàng, chỉ nhằm loại bỏ mọi kết quả không đạt mức xuất sắc nhằm đạt chất lượng mức độ vững chắc đáp ứng đúng mức hoặc vượt mức nhu cầu, mong muốn của khách hàng. TQM với triết lí cải tiến liên tục, hướng tới khách hàng, làm cho khách hàng được thỏa mãn và xây dựng văn hóa chất lượng luôn phù hợp với triết lí chung. Tư tưởng coi khách hàng là trung tâm được xem là tư tưởng cốt yếu của TQM, phù hợp với triết lí giáo dục là lấy người học làm trung tâm của quá trình giáo dục. Từ những lí do trên, tác giả chọn đề tài nghiên cứu “Quản lí hoạt động giáo dục quốc phòng và an ninh cho sinh viên ở các cơ sở giáo dục đại học theo tiếp cận quản lí chất lượng tổng thể” với mong muốn tìm ra giải pháp quản lí nhằm nâng cao chất lượng GDQPAN cho sinh viên ở các CSGDĐH. 2. Mục đích nghiên cứu Xây dựng luận cứ khoa học về quản lí hoạt động GDQPAN theo tiếp cận TQM. Trên cơ sở đánh giá đúng thực trạng quản lí hoạt động GDQPAN cho sinh viên hiện nay, tác giả đề xuất mô hình quản lí và các giải pháp quản lí hoạt động GDQPAN cho sinh viên ở các CSGDĐH theo tiếp cận TQM nhằm góp phần nâng cao chất lượng công tác giáo dục đào tạo ở các CSGDĐH trong bối cảnh hiện nay. 3. Khách thể và đối tƣợng nghiên cứu 3.1. Khách thể nghiên cứu Hoạt động GDQPAN cho sinh viên ở các CSGDĐH 3.2. Đối tượng nghiên cứu Quản lí hoạt động GDQPAN cho sinh viên ở các các CSGDĐH theo tiếp cận TQM 4. Nhiệm vụ nghiên cứu 3 - Khái quát những vấn đề lí luận về quản lí, hoạt động GDQPAN cho sinh viên, TQM và quản lí hoạt động GDQPAN cho sinh viên ở các CSGDĐH theo tiếp cận TQM. - Khảo sát, đánh giá thực trạng quản lí hoạt động GDQPAN cho sinh viên ở các CSGDĐH. - Đề xuất các nhóm giải pháp quản lí hoạt động GDQPAN cho sinh viên ở các CSGDĐH theo tiếp cận TQM. 5. Phạm vi nghiên cứu - Về quy mô mẫu khảo sát: thực trạng công tác quản lí hoạt động GDQPAN cho sinh viên ở các trung tâm GDQPAN thuộc các CSGDĐH. - Về thời gian: các số liệu khảo sát phục vụ nghiên cứu từ năm 2007 đến nay (Nghị định số 116/2007/NĐ-CP ngày 10.7.2007 của Chính phủ về GDQPAN được ban hành). - Về nội dung: các luận cứ khoa học về quản lí hoạt động GDQPAN cho sinh viên ở các trung tâm GDQPAN theo tiếp cận TQM như một triết lí; khảo sát, đánh giá thực trạng quản lí và đề xuất các giải pháp quản lí hoạt động GDQPAN cho sinh viên ở các trung tâm GDQPAN theo tiếp cận TQM. 6. Câu hỏi nghiên cứu - Phải chăng, một trong những nguyên nhân cơ bản dẫn đến chất lượng GDQPAN cho sinh viên hiện nay còn nhiều hạn chế là do công tác quản lí của các trung tâm GDQPAN còn nhiều bất cập, chưa theo kịp đòi hỏi thực tiễn? - GDQPAN cho sinh viên hiện nay đã đáp ứng được nhu cầu của sinh viên, các CSGDĐH và xã hội hay chưa? - Tiếp cận TQM trong quản lí hoạt động GDQPAN cho sinh viên ở các CSGDĐH có phải là tiếp cận phù hợp nhất không? - Những nhóm giải pháp nào có thể vận dụng trong quản lí hoạt động GDQPAN cho sinh viên ở các trung tâm GDQPAN theo tiếp cận TQM? 7. Giả thuyết khoa học và luận điểm bảo vệ 7.1. Giả thuyết khoa học - Nếu công tác quản lí hoạt động GDQPAN ở các CSGDĐH không đổi mới thì không thể nâng cao được chất lượng GDQPAN cho sinh viên. 4 - Nếu các trung tâm GDQPAN vận dụng tốt mô hình quản lí hoạt động GDQPAN mà tác giả đề xuất sẽ nâng cao được chất lượng, hiệu quả công tác quản lí GDQPAN cho sinh viên. - Nếu các trung tâm GDQPAN thực hiện được các nhóm giải pháp quản lí theo tiếp cận TQM thì sẽ nâng cao được chất lượng GDQPAN cho sinh viên. 7.2. Luận điểm bảo vệ - GDQPAN cho sinh viên ở các CSGDĐH hiện nay còn nhiều bất cập là do công tác quản lí còn cứng nhắc, mệnh lệnh, chậm đổi mới, thiếu đồng bộ, chưa theo kịp với thực tiễn và nhu cầu phát triển của xã hội. - GDQPAN cho sinh viên hiện nay chưa thực sự đáp ứng tốt nhu cầu, sự mong đợi của sinh viên, các CSGDĐH và xã hội. - Xây dựng được ý thức và động lực thực hiện TQM, và văn hóa chất lượng và huy động mọi thành viên cùng tham gia quản lí sẽ trực tiếp nâng cao được chất lượng GDQPAN cho sinh viên. - Để nâng cao chất lượng GDQPAN cho sinh, các trung tâm GDQPAN phải quản lí tốt chất lượng đầu vào, quá trình và chất lượng đầu ra. 8. Phƣơng pháp nghiên cứu 8.1. Nhóm phương pháp nghiên cứu lý luận - Thu thập, tổng hợp và phân tích các nguồn tư liệu, số liệu có liên quan đến đề tài gồm Luật giáo dục, Luật giáo dục Đại học; Luật giáo dục quốc phòng và an ninh; Các Nghị quyết của Đảng, các văn bản pháp qui của Nhà nước, Bộ Giáo dục và Đào tạo, Bộ Quốc phòng quy định về công tác GDQPAN ở các CSGDĐH để xây dựng khung pháp lí cho luận án. - Nghiên cứu các sách chuyên khảo, tài liệu, công trình nghiên cứu của các nhà khoa học về giáo dục, quốc phòng và an ninh trong nước và nước ngoài, lí luận quản lí, quản lí chất lượng tổng thể; quản lí hoạt động GDQPAN theo tiếp cận quản lí chất lượng tổng thể; hệ thống ĐBCL … để xây dựng khung lí luận cho luận án. 8.2. Nhóm phương pháp nghiên cứu thực tiễn - Nghiên cứu cơ chế, tổ chức bộ máy quản lí, hệ thống quản lí chất lượng GDQPAN nhằm đánh giá đúng thực trạng việc quản lí hoạt động GDQPAN ở các trung tâm GDQPAN. 5 - Phỏng vấn và khảo sát bằng phiếu hỏi với chuyên gia, cán bộ quản lí các trung tâm GDQPAN và các CSGDĐH, giảng viên, cán bộ quản lí và sinh viên. 8.3. Nhóm phương pháp nghiên cứu thực tiễn hỗ trợ Sử dụng phương pháp thống kê toán học bằng phần mềm thống kê SPSS để xử lí số liệu khảo sát thực trạng và kết quả nghiên cứu; phân tích, qui nạp. 9. Đóng góp mới của luận án - Về lí luận, cung cấp những luận cứ khoa học, đề xuất được mô hình quản lí hoạt động GDQPAN ở các CSGDĐH theo tiếp cận TQM. - Về thực tiễn, đề xuất những giải pháp quản hoạt động GDQPAN ở các CSGDĐH theo tiếp cận quản lí chất lượng tổng thể. Những luận cứ khoa học và thực tiễn được trình bày trong nghiên cứu này có thể được sử dụng làm tài liệu nghiên cứu, quản lí và dạy học GDQPAN; kết luận và khuyến nghị có thể được tham khảo và triển khai áp dụng tại các CSGDĐH trên phạm vi cả nước. 10. Cấu trúc luận án Ngoài phần mở đầu, kết luận, khuyến nghị, danh mục tài liệu tham khảo và phụ lục, luận án được trình bày trong 3 chương, 13 tiết. Chương 1: Cơ sở lí luận về quản lí hoạt động giáo dục quốc phòng và an ninh cho sinh viên ở các cơ sở giáo dục đại học theo tiếp cận quản lí chất lượng tổng thể. Chương 2: Thực trạng quản lí hoạt động giáo dục quốc phòng và an ninh cho sinh viên ở các cơ sở giáo dục đại học. Chương 3: Giải pháp quản lí hoạt động giáo dục quốc phòng và an ninh cho sinh viên ở các cơ sở giáo dục đại học theo tiếp cận quản lí chất lượng tổng thể. 6 CHƢƠNG 1 CƠ SỞ LÍ LUẬN VỀ QUẢN LÍ HOẠT ĐỘNG GIÁO DỤC QUỐC PHÕNG VÀ AN NINH CHO SINH VIÊN Ở CÁC CƠ SỞ GIÁO DỤC ĐẠI HỌC THEO TIẾP CẬN QUẢN LÍ CHẤT LƢỢNG TỔNG THỂ 1.1. Tổng quan nghiên cứu vấn đề 1.1.1. Các công trình nghiên cứu ở nước ngoài Các nghiên cứu về lí luận GDQP cho sinh viên: Giáo dục đại học mỗi nước đều có những điểm khác biệt, nhất là GDQPAN cho sinh viên các CSGDĐH. Trung Quốc là một trong những quốc gia có nhiều điểm tương đồng với Việt Nam và rất chú trọng công tác HLQS cho sinh viên. Tác giả Trương Kiện Minh-Cao Diễm Tịnh đã chỉ rõ những vấn đề tồn tại chủ yếu trong HLQS như cơ sở bảo đảm thiếu vững chắc; cơ cấu tổ chức chưa được kiện toàn; cán bộ HLQS yếu kém; cơ chế quản lí không phù hợp; mâu thuẫn giữa thời gian và nội dung HLQS; dạy học môn lí luận quân sự yếu; phương pháp HLQS lạc hậu; công tác đảm bảo hậu cần không đáp ứng được yêu cầu; thiếu biện pháp tư tưởng và tâm lí cho sinh viên. Trên cơ sở phân tích toàn diện những vấn đề còn tồn tại, tác giả đã chỉ ra phương hướng giải quyết gồm xây dựng hệ thống đảm bảo hiệu quả; đổi mới mô hình HLQS; tăng cường quản lí dạy học; tích cực triển khai việc tác động tư tưởng, tâm lí tới sinh viên; xây dựng cơ chế hiệu quả lâu dài, đảm bảo công tác HLQS [69]. Tổng kết thực tiễn công tác quản lí GDQPAN cho sinh viên ở các CSGDĐH nước ngoài cho thấy, GDQPAN đều được quản lí chặt chẽ thông qua hệ thống văn bản pháp luật và GDQPAN cho sinh viên đều được tổ chức thực hiện tại các trung tâm GDQP. Tại Malaixia, với hệ thống hơn 40 trung tâm GDQP, hàng năm, sinh viên được tổ chức học tập tập trung tại các trung tâm GDQP với thời gian 3 tháng do giảng viên các CSGDĐH và sĩ quan quân đội đảm nhiệm. Ở Singapo, thanh niên từ 18 đến 25 tuổi được tập trung tại các trung tâm GDQP để học GDQP với thời gian 3 tháng. Ở Hàn Quốc, Nam giới trong độ tuổi từ 18 đến 25 tuổi bắt buộc phải thực hiện nghĩa vụ quân sự tại các đơn vị quân đội, tại đây, sinh viên được trang bị kiến thức phần thực hành về quân sự, thời gian huấn luyện là 3 tháng. Hệ thống GDQP ở Cộng hòa Pháp có một số trường trực thuộc Chính phủ, một số trường trực thuộc Bộ Giáo dục, số khác trực thuộc Bộ Quốc phòng. Nội dung giáo dục rộng, bao quát nhiều lĩnh vực, từ chiến lược quốc phòng, chính 7 sách quốc phòng, đến kinh tế quân sự phát triển công nghiệp quốc phòng. Từ năm 1958, Mỹ đã đưa GDQP vào trong các loại hình giáo dục trong đó giáo dục chủ nghĩa yêu nước là nội dung cốt lõi của GDQP cho sinh viên ở các CSGDĐH. Các nghiên cứu về TQM: các nghiên cứu về chất lượng và quản lí chất lượng luôn là vấn đề được nhiều học giả quan tâm. Deming đưa ra ý tưởng về ĐBCL và chất lượng tổng thể vào những năm 30. Tư duy về quản lí chất lượng hiện đại đã có những bước phát triển từ các quan điểm, mô hình kiểm soát chất lượng, ĐBCL đến quan điểm và mô hình TQM. Trong quá trình phát triển lí luận quản lí chất lượng, Deming, Juran, Crosby đã có những đóng góp to lớn. Tuy nhiên, chưa ai trong số họ đã đi sâu và quan tâm thỏa đáng đối với vấn đề áp dụng trong giáo dục. Song những cống hiến to lớn của họ không chỉ đặt nền móng cho phong trào chất lượng nói chung mà có nhiều điều có thể vận dụng vào trong lĩnh vực giáo dục. Các nghiên cứu về TQM áp dụng trong lĩnh vực giáo dục: cùng với xu thế tự chủ, đặc biệt là tự chủ tài chính trong giáo dục, các nghiên cứu về TQM của học giả Trung Quốc đã tiến một bước mới trong nghiên cứu ứng dụng ở từng mảng, từng lĩnh vực quản lí giáo dục. Một trong những công trình nghiên cứu về TQM điển hình là tác phẩm “Mô hình quản lí chất lượng giáo dục đại học trên cơ sở quản lí chất lượng tổng thể” của Vương Chương Báo, ông đã đề cập một cách sâu rộng về các vấn đề như ý tưởng quản lí, mô hình quản lí, phương pháp quản lí để nâng cao chất lượng giáo dục đại học trên cơ sở TQM. Ông đã căn cứ vào đặc điểm và quy luật tự thân của quá trình giáo dục đại học và đưa ra mô hình “7 tổng thể” của quản lí chất lượng giáo dục đại học trên cơ sở TQM một cách sáng tạo. Cụ thể là quan điểm chất lượng giáo dục toàn diện; tiêu chuẩn chất lượng giáo dục toàn diện; quản lí chất lượng giáo dục mọi thành viên; quản lí chất lượng giáo dục suốt quá trình; quản lí chất lượng giáo dục mọi yếu tố; giám sát chất lượng giáo dục mọi phương diện và phương pháp quản lí giáo dục toàn diện. Phan Trạch Hằng (2013) chỉ rõ, quá trình sản xuất của doanh nghiệp và quá trình đào tạo nhân lực của các cơ sở giáo dục đại học có sự khác biệt về bản chất. Đồng thời ông chỉ rõ, TQM ứng dụng trong quản lí chất lượng giáo dục đại học chưa có hiệu quả là do thiếu hệ thống lí luận ứng dụng trong giáo dục đại học, thiếu môi trường, cơ chế thực hiện TQM [65]. 8 Khổng Hiểu Đông cho rằng, hệ thống ĐBCL dạy học là bộ phận quan trọng của hệ thống ĐBCL giáo dục trong các trường đại học. Hệ thống ĐBCL dạy học dưới sự quản lí chất lượng tổng thể là cơ chế cải tiến và nâng cao chất lượng dạy học liên tục dưới tác động của lí luận TQM [63]. 1.1.2. Các công trình nghiên cứu ở trong nước Các nghiên cứu về GDQPAN: GDQPAN là chủ trương xuyên suốt, có ý nghĩa chiến lược của Đảng và Nhà nước ta. Đặc biệt những năm gần đây, công tác GDQPAN đã được đề cập nhiều trong các văn kiện, chỉ thị, nghị quyết của Đảng; các văn bản pháp luật của Quốc hội, quy định, của Nhà nước, nghị định của Chính phủ. Cùng với đó, đã có nhiều công trình nghiên cứu về GDQPAN, tiêu biểu như Nguyễn Bá Dương (2009), “Tư duy lí luận của Đảng ta về đổi mới giáo dục quốc phòng trong tình hình hiện nay”, tác giả đã làm rõ tính tất yếu khách quan và thước đo giá trị đổi mới GDQP, đồng thời nêu ra quan điểm và giải pháp hiện thực hóa tư duy lí luận của Đảng ta về đổi mới GDQP trong tình hình mới; Trần Hồng Hải (2011), “Công tác giáo dục quốc phòng-an ninh cho học sinh, sinh viên trong tình hình mới”; Phạm Xuân Hảo (2006), “Đổi mới, nâng cao giáo dục quốc phòng toàn dân trong thời kì mới”; Nguyễn Minh Hiển (2008), “Giáo dục quốc phòng-an ninh cho học sinh, sinh viên -Một nội dung quan trọng của giáo dục, đào tạo trong thời kì mới”; Đức Giang, Quốc Ân (2010), “Giáo dục quốc phòng một số nước”; Dương Phương Hưng (2008), “Giáo dục quốc phòng cho sinh viên, học sinh ở Trung tâm giáo dục quốc phòng Thái Nguyên”; … Các nghiên cứu trên tuy tiếp cận ở các giác độ khác nhau song đều khẳng định vị trí, vai trò của công tác GDQPAN trong sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc, qua đó đã làm rõ nội dung, cách thức tiến hành công tác GDQPAN, đặc biệt trong giai đoạn hiện nay. Các nghiên cứu về TQM trong giáo dục đại học: trong hoạt động giáo dục, cùng với quá trình phát triển mang tính bùng nổ về mạng lưới và quy mô giáo dục đại học, đặc biệt trong những năm gần đây, vấn đề chất lượng và quản lí chất lượng giáo dục đại học luôn là vấn đề nóng, được sự quan tâm của toàn xã hội và của nhiều học giả, nhà nghiên cứu về giáo dục đại học. Các nghiên cứu về TQM đã bước đầu được triển khai áp dụng, tiêu biểu như công trình nghiên cứu Nguyễn Đức Chính và các cộng sự về kiểm định chất lượng và quản lí chất 9