Tài liệu Quản lý đối tượng tham gia bảo hiểm xã hội trên địa bàn tỉnh yên bái

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO UBND TỈNH PHÚ THỌ TRƯỜNG ĐẠI HỌC HÙNG VƯƠNG HOÀNG THỊ VINH QUẢN LÝ ĐỐI TƯỢNG THAM GIA BẢO HIỂM XÃ HỘI TRÊN ĐỊA BÀN TỈNH YÊN BÁI LUẬN VĂN THẠC SĨ Chuyên ngành: Quản lý kinh tế Phú Thọ, năm 2021 BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO UBND TỈNH PHÚ THỌ TRƯỜNG ĐẠI HỌC HÙNG VƯƠNG HOÀNG THỊ VINH QUẢN LÝ ĐỐI TƯỢNG THAM GIA BẢO HIỂM XÃ HỘI TRÊN ĐỊA BÀN TỈNH YÊN BÁI LUẬN VĂN THẠC SĨ Chuyên ngành: Quản lý kinh tế Mã số: 8310110 Ngƣời hƣớng dẫn khoa học: PGS.TS Nguyễn Thị Bất Phú Thọ, năm 2021 i LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan số liệu và kết quả nghiên cứu trong Luận văn Thạc sĩ với đề tài Quản lý đối tƣợng tham gia bảo hiểm xã hội trên địa bàn tỉnh Yên Bái của tôi là trung thực, không có bất kỳ sự sao chép, vi phạm bản quyền khoa học theo quy định pháp luật. Cơ sở lý luận đƣợc trích dẫn đầy đủ nguồn tham khảo; các số liệu, báo cáo phục vụ Luận văn đảm bảo ghi rõ nguồn tài liệu của các cơ quan đơn vị trực tiếp báo cáo, số hiệu báo cáo kèm theo. Bản thân tôi đã nghiêm túc, khách quan, trung thực trong tổng hợp, phân tích, đánh giá với sự giúp đỡ nhiệt tình, khoa học của PGS.TS Nguyễn Thị Bất để hoàn thành bài Luận văn này. Tôi xin chịu trách nhiệm trƣớc Hội đồng khoa học Trƣờng Đại học Hùng Vƣơng và pháp luật có liên quan nếu để xảy ra vi phạm. Tác giả Luận văn Hoàng Thị Vinh ii LỜI CẢM ƠN Sau 2 năm học tập, tôi đã hoàn thành chƣơng trình đào tạo cao học chuyên ngành Quản lý kinh tế. Tôi đã tiến hành nghiên cứu và hoàn thành đề tài Quản lý đối tƣợng tham gia bảo hiểm xã hội trên địa bàn tỉnh Yên Bái. Trong quá trình học tập, nghiên cứu và viết luận văn, tôi đã nhận đƣợc sự giúp đỡ nhiệt tình của nhiều cơ quan, tổ chức và cá nhân. Tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc đến các Thầy, Cô giảng viên Trƣờng Đại học Hùng Vƣơng đã giúp đỡ, tạo điều kiện cho tôi trong suốt quá trình học tập, nghiên cứu và thực hiện luận văn này. Tôi xin bày tỏ lòng biết ơn chân thành đến PGS. TS Nguyễn Thị Bất ngƣời đã dành thời gian, công sức tận tình hƣớng dẫn tôi hoàn thành luận văn. Tôi chân thành cảm ơn tập thể lãnh đạo, cán bộ, đồng nghiệp nơi tôi đang công tác đã tạo điều kiện cho tôi trong suốt quá trình học tập, nghiên cứu và hoàn thành luận văn. Tôi xin cảm ơn Bảo hiểm xã hội tỉnh Yên Bái cùng các phòng chức năng đã cung cấp tài liệu, số liệu giúp tôi trong quá trình tìm hiểu nghiên cứu. Tôi xin cảm ơn gia đình, bạn bè, đồng nghiệp đã động viên, chia sẻ, giúp đỡ tôi trong quá trình học tập, nghiên cứu. Xin chân thành cảm ơn! Phú Thọ, ngày tháng Tác giả luận văn Hoàng Thị Vinh năm 2021 iii MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN ........................................................................................................i LỜI CẢM ƠN .............................................................................................................ii MỤC LỤC ................................................................................................................. iii DANH MỤC BẢNG BIỂU .......................................................................................vi DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT .................................................................................. viii PHẦN MỞ ĐẦU ......................................................................................................... 1 1. Lý do chọn đề tài ..................................................................................................... 1 2. Mục tiêu và nhiệm vụ nghiên cứu ........................................................................... 2 3. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu ........................................................................... 3 4. Phƣơng pháp tiếp cận và phƣơng pháp nghiên cứu ................................................ 3 5. Đóng góp mới của luận văn .................................................................................... 5 6. Kết cấu luận văn ...................................................................................................... 5 7. Tổng quan tình hình nghiên cứu liên quan đến đề tài ............................................. 5 PHẦN NỘI DUNG ..................................................................................................... 8 CHƢƠNG 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ QUẢN LÝ ĐỐI TƢỢNG THAM GIA BẢO HIỂM XÃ HỘI VÀ KINH NGHIỆM THỰC TIỄN................................................... 8 1.1. Tổng quan về bảo hiểm xã hội ............................................................................. 8 1.1.1. Khái niệm các chế độ bảo hiểm xã hội ............................................................. 8 1.1.2 Nguyên tắc bảo hiểm xã hội ............................................................................. 10 1.1.3 Các quy định cơ bản về BHXH bắt buộc ......................................................... 11 1.2. Quản lý đối tƣợng tham gia bảo hiểm xã hội bắt buộc trên địa bàn tỉnh ........... 14 1.2.1. Tổ chức bộ máy quản lý đối tƣợng tham gia BHXH BB ................................ 14 1.2.2. Công cụ quản lý đối tƣợng tham gia BHXH BB ........................................... 14 1.2.3. Nội dung quản lý đối tƣợng tham gia BHXH BB ......................................... 16 1.3. Các tiêu chí đánh giá hiệu quả quản lý đối tƣợng tham gia bảo hiểm xã hội bắt buộc trên địa bàn tỉnh ................................................................................................ 22 iv 1.4. Các yếu tố ảnh hƣởng đến quản lý đối tƣợng tham gia BHXH BB .................. 23 1.5. Kinh nghiệm quản lý đối tƣợng tham gia BHXH BB của một số BHXH các tỉnh và bài học cho BHXH tỉnh Yên Bái .......................................................................... 27 1.5.1. Kinh nghiệm của BHXH các tỉnh ................................................................... 27 1.5.2 Bài học cho BHXH tỉnh Yên Bái ..................................................................... 30 CHƢƠNG 2. THỰC TRẠNG QUẢN LÝ ĐỐI TƢỢNG THAM GIA BẢO HIỂM XÃ HỘI BẮT BUỘC TRÊN ĐỊA BÀN TỈNH YÊN BÁI ....................................... 32 2.1. Khái quát đặc điểm đối tƣợng tham gia bảo hiểm xã hội bắt buộc trên địa bàn tỉnh Yên Bái .............................................................................................................. 32 2.2. Thực trạng quản lý đối tƣợng tham gia BHXH bắt buộc trên địa bàn tỉnh Yên Bái ............................................................................................................................. 34 2.2.1. Bộ máy quản lý đối tƣợng tham gia BHXH BB của BHXH trên địa bàn tỉnh Yên Bái ...................................................................................................................... 34 2.2.2. Xây dựng kế hoạch quản lý đối tƣợng tham gia BHXH BB của BHXH trên địa bàn tỉnh Yên Bái .................................................................................................. 36 2.2.3. Tổ chức thực hiện kế hoạch quản lý đối tƣợng tham gia BHXH BB của BHXH trên địa bàn tỉnh Yên Bái .............................................................................. 42 2.2.4 Thanh tra, kiểm tra kế hoạch quản lý đối tƣợng tham gia BHXH BB của BHXH trên địa bàn tỉnh Yên Bái .............................................................................. 65 2.3. Đánh giá chung về quản lý đối tƣợng tham gia BHXH BB của BHXH trên địa bàn tỉnh Yên Bái ........................................................................................................ 66 2.3.1 Các kết quả đạt đƣợc ........................................................................................ 66 2.3.2 Các hạn chế và nguyên nhân ............................................................................ 70 CHƢƠNG 3. GIẢI PHÁP NÂNG CAO HIỆU QUẢ QUẢN LÝ ĐỐI TƢỢNG THAM GIA BẢO HIỂM XÃ HỘI BẮT BUỘC TRÊN ĐỊA BÀN TỈNH YÊN BÁI75 3.1. Bối cảnh chung và quan điểm, định hƣớng quản lý đối tƣợng tham gia bảo hiểm xã hội bắt buộc .......................................................................................................... 75 3.1.1 Bối cảnh chung và quan điểm .......................................................................... 75 v 3.1.2 Định hƣớng quản lý đối tƣợng tham gia BHXH BB ....................................... 76 3.2. Giải pháp hoàn thiện quản lý đối tƣợng tham gia BHXH BB ........................... 79 3.2.1 Hoàn thiện bộ máy quản lý: Đội ngũ cán bộ phải đáp ứng đƣợc về trình độ chuyên môn ngày càng cao, kỹ năng về tin học. Đảm bảo về chế độ làm việc thoả đáng cho cán bộ quản lý đối tƣợng tham gia BHXH ................................................ 79 3.2.2 Hoàn thiện quản lý danh sách đơn vị SDLĐ tham gia BHXH BB: ................. 80 3.2.3 Hoàn thiện quản lý danh sách NLĐ tham gia BHXH BB: .............................. 81 3.2.4 Hoàn thiện quản lý tiền công, tiền lƣơng làm căn cứ đóng BHXH BB:.......... 82 3.2.5 Hoàn thiện quản lý mã số BHXH của ngƣời lao động: ................................... 82 3.2.6 Hoàn thiện quản lý sổ BHXH: ......................................................................... 83 3.2.7 Hoàn thiện quản lý hồ sơ đối tƣợng tham gia BHXH:..................................... 84 3.2.8 Các giải pháp khác: .......................................................................................... 85 KẾT LUẬN ............................................................................................................... 87 1. Kết luận ................................................................................................................. 87 2. Kiến nghị ............................................................................................................... 88 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO .................................................................. 91 PHỤ LỤC vi DANH MỤC BẢNG BIỂU Bảng 2.1: Đối tƣợng tham gia BHXH bắt buộc trên địa bàn tỉnh Yên Bái ........... 32 Bảng 2.2: Kết quả thu - chi BHXH của BHXH trên địa bàn tỉnh Yên Bái ........... 33 Bảng 2.3: Kết quả khảo sát cán bộ thực hiện quản lý đối tƣợng về bộ máy quản lý đối tƣợng tham gia BHXH ..................................................................................... 36 Bảng 2.4: Đối tƣợng tham gia BHXH của tỉnh Yên Bái (2017 - 2019) ................ 38 Bảng 2.5: Cơ cấu đơn vị SDLĐ tham gia BHXH theo phân cấp quản lý giai đoạn 2017 - 2019 ............................................................................................................ 39 Bảng 2.6: Cơ cấu ngƣời lao động tham gia BHXH theo phân cấp quản lý giai đoạn 2017 - 2019 .................................................................................................... 40 Bảng 2.7: Khảo sát nhận thức và hiểu biết về BHXH của ngƣời tham gia BHXH bắt buộc trên địa bàn tỉnh Yên Bái ......................................................................... 41 Bảng 2.8: Tỷ lệ doanh nghiệp tham gia BHXH so với số doanh nghiệp đang hoạt động ........................................................................................................................ 46 Bảng 2.9: Kết quả khảo sát cán bộ quản lý đối tƣợng BHXH về quản lý danh sách đơn vị tham gia BHXH trên địa bàn tỉnh ....................................................... 48 Bảng 2.10: Thực trạng ngƣời lao động tham gia BHXH trên địa bàn tỉnh Yên Bái theo các khối loại hình giai đoạn 2017 - 2019 ....................................................... 50 Bảng 2.11: Kết quả khảo sát cán bộ quản lý đối tƣợng BHXH về quản lý danh sách ngƣời lao động tham gia BHXH trên địa bàn tỉnh Yên Bái........................... 52 Bảng 2.12: Quỹ tiền lƣơng tham gia BHXH bắt buộc (2017 - 2019) theo các khối trên địa bàn tỉnh Yên Bái ....................................................................................... 55 Bảng 2.13: Kết quả khảo sát cán bộ quản lý đối tƣợng BHXH về quản lý danh sách ngƣời lao động tham gia BHXH trên địa bàn tỉnh Yên Bái........................... 56 Bảng 2.14: Kết quả khảo sát cán bộ quản lý đối tƣợng BHXH về quản lý mã số BHXH .................................................................................................................... 58 Bảng 2.15 Kết quả cấp sổ BHXH bắt buộc của BHXH tỉnh Yên Bái (20172019) ...................................................................................................................... 60 vii Bảng 2.16: Kết quả khảo sát cán bộ quản lý đối tƣợng BHXH về cấp sổ BHXH của BHXH tỉnh Yên Bái ........................................................................................ 61 Bảng 2.17: Số lƣợng tiếp nhận và xử lý hồ sơ đối tƣợng tham gia BHXH (2017 2019) ...................................................................................................................... 63 Bảng 2.18: Kết quả khảo sát cán bộ quản lý đối tƣợng BHXH về quản lý hồ sơ đối tƣợng tham gia BHXH ........................................................................................... 64 Bảng 2.19: Kết quả khảo sát đơn vị sử dụng lao động về quản lý hồ sơ đối tƣợng tham gia BHXH ..................................................................................................... 64 viii DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT Giải thích Viết tắt BHXH Bảo hiểm xã hội BHXHBB Bảo hiểm xã hội bắt buộc CNTT Công nghệ thông tin DN Doanh nghiệp DNNN Doanh nghiệp nhà nƣớc DNNQD Doanh nghiệp ngoài quốc doanh DTNN Đầu tƣ nƣớc ngoài HKDCT Hộ kinh doanh cá thể HCSN Hành chính sự nghiệp HTX Hợp tác xã NLĐ Ngƣời lao động NSDLĐ Ngƣời sử dụng lao động SDLĐ Sử dụng lao động UBND Ủy ban nhân dân 1 PHẦN MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài Bảo hiểm xã hội (BHXH) là chính sách xã hội quan trọng nhất trong hệ thống an sinh xã hội của mỗi quốc gia, có tính chất xã hội cao và sâu sắc mang tính nhân văn, có tầm quan trọng rất lớn góp phần ổn định trật tự xã hội, ổn định chính trị, đảm bảo cuộc sống an lành cho ngƣời lao động, thực hiện công bằng và thúc đẩy sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc, thúc đẩy tăng trƣởng kinh tế. Đây là một trong những nội dung quan trọng trong hệ thống chính sách xã hội mà Đảng và Nhà nƣớc ta hết sức chú trọng phát triển trong thời gian qua. Trên địa bàn tỉnh Yên Bái, chính sách BHXH ngày càng đƣợc hoàn thiện, bổ sung theo hƣớng bảo đảm lợi ích của ngƣời lao động (NLĐ) cũng nhƣ ngƣời sử dụng lao động (SDLĐ). Việc chi trả lƣơng hƣu và trợ cấp BHXH đảm bảo đƣợc thực hiện kịp thời, không để trƣờng hợp chậm lƣơng hƣu, trợ cấp BHXH hàng tháng xảy ra. BHXH tỉnh cũng luôn hƣớng tới thực hiện những giải pháp cải tiến hình thức chi trả, đảm bảo thuận tiện nhất cho ngƣời tham gia BHXH. Trong đó, quản lý đối tƣợng tham gia BHXH là đƣợc BHXH tỉnh Yên Bái coi là vấn đề trọng tâm. Quản lý đối tƣợng tham gia BHXH là khâu đầu tiên và cũng là khâu cơ bản, có vai trò quan trọng tạo nền tảng cho toàn bộ hoạt động BHXH của BHXH tỉnh Yên Bái. Việc quản lý đối tƣợng tham gia BHXH một cách chặt chẽ, khoa học sẽ là cơ sở giúp cho việc tổ chức thu BHXH tỉnh đƣợc thực hiện tốt, đúng đối tƣợng và đủ số lƣợng, kịp tiến độ theo quy định của pháp luật về BHXH. Đồng thời, quản lý đối tƣợng tham gia BHXH còn là điều kiện để đảm bảo quyền lợi và nghĩa vụ của đối tƣợng khi tham gia BHXH. Tuy nhiên, việc quản lý đối tƣợng tham gia BHXH hiện nay tại tỉnh Yên Bái đang đặt ra nhiều vấn đề cần đƣợc BHXH tỉnh nghiên cứu, tháo gỡ nhƣ số lƣợng 2 đơn vị thuộc diện tham gia, số lƣợng ngƣời lao động thuộc diện phải tham gia, mức tiền lƣơng thực tế của ngƣời lao động, việc cấp mã số BHXH, sổ BHXH, giải quyết hồ sơ đối tƣợng tham gia BHXH... Vì những lý do trên, là một cán bộ trong ngành BHXH, tác giả nhận thấy việc quản lý đối tƣợng tham gia BHXH của BHXH tỉnh Yên Bái cần phải đƣợc nghiên cứu một cách nghiêm túc, để từ đó đƣa ra những đề xuất, kiến nghị phù hợp để tạo điều kiện cho ngƣời lao động đóng góp ngày càng nhiều hơn vào sự nghiệp an sinh xã hội nói chung và thành tựu an sinh xã hội của BHXH tỉnh Yên Bái nói riêng. Với ý nghĩa lý luận và thực tiễn đó, tác giả chọn chủ đề Quản lý đối tượng tham gia bảo hiểm xã hội trên địa bàn tỉnh Yên Bái làm luận văn thạc sĩ chuyên ngành Quản lý kinh tế. 2. Mục tiêu và nhiệm vụ nghiên cứu 2.1. Mục tiêu nghiên cứu Phân tích, đánh giá thực trạng quản lý đối tƣợng tham gia BHXH trên địa bàn tỉnh Yên Bái trong thời gian qua, từ đó đề xuất giải pháp nâng cao hiệu quả quản lý đối tƣợng tham gia BHXH trên địa bàn tỉnh Yên Bái trong thời gian tới. 2.2. Nhiệm vụ nghiên cứu Đề tài thực hiện các nhiệm vụ sau: - Nghiên cứu làm rõ một số vấn đề lý luận về quản lý đối tƣợng tham gia BHXH trên địa bàn tỉnh và kinh nghiệm thực tiễn. - Phân tích, đánh giá thực trạng quản lý đối tƣợng tham gia BHXH trên địa bàn tỉnh Yên Bái trong giai đoạn 2017-2020; Đánh giá kết quả, hạn chế trong quản lý đối tƣợng tham gia BHXH trên địa bàn tỉnh Yên Bái và nguyên nhân của những hạn chế. - Đề xuất đƣợc một số giải pháp nâng cao hiệu quả quản lý đối tƣợng 3 tham gia BHXH trên địa bàn tỉnh Yên Bái đến năm 2025. 3. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu 3.1. Đối tượng nghiên cứu: Các vấn đề liên quan đến quản lý đối tƣợng tham gia BHXH bắt buộc trên địa bàn tỉnh Yên Bái. 3.2. Phạm vi nghiên cứu 3.2.1. Về thời gian: Giai đoạn 2017 - 2020; Định hƣớng và giải pháp đƣợc đề xuất đến năm 2025. 3.2.2. Về không gian: trên địa bàn tỉnh Yên Bái (quản lý đối tƣợng tham gia BHXH ở BHXH tỉnh Yên Bái và các BHXH huyện). 3.2.3. Về nội dung: Đề tài nghiên cứu lý thuyết và thực tiễn cả hiện trạng và tƣơng lai về quản lý đối tƣợng tham gia BHXH trên địa bàn tỉnh. Nghiên cứu thực trạng và giải pháp nâng cao hiệu quả quản lý đối tƣợng tham gia BHXH trên địa bàn tỉnh Yên Bái. Nội dung tập trung nghiên cứu quản lý đối tƣợng tham gia BHXH bắt buộc bao gồm: Quản lý danh sách đơn vị SDLĐ tham gia BHXH; Quản lý danh sách NLĐ tham gia BHXH; Quản lý tiền lƣơng, tiền công làm căn cứ đóng BHXH; Quản lý mã số bảo hiểm xã hội; Quản lý sổ BHXH; Quản lý hồ sơ đối tƣợng tham gia BHXH. 4. Phƣơng pháp tiếp cận và phƣơng pháp nghiên cứu 4.1. Phương pháp tiếp cận nghiên cứu Tiếp cận hệ thống: Tác giả coi quản lý đối tƣợng tham gia BHXH là một hệ thống gồm nhiều hoạt động từ Quản lý danh sách đơn vị SDLĐ tham gia BHXH; Quản lý danh sách NLĐ tham gia BHXH; Quản lý tiền lƣơng, tiền công làm căn cứ đóng BHXH; Quản lý mã số bảo hiểm xã hội; Quản lý sổ BHXH; Quản lý hồ sơ đối tƣợng tham gia BHXH. Đồng thời, coi quản lý đối tƣợng tham gia BHXH là bộ phận của quản lý nhà nƣớc về kinh tế. Coi hoạt động quản lý đối tƣợng tham gia BHXH là một hệ thống tƣơng đối hoàn chỉnh nhƣ một bộ phận đầu tƣ phát triển kinh tế - xã hội. 4 Tiếp cận từ lý thuyết đến thực tiễn: Từ việc làm rõ những vấn đề lý thuyết liên quan, tác giả đi đến phân tích những vấn đề thƣc tiễn để thấy rõ bản chất của quản lý đối tƣợng tham gia BHXH trên địa bàn tỉnh Yên Bái. Tiếp cận liên ngành, liên vùng: Bản thân việc quản lý đối tƣợng tham gia BHXH có liên quan đến rất nhiều ngành khác nên phải tiếp cận vấn đề quản lý đối tƣợng tham gia BHXH theo quan điểm liên ngành. Tiếp cận theo nguyên lý nhân - quả: Mỗi kết quả có nguyên nhân của nó, tiếp cận theo nguyên lý này để xác định nguyên nhân của thành công hay của những hạn chế, yếu kém trong quản lý đối tƣợng tham gia BHXH trên địa bàn tỉnh Yên Bái. 4.2. Phương pháp nghiên cứu Luận văn sử dụng tổng hợp các phƣơng pháp nghiên cứu khoa học, cụ thể: Sử dụng các phƣơng pháp phân tích, tổng hợp để giới thiệu tổng quan về những khía cạnh liên quan đến quản lý đối tƣợng tham gia BHXH theo pháp luật Việt Nam; phân tích các quy định của pháp luật, tổng hợp một số các khái niệm, quy định của pháp luật. - Phƣơng pháp tổng hợp: Phƣơng pháp tổng hợp đƣợc sử dụng trong chƣơng 1 nhằm tổng hợp cơ sở lý luận về giải pháp quản lý đối tƣợng tham gia BHXH trên địa bàn tỉnh Yên Bái. - Phƣơng pháp phân tích thống kê: Phân tích các số liệu về thu BHXH bắt buộc, chủ yếu ở chƣơng 2; thu thập dữ liệu thứ cấp, dữ liệu sơ cấp và xử lý dữ liệu nhằm mục đích phân tích thực trạng quản lý đối tƣợng tham gia BHXH trên địa bàn tỉnh Yên Bái. Từ đó, đề xuất các giải pháp nhằm hoàn thiện quản lý đối tƣợng tham gia BHXH trên địa bàn tỉnh Yên Bái. - Phƣơng pháp so sánh: Đƣợc sử dụng để phân tích thực trạng quản lý đối tƣợng tham gia BHXH trên địa bàn tỉnh Yên Bái theo thời gian. - Phƣơng pháp diễn giải: Đƣợc thể hiện trong việc tiếp cận thông tin 5 khai thác từ các phƣơng tiện thông tin truyền thông hiện đại nhƣ internet, truyền hình để thống kê tài liệu, dữ liệu nhằm làm rõ quản lý đối tƣợng tham gia BHXH trên địa bàn tỉnh Yên Bái; 5. Đóng góp mới của luận văn 5.1. Về mặt lý luận và học thuật Góp phần làm rõ một số vấn đề lý luận cơ bản về quản lý đối tƣợng tham gia BHXH trên địa bàn tỉnh. 5.2. Về mặt thực tiễn Cung cấp cơ sở khoa học trong việc hoạch định chính sách, các nhà quản lý đƣa ra các giải pháp nâng cao hiệu quả quản lý đối tƣợng tham gia BHXH trên địa bàn tỉnh Yên Bái. 6. Kết cấu luận văn Ngoài phần mở đầu và kết luận, nội dung luận văn đƣợc kết cấu thành 3 chƣơng: Chƣơng 1: Cơ sở lý luận về quản lý đối tƣợng tham gia BHXH trên địa bàn tỉnh và kinh nghiệm thực tiễn Chƣơng 2: Thực trạng quản lý đối tƣợng tham gia BHXH BB trên địa bàn tỉnh Yên Bái. Chƣơng 3: Giải pháp nâng cao hiệu quả quản lý đối tƣợng tham gia BHXH BB trên địa bàn tỉnh Yên Bái. 7. Tổng quan tình hình nghiên cứu liên quan đến đề tài Quản lý đối tƣợng tham gia BHXH trên địa bàn cấp tỉnh đã và đang đƣợc nhiều nhà nghiên cứu quan tâm trong thời gian qua. Đã có nhiều công trình nghiên cứu về quản lý đối tƣợng tham gia BHXH với những cách tiếp cận khác nhau, đƣợc đề cập và thể hiện trong một số đề tài khoa học cấp Nhà nƣớc, cấp Bộ và nhiều công trình nghiên cứu khác. Dƣới đây là một số công trình nghiên cứu tiêu biểu: 6 - Đề tài khoa học Tình hình tham gia BHXH cho người lao động tại các doanh nghiệp ngoài nhà nước trên địa bàn tỉnh Bắc Kạn, thực trạng và giải pháp. Đề tài đánh giá tình hình tham gia BHXH cho ngƣời lao động tại doanh nghiệp ngoài quốc doanh trên địa bàn tỉnh Bắc Kạn, xác định một số yếu tố liên quan đến tình hình tham gia BHXH của doanh nghiệp ngoài nhà nƣớc, trên cơ sở đó đề xuất một số giải pháp nâng cao tỷ lệ đối tƣợng tham gia BHXH tại các doanh nghiệp ngoài nhà nƣớc trên địa bàn tỉnh Bắc Kạn. - Nguyễn Thị Thanh Thanh 2017, Đề tài Hoàn thiện quản lý thu BHXH tại BHXH tỉnh Quảng Nam, đề tài hệ thống hóa những vấn đề lý luận cơ bản về Quản lý thu BHXH, các nhân tố quan trọng ảnh hƣởng đến quản lý thu BHXH, đánh giá thực trạng giai đoạn 2014-2016, những thành công đạt đƣợc nhƣ quản lý đối tƣợng tham gia BHXH, quản lý mức lƣơng, mức đóng BHXH trên địa bàn đã đƣợc củng cố, hoàn thiện, đôn đốc, vận động đƣợc quan tâm đúng mức. Bên cạnh đó đề tài cũng chỉ ra những hạn chế trong công tán Quản lý thu BHXH tỉnh Quảng Nam nhƣ tỷ lệ nợ còn cao, nhiều đơn vị còn chƣa đăng ký tham gia BHXH cho ngƣời lao động ... Tác giả đã vận dụng lý luận và thực tiễn đề xuất các giải pháp nhằm hoàn thiện quản lý thu BHXH tại BHXH tỉnh Quảng Nam. - Phạm Thị Phong (2013), Tăng cường Quản lý thu Bảo hiểm xã hội tại Bảo hiểm xã hội tỉnh Nghệ An. Luận văn đã làm rõ lý luận và kinh nghiệm thực tiễn về quản lý thu BHXH. Đồng thời phân tích và thực trạng quản lý thu BHXH tại BHXH tỉnh Nghệ An. Luận văn đã chỉ rõ đƣợc những hạn chế trong quản lý thu BHXH trên địa bàn nhƣ diện bao phủ bảo hiểm xã hội còn thấp, tỷ lệ tham gia BHXH chỉ đạt dƣới 40%, tỷ lệ nợ BHXH còn cao… và đề xuất các giải pháp cƣờng quản lý thu BHXH tại XHXH tỉnh Nghệ An trong những năm tiếp theo. Đã có rất nhiều nghiên cứu về quản lý đối tƣợng tham gia BHXH 7 nhƣng các công trình nghiên cứu dƣới những góc độ tiếp cận khác nhau đã đề cập ít nhiều đến vấn đề tham gia BHXH bắt buộc. Tuy nhiên chƣa có nghiên cứu chung về vấn đề quản lý đối tƣợng gia BHXH, chƣa có sự điều tra, khảo sát thực tế để đánh giá một cách toàn diện về quản lý đối tƣợng tham gia BHXH trên địa bàn tỉnh Yên Bái, từ đó đƣa ra các giải pháp quản lý hữu hiệu nhất. Có thể nói, chwua có đề tài nào nghiên cứu về quản lý đối tƣợng tham gia BHXH trên địa bàn tỉnh Yên Bái. Chính vì vậy, nghiên cứu đề tài Quản lý đối tượng tham gia BHXH trên địa bàn tỉnh Yên Bái là có tính cấp thiết cả về lý luận và thực tiễn. 8 PHẦN NỘI DUNG CHƢƠNG 1 CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ QUẢN LÝ ĐỐI TƢỢNG THAM GIA BẢO HIỂM XÃ HỘI VÀ KINH NGHIỆM THỰC TIỄN 1.1. Tổng quan về bảo hiểm xã hội 1.1.1. Khái niệm các chế độ bảo hiểm xã hội - Khái niệm bảo hiểm xã hội Tuyên ngôn về nhân quyền của Liên Hợp Quốc (1948) đã khẳng định: Tất cả mọi ngƣời, với tƣ cách là thành viên của xã hội, có quyền hƣởng bảo hiểm xã hội. Bảo hiểm xã hội là một là một chính sách, một bộ phận cấu thành quan trọng của hệ thống an sinh xã hội. Vì thế, chính sách bảo hiểm xã hội trƣớc tiên là một trong các chính sách an sinh xã hội. Theo khía cạnh tài chính: BHXH là quá trình san sẻ rủi ro và tài chính giữa những ngƣời tham gia BHXH theo quy định của pháp luật. Theo Nguyễn Văn Đinh (2008), BHXH đƣợc tiếp cận từ mục đích an sinh xã hội (ASXH) và hình thức tổ chức thực hiện thì đƣợc hiểu là sự đảm bảo thay thế hoặc bù đắp một phần thu nhập đối với ngƣời lao động khi họ gặp phải những biến cố làm giảm hoặc mất khả năng lao động, mất việc làm trên cơ sở hình thành và sử dụng một quỹ tiền tệ tập trung nhằm đảm bảo đời sống cho ngƣời lao động và gia đình họ, góp phần bảo đảm an toàn xã hội. Mạc Văn Tiến (2018) cho rằng BHXH là hoạt động phân phối lại thu nhập của chính bản thân ngƣời lao động theo thời gian (phân phối theo chiều ngang) và của các thế hệ/nhóm ngƣời lao động (phân phối theo chiều dọc). Sự đền bù này để bù đắp hoặc thay thế một phần thu nhập cho ngƣời lao động khi họ bị giảm hoặc mất thu nhập từ nghề nghiệp do bị giảm hoặc mất khả năng lao động hoặc sức lao động không đƣợc sử dụng; nhằm góp phần bảo đảm an 9 toàn kinh tế cho ngƣời lao động và gia đình họ; đồng thời góp phần bảo đảm an toàn xã hội. Theo quy định tại Điều 3, Luật Bảo hiểm xã hội (Quốc hội, 2014): BHXH là sự bảo đảm thay thế hoặc bù đắp một phần thu nhập của người lao động khi họ bị giảm hoặc mất thu nhập do ốm đau, thai sản, tai nạn lao động, bệnh nghề nghiệp, thất nghiệp, hết tuổi lao động hoặc chết, trên cơ sở đóng vào quỹ BHXH. Nhƣ vậy, có thể hiểu BHXH là sự đảm bảo thay thế hoặc bù đắp một phần thu nhập cho ngƣời lao động, khi họ gặp phải biến cố, rủi ro làm suy giảm sức khỏe, mất khả năng lao động, mất việc làm, chết; gắn liền với quá trình tạo lập một quỹ tiền tệ tập trung đƣợc hình thành bởi các bên tham gia BHXH đóng góp và việc sử dụng quỹ đó cung cấp tài chính nhằm đảm bảo mức sống cơ bản cho bản thân NLĐ và những ngƣời ruột thịt của NLĐ trực tiếp phải nuôi dƣỡng, góp phần đảm bảo an sinh xã hội. - Các loại hình BHXH: Theo Khoản 2, Khoản 3, Điều 3 Luật BHXH năm 2014, có 2 loại hình BHXH (Quốc hội, 2014): BHXH bắt buộc là loại hình bảo hiểm xã hội do Nhà nƣớc tổ chức mà ngƣời lao động và ngƣời sử dụng lao động phải tham gia. BHXH tự nguyện là loại hình bảo hiểm xã hội do Nhà nƣớc tổ chức mà ngƣời tham gia đƣợc lựa chọn mức đóng, phƣơng thức đóng phù hợp với thu nhập của mình và Nhà nƣớc có chính sách hỗ trợ tiền đóng bảo hiểm xã hội để ngƣời tham gia hƣởng chế độ hƣu trí và tử tuất. - Các chế độ BHXH Theo Luật BHXH (Quốc hội, 2014), BHXH bắt buộc có các chế độ sau: Chế độ ốm đau: trợ cấp để ngƣời lao động chữa trị bệnh tật và bù đắp 10 một phần thu nhập bị mất đi do ốm đau phải nghỉ việc không đƣợc hƣởng tiền lƣơng. Chế độ thai sản: theo quy định của Luật BHXH lao động nữ khi sinh con, mang thai hộ hoặc ngƣời mẹ nhờ mang thai hộ, nhận con nuôi dƣới 6 tháng tuổi đƣợc hƣởng chế độ thai sản khi tham gia BHXH từ đủ 06 tháng trở lên trong thời gian 12 tháng trƣớc khi sinh con hoặc nhận nuôi con nuôi. Chế độ tai nạn lao động, bệnh nghề nghiệp: là khoản trợ cấp cho ngƣời lao động bị tai nạn thuộc một trong các trƣờng hợp sau đây: tại nơi làm việc và trong giờ làm việc; ngoài nơi làm việc hoặc ngoài giờ làm việc khi thực hiện công việc theo yêu cầu của ngƣời sử dụng lao động; trên tuyến đƣờng đi và về từ nơi ở đến nơi làm việc trong khoảng thời gian và tuyến đƣờng hợp lý. Ngƣời lao động mất ít nhất 5% khả năng lao động do tai nạn làm thì đƣợc hƣởng trợ cấp tai nạn lao động. Chế độ hƣu trí: trợ cấp thu nhập cho ngƣời lao động khi nghỉ việc có đủ 20 năm đóng BHXH trở lên thì đƣợc hƣởng lƣơng hƣu theo quy định của pháp luật. Chế độ tử tuất: Là chế độ BHXH bù đắp phần thu nhập của ngƣời lao động dùng để đảm bảo cuộc sống cho thân nhân của họ hoặc các chi phí khác phát sinh do ngƣời lao động đang tham gia quan hệ lao động hoặc đang hƣởng BHXH bị chết. BHXH tự nguyện có các chế độ sau đây: Chế độ Hƣu trí và Tử tuất. 1.1.2. Nguyên tắc bảo hiểm xã hội Theo Điều 5 Luật BHXH năm 2014, quy định về nguyên tắc bảo hiểm xã hội: Mức hƣởng bảo hiểm xã hội đƣợc tính trên cơ sở mức đóng, thời gian đóng bảo hiểm xã hội và có chia sẻ giữa những ngƣời tham gia bảo hiểm xã hội. Mức đóng bảo hiểm xã hội bắt buộc đƣợc tính trên cơ sở tiền lƣơng