Tài liệu Quan hệ hợp tác kinh tế việt nam-hoa kỳ

BỘ KHOA HỌC VÀ CÔNG NGHỆ CHƯƠNG TRÌNH KHOA HỌC VÀ CÔNG NGHỆ TRỌNG ĐIỂM CẤP NHÀ NƯỚC KX.01/06-10 NHỮNG VẤN ĐỀ CƠ BẢN CỦA PHÁT TRIỂN KINH TẾ VIỆT NAM ĐẾN NĂM 2020 ĐỀ TÀI QUAN HỆ HỢP TÁC KINH TẾ VIỆT NAM - HOA KỲ (KX.01.03/06-10) BÁO CÁO TỔNG KẾT CHỦ NHIỆM ĐỀ TÀI GS.TS. NGUYỄN THIẾT SƠN CƠ QUAN CHỦ TRÌ VIỆN NGHIÊN CỨU CHÂU MỸ 8111 HÀ NỘI - 2011 BÁO CÁO TỔNG HỢP 8111 1 PHẦN I NHỮNG TIỀN ĐỀ QUAN HỆ KINH TẾ VIỆT - MỸ 2 Chương I Nh÷ng vÊn ®Ò lý luËn vµ thùc tiÔn trong nghiªn cøu quan hÖ kinh tÕ ViÖt Mü   Kể từ khi bình thường hoá quan hệ ngoại giao giữa Việt Nam và Hoa Kỳ, hợp tác kinh tế giữa Việt Nam và Hoa Kỳ ngày càng gia tăng và không ngừng mở rộng. Mặc dù, quá trình này chịu tác động của rất nhiều nhân tố, nhưng theo chúng tôi, cơ sở lý luận và thực tiễn tạo điều kiện cho quan hệ kinh tế giữa hai nước Việt Nam và Hoa Kỳ phát triển chính là những quan điểm về hợp tác phát triển, chính sách đối ngoại và chính sách kinh tế của cả hai nước Việt Nam và Hoa Kỳ. Chính vì vậy, trong phần này, chúng tôi trình bày quan điểm của Đảng và Chính phủ về đường lối hội nhập, chiến lược phát triển kinh tế huớng về xuất khẩu, bên cạnh đó, chúng tôi cũng trình bày về nhận thức và chính sách thương mại của Hoa Kỳ. Tất cả những vẫn đề này đã là cơ sở định hình cho sự phát triển của tiến trình hợp tác kinh tế Việt Nam – Hoa Kỳ trong suốt thời gian vừa qua. i. Quan ®iÓm cña ®¶ng vµ chÝnh phñ trong ®−êng lỐi héi nhËp Đường lối, chính sách đối ngoại luôn là bộ phận cấu thành rất quan trọng trong chiến lược phát triển của quốc gia, nó là nền tảng, cơ sở cho việc mở rộng quan hệ hợp tác, ngoại giao giữa Việt Nam với các nước trên thế giới. Giống như các quốc gia khác, Việt Nam thường xuyên chịu tác động trực tiếp của những biến động trên thế giới. Có thể cho rằng, các quá trình phát triển, 3 Đổi mới trong nước tùy thuộc rất nhiều vào môi trường bên ngoài, và đường lối chính sách đối ngoại luôn góp phần tạo dựng môi trường bên ngoài tích cực cho sự phát triển trong nước. Quan hệ Việt Nam – Hoa Kỳ cũng chịu sự chi phối mạnh mẽ từ chính sách đối ngoại của nhà nước Việt Nam. Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ X đã tổng kết 20 năm thực hiện đường lối Đổi mới về mọi mặt, trong đó có lĩnh vực đối ngoại. Đại hội đã khẳng định đường lối đó là “đúng đắn, sáng tạo, phù hợp thực tiễn Việt Nam”, vì vậy Đảng đã tiếp tục chính sách đối ngoại được khởi xướng và thực hiện trong suốt thời kỳ đổi mới với những “cập nhật” cho phù hợp với tình hình mới. Đó là đường lối đối ngoại độc lập tự chủ, hòa bình, hợp tác và phát triển; chính sách đối ngoại rộng mở, đa phương hóa đa dạng hóa các quan hệ quốc tế. Hoạt động đối ngoại bao giờ cũng phục vụ ba mục tiêu cơ bản là phát triển, an ninh và nâng cao vị thế quốc gia trên trường quốc tế. Với tư cách là sự nối tiếp của chính sách đối nội đối, chính sách đối ngoại đương nhiên phải phục vụ hai nhiệm vụ chiến lược xây dựng và bảo vệ Tổ quốc, trong đó xây dựng được coi là nhiệm vụ trọng tâm. Nói một cách khác, chính sách đối ngoại phục vụ hai mục tiêu “phát triển” và “an ninh”, trong đó mục tiêu phát triển được đặt lên hàng đầu vì chỉ có đẩy mạnh phát triển kinh tế - xã hội mới có điều kiện vật chất để giữ vững an ninh và nâng cao vị thế quốc tế của đất nước. Điều đó không có nghĩa tuyệt đối hóa mục tiêu phát triển và xem nhẹ mục tiêu an ninh và vị thế của Việt Nam trên trường quốc tế, vì không thể phát triển được nếu như không có an ninh và vị thế quốc tế thấp kém. Để phát triển thuận lợi, hoạt động đối ngoại phải góp phần mở rộng tối đa quan hệ quốc tế, tạo dựng mối quan hệ đan xen với các nước và các trung tâm trên thế giới, tạo dựng môi trường ổn định ở bên ngoài. Trong 20 năm Đổi mới, chúng ta đã mở rộng được đáng kể quan hệ hợp tác quốc tế về 4 “chiều rộng”; Đại hội X nhấn mạnh yêu cầu “đưa các quan hệ quốc tế đã được thiết lập vào chiều sâu, ổn định, bền vững”. Đồng thời, vì mục tiêu phát triển, các hoạt động đối ngoại phải hướng mạnh vào các nhiệm vụ kinh tế - xã hội thiết thực, như mở rộng thị trường, có thêm đối tác, tranh thủ tối đa vốn, công nghệ, kinh nghiệm quản lý. Do đó, không phải ngẫu nhiên mà văn kiện Đại hội đã nêu cao yêu cầu “đẩy mạnh hoạt động kinh tế đối ngoại”. Điểm mới nữa là Đại hội X đã nêu cao nhiệm vụ “chủ động và tích cực hội nhập kinh tế quốc tế”, “hội nhập sâu hơn và đầy đủ hơn với các thể chế kinh tế toàn cầu, khu vực và song phương” vì nước ta đang đứng trên ngưỡng cửa của sự hội nhập hoàn toàn và đầy đủ vào nền kinh tế thế giới. Hội nhập không phải là mục tiêu tự nhiên hoặc do sự thúc ép nào từ bên ngoài, mà là sự chọn lựa, là nhu cầu nội tại của bản thân nước ta, coi đó là một trong những biện pháp cần thiết để đạt tới mục tiêu phát triển. Thực ra hội nhập kinh tế không phải là chủ trương mới được nêu ra, khi gia nhập AFTA vào năm 1995, nước ta trên thực tế đã hội nhập vào nền kinh tế khu vực. Tại Đại hội IX (năm 2001), Đảng ta đã nêu rõ chủ trương “chủ động hội nhập kinh tế quốc tế và khu vực” và cuối năm đó, Bộ Chính trị Trung ương Đảng đã ra một nghị quyết riêng về hội nhập kinh tế quốc tế. Do vậy, đây không phải là lúc trình bày về việc có hội nhập hay không hội nhập một việc đã có quyết sách từ lâu, đã được thực hiện trên thực tế hàng chục năm nay và đã đem lại nhiều kết quả cụ thể - mà là tổ chức công việc cho thật tốt để khai thác có hiệu quả các cơ hội và giảm thiểu tối đa những thách thức, rủi ro khi nước ta hội nhập sâu vào nền kinh tế thế giới. Cùng với phát triển kinh tế - xã hội thì việc đảm bảo an ninh quốc phòng cũng rất quan trọng và cần thiết. Trong bối cảnh hiện nay, khi nói đến an ninh không thể chỉ nghĩ tới việc giữ gìn bờ cõi, đề phòng sự tiến công từ bên ngoài; sử dụng những công cụ bảo vệ truyền thống. Khái niệm an ninh 5 ngày nay bao gồm cả việc bảo vệ chủ quyền, toàn vẹn lãnh thổ, giữ gìn an ninh cả về chính trị lẫn kinh tế, văn hóa, tư tưởng cũng như phải đảm bảo cả sự an ninh từ bên ngoài lẫn bên trong. Một trong những công cụ hữu hiệu để bảo đảm quốc phòng và an ninh là tích cực là, chủ động tiến hành những hoạt động “ngoại giao quốc phòng và an ninh” song song với “ngoại giao chính trị” và “ngoại giao kinh tế” nhằm tạo dựng lòng tin, thúc đẩy hợp tác vì hòa bình và ổn định. Phát triển và an ninh là những tiền đề không thể thiếu được đối với yêu cầu nâng cao vị thế quốc tế của đất nước. Trong 20 năm qua, một trong những thành tựu to lớn có ý nghĩa lịch sử của công cuộc Đổi mới là vị thế nước ta trên trường quốc tế đã từng bước được nâng cao. Vị thế ấy có được là nhờ ở những chiến công hiển hách trong các cuộc kháng chiến chống ngoại xâm và những đóng góp to lớn của dân tộc ta cho thời đại, nhờ ở đường lối đúng đắn, đưa tới những thành tựu được cả thế giới công nhận, nhờ ở vị trí địa - chính trị đặc thù của nước ta trong thế giới ngày nay, và nhờ ở chính sách đối ngoại có tính nguyên tắc và khôn khéo tranh thủ được lòng người. Để đạt được những mục tiêu trên, chúng ta luôn luôn kiên trì tư tưởng chỉ đạo là nắm vững nguyên tắc đi đôi với sự linh hoạt về sách lược. Nguyên tắc ấy một lần nữa được nhấn mạnh trong văn kiện Đại hội X là “tôn trọng độc lập, chủ quyền và toàn vẹn lãnh thổ của nhau, không can thiệp vào công việc nội bộ của nhau; không dùng vũ lực hoặc đe dọa dùng vũ lực; giải quyết các bất đồng và tranh chấp thông qua thương lượng hòa bình; tôn trọng lẫn nhau, bình đẳng và cùng có lợi”. Còn sách lược, có thể nói là thiên biến vạn hóa tùy theo từng vấn đề, từng tình huống, từng thời điếm, từng đối tác, nhưng luôn luôn phục tùng những nguyên tắc chỉ đạo nói trên. Việc xác định chuẩn xác mục tiêu, nhiệm vụ và tư tưởng chỉ đạo là rất quan trọng, song một nhân tố không kém phần quan trọng là định ra những 6 phương châm hành động phù hợp trong một thế giới đầy biến động và cực kỳ phức tạp. Một trong những phương châm ấy là “lấy phục vụ lợi ích đất nước làm mục tiêu cao nhất”. Điều đó hoàn toàn không có nghĩa là chúng ta theo đuổi một đường lối thực dụng, dân tộc hẹp hòi mà như Đại hội X đã nhấn mạnh, chúng ta luôn cố gắng “góp phần tích cực vào cuộc đấu tranh chung của nhân dân thế giới vì hòa bình, độc lập dân tộc, dân chủ và tiến bộ xã hội” dưới hình thức thích hợp. Một phương châm tích cực khác được Đại hội X khẳng định là kiên trì chính sách đối ngoại rộng mở, đa dạng hóa, đa phương hóa quan hệ quốc tế. Phát triển tư tưởng được nêu ra trong ba đại hội trước, Đại hội X một lần nữa nhấn mạnh “Việt Nam là bạn, đối tác tin cậy của các nước trong cộng đồng quốc tế”, đồng thời bổ sung thêm một tư tưởng về mong muốn “tham gia tích cực vào tiến trình hợp tác quốc tế và khu vực” với hàm ý nâng cao tính chủ động, tích cực của mình trong các tổ chức quốc tế và khu vực mà nước ta tham gia. Đại hội lần này không xếp thứ tự ưu tiên quan hệ với các đối tác khác nhau mà nhấn mạnh chủ trương “phát triển quan hệ với tất cả các nước, các vùng lãnh thổ trên thế giới và các tổ chức quốc tế”, vì thực ra, khi theo đuổi chính sách đa dạng hóa quan hệ quốc tế, mối quan hệ ấy thường diễn biến rất linh hoạt tùy từng vấn đề, từng lĩnh vực, từng thời điểm cụ thể, chứ không theo một trình tự ưu tiên cứng nhắc. Mặt khác, yêu cầu phát triển, an ninh và nâng cao vị thế quốc tế vẫn đòi hỏi dành nhiều sự quan tâm và công sức củng cố mối quan hệ hợp tác hữu nghị với các nước láng giềng có chung bên giới, hoặc trong khu vực Đông Nam Á và châu Á – Thái Bình Dương, cũng như các nước và trung tâm lớn ảnh hưởng trực tiếp tới cả ba mục tiêu của chính sách đối ngoại. Thực tiễn cho thấy, chính sách như vậy phù hợp với thực tế khách quan khi trên thế giới không còn cục diện “hai cực” đối đầu, mà xu thế chung là 7 đa dạng hóa quan hệ quốc tế, không phân biệt nước lớn, nước nhỏ, đồng thời xuất hiện nhiều tổ chức, diễn đàn rất đa dạng. Bên cạnh đó, việc đa dạng hóa, đa phương hóa quan hệ quốc tế góp phần giữ vững thế chủ động linh hoạt, tạo dựng cục diện lợi ích đan xen, bổ sung lẫn nhau, làm cho dễ dàng hơn trong việc giữ vững thế độc lập tự chủ. Để thực hiện thành công đường lối, chính sách nói trên, Đại hội X đã vạch ra bốn phương hướng hành động. Một là, vận dụng bài học về tạo dựng sức mạnh tổng hợp, đại hội nêu ra những nhiệm vụ đối ngoại cả về mặt Đảng lẫn Nhà nước và ngoại giao nhân dân, nhấn mạnh yêu cầu phối hợp chính trị đối ngoại và kinh tế đối ngoại; đối ngoại, quốc phòng an ninh; thông tin đối ngoại và thông tin trong nước. Hai là, đặt cao yêu cầu tăng cường công tác nghiên cứu, dự báo, tham mưu về đối ngoại với sự tham gia và phát huy trí tuệ của các cơ quan nghiên cứu và các nhà khoa học. Đây còn là điểm yếu của chúng ta, vì trong một thế giới biến động không ngừng và cực kỳ phức tạp, không nghiên cứu và dự báo kịp thời và chuẩn xác diễn biến tình hình, thì khó bề bảo đảm được tính chủ động, xử lý các tình huống một cách thích hợp. Ba là, nhân tố có ý nghĩa quyết định là đào tạo nguồn nhân lực vững vàng về chính trị, có trình độ và năng lực nghiệp vụ cao, có đạo đức và phẩm chất tốt, do quan hệ đối ngoại của nước ta đang mở rộng nhanh chóng cả về các lĩnh vực hoạt động, lẫn các đối tác và địa bàn trong bối cảnh quốc tế không đơn giản. Bốn là, khẳng định cơ chế vận hành Đảng lãnh đạo thống nhất, Nhà nước quản lý tập trung đối với hoạt động đối ngoại - một trong những lĩnh vực thiết yếu và hết sức phức tạp của đất nước. Về mặt này, trong nhiệm kỳ qua, lần đầu tiên đã xây dựng được quy chế quản lý thống nhất về hoạt động 8 đối ngoại, vấn đề đặt ra hiện nay là hoàn thiện và tổ chức thực hiện thật tốt quy chế ấy. Chúng ta có cơ sở để hy vọng rằng, với những kinh nghiệm phong phú của “trường phái ngoại giao Hồ Chí Minh” hun đúc nên qua mấy chục năm xây dựng và bảo vệ Tổ quốc; dựa trên những thành tựu to lớn đã giành được trong những năm đổi mới, đường lối đối ngoại và chính sách ngoại giao được khẳng định và làm rõ thêm tại Đại hội X sẽ được thực hiện một cách kiên trì và khôn khéo, góp phần đắc lực vào việc thực hiện thắng lợi toàn diện Nghị quyết Đại hội lần thứ X của Đảng. II. chiÕn l−îc kinh tÕ §èI NGO¹I quan träng cña ViÖt Nam 1. ChiÕn l−îc h−íng m¹nh vµo xuÊt khÈu §¹i héi X cña §¶ng ®· kh¼ng ®Þnh chñ tr−¬ng x©y dùng nÒn kinh tÕ h−íng m¹nh vµo xuÊt khÈu vµ thay thÕ hµng nhËp khÈu nh÷ng mÆt hµng cã hiÖu qu¶. Chñ tr−¬ng nµy g¾n chÆt víi viÖc chuyÓn ®æi c¬ cÊu nÒn kinh tÕ vµ thùc hiÖn c«ng nghiÖp hãa vµ hiÖn ®¹i hãa ®Êt n−íc. Trªn c¬ së ®ã, ChÝnh phñ ®· ®Ò ra chiÕn l−îc ph¸t triÓn xuÊt khÈu víi c¸c quan ®iÓm ph¸t triÓn ®ã lµ: Thứ nhất, Tích cực thực hiện chủ trương khuyến khích xuất khẩu hàng hoá và dịch vụ nhằm góp phần tăng trưởng GDP, phát triển sản xuất, thu hút lao động phù hợp các quy định của Tổ chức Thương mại thế giới và các cam kết quốc tế mà Việt Nam là thành viên. Thứ hai, Gắn kết thị trường trong nước với thị trường ngoài nước theo hướng: phát triển thị trường trong nước để tạo nguồn hàng xuất khẩu, đồng thời mở rộng thị trường xuất khẩu để kích thích sản xuất và thị trường trong nước; mở rộng và đa dạng hoá thị trường xuất khẩu đi đôi với việc mở rộng và đẩy mạnh khai thác thị trường trong nước để hỗ trợ, giảm rủi ro cho xuất khẩu khi thị trường thế giới biến động. 9 Thứ ba, Khuyến khích, huy động mọi nguồn lực của các thành phần kinh tế và đẩy mạnh thu hút đầu tư nước ngoài để phát triển sản xuất hàng xuất khẩu, từng bước tạo ra các sản phẩm có thương hiệu đáp ứng yêu cầu của thị trường thế giới. Thứ tư, Phát triển nhập khẩu theo hướng tập trung nguồn lực cho phát triển đầu tư và sản xuất; kiềm chế mức nhập siêu hợp lý chủ yếu bằng các giải pháp tăng kim ngạch xuất khẩu, không để ảnh hưởng đến cán cân thanh toán và ổn định vĩ mô nền kinh tế. Trên quan điểm đó, Chính phủ cũng đưa ra mục tiêu phát triển gồm: Mục tiêu tổng quát: Phát triển xuất khẩu với tốc độ tăng trưởng cao và bền vững. Đẩy mạnh đầu tư phát triển sản xuất các mặt hàng xuất khẩu có lợi thế cạnh tranh, có khả năng chiếm lĩnh thị phần đáng kể trên thị trường thế giới. Chuyển dịch cơ cấu xuất khẩu theo hướng đẩy mạnh xuất khẩu những mặt hàng có giá trị gia tăng cao; sản phẩm chế biến, chế tạo, sản phẩm có hàm lượng công nghệ và chất xám cao, giảm dần tỷ trọng hàng xuất khẩu thô; đẩy mạnh xuất khẩu dịch vụ. Mục tiêu cụ thể: - Phấn đấu đạt tốc độ tăng trưởng kim ngạch xuất khẩu hàng hoá bình quân 17,5%/năm và đến năm 2010 đạt khoảng 72,5 tỷ USD. - Đạt tốc độ tăng trưởng kim ngạch xuất khẩu dịch vụ cả nước bình quân 16,3%/năm và đến năm 2010 đạt khoảng 12 tỷ USD. - Đến năm 2010, xuất khẩu các mặt hàng nông - lâm - thuỷ sản chiếm khoảng 13,7%, nhóm hàng nhiên liệu - khoáng sản chiếm khoảng 9,6%, nhóm hàng công nghiệp và công nghệ cao chiếm khoảng 54,0% và nhóm hàng hoá khác chiếm 22,7% trong tổng kim ngạch xuất khẩu hàng hoá. Về cơ cấu địa lý, xuất khẩu hàng hoá sang thị trường châu Á chiếm khoảng 45,0%, thị trường châu Âu chiếm khoảng 23%, thị trường châu Mỹ chiếm 10 khoảng 24%, thị trường châu Đại Dương chiếm khoảng 5,0% và thị trường khác chiếm khoảng 3% trong tổng kim ngạch xuất khẩu hàng hoá. Và Tiến tới cân bằng xuất khẩu - nhập khẩu vào những năm đầu sau năm 2010. 2. Các giải pháp chủ yếu 1. Hỗ trợ môi trường kinh doanh - Mở rộng quyền kinh doanh và mở cửa thị trường kinh doanh, phân phối hàng hoá, dịch vụ theo các cam kết quốc tế mà Việt Nam là thành viên; bảo đảm nguyên tắc bình đẳng trong hoạt động kinh doanh cung ứng các dịch vụ hỗ trợ xuất khẩu tại Việt Nam; từng bước xoá bỏ độc quyền trong kinh doanh dịch vụ về bưu chính - viễn thông, năng lượng, bảo hiểm, giao thông, cảng biển, Logistics... để nâng cao hiệu quả hoạt động, góp phần giảm chi phí kinh doanh cho cộng đồng doanh nghiệp. - Tạo thuận lợi cho việc hình thành và hoạt động của các trung tâm cung ứng nguyên - phụ liệu cho các doanh nghiệp sản xuất hàng xuất khẩu. - Cải cách thủ tục và hiện đại hoá hải quan, rút ngắn thời gian tiến hành các thủ tục thông quan hàng hoá xuất - nhập khẩu. - Triển khai ký kết các thỏa thuận về thanh toán quốc tế qua ngân hàng với các thị trường xuất khẩu hiện đang gặp khó khăn trong giao dịch và bảo đảm thanh toán; ký kết các thỏa thuận song phương và công nhận lẫn nhau về kiểm dịch động, thực vật, tiêu chuẩn vệ sinh an toàn thực phẩm với các nước đối tác. 2. Hoàn thiện hệ thống chính sách tài chính, tín dụng và đầu tư phục vụ xuất khẩu - Đổi mới chính sách tín dụng theo cơ chế thị trường, hoàn thiện chính sách tín dụng đầu tư phát triển sản xuất hàng xuất khẩu và tín dụng xuất khẩu phù hợp quan điểm, mục tiêu của Đề án và các nguyên tắc của Tổ chức Thương mại thế giới (WTO) và các cam kết quốc tế mà Việt Nam là thành 11 viên; mở rộng các hình thức tín dụng, bảo đảm các điều kiện tiếp cận vốn và các hình thức bảo lãnh thuận lợi hơn tại các ngân hàng thương mại; từng bước thực hiện cho vay đối với nhà nhập khẩu có kim ngạch ổn định và thị phần lớn, trước hết đối với hàng nông sản. - Tổ chức thực hiện tốt cơ chế hoàn thuế đối với các nhà nhập khẩu nguyên liệu cung cấp cho các nhà sản xuất hàng xuất khẩu. - Cải cách, hoàn thiện các định chế tài chính theo hướng tập trung cho các yếu tố đầu vào của sản xuất hàng xuất khẩu và xúc tiến thương mại, tạo điều kiện nâng cao năng lực cạnh tranh của các sản phẩm xuất khẩu; tiếp tục cải thiện các sắc thuế, phí và lệ phí; đẩy mạnh kinh doanh bảo hiểm tài sản, hàng hoá trong sản xuất, nhất là sản xuất nông nghiệp. - Điều hành tỷ giá sát tỷ giá thực tế, phù hợp sức mua của đồng Việt Nam, đồng thời có chính sách gắn đồng Việt Nam với một số ngoại tệ chuyển đổi có lợi để tránh rủi ro cho xuất khẩu. 3. Nâng cao hiệu quả điều hành công tác xúc tiến thương mại - Đổi mới phương thức hoạt động và tổ chức quản lý, sử dụng Quỹ ngoại giao kinh tế nhằm phát huy tác dụng của Quỹ này trong hoạt động phát triển thị trường, tìm kiếm bạn hàng của cộng đồng doanh nghiệp. - Đa dạng hoá và mở rộng các hình thức xúc tiến thương mại. - Đổi mới chất lượng việc xây dựng và thực hiện chương trình xúc tiến thương mại quốc gia hàng năm; phối hợp các hoạt động xúc tiến để tổ chức các chương trình lớn liên ngành về xúc tiến thương mại, đầu tư, du lịch - văn hoá, nhằm quảng bá hình ảnh quốc gia, kể cả việc thông qua các kênh truyền thông quốc tế. - Đẩy mạnh các hoạt động xúc tiến thương mại cấp cao để thúc đẩy hợp tác, đầu tư và buôn bán, đặc biệt là đối với việc thu hút các tập đoàn đa quốc gia đầu tư trong các lĩnh vực sản xuất hàng xuất khẩu. 12 - Tổ chức lại hệ thống các tổ chức xúc tiến thương mại và cơ chế cung cấp, dự báo thông tin thị trường, tư vấn đầu tư, thương mại, tư vấn pháp luật, môi trường kinh doanh ở trong, ngoài nước cho cộng đồng doanh nghiệp. 4. Đào tạo phát triển nguồn lao động cho một số ngành sản xuất hàng xuất khẩu - Xây dựng kế hoạch cụ thể và tổ chức thực hiện các chương trình đào tạo nghề, giải quyết vấn đề thiếu hụt và nâng cao chất lượng lao động trong các ngành sản xuất hàng xuất khẩu đang gặp khó khăn về nguồn lao động; đẩy mạnh xã hội hoá các dịch vụ dạy nghề và đào tạo lao động; cân đối nguồn ngân sách hỗ trợ đào tạo nghề cho một số danh mục nghề phục vụ sản xuất hàng xuất khẩu theo các địa chỉ cụ thể. - Hoàn thiện các cơ chế, chính sách, luật pháp trong lĩnh vực lao động và việc làm nhằm bảo vệ lợi ích hợp pháp và nâng cao mức thu nhập, điều kiện sống của người lao động; khuyến khích cộng đồng doanh nghiệp tự đào tạo và trao đổi nguồn nhân lực, lao động. 5. Xây dựng Chương trình dự báo và các đề án đẩy mạnh xuất khẩu theo ngành hàng - Xây dựng Chương trình dự báo, phân tích khả năng cạnh tranh đến năm 2010 đối với các nhóm mặt hàng và dịch vụ xuất khẩu chủ yếu. - Xây dựng và thực hiện các đề án đẩy mạnh xuất khẩu ngành hàng (do các Bộ quản lý sản xuất chủ động xây dựng, phê duyệt và tổ chức thực hiện) dựa trên quan điểm, mục tiêu phát triển và các giải pháp định hướng của Đề án này, Chương trình dự báo, phân tích khả năng cạnh tranh nêu trên, đồng thời phù hợp với chiến lược phát triển ngành hàng đã được Thủ tướng Chính phủ phê duyệt trong giai đoạn đến năm 2010. Việc xây dựng các đề án ngành hàng cụ thể phải được trao đổi, phối hợp với Bộ Thương mại, Ủy ban nhân dân các tỉnh và các tổng công ty, tập 13 đoàn ngành hàng liên quan để bảo đảm tính khả thi và phù hợp với các cam kết quốc tế mà Việt Nam là thành viên; phải chú trọng đến các giải pháp thúc đẩy quá trình liên kết giữa người sản xuất nguyên liệu với các doanh nghiệp sản xuất, chế biến hàng xuất khẩu bằng các chính sách kinh tế, nhằm gắn kết lâu dài lợi ích và nghĩa vụ của hai nhóm sản xuất này. 6. Hạn chế nhập siêu Dựa trên quan điểm của Đề án là kiềm chế mức nhập siêu hợp lý, không để ảnh hưởng đến cán cân thanh toán và ổn định vĩ mô nền kinh tế, bảo đảm các cam kết quốc tế mà Việt Nam là thành viên, các giải pháp hạn chế nhập siêu được định hướng là: - Thúc đẩy tăng trưởng xuất khẩu hàng hoá và dịch vụ, trước hết là đối với các thị trường nhập siêu và xem đây là giải pháp chủ yếu để hạn chế nhập siêu; - Trên cơ sở bảo đảm khả năng cạnh tranh và dự báo nhu cầu thị trường, phát triển sản xuất các sản phẩm có lợi thế so sánh để bảo đảm nhu cầu trong nước; đổi mới công nghệ sản xuất và quản lý để tiết kiệm nguyên, nhiên vật liệu; - Điều hành tỷ giá và lãi suất phù hợp tình hình phát triển kinh tế; hạn chế nhập siêu; - Kiểm soát, điều tiết vay, nợ nước ngoài; - Thúc đẩy các hình thức dịch vụ, du lịch, xuất khẩu lao động, thu hút kiều hối; - Tăng cường thu hút mạnh hơn nữa đầu tư nước ngoài; hỗ trợ phát triển ODA và sử dụng hiệu quả các nguồn này. C¸c thµnh tùu xuÊt khÈu cña ViÖt Nam trong thêi kú tõ 1995 ®Õn nay ®· v−ît mäi dù ®o¸n cña c¸c nhµ kinh tÕ trong vµ ngoµi n−íc ë ®Çu thËp kû nµy. Víi tèc ®é t¨ng tr−ëng trung b×nh n¨m vµo kho¶ng 28%, ®©y lµ tèc ®é t¨ng 14 tr−ëng cao nhê xuÊt hiÖn nh÷ng mÆt hµng míi cã quy m« ngµy cµng lín lµ: dÇu th« (chiÕm 25% kim ng¹ch xuÊt khÈu), dÖt-may (15%), h¶i s¶n (12%), g¹o (10%), cµ phª (10%), dµy dÐp (10%). Nh÷ng mÆt hµng nµy ph¶n ¸nh nÒn kinh tÕ cña ViÖt Nam hiÖn t¹i lµ nÆng vÒ ph¸t triÓn n«ng nghiÖp vµ ph¸t huy −u thÕ lao ®éng rÎ lµ chñ yÕu. §Ó cã thÓ tiÕp tôc duy tr× tèc ®é t¨ng tr−ëng cao nh− hiÖn nay, ViÖt Nam cÇn cã mét chiÕn l−îc l©u dµi lµ t¨ng m¹nh hµng chÕ biÕn s©u nh− : N«ng s¶n chÕ biÕn (lªn 10% vµo n¨m 2020), s¶n phÈm ®iÖn tö (9% vµo n¨m 2020), khÝ hãa láng (10% vµo n¨m 2020), vËt liÖu x©y dùng (7,5% vµo n¨m 2020), s¶n phÈm c¬ khÝ (4% vµo n¨m 2020), sµnh sø (5% vµo n¨m 2020), ®å ch¬i trÎ em (2,5% vµo n¨m 2020), dÞch vô (20% vµo n¨m 2020). XuÊt khÈu dù kiÕn sÏ t¨ng tr−ëng trung b×nh n¨m vµo kho¶ng 12% /n¨m trong thêi kú 2010 - 2020. ViÖt Nam n¨m 2020 sÏ ®¹t xuÊt khÈu hµng n¨m lµ 200 tû USD, chiÕm 37% GDP (530 tû USD) vµ cã møc thu nhËp GDP theo ®Çu ng−êi vµo kho¶ng 4000-5000 USD. III. ChÝnh s¸ch th−¬ng m¹i cña Hoa Kú: mét sè vÊn ®Ò c¬ b¶n 1. C¬ së h×nh thµnh chÝnh s¸ch th−¬ng m¹i cña Hoa Kú Cã thÓ nãi, lÞch sö cña chÝnh s¸ch th−¬ng m¹i hiÖn ®¹i Mü b¾t nguån tõ sau ®¹i khñng ho¶ng kinh tÕ 1929-1933 víi §¹o luËt vÒ c¸c HiÖp ®Þnh th−¬ng m¹i n¨m 1934 vµ nh÷ng th¶o luËn lóc bÊy giê vÒ HiÖp ®Þnh chung vÒ Th−¬ng m¹i vµ ThuÕ quan (GATT). Nh÷ng ®¹o luËt th−¬ng m¹i vÒ sau ®Òu cã vai trß rÊt quan träng ®èi víi viÖc tiÕp tôc ho¹ch ®Þnh vµ triÓn khai thùc hiÖn chÝnh s¸ch th−¬ng m¹i cña Mü. §ã lµ nh÷ng ®¹o luËt sau: §¹o luËt më réng th−¬ng m¹i n¨m 1962 (Trade Expansion Act of 1962) vµ nh÷ng kÕt qu¶ cña vßng ®µm ph¸n Kennedy, §¹o luËt C¶i c¸ch Th−¬ng m¹i n¨m 1974 (Trade Reform Act of 1974) vµ nh÷ng thµnh qu¶ cña vßng ®µm ph¸n Tokyo 15 (Export Administration Act 1979) vµ Vßng ®µm ph¸n Uruguay víi sù ra ®êi cña WTO ngµy 1/1/1995. Sù ra ®êi cña §¹o luËt vÒ c¸c HiÖp ®Þnh th−¬ng m¹i n¨m 1934: - Chóng ta ®Òu biÕt r»ng ®Çu nh÷ng n¨m 30, th−¬ng m¹i ThÕ giíi vµ xuÊt khÈu cña Mü gi¶m sót nghiªm träng do hËu qu¶ ho¹t ®éng kinh tÕ gi¶m sót v× ¶nh h−ëng §¹i khñng ho¶ng. Do th«ng qua §¹o luËt biÓu thuÕ Smoot Hawley n¨m 1930 (Smoot - Hawley Tariff Act), quy ®Þnh møc thuÕ nhËp khÈu trung b×nh ë Mü cho ®Õn n¨m 1932 sÏ t¨ng lªn 59% g©y nªn c¸c ph¶n øng tr¶ ®òa cña n−íc ngoµi. KÕt qu¶ lµ nhËp khÈu cña Mü n¨m 1932 gi¶m cßn b»ng 31% so víi møc n¨m 1929. - §Ó chèng l¹i xu h−íng gi¶m sót ®ã, quèc héi Mü víi chÝnh quyÒn Roosevelt ®· th«ng qua §¹o luËt vÒ c¸c HiÖp ®Þnh th−¬ng m¹i n¨m 1934. Nh÷ng nguyªn t¾c cña §¹o luËt nµy sÏ lµ c¬ së cho c¸c quy ®Þnh ph¸p luËt th−¬ng m¹i sau nµy ë Mü. §¹o luËt ®· chuyÓn viÖc ho¹ch ®Þnh chÝnh s¸ch th−¬ng m¹i tõ quèc héi cã tÝnh chÊt chÝnh trÞ nhiÒu h¬n sang Tæng thèng vµ cho phÐp Tæng thèng cã quyÒn ®µm ph¸n víi c¸c n−íc kh¸c biÓu thuÕ t−¬ng quan thÊp h¬n kho¶ng 50% møc thuÕ cña §¹o luËt biÓu thuÕ Smoot Hawley. §Õn n¨m 1974, thuÕ nhËp khÈu trung b×nh cña Mü thÊp h¬n kho¶ng 50% so víi møc n¨m 1934. §¹o luËt nµy ®−îc hoµn thiÖn 11 lÇn tr−íc khi ®−îc thay b»ng §¹o luËt khuyÕch tr−¬ng th−¬ng m¹i n¨m 1962. §¹o luËt n¨m 1934 lÉn c¸c quy ®Þnh luËt lÖ th−¬ng m¹i vÒ sau ®Òu dùa trªn nguyªn t¾c MFN. §©y lµ nguyªn t¾c kh«ng ph©n biÖt ®èi xö víi tÊt c¶ c¸c b¹n hµng c¶ trong ®µm ph¸n gi¶m møc thuÕ víi nhau. Mü muèn c¶ trong ®µm ph¸n gi¶m møc thuÕ 2 bªn, còng nh− gi÷a 2 n−íc ký kªt hiÖp ®Þnh vÒ tèi huÖ quèc ®Òu cã lîi nh− nhau. Tuy nhiªn, th−¬ng m¹i song ph−¬ng ®· ®−¬ng ®Çu víi nh÷ng khã kh¨n võa xuÊt hiÖn nh− viÖc gi¶m biÓu thuÕ ®−îc ®µm ph¸n phÇn lín chØ tËp trung vµo hµng ho¸ chñ yÕu cña th−¬ng m¹i song ph−¬ng, vµ nhiÒu n−íc “ v« tr¸ch nhiÖm” ®· kh«ng tham gia trùc tiÕp vµo c¸c cuéc ®µm 16 ph¸n vµ kh«ng lËp c¸c biÓu thuÕ quy ®Þnh lóc gi¶m thuÕ cña m×nh l¹i còng cã thÓ cã lîi nhê c¸c cuéc ®µm ph¸n gi¶m thuÕ cho nhau gi÷a c¸c n−íc kh¸c. HiÖp ®Þnh chung vÒ Th−¬ng m¹i vµ ThuÕ quan (GATT) khuyÕn khÝch tù do th−¬ng m¹i th«ng qua c¸c vßng ®µm ph¸n nhiÒu bªn. Víi nh÷ng nguyªn t¾c c¬ b¶n (kh«ng ph©n biÖt ®èi xö, lo¹i bá c¸c hµng rµo th−¬ng m¹i phi thuÕ quan - trõ c¸c mÆt hµng n«ng s¶n vµ c¸c n−íc cã c¸n c©n thanh to¸n khã kh¨n, gi¶i quyÕt tranh chÊp th«ng qua th−¬ng l−îng trong ph¹m vi GATT) ®−îc c¸c n−íc thµnh viªn th«ng qua vµ qua 5 cuéc ®µm ph¸n kh¸c nhau, møc thuÕ quan ®· gi¶m 35% tõ n¨m 1947 ®Õn n¨m 1962. N¨m 1965, GATT cho phÐp ®èi xö −u ®·i trong th−¬ng m¹i ®èi víi c¸c n−íc ®ang ph¸t triÓn vµ cho phÐp nh÷ng n−íc nµy cã nh÷ng kho¶n nî nhê gi¶m møc thuÕ trong ®µm ph¸n víi c¸c n−íc c«ng nghiÖp. Tuy nhiªn, cho ®Õn tr−íc 1962 viÖc gi¶m møc thuÕ ch−a ®−a l¹i nh÷ng kÕt qu¶ lín v× viÖc ®µm ph¸n vÒ biÓu thuÕ dùa trªn nguyªn t¾c s¶n phÈm ®æi s¶n phÈm ra ®êi vµo n¨m 1950 , Quèc héi Mü ®· g¾n mét sè yªu cÇu vÒ b¶o hé ®èi víi viÖc ®æi míi ®Þnh kú §¹o luËt vÒ c¸c HiÖp ®Þnh th−¬ng m¹i : - Dù phßng nguy hiÓm (Peril- Point Provisions) (Ng¨n c¶n Tæng thèng ®µm ph¸n gi¶m møc thuÕ ¶nh h−ëng ®Õn sù ph¸t triÓn c«ng nghiÖp trong n−íc ). - §iÒu kho¶n gi¶i táa (The Escape Clause) cho phÐp c¸c ngµnh c«ng nghiÖp trong n−íc bÞ tæn h¹i do nhËp khÈu ®Ö ®¬n lªn Uû ban Th−¬ng m¹i Quèc tÕ (Uû ban BiÓu thuÕ quan Mü-cho ®Õn n¨m 1975). Uû ban nµy cã thÓ ®Ò ®¹t Tæng thèng b·i bá mét sè biÓu thuÕ ®−îc gi¶m qua ®µm ph¸n. - §iÒu kho¶n An ninh Quèc gia (The National Security Clause) cho phÐp ng¨n c¶n gi¶m biÓu thuÕ (dï ®· s½n sµng ®µm ph¸n) nÕu chóng g©y tæn h¹i ®Õn c¸c ngµnh quan träng ®èi víi quèc phßng. Nh÷ng yªu cÇu nµy cã thÓ cã mét sè ý nghÜa nµo ®ã, nh−ng nh×n chung chóng mang tÝnh chÊt h¹n chÕ c¸c ho¹t ®éng th−¬ng m¹i, ®Æc biÖt lµ ®iÒu kho¶n gi¶i to¶ vµ chóng ngµy cµng c¶n trë viÖc gi¶m nhiÒu h¬n c¸c møc thuÕ. 17 §¹o luËt Më réng Th−¬ng m¹i n¨m 1962 vµ vßng ®µm ph¸n Kennedy. §¹o luËt nµy ra ®êi lµ nh»m ®¸p øng t×nh h×nh ph¸t triÓn míi cña céng ®ång kinh tÕ Ch©u ©u (EEC) hay thÞ tr−êng chung Ch©u ¢u, nã ®−îc thay thÕ cho §¹o luËt vÒ c¸c HiÖp ®Þnh Th−¬ng m¹i. §¹o luËt cho phÐp Tæng thèng ®µm ph¸n gi¶m biÓu thuÕ ®Õn 50% so víi møc n¨m 1962. §ång thêi ®¹o luËt hç trî cho ng−êi lao ®éng vµ c¸c h·ng khi bÞ tæn h¹i do viÖc gi¶m møc thuÕ g©y nªn. Nã thay thÕ thuyÕt kh«ng ®èi sö bÊt c«ng vµ qui ®Þnh h×nh thøc ®−îc trang bÞ trî gióp cho ng−êi lao ®éng bÞ mÊt viÖc lµm vµ gi¶m thuÕ cho vay l·i suÊt thÊp còng nh− trî gióp kü thuËt kh¸c cho c¸c h·ng bÞ tæn h¹i. Nguyªn t¾c ®iÒu chØnh hç trî lµ mét trong nh÷ng ®Æc ®iÓm quan träng nhÊt cña §¹o luËt khuÕch tr−¬ng Th−¬ng m¹i n¨m 1962. Vµ ®Õn ®Çu nh÷ng n¨m 70, khi c¸c tiªu chuÈn trî gióp ®−îc níi láng, rÊt nhiÒu ng−êi lao ®éng vµ c¸c h·ng cã ®ñ ®iÒu kiÖn ®Ó ®−îc ®iÒu chØnh trî gióp. Trong nh÷ng n¨m 80, vµo n¨m cao ®iÓm cña ch−¬ng tr×nh trî gióp. Víi §¹o luËt nµy, d−íi sù b¶o trî cña GATT, Mü ®· cã nhiÒu cuéc ®µm ph¸n th−¬ng m¹i ®a ph−¬ng trong khu«n khæ vßng ®µm ph¸n Kennedy. §Õn n¨m 1967, sau 5 n¨m ®µm ph¸n, møc thuÕ trung b×nh ®èi víi hµng c«ng nghiÖp ®−îc c¾t gi¶m 35% so víi møc 1962, vµ ®Õn cuèi n¨m 1972 khi HiÖp ®Þnh ®−îc thùc hiÖn ®Çy ®ñ møc thuÕ trung b×nh ®èi víi hµng c«ng nghiÖp chØ cßn d−íi 10% ë c¸c n−íc c«ng nghiÖp. Tuy nhiªn, vÉn cßn hµng rµo phi thuÕ quan ®Æc biÖt trong n«ng nghiÖp. §¹o luËt c¶i c¸ch Th−¬ng m¹i n¨m 1974 vµ vßng ®µm ph¸n Tokyo: lµ ®¹o luËt thay thÕ cho ®¹o luËt n¨m 1962. §¹o luËt 1974 cho phÐp Tæng thèng: 1) ®µm ph¸n gi¶m biÓu thuÕ tíi 60% vµ b·i bá møc thuÕ kho¶ng 5% hoÆc h¬n, vµ 2) ®µm ph¸n gi¶m c¸c hµng rµo phi thuÕ quan trong th−¬ng m¹i. §¹o luËt nµy còng tù do ho¸ c¸c tiªu chuÈn ®èi víi ®iÒu chØnh hç trî . Víi ®¹o luËt nµy Mü tham gia vµo c¸c cuéc ®µm ph¸n thuÕ quan ®a biªn ®−îc gäi lµ Vßng ®µm ph¸n Tokyo 1973-1979. C¸c ®µm ph¸n gi¶m thuÕ 18 cho giai ®o¹n kÐo dµi 8 n¨m tõ 1980 ®· nªu møc gi¶m trung b×nh cña Mü lµ 31%, ThÞ tr−êng chung Ch©u ¢u lµ 27% vµ NhËt B¶n lµ 28%. Ng−êi ta cïng ®µm ph¸n gi¶m c¸c hµng rµo phi thuÕ quan bao gåm: 1) HiÖp ®Þnh vÒ luËt uû quyÒn cho chÝnh ph¸i; 2) Tiªu chuÈn ho¸ c¸c qui ®Þnh vÒ thuÕ cho c¸c tr−êng hîp cã ph¶n øng vµ b¸n ph¸ gi¸; 3) “HÖ thèng −u ®·i thuÕ quan phæ cËp” (GSP) cho s¶n phÈn c«ng nghiÖp chÕ t¹o vµ gia c«ng cho xuÊt khÈu cña c¸c n−íc ®ang ph¸t triÓn. C¸c ®¹o luËt th−¬ng m¹i n¨m 1984 - 1988, §¹o luËt th−¬ng m¹i vµ ThuÕ quan Mü n¨m 1984 cã ba ®iÒu kho¶n lín: 1) Uû quyÒn cho Tæng thèng tham gia ®µm ph¸n c¸c HiÖp ®Þnh quèc tÕ vÒ b¶o hé quyÒn së h÷u trÝ tuÖ vµ gi¶m c¸c hµng rµo th−¬ng m¹i trong c¸c ngµnh dÞch vô, c¸c s¶n phÈm c«ng nghÖ cao,vµ ®Çu t− trùc tiÕp; 2) Më réng hÖ thèng −u ®·i thuÕ quan phæ cËp, −u ®·i cho c¸c n−íc ®ang ph¸t triÓn xuÊt khÈu vµo Mü trong vßng 5 n¨m tõ th¸ng 7 n¨m 1993, nh−ng l¹i “cã møc ®é” hoÆc bá −u ®·i ®èi víi nh÷ng n−íc ®· ph¸t triÓn lªn nh− Hµn Quèc hoÆc §µi Loan ch¼ng h¹n; 3)Cho phÐp Tæng thèng ®µm ph¸n HiÖp ®Þnh th−¬ng m¹i tù do víi Israel. §¹o luËt Th−¬ng m¹i Tæng hîp vµ C¹nh tranh n¨m 1988 (cã bao gåm ®iÒu kho¶n "Super 301") cã nh÷ng qui ®Þnh quan träng nh−: 1) Cho phÐp §¹i diÖn th−¬ng m¹i cña Mü (USTR) qui ®Þnh nh÷ng mãn ®−îc −u tiªn ®−îc duy tr× mét sè hµng rµo th−¬ng m¹i nhÊt ®Þnh. 2) Nªu tiÕn tr×nh râ rµng vÒ ®µm ph¸n ®Ó cã thÓ lo¹i bá dÇn c¸c hµng rµo trªn. 3) cho phÐp tr¶ ®òa b»ng c¸ch h¹n chÕ nhËp khÈu tõ nh÷ng n−íc mµ ®µm ph¸n kh«ng ®i ®Õn kÕt qu¶ nµo. 2. Vßng ®µm ph¸n Uruguay vµ chÝnh s¸ch cña Hoa Kú 2.1. §Æc ®iÓm vµ xu h−íng cña chÝnh s¸ch th−¬ng m¹i Hoa Kú Vßng ®µm ph¸n thø t¸m cña GATT b¾t ®Çu tõ th¸ng 8 n¨m 1986 víi nh÷ng môc tiªu: 1) C¾t gi¶m c¸c hµng rµo phi thuÕ quan ®èi víi th−¬ng m¹i. 2) C¸c n−íc ®ang ph¸t triÓn tham gia nhiÒu h¬n vµo ®µm ph¸n GATT. 3) Më 19