Tài liệu Ql tài chính bhxh vn

§¹i häc Kinh tÕ quèc d©n LuËn v¨n tèt nghiÖp Lêi më ®Çu B¶o hiÓm x· héi (BHXH) lµ mét chÝnh s¸ch lín cña §¶ng vµ Nhµ níc ®èi víi ngêi lao ®éng, nh»m ®¶m b¶o cuèc sèng vËt chÊt, æn ®Þnh ®êi sèng cho ngêi lao ®éng vµ gia ®×nh hä trong c¸c trêng hîp bÞ èm ®au, thai s¶n, suy gi¶m kh¶ n¨ng lao ®éng, mÊt viÖc lµm, hÕt tuæi lao ®éng hoÆc chÕt. ChÝnh s¸ch BHXH ë níc ta ®îc thùc hiÖn ngay tõ nh÷ng ngµy ®Çu míi thµnh lËp níc, 60 n¨m qua, trong qu¸ tr×nh tæ chøc thùc hiÖn, chÝnh s¸ch BHXH ngµy cµng ®îc hoµn thiÖn vµ kh«ng ngõng ®æi míi, bæ xung cho phï hîp víi ®iÒu kiÖn hiÖn t¹i cña ®Êt níc. Cïng víi qu¸ tr×nh ®æi míi cña nÒn kinh tÕ tõ sau §¹i héi ®¹i biÓu toµn quèc lÇn thø VI cña §¶ng (12/1986), chÝnh s¸ch BHXH vµ tæ chøc qu¶n lÝ ho¹t ®éng còng cã nhiÒu ®æi míi tÝch cùc. Tõ viÖc nghiªn cøu qu¸ tr×nh ®æi míi cña BHXH t«i nhËn thÊy BHXH thùc sù lµ mét chÝnh s¸ch quan träng trong qu¸ tr×nh x©y dùng vµ ph¸t triÓn cña ®Êt níc. BHXH kh«ng nh÷ng gãp phÇn æn ®Þnh ®êi sèng cña ngêi lao ®éng mµ cßn khuyÕn khÝch hä tÝch cùc lao ®éng s¶n xuÊt t¹o ra cña c¶i cho x· héi, x©y dùng ®Êt níc. Trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn BHXH ®· kh«ng ngõng ph¸t triÓn c¶ vÒ chÊt lîng lÉn sè lîng. Sè ngêi tham gia ngµy cµng t¨ng lªn, më réng cho c¸c ®èi tîng tham gia, hoµn thiÖn dÇn hÖ thèng chÝnh s¸ch BHXH tiÕn tíi thùc hiÖn ®ñ c¸c chÕ ®é cña Tæ chøc lao ®éng quèc tÕ (ILO). §Æc biÖt lµ sù ®æi míi vÒ c¬ chÕ qu¶n lÝ tõ c¬ chÕ qu¶n lÝ kÕ ho¹ch ho¸, tËp chung, bao cÊp, hoµn toµn do NSNN ®¶m b¶o ®· chuyÓn sang c¬ chÕ thùc hiÖn cã thu vµ quü ho¹t ®éng trªn nguyªn t¾c c©n b»ng thu chi. C¸ch thùc hiÖn nh vËy kh«ng nh÷ng gi¶m ®îc g¸nh nÆng cho NSNN mµ cßn thÓ hiÖn tr¸ch nhiÖm cña c¶ ngêi sö dông lao ®éng ®èi víi ngêi lao ®éng. Nhµ níc níc ®ãng vai trß tæ chøc thùc hiÖn vµ qu¶n lÝ th«ng qua BHXH ViÖt Nam, lµ hÖ thèng ngµnh däc ®îc tæ chøc tõ Trung ¬ng ®Õn ®Þa ph¬ng. Bªn c¹nh nh÷ng mÆt ®¹t ®îc, BHXH ViÖt Nam còng cßn rÊt nhiÒu tån t¹i cÇn sím ®îc kh¾c phôc c¶ vÒ néi dung chÝnh s¸ch, tæ chøc qu¶n lÝ ho¹t ®éng. §©y lµ nh÷ng ®ßi hái cÊp thiÕt cÇn ®îc nghiªn cøu ®Ó gãp phÇn hoµn thiÖn chÝnh s¸ch vµ tæ chøc qu¶n lÝ ho¹t ®éng cña BHXH ViÖt Nam. Trong ®ã qu¶n lÝ tµi chÝnh BHXH ViÖt Nam lµ mét m¶ng lín, cÇn ®îc chó träng vµ quan t©m v× tµi chÝnh BHXH cã v÷ng th× c¸c chÕ ®é trî cÊp míi ®îc ®¶m b¶o thùc hiÖn tèt mµ kh«ng dÉn ®Õn t×nh tr¹ng th©m hôt NSNN. ChÝnh v× vËy víi ngµnh häc ®îc ®µo t¹o, sau khi vÒ thùc tËp t¹i BHXH ViÖt Nam, t«i ®· chän ®Ò tµi: “C«ng t¸c qu¶n lÝ tµi chÝnh BHXH ViÖt Nam- Thùc tr¹ng vµ gi¶i ph¸p” ®Ó nghiªn cøu c«ng t¸c qu¶n lÝ tµi chÝnh BHXH ViÖt Nam, víi môc ®Ých lµ rót ra nh÷ng kÕt qu¶ ®¹t ®îc ®Ó ph¸t huy, nh÷ng tån t¹i cÇn kh¾c phôc. H¬n n÷a th«ng qua ®ã cã thÓ ®a ra nh÷ng ®ãng gãp, gãp phÇn hoµn §¹i häc Kinh tÕ quèc d©n LuËn v¨n tèt nghiÖp thiÖn hÖ thèng BHXH ViÖt Nam, ph¸t huy tèi ®a chøc n¨ng cña BHXH trong thêi ®¹i míi. KÕt cÊu cña ®Ò tµi gåm ba ch¬ng: Ch¬ng I: LÝ luËn chung vÒ BHXH vµ qu¶n lÝ tµi chÝnh BHXH. Ch¬ng II: Thùc tr¹ng c«ng t¸c qu¶n lÝ tµi chÝnh BHXH t¹i ViÖt Nam hiÖn nay. Ch¬ng III: Mét sè gi¶i ph¸p ®èi víi c«ng t¸c qu¶n lÝ tµi chÝnh BHXH ViÖt Nam trong thêi k× tíi. Ch¬ng I: LÝ luËn chung vÒ BHXH vµ qu¶n lÝ tµi chÝnh BHXH I. Nh÷ng vÊn ®Ò c¬ b¶n vÒ BHXH. 1. TÝnh tÊt yÕu kh¸ch quan cña BHXH. Sù ra ®êi cña BHXH còng gièng nh c¸c chÝnh s¸ch x· héi kh¸c lu«n b¾t nguån tõ yªu cÇu thùc tiÔn cña cuéc sèng ®Æt ra.Tõ thêi xa xa, con ngêi ®Ó chèng l¹i nh÷ng rñi ro, thiªn tai cña cuéc sèng ®· biÕt ®oµn kÕt t¬ng trî lÉn nhau, gióp ®ì lÉn nhau. Nhng sù gióp ®ì nµy chØ mang tÝnh tù ph¸t vµ víi quy m« nhá, thêng lµ trong mét nhãm ngêi chung quan hÖ huyÕt thèng. Khi x· héi cµng ngµy cµng tiÕn bé, ®Æc biÖt lµ khi chuyÓn sang giai ®o¹n cã sù ph©n c«ng lao ®éng x· héi, nÒn s¶n xuÊt x· héi lóc nµy ®· ph¸t §¹i häc Kinh tÕ quèc d©n LuËn v¨n tèt nghiÖp triÓn. Cïng víi nã lµ quan hÖ x· héi gi÷a c¸c c¸ nh©n, gi÷a c¸c céng ®ång còng ph¸t triÓn h¬n. Khi ®ã t«n gi¸o b¾t ®Çu xuÊt hiÖn, nã kh«ng chØ víi ý nghÜa gi¸o dôc con ngêi híng thiÖn mµ cßn cã c¸c tr¹i b¶o dìng, héi cøu tÕ víi môc ®Ých tõ thiÖn, trî gióp nhau trong cuéc sèng. Nh vËy xÐt vÒ b¶n chÊt th× h×nh thøc t¬ng trî trong thêi k× nµy ®· mang tÝnh cã tæ chøc vµ quy m« réng r·i h¬n. Tõ thÕ kØ thø XVI ë Ch©u ¢u ®· xuÊt hiÖn ngµnh c«ng nghiÖp, nh÷ng ngêi n«ng d©n kh«ng cã ®Êt ph¶i di c ra thµnh phè lµm thuª cho c¸c nhµ m¸y ngµy cµng nhiÒu vµ dÇn trë thµnh c«ng nh©n. §Æc biÖt ®Õn thêi k× c¸ch m¹ng c«ng nghiÖp th× lùc lîng ngµy cµng ®«ng ®¶o vµ trë thµnh giai cÊp c«ng nh©n. Nh×n chung hä sèng kh«ng æn ®Þnh, cuéc sèng chØ dùa vµo c«ng viÖc víi ®ång l¬ng Ýt ái, mÊt viÖc lµm, èm ®au, tai n¹n lao ®éng ... ®Òu cã thÓ ®e do¹ cuéc sèng cña hä. T×nh ®oµn kÕt t¬ng th©n t¬ng ¸i gi÷a hä ®· n¶y në, cïng víi ®ã lµ sù ra ®êi cña c¸c nghiÖp ®oµn, c¸c hiÖp héi gióp ®ì c¸c thµnh viªn khi bÞ èm ®au bÖnh tËt trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt. Bªn c¹nh Héi t¬ng tÕ cßn cã Quü tiÕt kiÖm ®îc Nhµ níc khuyÕn khÝch thµnh lËp. TiÕp ®ã nh÷ng quy ®Þnh b¾t buéc ngêi sö dông lao ®éng ph¶i chu cÊp cho ngêi lao ®éng thuéc quyÒn qu¶n lÝ khi hä gÆp ph¶i èm ®au, tai n¹n lao ®éng, mÊt viÖc... Giai cÊp c«ng nh©n cµng ®«ng ®¶o th× søc Ðp ®èi víi nh÷ng ®ßi hái ®¶m b¶o cuéc sèng cho hä ngµy cµng ¶nh hëng ®Õn ®êi sèng chÝnh trÞ cña mçi níc. Tríc t×nh c¶nh ®ã ChÝnh Phñ mçi níc kh«ng thÓ kh«ng quan t©m ®Õn t×nh c¶nh cña ngêi lao ®éng. Nh÷ng yªu cÇu gi¶m giê lµm, c¶i thiÖn ®iÒu kiÖn lao ®éng, ®¶m b¶o cuéc sèng cña ngêi lao ®éng dÇn ®îc quy ®Þnh thµnh c¸c chÝnh s¸ch b¾t buéc ®èi víi mçi níc. §iÓn h×nh lµ vµo n¨m 1850, díi thêi Thñ tíng Bismark cña §øc ®· gióp c¸c ®Þa ph¬ng thµnh lËp quü do ngêi c«ng nh©n ®ãng gãp ®Ó ®îc trî cÊp lóc rñi ro. Nguyªn t¾c b¶o hiÓm b¾t buéc b¾t nguån tõ ®©y, ngêi ®îc b¶o hiÓm ph¶i tham gia ®ãng phÝ. Sau ®ã s¸ng kiÕn nµy ®îc ¸p dông réng r·i trªn kh¾p thÕ giíi. BHXH ngµy cµng ®îc hoµn thiÖn, thùc hiÖn réng kh¾p c¸c níc vµ ®îc Tæ chøc Lao ®éng Quèc tÕ ( ILO) th«ng qua trong C«ng íc sè 102 vµo th¸ng 4 n¨m 1952. BHXH ë níc ta ®· manh nha h×nh thµnh tõ thêi thùc d©n Ph¸p thèng trÞ. Sau c¸ch m¹ng th¸ng T¸m, ChÝnh phñ níc ViÖt Nam D©n Chñ Céng Hoµ ®· ban hµnh s¾c lÖnh 29/ SL ngµy 12/3/1947 vÒ viÖc thùc hiÖn b¶o hiÓm èm ®au, tai n¹n lao ®éng, hu trÝ. §©y lµ nh÷ng viªn g¹ch ®Çu tiªn x©y dùng nªn hÖ thèng BHXH ViÖt Nam nh hiÖn nay. 2. Kh¸i niÖm BHXH. Qua qu¸ tr×nh h×nh thµnh chóng ta cã thÓ nhËn thÊy, lóc khëi ®Çu, BHXH chØ mang tÝnh chÊt tù ph¸t, ph¹m vi ho¹t ®éng nhá hÑp, tríc nhu cÇu cña thùc tiÔn th× chÝnh s¸ch BHXH ®· nhanh chãng ra ®êi vµ tõng bíc ph¸t §¹i häc Kinh tÕ quèc d©n LuËn v¨n tèt nghiÖp triÓn réng kh¾p. BHXH ®· ®îc tõ ®iÓn b¸ch khoa ViÖt Nam ®Þnh nghÜa nh sau: “ BHXH lµ sù ®¶m b¶o thay thÕ hoÆc bï ®¾p mét phÇn thu nhËp cho ngêi lao ®éng khi hä bÞ mÊt hoÆc gi¶m thu nhËp do bÞ èm ®au, thai s¶n, tai n¹n lao ®éng hoÆc bÖnh nghÒ nghiÖp, tµn tËt, thÊt nghiÖp, tuæi giµ, tö tuÊt dùa trªn c¬ së mét quü tµi chÝnh do sù ®ãng gãp cña c¸c bªn tham gia BHXH, cã sù b¶o hé cña Nhµ níc theo ph¸p luËt, nh»m b¶o ®¶m an toµn ®êi sèng cho ngêi lao ®éng vµ gia ®×nh hä, ®ång thêi gãp phÇn b¶o ®¶m an toµn x· héi.” Qua kh¸i niÖm trªn, cã thÓ rót ra mét sè ®iÓm c¬ b¶n sau: - §èi tîng cña BHXH chÝnh lµ phÇn thu nhËp cña ngêi lao ®éng bÞ biÕn ®éng, gi¶m hoÆc mÊt ®i do bÞ gi¶m hoÆc mÊt kh¶ n¨ng lao ®éng do c¸c biÕn cè nh ®· nªu trªn tõ ®ã ®Ó gióp æ ®Þnh cuéc sèng cña b¶n th©n ngêi lao ®éng vµ gia ®×nh hä. ChÝnh v× yÕu tè nµy mµ BHXH ®îc coi lµ mét chÝnh s¸ch lín cña mçi quèc gia vµ ®îc Nhµ níc quan t©m qu¶n lÝ chÆt chÏ. Còng tïy vµo ®iÒu kiÖn kinh tÕ cña mçi níc mµ c¸c quy ®Þnh vÒ ®èi tîng nµy lµ cã sù kh¸c nhau nhng cïng b¶o ®¶m æn ®×nh ®êi sèng cña ngêi lao ®éng. - §èi tîng tham gia BHXH lµ gåm ngêi lao ®éng vµ c¶ ngêi sö dông lao ®éng. Së dÜ ngêi lao ®éng ph¶i ®ãng phÝ v× chÝnh hä lµ ®èi tîng ®îc hëng BHXH khi gÆp rñi ro. Ngêi sö dông lao ®éng ®ãng phÝ lµ thÓ hiÖn sù quan t©m, tr¸ch nhiÖm cña hä ®èi víi ngêi lao ®éng. Vµ sù ®ãng gãp trªn lµ b¾t buéc, ngoµi ra cßn cã sù hç trî cña Nhµ níc. - §Ó ®iÒu hoµ m©u thuÉn gi÷a ngêi lao ®éng vµ ngêi sö dông lao ®éng, ®Ó g¾n bã lîi Ých gi÷a hä, Nhµ níc ®· ®øng ra yªu cÇu c¶ hai bªn cïng ®ãng gãp vµ ®©y còng lµ chÝnh s¸ch x· héi ®îc thùc hiÖn gãp phÇn æn ®Þnh cuéc sèng mét c¸ch hiÖu qu¶ nhÊt. Dùa vµo b¶n chÊt vµ chøc n¨ng cña BHXH mµ Tæ chøc Lao ®éng Quèc tÕ ( ILO) còng ®· ®a ra mét ®Þnh nghÜa kh¸c nh sau: “ BHXH lµ sù b¶o vÖ cña x· héi ®èi víi c¸c thµnh viªn cña m×nh th«ng qua mét lo¹t c¸c biÖn ph¸p c«ng céng (b»ng ph¸p luËt, tr¸ch nhiÖm cña ChÝnh phñ) ®Ó chèng l¹i t×nh tr¹ng khã kh¨n vÒ kinh tÕ vµ x· héi do bÞ mÊt hoÆc gi¶m mÊt thu nhËp g©y ra bëi èm ®au, mÊt kh¶ n¨ng lao ®éng, tuæi giµ, tµn tËt vµ chÕt. H¬n n÷a, BHXH cßn ph¶i b¶o vÖ cho viÖc ch¨m sãc y tÕ, søc khoÎ vµ trî cÊp cho c¸c gia ®×nh khi cÇn thiÕt.” Tõ ®Þnh nghÜa trªn chóng ta thÊy môc tiªu cña BHXH lµ híng tíi sù ph¸t triÓn cña mçi c¸ nh©n vµ toµn x· héi. BHXH thÓ hiÖn sù ®¶m b¶o lîi Ých cña x· héi ®èi víi mçi thµnh viªn tõ ®ã g¾n kÕt mçi c¸ nh©n víi x· héi ®ã. 3. B¶n chÊt vµ chøc n¨ng cña BHXH. §¹i häc Kinh tÕ quèc d©n LuËn v¨n tèt nghiÖp 3.1. B¶n chÊt cña BHXH. Cã thÓ hiÓu BHXH lµ sù bï ®¾p mét phÇn thu nhËp bÞ mÊt cña ngêi lao ®éng khi gÆp ph¶i nh÷ng biÕn cè nh èm ®au, tai nan lao ®éng, bÖnh nghÒ nghiÖp hoÆc tuæi giµ lµm mÊt, gi¶m kh¶ n¨ng lao ®éng, tõ ®ã gióp æn ®Þnh cuéc sèng cña b¶n th©n ngêi lao ®éng vµ gia ®×nh hä. BHXH hiÖn nay ®îc coi lµ mét chÝnh s¸ch x· héi lín cña mçi quèc gia, ®îc nhµ níc quan t©m vµ qu¶n lÝ chÆt chÏ. BHXH xÐt vÒ b¶n chÊt bao gåm nh÷ng néi dung sau ®©y: BHXH lµ sù cÇn thiÕt tÊt yÕu kh¸ch quan g¾n liÒn víi sù ph¸t triÓn cña nÒn kinh tÕ. §Æc biÖt ®èi víi nÒn kinh tÕ hµng ho¸ ho¹t ®éng theo c¬ chÕ thÞ trêng, mèi quan hÖ gi÷a ngêi lao ®éng vµ ngêi sö dông lao ®éng ngµy cµng ph¸t triÓn. Do vËy tr×nh ®é ph¸t triÓn cña nÒn kinh tÕ quyÕt ®Þnh ®Õn sù ®a d¹ng vµ tÝnh hoµn thiÖn cña BHXH. V× vËy cã thÓ nãi kinh tÕ lµ yÕu tè quan träng quyÕt ®Þnh tíi hÖ thèng BHXH cña mçi níc. BHXH, bªn tham gia BHXH, bªn ®îc BHXH lµ ba chñ thÓ trong mèi quan hÖ cña BHXH. Bªn tham gia BHXH gåm ngêi lao ®éng vµ ngêi sö dông lao ®éng (bªn ®ãng gãp), bªn BHXH lµ bªn nhËn nhiÖm vô BHXH, th«ng thêng th× do c¬ quan chuyªn tr¸ch do Nhµ níc lËp ra vµ b¶o trî, bªn ®îc BHXH chÝnh lµ ngêi lao ®éng vµ gia ®×nh hä khi cã ®ñ ®iÒu kiÖn cÇn thiÕt. Tõ ®ã hä ®îc ®¶m b¶o nh÷ng nhu cÇu thiÕt yÕu, gióp hä æn ®Þnh cuéc sèng, gãp phÇn æn ®×nh x· héi. Nh÷ng biÕn cè lµm gi¶m hoÆc mÊt kh¶ n¨ng lao ®éng cña ngêi lao ®éng cã thÓ lµ nh÷ng rñi ro ngÉu nhiªn( tai n¹n, èm ®au, bÖnh nghÒ nghiÖp...), còng cã thÓ lµ c¸c rñi ro kh«ng hoµn toµn ngÉu nhiªn( tuæi giµ, thai s¶n, ...). §ång thêi c¸c biÕn cè nµy cã thÓ x¶y ra trong qu¸ tr×nh lao ®éng hoÆc ngoµi lao ®éng. PhÇn thu nhËp cña ngêi lao ®éng bÞ gi¶m hay mÊt ®i tõ c¸c rñi ro trªn sÏ ®îc thay thÕ hoÆc bï ®¾p tõ nguån quü tËp trung ®îc tån tÝch l¹i do bªn tham gia BHXH ®ãng gãp vµ cã thªm sù hç trî cña NSNN. 3.2. Chøc n¨ng cña BHXH. Chøc n¨ng c¬ b¶n nhÊt cña BHXH lµ thay thÕ, bï ®¾p phÇn thu nhËp cña ngêi lao ®éng khi hä gÆp nh÷ng rñi ro lµm mÊt thu nhËp do mÊt kh¶ n¨ng lao ®éng hay mÊt viÖc lµm. Rñi ro nµy cã thÓ lµm mÊt kh¶ n¨ng lao ®éng tam thêi hay dµi h¹n th× møc trî cÊp sÏ ®îc quy ®Þnh cho tõng trêng hîp. Chøc n¨ng nµy quyÕt ®Þnh nhiÖm vô, tÝnh chÊt vµ c¶ c¬ chÕ tæ chøc ho¹t ®éng cña BHXH. §èi tîng tham gia BHXH cã c¶ ngêi lao ®éng vµ ngêi sö dông lao ®éng vµ cïng ph¶i ®ãng gãp vµo quü BHXH. Quü nµy dïng ®Ó trî cÊp cho ngêi lao ®éng khi gÆp ph¶i rñi ro, sè ngêi nµy thêng chiÕm sè Ýt. BHXH thùc hiÖn c¶ ph©n phèi l¹i thu nhËp theo chiÒu däc vµ chiÒu ngang, gi÷a ngêi lao ®éng khoÎ m¹nh víi ngêi lao ®éng èm ®au, giµ yÕu..., gi÷a nh÷ng ngêi cã §¹i häc Kinh tÕ quèc d©n LuËn v¨n tèt nghiÖp thu nhËp cao ph¶i ®ãng nhiÒu víi ngêi cã thu nhËp thÊp ph¶i ®ãng Ýt. Nh vËy thùc hiÖn chøc n¨ng nµy BHXH cßn cã ý nghÜa gãp phÇn thùc hiÖn c«ng b»ng x· héi, mét môc tiªu quan träng trong chÝnh s¸ch kinh tÕ -x· héi cña mçi quèc gia. Nhê cã BHXH mµ ngêi lao ®éng lu«n yªn t©m lao ®éng, g¾n bã víi c«ng viÖc, n©ng cao n¨ng suÊt lao ®éng. Tõ ®ã gãp phÇn n©ng cao n¨ng suÊt lao ®éng x· héi, t¹o ra cña c¶i vËt chÊt ngµy cµng nhiÒu h¬n, n©ng cao ®êi sèng toµn x· héi. NÕu tríc ®©y, sù trî gióp lµ mang tÝnh tù ph¸t, th× hiÖn nay khi x· héi ®· ph¸t triÓn, viÖc trî gióp ®· ®îc cô thÓ ho¸ b»ng c¸c chÝnh s¸ch, quy ®Þnh cña Nhµ níc. Sù b¶o ®¶m nµy gióp g¾n bã mèi quan hÖ gi÷a ngêi lao ®éng vµ x· héi vµ cµng thóc ®Èy h¬n nghÜa vô cña hä ®èi víi x· héi. Trong thùc tÕ gi÷a ngêi lao ®éng vµ ngêi sö dông lao ®éng cã nh÷ng m©u thuÉn néi t¹i, kh¸ch quan vÒ tiÒn l¬ng, tiÒn c«ng, thêi gian lao ®éng... BHXH ®· g¾n bã lîi Ých gi÷a hä, ®· ®iÒu hoµ ®îc nh÷ng m©u thuÉn gi÷a hä, lµm cho hä hiÓu nhau h¬n. §©y còng lµ mèi quan hÖ biÖn chøng hai bªn ®Òu cã lîi, ngêi lao ®éng th× ®îc ®¶m b¶o cuéc sèng, ngêi sö dông th× sÏ cã mét ®éi ngò c«ng nh©n h¨ng h¸i, tÝch cùc trong s¶n xuÊt. §èi víi Nhµ níc th× BHXH lµ c¸ch chi Ýt nhÊt song hiÖu qu¶ nhÊt v× ®· gi¶i quyÕt nh÷ng khã kh¨n vÒ ®êi sèng cña ngêi lao ®éng vµ gãp phÇn æn ®Þnh s¶n suÊt, æn ®Þnh kinh tÕ - x· héi. 4. Nguyªn t¾c ho¹t ®éng cña BHXH. sau: Nh×n chung hÖ thèng BHXH ®îc thùc hiÖn dùa trªn c¸c nguyªn t¾c Thø nhÊt lµ nguyªn t¾c ®ãng hëng chia sÎ rñi ro; lÊy sè ®«ng bï sè Ýt, lÊy cña ngêi ®ang lµm viÖc bï ®¾p cho ngêi nghØ hëng chÕ ®é BHXH. §©y lµ nguyªn t¾c ho¹t ®éng chung cña ngµnh b¶o hiÓm lµ quü gãp chung cña sè ®«ng bï cho sè Ýt lµ nh÷ng ngêi thiÕu may m¾n gÆp ph¶i nh÷ng rñi ro trong cuéc sèng, trong lao ®éng s¶n xuÊt. PhÇn thÓ hiÖn tÝnh chÝnh s¸ch cña Nhµ níc lµ viÖc rñi ro trong BHXH kh«ng chØ lµ nh÷ng rñi ro thuÇn tuý nh trong b¶o hiÓm th¬ng m¹i mµ cßn cã c¶ nh÷ng rñi ro kh«ng mang tÝnh ngÉu nhiªn nh: tuæi giµ, thai s¶n,... Thø hai lµ møc hëng ph¶i thÊp h¬n tiÒn l¬ng lµm c¨n cø ®ãng BHXH, nhng ph¶i ®¶m b¶o ®îc møc sèng tèi thiÓu cho ngêi hëng kho¶n trî cÊp ®ã. ViÖc quy ®Þnh trªn lµ hoµn toµn hîp lÝ vµ còng lµ quy ®Þnh chung cho tÊt c¶ c¸c níc, song thÊp bao nhiªu cßn tuú thuéc vµo ®iÒu kiÖn kinh tÕ, chÝnh trÞ, x· héi cña mçi níc trong mçi thêi k× kh¸c nhau. Thø ba lµ ph¶i tù chñ vÒ tµi chÝnh, ®©y lµ nguyªn t¾c quan träng trong chÝnh s¸ch BHXH cña c¸c níc. NÕu chØ hoµn toµn phô thuéc vµo Ng©n s¸ch Nhµ níc (NSNN) gièng nh giai ®o¹n tríc c¶i c¸ch n¨m 1995 cña níc ta th× §¹i häc Kinh tÕ quèc d©n LuËn v¨n tèt nghiÖp ®©y thùc sù lµ mét g¸nh nÆng lín cña ®Êt níc. ViÖc thµnh lËp quü BHXH do c¸c bªn tham gia BHXH ®ãng gãp vµ cã sù hç trî cña Nhµ níc lµ hoµn toµn phï hîp. Quü nµy cã thÓ qu¶n lÝ theo c¸c c¸ch thøc kh¸c nhau song ®éc lËp víi NSNN , NSNN chØ bï thiÕu hoÆc tµi trî mét phÇn tuú thuéc vµo quy ®Þnh cña mçi níc kh¸c nhau. 5. C¸c chÕ ®é cña BHXH. §èi víi mçi níc cã nh÷ng hoµn c¶nh kinh tÕ, chÝnh trÞ, x· héi kh¸c nhau nªn BHXH ®îc tæ chøc thùc hiÖn theo nh÷ng quy ®Þnh riªng kh¸c nhau. BHXH ®îc x©y dùng dùa vµo c¸c nguyªn t¾c trªn mét c¸ch thèng nhÊt trªn toµn thÕ giíi vµ ph¶i tu©n thñ c¸c quy ®Þnh sau cña tæ chøc Lao ®éng Quèc tÕ (ILO) vÒ hÖ thèng chÝnh s¸ch BHXH. Trong C«ng íc 102 ®îc ILO th«ng qua ngµy 4/6/1952 cã quy ®Þnh nh÷ng quy ph¹m tèi thiÓu vÒ an toµn x· héi ®· ®a ra 9 chÕ ®é sau: - Ch¨m sãc y tÕ. - Trî cÊp èm ®au. - Trî cÊp thÊt nghiÖp. - Trî cÊp tai n¹n lao ®éng, bÖnh nghÒ nghiÖp. - Trî cÊp tuæi giµ. - Trî cÊp thai s¶n. - Trî cÊp tµn tËt. - Trî cÊp v× mÊt ngêi trô cét gia ®×nh. C¸c thµnh viªn tham gia C«ng íc ph¶i thùc hiÖn Ýt nhÊt lµ 3 trong 9 chÕ ®é nãi trªn, trong ®ã ph¶i cã nhÊt thiÕt 1 trong n¨m chÕ ®é sau ®©y: - Trî cÊp tuæi giµ. - Trî cÊp thÊt nghiÖp. - Trî cÊp tai n¹n lao ®éng, bÖnh nghÒ nghiÖp. - Trî cÊp tµn tËt. - Trî cÊp v× mÊt ngêi trô cét gia ®×nh. Mçi chÕ ®é trong hÖ thèng BHXH khi x©y dùng ph¶i dùa trªn c¸c c¬ së ®iÒu kiÖn kinh tÕ, thu nhËp, tiÒn l¬ng, ... §ång thêi, tuú tõng chÕ ®é mµ cßn ph¶i tÝnh ®Õn c¸c yÕu tè sinh häc, tuæi thä b×nh qu©n, nhu cÇu dinh dìng, §¹i häc Kinh tÕ quèc d©n LuËn v¨n tèt nghiÖp ... ®Ó quy ®Þnh c¸c møc ®ãng, møc hëng, thêi gian hëng vµ ®èi tîng hëng cho hîp lÝ. C¸c chÕ ®é BHXH cã nh÷ng ®Æc ®iÓm chñ yÕu sau ®©y: + C¸c chÕ ®é ®îc x©y dùng theo luËt ph¸p cña mçi níc. + HÖ thèng c¸c chÕ ®é mang tÝnh chÊt chia sÎ rñi ro, chia sÎ tµi chÝnh. + Mçi chÕ ®é ®îc chi tr¶ ®Òu c¨n cø chñ yÕu vµo møc ®ãng gãp cña c¸c bªn tham gia BHXH. + PhÇn lín c¸c chÕ ®é lµ chi tr¶ ®Þnh k×. + §ång tiÒn ®îc sö dông lµm ph¬ng tiÖn chi tr¶ vµ thanh quyÕt to¸n. + Chi tr¶ BHXH nh lµ quyÒn lîi cña mçi chÕ ®é BHXH. + Møc chi tr¶ cßn phô thuéc vµo quü dù tr÷. NÕu quü dù tr÷ ®îc ®Çu t cã hiÖu qu¶ vµ an toµn th× møc chi tr¶ sÏ cao vµ æn ®Þnh. + C¸c chÕ ®é BHXH cÇn ph¶i ®îc ®iÒu chØnh ®Þnh k× ®Ó ph¶n ¸nh hÕt sù thay ®æi cña ®iÒu kiÖn kinh tÕ -x· héi. 6. Quü BHXH vµ ph©n lo¹i quü BHXH. 6.1. Quü BHXH. Nh chóng ta ®· t×m hiÓu trong phÇn 1 ë trªn th× sù ra ®êi cña quü BHXH lµ mét bíc ngoÆt lín ®èi víi ngµnh BHXH trªn toµn thÕ giíi. Quü BHXH lµ mét quü tµi chÝnh ®éc lËp, tËp chung n»m ngoµi NSNN vµ ®îc h×nh thµnh tõ c¸c nguån sau ®©y: - Ngêi sö dông lao ®éng ®ãng gãp, - Ngêi lao ®éng ®ãng gãp, - Nhµ níc ®ãng vµ hç trî thªm, - C¸c nguån kh¸c (nh c¸ nh©n vµ tæ chøc tõ thiÖn ñng hé, l·i tõ c¸c ho¹t ®éng ®Çu t quü nhµn rçi). Tr¸ch nhiÖm tham gia ®ãng gãp BHXH cho ngêi lao ®éng ®îc ph©n chia cho c¶ ngêi lao ®éng vµ ngêi sö dông lao ®éng trªn c¬ së quan hÖ lao ®éng. §iÒu nµy kh«ng ph¶i sù chia sÎ rñi ro, mµ lµ lîi Ých gi÷a hai bªn. Sù ®ãng gãp mét phÇn quü cña ngêi sö dông lao ®éng cho ngêi lao ®éng sÏ tr¸nh ®îc nh÷ng thiÖt h¹i kinh tÕ do ph¶i chi ra mét kho¶n tiÒn lín khi cã rñi ro x¶y ra ®èi víi ngêi lao ®éng mµ m×nh thuª mín. §ång thêi, nã cßn gãp phÇn gi¶m bít m©u thuÉn, kiÕn t¹o mèi quan hÖ tèt ®Ñp gi÷a chñ- thî. VÒ phÝa ngêi lao ®éng, sù ®ãng gãp cña hä võa thÓ hiÖn sù tù g¸nh chÞu chÝnh nh÷ng rñi ro cña chÝnh m×nh, võa cã ý nghÜa rµng buéc nghÜa vô vµ quyÒn lîi mét c¸ch chÆt chÏ. §¹i häc Kinh tÕ quèc d©n LuËn v¨n tèt nghiÖp PhÇn lín c¸c níc trªn thÕ giíi, quü BHXH ®Òu ®îc h×nh thµnh tõ c¸c nguån nªu trªn. Tuy nhiªn, ph¬ng thøc ®ãng gãp vµ møc ®ãng gãp cña c¸c bªn tham gia BHXH cã kh¸c nhau tuú thuéc quy ®Þnh cña mçi níc. HiÖn nay møc ®ãng gãp BHXH cña ngêi lao ®éng vµ ngêi sö dông lao ®éng hiÖn vÉn cßn hai quan ®iÓm. Quan ®iÓm thø nhÊt cho r»ng, ph¶i c¨n cø vµo møc l¬ng c¸ nh©n vµ quü l¬ng c¬ quan, doanh nghiÖp. Quan ®iÓm thø hai l¹i cho r»ng, ph¶i c¨n cø vµo møc thu nhËp c¬ b¶n cña ngêi lao ®éng ®îc c©n ®èi chung trong toµn bé nÒn kinh tÕ quèc d©n ®Ó x¸c ®Þnh møc ®ãng gãp. VÒ møc ®ãng gãp BHXH, mçi níc l¹i cã nh÷ng quy ®Þnh kh¸c nhau. Mét sè níc quy ®Þnh ngêi sö dông lao ®éng ph¶i chÞu toµn bé chi phÝ cho chÕ ®é tai n¹n lao ®éng, ChÝnh phñ tr¶ chi phÝ y tÕ vµ trî cÊp gia ®×nh, c¸c chÕ ®é cßn l¹i c¶ ngêi lao ®éng vµ ngêi sö dông lao ®éng cïng ®ãng gãp mçi bªn mét phÇn b»ng nhau. Trong ®ã, mét sè níc kh¸c l¹i quy ®Þnh, ChÝnh phñ bï thiÕu cho quü BHXH hoÆc chÞu toµn bé chi qu¶n lÝ BHXH .... Quü BHXH ®îc sö dông ®Ó chi tr¶ chñ yÕu cho hai môc ®Ých sau: thø nhÊt lµ chi tr¶ vµ trî cÊp cho c¸c chÕ ®é BHXH nh ®· nªu ë môc 5, cßn l¹i lµ chi tr¶ cho chi phÝ sù nghiÖp qu¶n lÝ BHXH. Trong hai kho¶n chi ®ã th× kho¶n chi thø nhÊt lµ quan träng vµ chiÕm phÇn lín trong quü BHXH. C¸c kho¶n trî cÊp nµy còng ®îc quy ®Þnh vÒ møc trî cÊp vµ thêi gian hëng mét c¸ch cô thÓ vµ cã sù kh¸c biÖt ®èi víi tõng chÕ ®é. T¹i nh÷ng níc kh¸c nhau th× c¸c kho¶n trî cÊp nµy còng ®îc quy ®Þnh kh¸c nhau. 6.2. Ph©n lo¹i quü BHXH: Tuú theo môc ®Ých vµ c¸ch tæ chøc cña nh÷ng hÖ thèng BHXH trªn thÕ giíi mµ quü BHXH ®îc ph©n lo¹i kh¸c nhau: - Ph©n lo¹i theo c¸c chÕ ®é bao gåm: Quü hu trÝ, tö tuÊt; Quü tai n¹n lao ®éng vµ bÖnh nghÒ nghiÖp; Quü thÊt nghiÖp; Quü èm ®au thai s¶n. - Ph©n lo¹i theo tÝnh chÊt sö dông bao gåm: Quü ng¾n h¹n ®Ó chi tr¶ cho c¸c chÕ ®é ng¾n h¹n nh èm ®au, thai s¶n, tai n¹n lao ®éng lµm mÊt kh¶ n¨ng lao ®éng t¹m thêi; Quü dµi h¹n ®Ó chi tr¶ trî cÊp cho c¸c chÕ ®é nh hu trÝ, tö tuÊt. - Ph©n lo¹i theo ®èi tîng tham gia bao gåm: Quü cho c«ng chøc Nhµ níc, quü cho lùc lîng vò trang, quü cho lao ®éng trong c¸c doanh nghiÖp, quü cho c¸c ®èi tîng cßn l¹i. ViÖc ph©n lo¹i quü nh trªn cÇn ®îc thùc hiÖn vµ c©n nh¾c tr¸nh nh÷ng t×nh tr¹ng ph©n nhá quü dÔ g©y ra t×nh tr¹ng mÊt tËp trung, kh«ng cã sù bæ xung vµ hç trî lÉn nhau. ViÖc ph©n chia quü kh«ng hîp lÝ sÏ dÉn tíi nh÷ng §¹i häc Kinh tÕ quèc d©n LuËn v¨n tèt nghiÖp ¶nh hëng xÊu ®Õn viÖc chi tr¶ cho c¸c ®èi tîng, ®Æc biÖt lµ vÊn ®Ò qu¶n lÝ quü mét c¸ch hîp lÝ. Dùa trªn c¸c c¸ch tæ chøc thùc hiÖn c¸c chÕ ®é mµ mçi níc l¹i cã nh÷ng quy ®Þnh kh¸c nhau vÒ c¸c quü thµnh phÇn. C¸c quü thµnh phÇn ph¶i thùc sù phï hîp víi hÖ thèng BHXH ®ã. II. Qu¶n lÝ tµi chÝnh BHXH. 1. Kh¸i niÖm chung vÒ qu¶n lÝ tµi chÝnh BHXH. Tríc tiªn chóng ta cÇn hiÓu kh¸i niÖm vÒ qu¶n lÝ. Qu¶n lÝ lµ nh÷ng ho¹t ®éng nh»m t¸c ®éng mét c¸ch cã tæ chøc, cã ®Þnh híng cña chñ thÓ qu¶n lÝ vµo mét ®èi tîng qu¶n lÝ nhÊt ®Þnh ®Ó ®iÒu chØnh c¸c qu¸ tr×nh x· héi vµ hµnh vi cña con ngêi tõ ®ã cã thÓ duy tr× ®îc tÝnh æn ®Þnh cña ®èi tîng. §èi tîng cña qu¶n lÝ ë ®©y lµ tµi chÝnh BHXH, tµi chÝnh BHXH lµ mét thuËt ng÷ thuéc ph¹m trï tµi chÝnh chØ mét m¾t kh©u tµi chÝnh tån t¹i ®éc lËp trong hÖ thèng tµi chÝnh quèc gia. Tµi chÝnh BHXH tham gia vµo qu¸ tr×nh ph©n phèi vµ sö dông c¸c nguån tµi chÝnh nh»m ®¶m b¶o cuéc sèng cho ngêi lao ®éng vµ gia ®×nh hä khi gÆp rñi ro tõ ®ã ®¶m b¶o sù æn ®Þnh vµ ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi. Nh vËy, nh×n réng ra th× qu¶n lÝ tµi chÝnh BHXH lµ viÖc sö dông tµi chÝnh BHXH nh mét c«ng cô qu¶n lÝ x· héi cña Nhµ níc. Nhµ níc th«ng qua ho¹t ®éng tµi chÝnh BHXH ®Ó thùc hiÖn môc tiªu qu¶n lÝ x· héi ®ã lµ ®¶m b¶o æn ®Þnh cuéc sèng cho nh©n d©n tríc nh÷ng rñi ro lµm gi¶m hoÆc mÊt kh¶ n¨ng lao ®éng hay khi vÒ giµ, gióp ngêi lao ®éng yªn t©m lao ®éng s¶n xuÊt, gãp phÇn thóc ®Èy s¶n xuÊt ph¸t triÓn. BHXH thÓ hiÖn tÝnh u viÖt cña mçi quèc gia, mçi thÓ chÕ x· héi . Cßn hiÓu theo nghÜa hÑp th× qu¶n lÝ tµi chÝnh BHXH lµ qu¶n lÝ thu chi BHXH. Nh vËy qu¶n lÝ tµi chÝnh BHXH chñ yÕu liªn quan tíi viÖc lµm thÕ nµo ®Ó ho¹t ®éng thu chi quü BHXH ®îc thùc hiÖn mét c¸ch b×nh thêng tríc nh÷ng biÕn ®éng cña m«i trêng. BiÕn ®éng ë ®©y lµ nh÷ng biÕn ®éng vÒ ®èi tîng tham gia, ®èi tîng hëng, biÕn ®éng cña m«i trêng sèng, m«i trêng kinh tÕ ..., nh÷ng biÕn ®éng t¸c ®éng trùc tiÕp ®Õn ®êi sèng cña ngêi lao ®éng, ®Õn viÖc thu chi quü BHXH, ¶nh hëng tíi sù ®Çu t t¨ng trëng quü BHXH. Néi dung cña qu¶n lÝ tµi chÝnh BHXH chñ yÕu lµ sù lùa chän vµ x¸c ®Þnh c¸c chÝnh s¸ch, chÕ ®é, quy chÕ vÒ tµi chÝnh BHXH mét c¸ch hîp lÝ vµ lÊy ®ã lµm c¨n cø ®Ó ra quyÕt ®Þnh cô thÓ cña thu chi BHXH thùc hiÖn môc tiªu cña Nhµ níc ®Æt ra. Khi thùc hiÖn qu¶n lÝ tµi chÝnh BHXH cÇn chó ý hai nguyªn t¾c chñ yÕu sau: - Qu¸ tr×nh qu¶n lÝ tµi chÝnh BHXH ph¶i lu«n ®îc tÝnh to¸n, so s¸nh vµ c©n ®èi trong tr¹ng th¸i ®éng: Bëi v× lîng tiÒn mÆt cña quü biÕn ®éng theo tõng chÕ ®é trî cÊp BHXH kh¸c nhau, lîng lao ®éng biÕn ®éng mét c¸ch thêng xuyªn nªn trong qu¶n lÝ, ®Æc biÖt lµ kh©u lËp kÕ ho¹ch ph¶i chó träng tíi vÊn ®Ò nµy. §©y còng lµ mét ®Æc thï trong ngµnh B¶o hiÓm nãi §¹i häc Kinh tÕ quèc d©n LuËn v¨n tèt nghiÖp chung vµ BHXH nãi riªng v× tÝnh ®¶o ngîc chu k× kinh doanh tøc lµ thu phÝ tríc chi tr¶ cho c¸c chÕ ®é sau. Tuy cã sù hç trî cña NSNN, song qu¶n lÝ tµi chÝnh BHXH ph¶i gãp phÇn gi¶m g¸nh nÆng cho NSNN vµ vÉn thùc hiÖn chÝnh s¸ch x· héi nµy mét c¸ch tèt nhÊt. - Quü BHXH ph¶i ®îc b¶o tån vµ ph¸t triÓn: Nh trªn ®· ®Ò cËp th× ngµnh B¶o hiÓm cã ®Æc thï thu phÝ tríc, chi tr¶ sau, thêi gian ®ãng vµ thêi gian hëng cã thÓ kÐo dµi, ®ång tiÒn cã gi¸ trÞ vÒ mÆt thêi gian. Do vËy cÇn ®Çu t ®Ó b¶o tån vµ t¨ng trëng quü mét c¸ch hîp lÝ. §Ó ®¶m b¶o nguyªn t¾c nµy c¬ quan BHXH ph¶i t¨ng cêng kiÓm tra, gi¸m s¸t ho¹t ®éng thu chi vµ qu¶n lÝ quü thùc hiÖn ®Çu t phÇn quü nhµn rçi mét c¸ch cã hiÖu qu¶ vµ tu©n thñ c¸c nguyªn t¾c sau: +An toµn: Môc ®Ých cña quü lµ b¶o ®¶m chi tr¶ l¬ng hu vµ c¸c trî cÊp BHXH cho ngêi lao ®éng. V× vËy, quü dï cã ®Çu t vµo lÜnh vùc nµo còng ph¶i ®¶m b¶o an toµn cho kho¶n ®Çu t ®ã. §¶m b¶o an toµn lµ kh«ng chØ b¶o toµn vèn ®Çu t vÒ danh nghÜa, mµ cßn lµ b¶o toµn vÒ c¶ gi¸ trÞ thùc tÕ, ®iÒu nµy cµng cã ý nghÜa quan träng trong thêi k× l¹m ph¸t. Nãi c¸ch kh¸c th× ®Çu t quü ph¶i lùa chän lÜnh vùc ®Ó gi¶m thiÓu rñi ro. + HiÖu qu¶: §©y lµ môc tiªu cña viÖc ®Çu t t¨ng trëng quü do vËy nguyªn t¾c nµy rÊt quan träng vµ ph¶i ®îc ®i liÒn víi nguyªn t¾c thø nhÊt. L·i ®Çu t kh«ng chØ gãp phÇn ®¶m b¶o kh¶ n¨ng thanh to¸n cho c¸c kho¶n chi mµ cßn gãp phÇn cho phÐp h¹ tØ lÖ ®ãng gãp cña ngêi lao ®éng vµ ngêi sö dông lao ®éng. + Kh¶ n¨ng thanh to¸n (tÝnh lu chuyÓn cña vèn): §©y còng lµ yªu cÇu ®Æc thï cña nghµnh do c¸c kho¶n chi tr¶ lµ ph¸t sinh sau vµ kÐo dµi nªn c¸c kho¶n ®Çu t ph¶i ®¶m b¶o tÝnh thanh kho¶n ®Ó dÔ dµng chi tr¶ cho c¸c ®èi tîng kÞp thêi. §Æc biÖt tr¸nh nh÷ng kho¶n ®Çu t dÔ víng vµo nh÷ng vÊn ®Ò tån kho¶n. C¸c h×nh thøc ®Çu t dÔ thanh kho¶n vµ an toµn thêng ®îc u tiªn thùc hiÖn tríc. + Cã lîi Ých kinh tÕ, x· héi: Lµ mét quü tµi chÝnh ®Ó thùc hiÖn chÝnh s¸ch x· héi, do ®ã trong qu¸ tr×nh ®Çu t ph¶i lu ý ®Õn viÖc n©ng cao phóc lîi cho ngêi d©n, ph¶i ra søc c¶i thiÖn chÊt lîng chung cho ®êi sèng d©n c cña ®Êt níc. C¸c h×nh thøc, h¹ng môc ®Çu t ph¶i ®Æt vÊn ®Ò hiÖu qu¶ kinh tÕ x· héi lªn hµng ®Çu. Ho¹t ®éng ®Çu t t¨ng trëng quü BHXH kh¸c víi c¸c ho¹t ®éng ®Çu t kh¸c víi môc tiªu lîi nhuËn lµm ®Çu v× BHXH chÝnh lµ mét chÝnh s¸ch quan träng trong hÖ thèng An sinh x· héi cña mçi níc. 2. Néi dung qu¶n lÝ tµi chÝnh BHXH. sau: Nh×n chung, qu¶n lÝ tµi chÝnh BHXH bao gåm bèn néi dung c¬ b¶n §¹i häc Kinh tÕ quèc d©n LuËn v¨n tèt nghiÖp - Qu¶n lÝ thu BHXH. - Qu¶n lÝ chi BHXH. - Qu¶n lÝ ho¹t ®éng ®Çu t t¨ng trëng quü. - Qu¶n lÝ c©n ®èi quü BHXH. 2.1. Qu¶n lÝ thu BHXH. Qu¶n lÝ thu gi÷ vai trß quan träng vµ quyÕt ®Þnh ®Õn sù thµnh c«ng cña qu¸ tr×nh thu BHXH, tõ ®ã quyÕt ®Þnh ®Õn søc m¹nh quü BHXH ®Ó ®¶m b¶o cho viÖc chi tr¶ cho c¸c chÕ ®é trî cÊp. Tríc tiªn chóng ta ph¶i n¾m ®îc néi dung thu gåm hai kho¶n thu tõ ngêi lao ®éng vµ ngêi sö dông lao ®éng. §©y lµ kho¶n thu lín nhÊt vµ ®ãng vai trß quan träng, quyÕt ®Þnh. C¸c kho¶n thu kh¸c nh: thu tõ c¸c quü cña c¸c tæ chøc, c¸ nh©n tõ thiÖn hay sù hç trî cña NSNN lµ nhá, NSNN chØ bï ®¾p cho nh÷ng trêng hîp cÇn thiÕt. H¬n n÷a ®©y lµ kho¶n thu mµ tæ chøc BHXH còng kh«ng thÓ tù ®iÒu chØnh ®îc v× nã mang tÝnh thô ®éng. Do vËy mµ c«ng t¸c qu¶n lÝ thu chØ tËp chung vµo nguån thu tõ hai ®èi tîng chÝnh ngêi lao ®éng vµ ngêi sö dông lao ®éng. Néi dung cña qu¶n lÝ thu l¹i tËp chung vµo ba ®èi tîng chÝnh sau ®©y: Qu¶n lÝ ®èi tîng tham gia BHXH: §©y lµ viÖc ®Çu tiªn mµ mçi tæ chøc BHXH khi thùc hiÖn quan t©m ®Õn, thêng c¸c ®èi tîng nµy ®îc quy ®Þnh râ trong c¸c v¨n b¶n quy ph¹m ph¸p luËt cña Nhµ níc. H¬n thÕ n÷a BHXH còng ho¹t ®éng trªn nguyªn t¾c san sÎ rñi ro vµ tu©n theo quy luËt sè ®«ng bï sè Ýt nªn viÖc tham gia ®Çy ®ñ cña c¸c ®èi tîng tham gia BHXH lµ viÖc rÊt quan träng. Qu¶n lÝ ®èi tîng tham gia cÇn thùc hiÖn c¸c c«ng viÖc sau: + Qu¶n lÝ sè lîng ®¨ng kÝ tham gia BHXH. + Qu¶n lÝ ®èi tîng b¾t buéc tham gia BHXH theo quy ®Þnh. + Qu¶n lÝ c«ng t¸c cÊp sæ BHXH: V× ®©y lµ c¨n cø x¸c ®Þnh qu¸ tr×nh ®ãng gãp, ngµnh nghÒ lao ®éng, thêi gian lao ®éng, tªn ngêi lao ®éng vµ mét sè th«ng tin kh¸c. Qu¶n lÝ quü l¬ng cña c¸c doanh nghiÖp: Theo nh÷ng quy ®Þnh hiÖn hµnh nh ngµy nay th× phÝ thu BHXH thêng ®îc tÝnh theo phÇn tr¨m tæng quü l¬ng cña doanh nghiÖp vµ tiÒn l¬ng th¸ng cña ngêi lao ®éng nªn quü l¬ng cßn lµ c¬ së ®Ó qu¶n lÝ thu mét c¸ch thuËn lîi. Dùa trªn quü l¬ng cña doanh nghiÖp BHXH cã thÓ ®¶m b¶o thu ®óng, thu ®ñ vµ h¹n chÕ ®îc t×nh tr¹ng gian lËn trèn ®ãng BHXH. Bªn c¹nh ®ã chÝnh c¸c doanh nghiÖp trë thµnh nh÷ng “®¹i lÝ” thùc hiÖn thu vµ chi tr¶ trùc tiÕp cho mét vµi chÕ ®é lµ thùc sù thuËn lîi cho c«ng t¸c thu phÝ nãi riªng vµ c«ng t¸c thùc hiÖn c¸c chÕ ®é BHXH nãi chung. §¹i häc Kinh tÕ quèc d©n LuËn v¨n tèt nghiÖp Qu¶n lÝ tiÒn thu BHXH: C¸c ®¬n vÞ, doanh nghiÖp sÏ thùc hiÖn nép phÝ th«ng qua tµi kho¶n cña BHXH. Do vËy, BHXH khã n¾m b¾t ®îc t×nh h×nh thu. §Ó ®¶m b¶o thu ®óng, thu ®ñ, kÞp thêi cÇn cã nh÷ng quy ®Þnh râ rµng vÒ thêi gian nép, hÖ thèng tµi kho¶n thu nép ph¶i thuËn lîi vµ an toµn cho viÖc nép. ViÖc n¾m b¾t t×nh h×nh thu BHXH gióp qu¶n lÝ quü dÔ dµng, kÞp thêi ®iÒu chØnh vµ ®¶m b¶o cho c«ng t¸c chi tr¶ ®îc thùc hiÖn mét c¸ch tèt nhÊt. Trong néi dung qu¶n lÝ thu BHXH, tÊt c¶ c¸c ®ãng gãp BHXH sÏ ®îc qu¶n lÝ chung mét c¸ch thèng nhÊt, d©n chñ, c«ng khai trong toµn hÖ thèng. 2.2. Qu¶n lÝ chi BHXH. C¸c kho¶n chi BHXH bao gåm c¸c kho¶n chi cho c¸c chÕ ®é, chi qu¶n lÝ vµ chi kh¸c. Trong ®ã cã thÓ nãi hai kho¶n chi ®Çu lµ rÊt lín ®Æc biÖt lµ chi cho c¸c chÕ ®é, h¬n n÷a kho¶n chi nµy chÝnh lµ thÓ hiÖn sù b¶o ®¶m cuéc sèng cña chÝnh s¸ch BHXH. V× vËy nh¾c ®Õn qu¶n lÝ chi lµ nh¾c ®Õn hai néi dung chÝnh sau: Qu¶n lÝ ho¹t ®éng chi tr¶ cho c¸c chÕ ®é: Môc tiªu cña ho¹t ®éng qu¶n lÝ chi kh«ng víi môc ®Ých gi¶m kho¶n chi nµy mét c¸ch lín nhÊt cã thÓ mµ qu¶n lÝ ®Ó tr¸nh t×nh tr¹ng chi sai chÕ ®é hoÆc chi kh«ng ®óng ®èi tîng võa tr¸nh l·ng phÝ l¹i ®¶m b¶o c«ng b»ng cho c¸c ®èi tîng tham gia BHXH. Do vËy, ®Ó ®¶m b¶o chi tr¶ trî cÊp ®óng chÕ ®é, ®óng ®èi tîng, kÞp thêi cÇn cã ph¬ng thøc chi hîp lÝ, tæ chøc thùc hiÖn chi tr¶ cho c¸c chÕ ®é thuËn lîi, dÔ dµng. Còng nh qu¶n lÝ ho¹t ®éng thu tríc tiªn chóng ta ph¶i qu¶n lÝ nh÷ng ®èi tîng ®îc hëng c¸c chÕ ®é BHXH. §èi tîng cã thÓ hëng c¸c chÕ ®é chÝnh lµ b¶n th©n ngêi lao ®éng hoÆc ngêi th©n trong gia ®×nh hä. §èi tîng ®îc hëng c¸c chÕ ®é trî cÊp lµ nh÷ng ngêi lao ®éng tham gia ®ãng phÝ BHXH vµ gÆp ph¶i nh÷ng rñi ro lµm mÊt hoÆc gi¶m kh¶ n¨ng lao ®éng dÉn ®Õn mÊt hoÆc gi¶m thu nhËp cña hä. C¸c ®iÒu kiÖn hëng ®îc quy ®Þnh cô thÓ trong c¸c v¨n b¶n, thêng th× møc trî cÊp, lo¹i trî cÊp vµ thêi gian trî cÊp th× phô thuéc vµo møc ®ãng gãp, thêi gian ®ãng gãp, møc ®é hay tØ lÖ th¬ng tËt,...vµ chÝnh biÕn cè mµ ngêi lao ®éng gÆp ph¶i. BHXH ViÖt Nam muèn qu¶n lÝ tèt cÇn cã nh÷ng v¨n b¶n quy ®Þnh râ rµng vµ hîp lÝ vÒ c¸c ®iÒu kiÖn hëng cña c¸c lo¹i chÕ ®é, dùa trªn c¬ së ®ã ®Ó xö lÝ c¸c trêng hîp cho c«ng b»ng. §èi tîng hëng cÇn ®îc xem xÐt vµ kiÓm tra nh»m tr¸nh t×nh tr¹ng chi sai hoÆc chi kh«ng hîp lÝ. Qu¶n lÝ chi cho c¸c chÕ ®é còng cÇn ®îc ph©n lo¹i vµ ph©n cÊp qu¶n lÝ ®Ó dÔ qu¶n lÝ vµ thùc hiÖn chi tr¶ cho thuËn tiÖn. Qu¶n lÝ chi ho¹t ®éng bé m¸y: Sau chi cho c¸c chÕ ®é th× ®©y lµ kho¶n chi lín thø hai cÇn ®îc qu¶n lÝ. Chi qu¶n lÝ cã thÓ hiÓu ®¬n gi¶n lµ kho¶n chi cho bé m¸y tøc lµ tr¶ l¬ng cho c¸n bé, chi cho ®Çu t x©y dùng c¬ b¶n, chi mua s¾m thiÕt bÞ vµ nh÷ng tµi s¶n cè ®Þnh nh»m duy tr× ho¹t ®éng cña tæ chøc BHXH. Møc chi nµy cã thÓ ®îc quy ®Þnh trong ®iÒu lÖ BHXH §¹i häc Kinh tÕ quèc d©n LuËn v¨n tèt nghiÖp hoÆc còng cã thÓ ®îc lËp trong NSNN. Kho¶n chi nµy cÇn ®îc qu¶n lÝ tr¸nh nh÷ng l·ng phÝ kh«ng cÇn thiÕt. Mét sè níc kho¶n chi nµy ®îc NSNN chi tr¶, mét sè níc l¹i do quü BHXH ®¶m b¶o. Song nh×n chung th× chi phÝ qu¶n lÝ lµ ph¶i phï hîp tr¸nh nh÷ng l·ng phÝ kh«ng cÇn thiÕt, song chi phÝ qu¶n lÝ còng ph¶i ®ñ lín ®Ó ®¶m b¶o c¬ së cho ho¹t ®éng qu¶n lÝ cña BHXH ®îc thùc hiÖn dÔ d¹ng. H¬n n÷a l¬ng cho c¸n bé nh©n viªn cña ngµnh BHXH ph¶i c©n b»ng víi c¸c ngµnh kh¸c. 2.3. Qu¶n lÝ ho¹t ®éng ®Çu t nh»m b¶o toµn vµ t¨ng trëng quü. Quü BHXH t¹i mét thêi ®iÓm thêng cã sè tiÒn kÕt d rÊt lín, ®©y lµ c¬ së cña nh÷ng yªu cÇu cÇn b¶o toµn vµ ph¸t triÓn quü. Nh chóng ta ®· biÕt th× quü thu tríc, chi sau, ®Æc biÖt trong ®iÒu kiÖn nÒn kinh tÕ thÞ trêng víi nh÷ng c¬ héi còng nh nh÷ng rñi ro cã thÓ x¶y ra bÊt cø lóc nµo nªn viÖc b¶o toµn vµ ph¸t triÓn quü l¹i trë thµnh nhu cÇu bøc thiÕt. NÕu quü kh«ng chó träng ®Õn vÊn ®Ò ®Çu t cã thÓ sÏ ®øng tríc t×nh tr¹ng béi chi hay nãi c¸ch kh¸c lµ chi vît qu¸ thu. NÕu ®Çu t t¨ng trëng quü cã hiÖu qu¶ th× ®©y lµ mét nguån thu bæ sung rÊt lín cho quü ®Ó ®¶m b¶o c©n ®èi thu chi tõ ®ã gi¶m g¸nh nÆng cho NSNN. §Ó ho¹t ®éng ®Çu t thùc hiÖn ®óng vai trß cña nã th× ph¶i ®¶m b¶o nh÷ng nguyªn t¾c nh an toµn, tr¸nh rñi ro, cã l·i vµ trªn hÕt lµ thùc hiÖn ®îc lîi Ých x· héi. 2.4. Qu¶n lÝ ho¹t ®éng c©n ®èi quü. BHXH lµ chÝnh s¸ch x· héi nªn kh¸c víi c¸c lo¹i h×nh b¶o hiÓm th¬ng m¹i, BHXH ho¹t ®éng kh«ng v× môc tiªu lîi nhuËn mµ môc ®Ých lín nhÊt lµ æn ®Þnh cuéc sèng cña ngêi lao ®éng. Do vËy c©n b»ng thu chi lµ tr¹ng th¸i mong muèn cña mçi níc khi triÓn khai thùc hiÖn BHXH. §Ó c©n ®èi thu chi trªn thùc tÕ thêng ph¶i cã sù hç trî cña NSNN, ®ång thêi th× quü ph¶i t×m cho m×nh nh÷ng nguån thu kh¸c ®Ó ®¶m b¶o c©n b»ng quü. Trong ®ã c¸c kho¶n chi vµ nguån thu ®· ®îc tr×nh bµy ë trªn. Qu¶n lÝ c©n ®èi quü lµ viÖc lµm hÕt søc quan träng nh»m ph¸t hiÖn ra nh÷ng thay ®æi dÉn ®Õn mÊt c©n ®èi ®Ó cã nh÷ng biÖn ph¸p kh¾c phôc kÞp thêi. 3. C¸c nh©n tè ¶nh hëng tíi ho¹t ®éng qu¶n lÝ tµi chÝnh BHXH. §èi víi ngµnh qu¶n trÞ nãi chung vµ c«ng t¸c qu¶n lÝ tµi chÝnh BHXH nãi riªng th× viÖc xem xÐt c¸c yÕu tè t¸c ®éng cña m«i trêng tíi ho¹t ®éng cña ®èi tîng qu¶n lÝ lµ rÊt cÇn thiÕt. C¸c t¸c ®éng cña m«i trêng cã thÓ mang ®Õn nh÷ng th¸ch thøc còng nh nh÷ng c¬ héi cho chÝnh b¶n th©n c¸c ho¹t ®éng tµi chÝnh cña BHXH. Muèn qu¶n lÝ tèt, nhµ qu¶n trÞ cÇn n¾m râ nh÷ng yÕu tè nµy ®Ó ®a ra nh÷ng quyÕt ®Þnh hîp lÝ vµ cã lîi nhÊt cho ®èi tîng qu¶n lÝ. C¸c t¸c ®éng cña m«i trêng thêng ®îc chia lµm hai lo¹i lµ t¸c ®éng cña m«i trêng ngoµi hÖ thèng vµ t¸c ®éng tõ m«i trêng trong hÖ thèng. §¹i häc Kinh tÕ quèc d©n LuËn v¨n tèt nghiÖp T¸c ®éng tõ m«i trêng ngoµi hÖ thèng bao gåm c¸c ¶nh hëng tõ m«i trêng kinh tÕ- chÝnh trÞ- x· héi cña mçi quèc gia. Nh×n réng ra th× cã thÓ lµ c¶ nh÷ng ¶nh hëng cña m«i trêng thÕ giíi. Khi chóng ta xem xÐt c¸c yÕu tè cña BHXH díi gi¸c ®é cña c¸c c«ng íc quèc tÕ mµ Tæ chøc Lao ®éng Quèc tÕ ( ILO) ®· quy ®Þnh. Nhng c¸c nh©n tè m«i trêng trong níc lµ quan träng h¬n. BHXH kh«ng chØ lµ thÓ hiÖn tÝnh u viÖt cña mçi Nhµ níc mµ chÝnh Nhµ níc còng lµ chñ sö dông lao ®éng lín nhÊt trong x· héi. C¸c chÝnh s¸ch, quyÕt ®Þnh cña Nhµ níc t¸c ®éng trùc tiÕp tíi ho¹t ®éng qu¶n lÝ. M«i trêng kinh tÕ nh GDP, thu nhËp b×nh qu©n ®Çu ngêi, gi¸ c¶, t×nh tr¹ng nÒn kinh tÕ t¨ng trëng hay khñng ho¶ng, møc sèng tèi thiÓu, c¸c dÞch vô c«ng céng... . §©y lµ c¸c yÕu tè t¸c ®éng tíi thu chi, c©n ®èi quü BHXH sao cho phï hîp ®¶m b¶o æn ®Þnh cuéc sèng cho ngêi lao ®éng. Bªn c¹ch ®ã cßn cã c¸c yÕu tè nh v¨n ho¸, lèi sèng, truyÒn thèng, tr×nh ®é nhËn thøc,... nã t¸c ®éng ®Õn møc ®é chÊp nhËn, sù ®ång t×nh thùc hiÖn cña mçi c¸ nh©n trong x· h«i. Ch¼ng h¹n nh ë níc ta cã truyÒn thèng “l¸ lµnh ®ïm lµ r¸ch, l¸ r¸ch Ýt ®ïm l¸ r¸ch nhiÒu” rÊt phï hîp víi môc ®Ých triÓn khai BHXH nªn ®îc mäi ngêi ®ång t×nh thùc hiÖn. TÊt c¶ nh÷ng yÕu tè kÓ trªn t¸c ®éng tíi néi dung cña nh÷ng quy ®Þnh trong c¸c quy chÕ qu¶n lÝ tµi chÝnh BHXH ViÖt Nam. Nh÷ng t¸c ®éng cña b¶n th©n c¸c yÕu tè bªn trong hÖ thèng nh ý thøc tù gi¸c cña c¸c ®èi tîng tham gia lµ ngêi lao ®éng vµ ®Æc biÖt lµ chñ sö dông lao ®éng. YÕu tè tr×nh ®é cña c¸c c¸n bé trong ngµnh BHXH, ®iÒu kiÖn lµm viÖc, trang thiÕt bÞ phôc vô c«ng t¸c,....còng ¶nh hëng trùc tiÕp ®Õn c«ng t¸c qu¶n lÝ tµi chÝnh BHXH. Tr×nh ®é c¸n bé cµng cao, c¬ së vËt chÊt kÜ thuËt cang ®Çy ®ñ vµ hiÖn ®¹i th× c«ng t¸c qu¶n lÝ tµi chÝnh BHXH cµng thuËn lîi, thùc hiÖn cµng cã hiÖu qu¶. III. Kinh nghiÖm cña mét sè níc vÒ qu¶n lÝ tµi chÝnh BHXH. TÝnh ®Õn n¨m 1993, trªn thÕ giíi ®· cã 163 níc thùc hiÖn chÝnh s¸ch BHXH, trong ®ã sè c¸c níc thùc hiÖn chÕ ®é hu trÝ, tai n¹n lao ®éng, èm ®au, thai s¶n lµ nhiÒu nhÊt lªn tíi 155 níc, chiÕm kho¶ng 95%, Ýt nhÊt lµ chÕ ®é thÊt nghiÖp lµ cã kho¶ng 63 níc, chiÕm 38,6%. ViÖc thùc hiÖn c¸c chÕ ®é lµ tuú thuéc vµo ®iÒu kiÖn t×nh h×nh kinh tÕ, chÝnh trÞ, x· héi cña mçi níc. Tuy nhiªn xu híng chung hiÖn nay lµ ®ang dÇn thùc hiÖn ngµy cµng ®Çy ®ñ h¬n c¸c chÕ ®é. §èi víi lÞch sö ph¸t triÓn cña ngµnh BHXH trªn thÕ giíi th× BHXH ViÖt Nam cßn rÊt míi, nh vËy chóng ta cÇn häc hái kinh nghiÖm cña c¸c níc ®i tríc. 1. Qu¶n lÝ tµi chÝnh BHXH ciña Céng hoµ Liªn bang §øc. So víi c¸c níc trªn thÕ giíi, Céng hoµ Liªn bang §øc lµ níc cã lÞch sö ph¸t triÓn ®îc coi nh sím nhÊt. §iÒu luËt BHXH ®Çu tiªn ®· ra ®êi vµ thùc §¹i häc Kinh tÕ quèc d©n LuËn v¨n tèt nghiÖp hiÖn tõ nh÷ng n¨m 1850. Cho ®Õn nay, chÝnh s¸ch BHXH ë §øc bao gåm 6 chÕ ®é sau: + B¶o hiÓm thÊt nghiÖp. + B¶o hiÓm y tÕ. + B¶o hiÓm ch¨m sãc søc khoÎ cho ngêi giµ vµ ngêi tµn tËt. + B¶o hiÓm èm ®au. + B¶o hiÓm tai n¹n lao ®éng. + B¶o hiÓm hu trÝ. Ho¹t ®éng BHXH cña Céng hoµ Liªn bang §øc thùc hiÖn theo ba trô cét chÝnh lµ: - HÖ thèng BHXH b¾t buéc. - HÖ thèng BHXH t nh©n. - HÖ thèng BHXH ë c¸c xÝ nghiÖp. Trong ®ã hÖ thèng BHXH b¾t buéc ®îc tæ chøc theo m« h×nh tù qu¶n, b¶o ®¶m tµi chÝnh theo ph¬ng ph¸p lÊy thu bï chi. HÖ thèng BHXH t nh©n vµ hÖ thèng BHXH ë c¸c xÝ nghiÖp ho¹t ®éng theo Bé luËt Lao ®éng cña Liªn bang. Tù chÞu lµ h×nh thøc qu¶n lÝ t¬ng ®èi ®éc lËp víi sù chØ ®¹o cña c¬ quan qu¶n lÝ Nhµ níc cao nhÊt. Cã thÓ hiÓu râ th«ng qua c¬ chÕ qu¶n lÝ chung cña Quü hu trÝ sau. C¬ quan qu¶n lÝ cao nhÊt lµ mét Héi ®ång, héi ®éng nµy bæ nhiÖm Ban ®iÒu hµnh, tõ Ban ®iÒu hµnh sÏ ®iÒu hµnh mäi ho¹t ®éng cña tæ chøc. Ho¹t ®éng tµi chÝnh trong n¨m cña Quü hu trÝ viªn chøc Liªn bang diÔn ra nh sau: Vµo mïa hÌ hµng n¨m, c¸c chuyªn gia cña ChÝnh phñ Liªn bang, tæ chøc BHXH, Tæng côc Thèng kª sÏ dù kiÕn nhu cÇu tµi chÝnh cña n¨m tíi theo ph¬ng ph¸p íc tÝnh. Tõ ®ã ®a ra dù kiÕn sè thu, dù kiÕn sè chi, trªn c¬ së nµy x¸c ®Þnh tØ lÖ thu cho n¨m tíi vµ tiÕn hµnh ®a ra b»ng mét v¨n b¶n cã hiÖu lùc ph¸p luËt. Quü thu thêng lµ ®ñ dïng chi tr¶ cho c¸c ®èi tîng hëng chÕ ®é, chi ho¹t ®éng cña bé m¸y qu¶n lÝ vµ cßn mét kho¶n ®Ó dù tr÷ gäi lµ kho¶n dù tr÷ trÇn. Do sù æn ®Þnh cña nÒn kinh tÕ mµ kho¶n dù tr÷ nµy thêng chØ ë møc ®ñ chi cho c¸c ®èi tîng do quü ®¶m b¶o trong mét th¸ng, tõ n¨m 2001 ®· rót xuèng kho¶n 0,8 th¸ng. C¸ch nµy cã nh÷ng u ®iÓm nh: h¹n chÕ ®îc nh÷ng t¸c ®éng cña m«i trêng kinh tÕ, dÔ dµng c©n ®èi quü, gi¶m thiÓu t×nh tr¹ng béi chi, kh«ng hÒ g©y g¸nh nÆng cho NSNN,... . Céng hoµ Liªn bang §øc kh«ng cã c¸c tæ chøc BHXH thùc hiÖn cïng mét lóc nhiÒu chÕ ®é, mµ th«ng thêng mçi tæ chøc chØ chÞu tr¸ch nhiÖm thu, chi cho mét lo¹i chÕ ®é nhÊt ®Þnh. §iÓm ®¸ng lu ý ë níc nµy lµ nh÷ng c«ng §¹i häc Kinh tÕ quèc d©n LuËn v¨n tèt nghiÖp chøc Nhµ níc ( nh÷ng ngêi ®îc ®Ò cö vµo bé m¸y qu¶n lÝ Nhµ níc) kh«ng ph¶i ®ãng BHXH, nhng hä ®îc nhËn l¬ng hu khi hÕt tuæi lao ®éng. Kho¶n chi nµy ®îc lÊy tõ nguån thu thuÕ ®Ó tr¶. Cã nhiÒu tæ chøc cïng tham gia thùc hiÖn c¸c chÕ ®é BHXH, ®Æc biÖt lµ sù cã mÆt cña c¸c tæ chøc BHXH t nh©n, cã thÓ mang l¹i sù c¹nh tranh gióp cho ho¹t ®éng ngµy cµng hiÖu qu¶. 2. Qu¶n lÝ tµi chÝnh BHXH cña Trung Quèc. Ngay sau khi thµnh lËp níc, ChÝnh phñ Trung Quèc ®· tiÕn hµnh x©y dùng mét hÖ thèng an toµn x· héi, chñ yÕu bao gåm BHXH, cøu trî x· héi, phóc lîi x· héi, trî gióp x· héi. Trong c¸c chÕ ®é ®ã BHXH gi÷ vai trß quan träng nhÊt. §Õn n¨m 1994, Uû ban Thêng vô Quèc héi ®· th«ng qua LuËt Lao ®éng, trong ®ã ch¬ng IX cã nh÷ng quy ®Þnh c¶i c¸ch hÖ thèng BHXH. C¸c chÕ ®é BHXH chØ ®îc ¸p dông ë c¸c khu vùc thµnh thÞ vµ trong c¸c doanh nghiÖp. T¹i c¸c ®Þa ph¬ng ë Trung Quèc ®· cô thÓ ho¸ c¸c chÕ ®é, trong ®ã hai chÕ ®é lµ hu trÝ vµ thÊt nghiÖp ®· ®îc x©y dùng thµnh §iÒu lÖ, c¸c chÕ ®é kh¸c vÒ c¬ b¶n cßn lµ quy ®Þnh t¹m thêi song cã hiÖu lùc kh¸ cao. VÒ nguyªn t¾c mçi chÕ ®é cã mét quü riªng. Nguån quü gåm hai kho¶n: Mét kho¶n do chñ sö dông lao ®éng nép vµ mét kho¶n do ngêi lao ®éng ®ãng. Riªng quü b¶o hiÓm tai n¹n lao ®éng th× chØ do chñ sö dông lao ®éng ®ãng. NSNN sÏ hç trî khi mÊt c©n ®èi thu chi do c¸c nguyªn nh©n bÊt kh¶ kh¸ng, cßn c¸c trêng hîp kh¸c tù ngêi lao ®éng vµ ngêi sö dông lao ®éng b¶o ®¶m. C¸c quü nh×n chung ®îc chia lµm hai phÇn: PhÇn thø nhÊt ®îc ®a vµo tµi kho¶n c¸ nh©n gåm toµn bé sè tiÒn do ngêi lao ®éng ®ãng vµ mét phÇn do chñ sö dông lao ®éng ®ãng; PhÇn thø hai ®îc ®a vµo quü chi chung trong trêng hîp cÇn thiÕt lµ phÇn ®ãng gãp cßn l¹i cña chñ sö dông lao ®éng. Qua ®©y chóng ta nhËn thÊy hiÖn nay cã kh¸ nhiÒu níc qu¶n lÝ quü theo tõng chÕ ®é, ®©y lµ ph¬ng ph¸p qu¶n lÝ mang tÝnh më dÔ thÝch nghi víi nhiÒu ®iÒu kiÖn cña tõng khu vùc, tõng tÇng líp lao ®éng. §Æc biÖt viÖc h×nh thµnh tµi kho¶n c¸ nh©n, b¶n th©n ngêi lao ®éng cã thÓ n¾m b¾t ®îc sè d còng nh hä ®îc hëng hoµn toµn nªn cã nh÷ng sù ®iÒu chØnh tr¸nh t×nh tr¹ng mÊt c«ng b»ng. C¸ch qu¶n lÝ quü nh vËy ®· ph©n ®Þnh ®îc râ tr¸ch nhiÖm cña mçi bªn do vËy tr¸nh t×nh tr¹ng lÉn lén gi÷a c¸c quü, sö dông sai môc ®Ých hay thÊt tho¸t. §¹i häc Kinh tÕ quèc d©n LuËn v¨n tèt nghiÖp Ch¬ng II: Thùc tr¹ng c«ng t¸c qu¶n lÝ tµi chÝnh BHXH t¹i ViÖt Nam I. Giíi thiÖu chung vÒ BHXH ViÖt Nam. 1. Kh¸i qu¸t vÒ sù h×nh thµnh vµ qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña BHXH ViÖt Nam 1.1. BHXH ViÖt Nam giai ®o¹n tríc 1995. Ngay tõ ®Çu cña cuéc kh¸ng chiÕn, mÆc dï cßn rÊt nhiÒu khã kh¨n vµ ph¶i gi¶i quyÕt nhiÒu c«ng viÖc hÖ träng cña ®Êt níc nhng Nhµ níc ta vÉn lu«n dµnh sù quan t©m tíi viÖc tæ chøc thùc hiÖn BHXH. Tríc tiªn ChÝnh phñ c¸ch m¹ng ®· ¸p dông chÕ ®é hu trÝ cò cña Ph¸p ®Ó gi¶i quyÕt quyÒn lîi cho mét sè c«ng chøc ®· lµm viÖc díi thêi Ph¸p, sau ®ã ®i theo kh¸ng chiÕn nay ®· giµ yÕu. Sau c¸ch m¹ng th¸ng T¸m thµnh c«ng do cßn khã kh¨n vÒ nhiÒu mÆt nªn chÕ ®é chØ ®îc thùc hiÖn ®Õn n¨m 1949. N¨m 1950, Hå Chñ TÞch kÝ S¾c lÖnh sè 76/SL ngµy 20/5/1950 ban hµnh quy chÕ c«ng chøc vµ S¾c lÖnh sè 77/SL ngµy 22/5/1950 ban hµnh quy chÕ c«ng nh©n. Theo c¸c S¾c lÖnh trªn, c«ng chøc vµ c«ng nh©n ®· cã nh÷ng quyÒn lîi vÒ chÕ ®é hu trÝ. Nh×n lai chÝnh s¸ch BHXH giai ®o¹n nµy chóng ta cã thÓ nhËn thÊy c¸c chÝnh s¸ch ®îc x©y dùng vµ thùc hiÖn ngay sau khi dµnh ®îc ®éc lËp tuy hoµn c¶nh ®Êt níc cßn rÊt nhiÒu khã kh¨n. MÆt kh¸c c¸c chÝnh s¸ch triÓn khai thùc hiÖn kh«ng ®Çy ®ñ, chØ míi thùc hiÖn ®îc mét sè chÕ ®é c¬ b¶n víi møc trî cÊp thÊp nh»m ®¶m b¶o cuéc sèng tèi thiÓu cho bé phËn c«ng nh©n, viªn chøc Nhµ níc. Nguåc chi 100% lÊy tõ NSNN, cha hÒ cã sù ®ãng gãp cña c¸c bªn. §¹i häc Kinh tÕ quèc d©n LuËn v¨n tèt nghiÖp §Õn ngµy 27/12/1961, ChÝnh phñ ban hµnh §iÒu lÖ BHXH t¹m thêi vÒ c¸c chÕ ®é BHXH cho c¸n bé, c«ng nh©n viªn kÌm theo NghÞ ®Þnh 218/ CP. TiÕp theo ®ã lµ NghÞ ®Þnh 161/CP ngµy 30/10/1964 ban hµnh §iªu lÖ BHXH t¹m thêi ®èi víi qu©n nh©n. Nh vËy ®èi tîng ®îc tham gia BHXH ®· më réng, vµ ¸p dông cho 6 lo¹i chÕ ®é gåm: hu trÝ, mÊt søc lao ®éng, tö tuÊt, èm ®au, thai s¶n, tai n¹n lao ®éng vµ bÖnh nghÒ nghiÖp. Nh vËy lµ c¸c chÕ ®é cña BHXH ViÖt Nam ®îc triÓn khai kh¸ ®Çy ®ñ tõ rÊt sím. H¬n n÷a tµi chÝnh thêi k× nµy b¾t ®Çu quy ®Þnh cã sù ®ãng gãp mét phÇn cña c¸c xÝ nghiÖp, phÇn cßn lai vÉn do NSNN cÊp. §Õn n¨m 1985 cïng víi c¶i c¸ch tiÒn l¬ng, Héi ®ång Bé trëng ®· ban hµnh NghÞ ®Þnh 236/H§BT cã nh÷ng söa ®æi bæ xung quan träng nh t¨ng tØ lÖ ®ãng gãp cña c¸c ®¬n vÞ s¶n suÊt kinh doanh. Tuy vËy, thêi k× nµy do nhiÒu nguyªn nh©n kh¸c nhau, chñ yÕu lµ s¶n xuÊt gÆp khã kh¨n, lµm ¨n thua lç céng víi c¬ chÕ qu¶n lÝ bao cÊp kh«ng hiÖu qu¶ nªn BHXH hÇu nh kh«ng cã thu vµ NSNN vÉn ph¶i bï cÊp lµ chÝnh. §©y còng lµ giai ®o¹n tæ chøc qu¶n lÝ BHXH kh«ng æn ®Þnh, ro nhiÒu Bé ngµnh kh¸c nhau ®¶m nhiÖm ( Bé néi vô, Bé Lao ®éng Th¬ng binh vµ X· h«i, Bé tµi chÝnh, Bé Y tÕ vµ Tæng Liªn ®oµn lao ®éng ViÖt Nam). Song chÞu tr¸ch nhiÖm qu¶n lÝ chÝnh lµ Bé Lao ®éng Th¬ng binh vµ X· h«i vµ Tæng Liªn ®oµn lao ®éng ViÖt Nam. §¹i héi §¶ng toµn quèc lÇn th VI ( th¸ng 12/1986) ®Ò ra ®êng lèi ®æi míi toµn diÖn, xo¸ bá c¬ chÕ tËp trung, quan liªu, bao cÊp, x©y dùng c¬ chÕ míi phï hîp víi quy luËt kh¸ch quan vµ tr×nh ®é ph¸t triÓn cña nÒn kinh tÕ. Cïng víi sù ®æi míi chung cña ®Êt níc, chÝnh s¸ch BHXH còng cã nh÷ng chuyÓn biÕn. Néi dung c¶i c¸ch lÇn nµy tËp trung vµo c¶i c¸ch c¬ chÕ bao cÊp trong qu¶n lÝ, më ra lo¹i h×nh BHXH b¾t buéc vµ BHXH tù nguyÖn. §Õn ngµy 22/6/1993 ChÝnh phñ ban hµnh NghÞ ®Þnh 43/CP vÒ nh÷ng quy ®Þnh t¹m thêi chÕ ®é BHXH. Trong ®ã cã quy ®Þnh t¨ng møc ®ãng BHXH vµ ®Æc biÖt ngêi lao ®éng ph¶i ®ãng BHXH. C¬ chÕ ho¹t ®éng cña BHXH ®îc quy ®Þnh trong ch¬ng XII cña Bé LuËt lao ®éng do Quèc héi kho¸ IX th«ng qua ngµy 23/6/1994, sau ®ã ®îc cô thÓ ho¸ trong §iÒu lÖ BHXH vµ hai NghÞ ®Þnh 12/CP vµ 45/CP ban hµnh n¨m 1995. Tõ ®©y ngµnh BHXH ViÖt Nam chuyÓn sang trang míi trong lÞch sö ph¸t triÓn cña m×nh. 1.2. BHXH ViÖt Nam giai ®o¹n sau 1995. §©y lµ giai ®o¹n chÝnh s¸ch vµ qu¶n lÝ ho¹t ®éng BHXH cã nh÷ng ®æi míi thùc sù tõ c¬ chÕ tËp chung, bao cÊp kh«ng ®ãng BHXH vÉn ®îc hëng BHXH sang ho¹t ®éng theo nguyªn t¾c cã ®ãng cã hëng, cã chia sÎ rñi ro. VÒ qu¶n lÝ ho¹t ®éng BHXH tõ chç ph©n t¸n do nhiÒu c¬ quan kh¸c nhau ®¶m nhËn, nay tËp chung thèng nhÊt vÒ mét ®Çu mèi lµ BHXH ViÖt Nam. Trªn c¬ së quy ®Þnh ®ãng BHXH, chÝnh s¸ch thêi k× nµy x¸c lËp râ c¬ chÕ h×nh thµnh vµ sö dông quü BHXH. Theo ®ã quü BHXH ViÖt Nam do BHXH ViÖt Nam qu¶n lÝ chØ chÞu tr¸ch nhiÖm ®èi víi ngêi lao ®éng tõ n¨m 1995 trë §¹i häc Kinh tÕ quèc d©n LuËn v¨n tèt nghiÖp ®i, cßn NSNN ®¶m b¶o chi tr¶ cho nh÷ng ®èi tîng nghØ lµm viÖc tríc n¨m 1995. BHXH ViÖt Nam më réng ®èi tîng tham gia, bao gåm thªm c¸c doanh nghiÖp kinh tÕ cã sö dông 10 lao ®éng trë lªn ( hiÖn nay lµ b¾t buéc ®èi víi mäi doanh nghiÖp cã sö dông lao ®éng); c¸n bé x· phêng, thÞ trÊn; c¸c lao ®éng lµm viÖc trong c¸c c¬ së Y tÕ, Gi¸o dôc, V¨n ho¸ vµ ThÓ thao ngoµi c«ng lËp. BHXH còng quy ®Þnh l¹i hiÖn nay chØ cßn 5 chÕ ®é trî cÊp : èm ®au; tai n¹n lao ®éng vµ bÖnh nghÒ nghiÖp; thai s¶n; hu trÝ vµ tö tuÊt (bá chÕ ®é nghØ mÊt søc lao ®éng). §iÒu lÖ BHXH vµ hai NghÞ ®Þnh 12/CP vµ 45/CP lµ nh÷ng quy ®Þnh ph¸p lÝ ®îc thùc hiÖn ®Õn nay vµ chØ cã nh÷ng söa ®æi nhá. Víi môc ®Ých: +Thùc hiÖn c¶i c¸ch tæ chøc bé m¸y cña ChÝnh phñ trong t×nh h×nh míi trong ch¬ng tr×nh tæng thÓ c¶i c¸ch hµnh chÝnh Nhµ níc giai ®o¹n 20012010. +Phôc vô vµ ®¸p øng yªu cÇu tèt h¬n cho ngêi tham gia BHXH, BHYT vµ t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho c¸c c¬ quan, ®¬n vÞ, tæ chøc sñ dông ngêi lao ®éng ®ãng b¶o hiÓm theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt. +Ph¸t triÓn vµ n©ng cao hiÖu qu¶ sö dông nguån lùc cña c¶ hÖ thèng BHXH vµ BHYT. Ngµy 24/1/2002 Thñ tíng ChÝnh phñ ban hµnh QuyÕt ®Þnh sè 20/2002/ Q§- TTg vÒ viÖc chuyÓn BHYT sang BHXH ViÖt Nam. Ngµy 16/12/2002 ChÝnh phñ ban hµnh NghÞ ®Þnh sè 100/CP quy ®Þnh chøc n¨ng, nhiÖm cô, quyÒn h¹n vµ c¬ cÊu tæ chøc cña BHXH ViÖt Nam. Trong ®ã kh¼ng ®Þnh BHXH ViÖt Nam lµ c¬ quan sù nghiÖp thuéc ChÝnh phñ, cã chøc n¨ng thùc hiÖn chÝnh s¸ch, chÕ ®é BHXH, BHYT (gäi chung lµ BHXH) vµ qu¶n lÝ Quü BHXH theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt. §Õn th¸ng 1/2003 Thñ tíng ChÝnh phñ tiÕp tôc ra QuyÕt ®Þnh sè 02/2003/Q§- TTg ban hµnh vÒ quy chÕ qu¶n lÝ tµi chÝnh ®èi víi BHXH ViÖt Nam. KÌm theo ®ã lµ Quy chÕ qu¶n lÝ tµi chÝnh ®èi víi BHXH ViÖt Nam bao gåm nh÷ng quy ®Þnh chung ¸p dông trong qu¶n lÝ tµi chÝnh. 2. ChÝnh s¸ch BHXH ViÖt Nam tõ n¨m 1995 ®Õn nay. NghÞ ®Þnh sè 12/CP ban hµnh ngµy 26/1/1995 cña chÝnh phñ ban hµnh §iÒu lÖ BHXH ¸p dông ®èi víi c¸n bé, c«ng nh©n, viªn chøc Nhµ níc vµ mäi ngêi lao ®éng theo lo¹i h×nh BHXH b¾t buéc ®Ó thùc hiÖn thèng nhÊt trong c¶ níc. C¸c chÕ ®é BHXH trong §iÒu lÖ nµy gåm cã: chÕ ®é trî cÊp èm ®au, chÕ ®é trî cÊp thai s¶n, chÕ ®é trî cÊp tai n¹n lao ®éng- bÖnh nghÒ nghiÖp, chÕ ®é trî cÊp hu trÝ, chÕ ®é trî cÊp tö tuÊt. Nh÷ng ngêi lµm viÖc ë nh÷ng