Môc lôc
më ®Çu................................................................................................................................................. 1
1. Lý do chän ®Ò tµi...................................................................................................................... 1
2. Môc ®Ých nghiªn cøu............................................................................................................... 2
3. §èi tîng vµ ph¹m vi nghiªn cøu...................................................................................... 2
4. Gi¶ thuyÕt khoa häc.............................................................................................................. 2
5. NhiÖm vô nghiªn cøu............................................................................................................... 2
6. Ph¬ng ph¸p nghiªn cøu......................................................................................................... 3
7. CÊu tróc luËn v¨n................................................................................................................... 4
Ch¬ng 1:.............................................................................................................................................. 5
Ph¬ng ph¸p thùc nghiÖm khoa häc vËt lý...................................................................5
1.1. Ph¬ng ph¸p nhËn thøc khoa häc..................................................................................................... 5
1.1.1.Kh¸i niÖm vÒ ph¬ng ph¸p............................................................................................................... 5
1.1.2. Ph¬ng ph¸p nhËn thøc khoa häc.................................................................................................. 6
1.1.3. Ph©n lo¹i hÖ thèng ph¬ng ph¸p nhËn thøc khoa häc...................................................................7
1.2. Ph¬ng ph¸p thùc nghiÖm trong nghiªn cøu vËt lý cña nhµ khoa häc...........................................7
1.2.1. Ph¬ng ph¸p thùc nghiÖm............................................................................................................... 7
1.2.2. Vai trß cña ph¬ng ph¸p thùc nghiÖm trong nghiªn cøu vËt lý......................................................8
1.2.3. CÊu tróc vµ tÝnh chÊt cña ph¬ng ph¸p thùc nghiÖm.....................................................................9
1.3. Ph¬ng ph¸p thùc nghiÖm trong nhËn thøc vËt lý cña häc sinh vµ t¸c dông cña viÖc båi dìng ph¬ng ph¸p thùc nghiÖm vËt lý cho häc sinh ®èi víi viÖc n©ng cao hiÖu qu¶ d¹y häc.........................17
Ch¬ng 2:............................................................................................................................................ 19
Båi dìng ph¬ng ph¸p thùc nghiÖm cho häc sinh Th«ng qua d¹y häc phÇn
dao ®éng vµ sãng c¬ häc....................................................................................................... 19
2.1. D¹y häc ph¬ng ph¸p thùc nghiÖm th«ng qua bµi häc nghiªn cøu tµi liÖu míi...........................19
2.1.1. X©y dùng bµi häc têng minh ph¬ng ph¸p thùc nghiÖm cña nhËn thøc VËt lý............................20
2.1.2. D¹y kh«ng têng minh ph¬ng ph¸p thùc nghiÖm th«ng qua bµi häc nghiªn cøu tµi liÖu míi.....29
2.2. D¹y häc ph¬ng ph¸p thùc nghiÖm th«ng qua bµi tËp thÝ nghiÖm...............................................38
2.2.1. Kh¸i niÖm vµ ph©n lo¹i bµi tËp thÝ nghiÖm VËt lý.......................................................................38
2.2.2. Ph¬ng ph¸p biªn so¹n vµ lùa chän bµi tËp thÝ nghiÖm...............................................................41
2.2.3. C¸c bµi tËp thÝ nghiÖm phÇn dao ®éng vµ sãng c¬ häc...............................................................42
2.2.4. Ph¬ng ph¸p d¹y häc bµi tËp thÝ nghiÖm vËt lý.............................................................................45
2.3. D¹y häc ph¬ng ph¸p thùc nghiÖm th«ng qua thÝ nghiÖm thùc tËp.............................................50
2.3.1. Vai trß thÝ nghiÖm thùc tËp ®èi víi viÖc båi dìng ph¬ng ph¸p thùc nghiÖm – C¸c lo¹i thÝ
nghiÖm thùc tËp..................................................................................................................................... 50
2.3.2. VÝ dô d¹y häc ph¬ng ph¸p thùc nghiÖm th«ng qua thÝ nghiÖm thùc tËp....................................53
Ch¬ng 3:............................................................................................................................................ 54
Thùc nghiÖm s ph¹m.................................................................................................................. 54
3.1. Môc ®Ých thùc nghiÖm s ph¹m:..................................................................................................... 54
3.2. §èi tîng thùc nghiÖm:................................................................................................................... 54
3.3. NhiÖm vô thùc nghiÖm:................................................................................................................. 54
3.4. Néi dung thùc nghiÖm:.................................................................................................................. 55
3.4.1. Lùa chän líp ®èi chøng vµ líp thùc nghiÖm:..............................................................................55
3.4.2. Néi dung thùc nghiÖm:................................................................................................................ 56
3.5. §¸nh gi¸ kÕt qu¶ thùc nghiÖm:..................................................................................................... 56
3.5.1. Lùa chän tiªu chÝ ®¸nh gi¸:......................................................................................................... 57
3.5.2. KÕt qu¶ thùc nghiÖm:.................................................................................................................. 57
KÕt luËn........................................................................................................................................... 63
Tµi liÖu tham kh¶o.................................................................................................................... 64
më ®Çu
1. Lý do chän ®Ò tµi
Ph¬ng ph¸p thùc nghiÖm lµ ph¬ng ph¸p nghiªn cøu còng nh lµ ph¬ng
ph¸p d¹y häc ®Æc trng vµ quan träng nhÊt trong nghiªn cøu vµ d¹y häc vËt
lý. Tri thøc vËt lý phæ th«ng chñ yÕu ®îc t×m ra nhê ph¬ng ph¸p thùc
nghiÖm, c¸c tri thøc vËt lý muèn cã ®îc ®é tin cËy cao th× còng ph¶i ®îc
kiÓm chøng b»ng thùc nghiÖm.
Trong d¹y häc nãi chung vµ d¹y häc vËt lý nãi riªng, nhiÖm vô gi¸o dìng lµ quan träng nhÊt. Tøc lµ nhµ gi¸o ph¶i truyÒn thô cho häc sinh tri
thøc, kü n¨ng vµ ®Æc biÖt lµ ph¬ng ph¸p häc tËp vµ nghiªn cøu vËt lý. Trong
nh÷ng n¨m gÇn ®©y, viÖc ®æi míi ph¬ng ph¸p d¹y häc ®· ®îc c¸c nhµ qu¶n
lý gi¸o dôc vµ ®«ng ®¶o ®éi ngò gi¸o viªn chóng ta chó ý mét c¸ch ®óng
LuËn v¨n th¹c sü gi¸o dôc häc
0
møc. §æi míi ph¬ng ph¸p d¹y häc vËt lý ®Æc biÖt chó ý ®Õn viÖc båi dìng
cho c¸c em häc sinh ph¬ng ph¸p nghiªn cøu vµ häc tËp vËt lý.
Trong ch¬ng tr×nh vËt lý phæ th«ng, cã nh÷ng ch¬ng, nh÷ng phÇn cã
thÓ d¹y b»ng ph¬ng ph¸p thùc nghiÖm vµ còng cã nh÷ng phÇn cã thÓ khã
thùc hiÖn viÖc d¹y häc b»ng ph¬ng ph¸p thùc nghiÖm thµnh c«ng. Dao ®éng
vµ sãng c¬ häc lµ phÇn I trong ch¬ng tr×nh vËt lý 12, trong phÇn nµy gi¸o
viªn cã nhiÒu ®iÒu kiÖn d¹y häc b»ng ph¬ng ph¸p thùc nghiÖm. Bëi v× gi¸o
viªn cã thÓ thùc hiÖn ®îc rÊt nhiÒu thÝ nghiÖm, tõ thÝ nghiÖm nghiªn cøu
kh¶o s¸t ®Õn thÝ nghiÖm kiÓm chøng, minh ho¹. V× thÕ gi¸o viªn cã ®iÒu
kiÖn båi dìng ph¬ng ph¸p thùc nghiÖm cho häc sinh.
H¬n n÷a ®Ó båi dìng ph¬ng ph¸p nghiªn cøu cho c¸c em cßn phô
thuéc rÊt nhiÒu vµo t©m sinh lý cña c¸c em häc sinh. Häc sinh líp 12 lµ häc
sinh cã løa tuæi cao nhÊt trong bËc häc phæ th«ng. ë løa tuæi nµy c¸c em
häc sinh ®· cã ®ñ c¸c ®iÒu kiÖn ®Ó häc tËp vµ nghiªn cøu ph¬ng ph¸p thùc
nghiÖm.
V× vËy t«i ®· lùa chän ®Ò tµi “Båi dìng ph¬ng ph¸p thùc nghiÖm
cho häc sinh th«ng qua d¹y häc phÇn Dao ®éng vµ sãng c¬ häc VËt lý 12”
2. Môc ®Ých nghiªn cøu
Nghiªn cøu ®Ó t×m ra mét hÖ thèng nh÷ng biÖn ph¸p, c¸ch thøc, thao
t¸c ®Ó d¹y phÇn “dao ®éng vµ sãng c¬ häc ë ch¬ng tr×nh vËt lý 12” nh»m
båi dìng cho c¸c em kiÕn thøc, kü n¨ng cña ph¬ng ph¸p thùc nghiÖm trong
nghiªn cøu vËt lý.
3. §èi tîng vµ ph¹m vi nghiªn cøu
3.1. §èi tîng nghiªn cøu
Qu¸ tr×nh d¹y häc vËt lý ë trêng trung häc phæ th«ng
3.2. Ph¹m vi nghiªn cøu
3.2.1. Ch¬ng tr×nh vËt lý 12, phÇn dao ®éng vµ sãng c¬ häc
3.2.2. T©m sinh lý cña c¸c em häc sinh ë løa tuæi häc líp 12
3.2.3. Ph¬ng ph¸p thùc nghiÖm trong nghiªn cøu vµ trong d¹y häc vËt
lý
4. Gi¶ thuyÕt khoa häc
Chóng ta båi dìng cho c¸c em häc sinh n¾m ®îc ph¬ng ph¸p thùc
nghiÖm trong vËt lý th× kh«ng nh÷ng chÊt lîng d¹y häc ®îc n©ng cao mµ
cßn t¹o ®iÒu kiÖn cho c¸c em bíc ®Çu lµm quen víi c«ng viÖc nghiªn cøu
vËt lý.
5. NhiÖm vô nghiªn cøu
5.1. Nghiªn cøu lý luËn vÒ ph¬ng ph¸p thùc nghiÖm
LuËn v¨n th¹c sü gi¸o dôc häc
1
5.2. Nghiªn cøu ch¬ng tr×nh phÇn dao ®éng vµ sãng c¬ häc – VËt
lý 12
5.3. ChuÈn bÞ c¸c thÝ nghiÖm trong phÇn dao ®éng vµ sãng c¬ häc
– VËt lý 12
5.3.1. Lµm c¸c thÝ nghiÖm ®· cã, tr×nh bµy c¸c thao t¸c chuÈn ®Ó lµm
c¸c thÝ nghiÖm ®ã.
5.3.2. L¾p r¸p c¸c thÝ nghiÖm ®· cã thiÕt bÞ nhng cha cã ®iÒu kiÖn ®Ó
lµm.
5.3.3. ChÕ t¹o c¸c thiÕt bÞ thÝ nghiÖm míi, bæ sung c¶i tiÕn c¸c thiÕt bÞ
thÝ nghiÖm ®· cã.
5.3.4. Su tÇm c¸c thÝ nghiÖm m« pháng, thÝ nghiÖm ¶o cho phÇn dao
®éng vµ sãng c¬ häc.
5.4. ChuÈn bÞ mét sè gi¸o ¸n trong phÇn dao ®éng vµ sãng c¬ häc
vËt lý 12, ¸p dông gi¶ng d¹y b»ng ph¬ng ph¸p thùc nghiÖm ®Ó båi dìng ph¬ng ph¸p thùc nghiÖm cho häc sinh.
5.5. ChuÈn bÞ thùc nghiÖm s ph¹m
5.5.1 Lµm c«ng t¸c liªn hÖ c¸c trêng ®Ó cã thÓ trùc tiÕp gi¶ng d¹y hä¨c
nhê gi¸o viªn ë trêng së t¹i gi¶ng d¹y theo ý tëng cña m×nh
5.5.2. Thu thËp, xö lý sè liÖu vµ ®¸nh gi¸ kÕt qu¶.
6. Ph¬ng ph¸p nghiªn cøu
6.1. Nghiªn cøu lý thuyÕt
6.1.1. Nghiªn cøu c¬ së lý luËn vÒ t©m lý häc, gi¸o dôc häc, lý luËn
d¹y häc vËt lý liªn quan ®Õn ph¬ng ph¸p thùc nghiÖm.
6.1.2. Nghiªn cøu c¸c tµi liÖu liªn quan ®Õn phÇn dao ®éng vµ sãng c¬
häc.
6.1.3. Nghiªn cøu c¸c biÖn ph¸p, c¸ch thøc gióp ®ì häc sinh häc tËp
vµ nghiªn cøu b»ng ph¬ng ph¸p thùc nghiÖm.
6.2. Nghiªn cøu thùc nghiÖm
6.2.1. Thùc tr¹ng cña häc sinh vµ gi¸o viªn nghiªn cøu, häc tËp vµ d¹y
häc b»ng ph¬ng ph¸p thùc nghiÖm.
6.2.2 Tæng kÕt kinh nghiÖm b¶n th©n, tham kh¶o ý kiÕn ®ång nghiÖp
®Ó thèng kª c¸c ®iÓm cßn h¹n chÕ cña gi¸o viªn vµ häc sinh trong nghiªn
cøu, häc tËp vµ d¹y häc vËt lý.
6.2.3. TiÕn hµnh thùc nghiÖm s ph¹m t¹i trêng THPT chuyªn Hµ TÜnh
®Ó xem xÐt tÝnh kh¶ thi vµ hiÖu qu¶.
6.2.4. Thèng kª vµ xö lý sè liÖu.
LuËn v¨n th¹c sü gi¸o dôc häc
2
7. CÊu tróc luËn v¨n
LuËn v¨n gåm ba phÇn
7.1. PhÇn më ®Çu
7.2. PhÇn néi dung: Gåm ba ch¬ng
7.2.1. Ch¬ng I: C¬ së lý luËn
7.2.2. Ch¬ng II: Båi dìng ph¬ng ph¸p thùc nghiÖm vËt lý cho häc sinh
th«ng qua d¹y häc phÇn Dao ®éng vµ sãng c¬ häc vËt lý 12.
7.2.3. Ch¬ng III: Thùc nghiÖm s ph¹m
7.3. PhÇn kÕt luËn
7.4. Tµi liÖu tham kh¶o
7.5. Phô lôc
LuËn v¨n th¹c sü gi¸o dôc häc
3
Ch¬ng 1:
Ph¬ng ph¸p thùc nghiÖm khoa häc vËt lý.
1.1. Ph¬ng ph¸p nhËn thøc khoa häc.
1.1.1.Kh¸i niÖm vÒ ph¬ng ph¸p.
Ph¬ng ph¸p theo tõ gèc cña tiÕng Hy L¹p lµ “methodos” cã thÓ hiÓu
theo nghÜa chung lµ tËp hîp nh÷ng thñ ph¸p, nh÷ng c¸ch thøc, nh÷ng con ®êng bao gåm c¸c thao t¸c thùc hµnh hay lý thuyÕt ®Ó ®¹t ®îc môc ®Ých nµo
®ã.
Tuú thuéc vµo môc ®Ých cña hµnh ®éng mµ ph¬ng ph¸p cã nh÷ng
nghÜa hÑp kh¸c nhau.
NÕu môc ®Ých cña hµnh ®éng lµ t×m ra ch©n lý kh¸ch quan th× tËp hîp
c¸c c¸ch thøc, c¸c con ®êng, ph¬ng tiÖn vµ c¸c bíc mµ trÝ tuÖ ph¶i ®i theo
®Ó ®¹t ®îc môc ®Ých ®ã gäi lµ ph¬ng ph¸p nhËn thøc khoa häc.
Mét ®Þnh nghÜa vÒ ph¬ng ph¸p ®îc Heghen ®a ra chøa ®ùng mét néi
hµm s©u s¾c vµ b¶n chÊt, ®îc Lªnin nªu lªn trong t¸c phÈm “Bót ký triÕt
häc” cña m×nh: “Ph¬ng ph¸p lµ ý thøc vÒ h×nh thøc cña sù tù vËn ®éng bªn
trong cña néi dung” [9]. §Þnh nghÜa nµy cho ta rót ra nh÷ng ®Æc trng cña
ph¬ng ph¸p nh sau:
a. Ph¬ng ph¸p chÞu sù chi phèi cña môc ®Ých vµ néi dung.
Cã thÓ biÓu diÔn sù phô thuéc nµy nh s¬ ®å 1.1. M
N
P
NghÜa lµ môc ®Ých (M) vµ néi dung (N) qui
®Þnh ph¬ng ph¸p (P). Môc ®Ých nµo, néi dung nµo th×
S¬ ®å 1.1
ph¬ng ph¸p Êy, kh«ng cã ph¬ng ph¸p v¹n n¨ng cho mäi ho¹t ®éng.
b. Ph¬ng ph¸p bao gåm hai mÆt : MÆt kh¸ch quan vµ mÆt chñ quan.
– MÆt kh¸ch quan g¾n liÒn víi ®èi tîng cña ph¬ng ph¸p, lµ quy luËt
kh¸ch quan chi phèi ®èi tîng mµ chñ thÓ ph¶i ý thøc ®îc.
– MÆt chñ quan cña ph¬ng ph¸p thÓ hiÖn ë chæ, ph¬ng ph¸p chØ tån
t¹i trong ®Çu ãc cña con ngêi, lµ ý thøc cña chñ thÓ, g¾n liÒn víi chñ thÓ sö
dông ph¬ng ph¸p.
c. Ph¬ng ph¸p lµ ho¹t ®éng cã tæ chøc hîp lý.
Theo lý thuyÕt ho¹t ®éng [10] [14], ph¬ng ph¸p lµ mét ho¹t ®éng cã tæ
chøc hîp lý. Ho¹t ®éng bao gåm nhiÒu hµnh ®éng, mçi hµnh ®éng l¹i gåm
nhiÒu thao t¸c. Toµn bé ho¹t ®éng cã mét môc ®Ých lín chung, mçi hµnh
®éng l¹i cã mét môc ®Ých riªng, lµ bé phËn cña môc ®Ých chung. Thao t¸c
kh«ng cã môc ®Ých tù th©n. Nh vËy ph¬ng ph¸p lµ mét hÖ cÊu tróc ®a cÊp,
phøc t¹p.
1.1.2. Ph¬ng ph¸p nhËn thøc khoa häc.
LuËn v¨n th¹c sü gi¸o dôc häc
4
Ph¬ng ph¸p nhËn thøc khoa häc lµ mét ph¹m trï n»m trong ph¹m trï
ph¬ng ph¸p dïng ®Ó chØ tËp hîp nh÷ng thñ ph¸p, nh÷ng thao t¸c trÝ tuÖ vµ
thùc hµnh mµ con ngêi ph¶i ®i theo ®Ó ®¹t ®Õn ch©n lý khoa häc.
Paplop ®Þnh nghÜa ph¬ng ph¸p nhËn thøc khoa häc nh sau: “Ph¬ng
ph¸p nhËn thøc khoa häc lµ quy luËt vËn ®éng néi t¹i cña t duy con ngêi,
xem nh sù ph¶n ¸nh chñ quan thÕ giíi kh¸ch quan. Nãi kh¸c ®i, c¸c ph¬ng
ph¸p nhËn thøc khoa häc cã thÓ xem nh nh÷ng quy luËt kh¸ch quan ®· ®îc
®em cÊy vµo trong nhËn thøc cña con ngêi khi con ngêi sö dông mét c¸ch
cã ý thøc vµ cã kÕ ho¹ch lµm vò khÝ ®Ó gi¶i thÝch vµ c¶i t¹o thÕ giíi.” [17]
§iÒu nµy chøng tá ph¹m trï ph¬ng ph¸p nhËn thøc khoa häc võa mang
tÝnh kh¸ch quan võa mang tÝnh chñ quan. Vµ chóng ta cã thÓ rót ra nh÷ng
nhËn xÐt sau:
– Ph¬ng ph¸p kh«ng thÓ t¸ch rêi néi dung, mµ ph¶i phï hîp néi
dung. §Ó tiÕp nhËn mçi phÇn néi dung ph¶i cã nh÷ng ph¬ng ph¸p ®Æc thï.
– Ph¬ng ph¸p nhËn thøc khoa häc lµ sù thèng nhÊt biÖn chøng gi÷a
tÝnh kh¸ch quan vµ tÝnh chñ quan. Kh¸c víi c¸c kiÕn thøc khoa häc ®¬n
thuÇn mang tÝnh kh¸ch quan, kiÕn thøc vÒ ph¬ng ph¸p nhËn thøc khoa häc
Ýt nhiÒu mang tÝnh chñ quan vµ lu«n trõu tîng. Kh«ng thÓ båi dìng ph¬ng
ph¸p nhËn thøc khoa häc cho häc sinh chØ b»ng bµi gi¶ng lý thuyÕt vÒ ph¬ng ph¸p luËn, nhng còng kh«ng thÓ chØ b»ng hµnh ®éng nhËn thøc mµ
kh«ng cã sù kh¸i qu¸t thµnh ph¬ng ph¸p cho häc sinh.
– Sù liªn hÖ biÖn chøng gi÷a néi dung vµ ph¬ng ph¸p dÉn ®Õn kh«ng
thÓ d¹y ph¬ng ph¸p nhËn thøc khoa häc t¸ch rêi néi dung khoa häc mµ ph¶i
lång vµo nhau.
– Qu¸ tr×nh nhËn thøc khoa häc lµ ho¹t ®éng cã môc ®Ých. V× vËy d¹y
häc ph¬ng ph¸p nhËn thøc khoa häc cÇn lµm næi tÝnh môc ®Ých cña bµi häc.
ViÖc t¹o ra nhu cÇu nhËn thøc lµ ®iÒu kiÖn cÇn ®Ó thùc hiÖn d¹y häc ph¬ng
ph¸p nhËn thøc khoa häc.
1.1.3. Ph©n lo¹i hÖ thèng ph¬ng ph¸p nhËn thøc khoa häc.
C¨n cø vµo møc ®é phæ biÕn vµ ph¹m vi øng dông cña ph¬ng ph¸p mµ
chia lµm ba nhãm ph¬ng ph¸p nhËn thøc khoa häc nh sau:
a. Ph¬ng ph¸p triÕt häc lµ ph¬ng ph¸p chung nhÊt phæ biÕn nhÊt ¸p
dông cho mäi lÜnh vùc cña nhËn thøc. Chóng bao gåm c¸c ph¬ng ph¸p cña
l«gic biÖn chøng, c¸c ph¬ng ph¸p cña lý luËn nhËn thøc: ph©n tÝch, tæng
hîp, so s¸nh, trõu tîng ho¸, kh¸i qu¸t ho¸, cô thÓ ho¸…; C¸c cÆp ph¹m trï
vµ 3 phÐp biÖn chøng duy vËt; suy luËn l«gÝc.
LuËn v¨n th¹c sü gi¸o dôc häc
5
b. Ph¬ng ph¸p riªng réng lµ nhãm c¸c ph¬ng ph¸p cã thÓ ¸p dông
cho mét sè ngµnh khoa häc, trong mét sè ®o¹n cña qu¸ tr×nh nhËn thøc.
c. Ph¬ng ph¸p riªng hÑp lµ nh÷ng ph¬ng ph¸p chØ ¸p dông cho mét
bé phËn cña mét nghµnh khoa häc hoÆc mét sè ngµnh khoa häc.
1.2. Ph¬ng ph¸p thùc nghiÖm trong nghiªn cøu vËt lý cña nhµ
khoa häc.
1.2.1. Ph¬ng ph¸p thùc nghiÖm.
Cã 2 c¸ch hiÓu kh¸c nhau vÒ kh¸i niÖm ph¬ng ph¸p thùc nghiÖm vËt
lý. C¸ch thø nhÊt cho r»ng ph¬ng ph¸p thùc nghiÖm chØ lµ kh©u tiÕn hµnh
thÝ nghiÖm kiÓm tra ®· cã hoÆc ®Ó ®o ®¹c ®¹t ®é chÝnh x¸c cao mét ®¹i lîng
vËt lý nµo ®ã. Nh vËy ph¬ng ph¸p thùc nghiÖm chØ lµ kh©u thÝ nghiÖm vËt
lý. C¸ch hiÓu nµy lµm gi¶m vai trß cña ph¬ng ph¸p thùc nghiÖm trong qu¸
tr×nh nhËn thøc. §©y lµ c¸ch hiÓu ph¬ng ph¸p thùc nghiÖm theo nghÜa hÑp.
C¸ch hiÓu thø 2 cho r»ng ph¬ng ph¸p theo nghÜa réng bao gåm tÊt c¶ c¸c
kh©u cña qu¸ tr×nh nhËn thøc tõ viÖc ®Æt vÊn ®Ò trªn c¬ së c¸c sù kiÖn thùc
nghiÖm hoÆc quan s¸t, ®Õn kh©u ®Ò ra gi¶ thuyÕt, tiÕn hµnh thÝ nghiÖm kiÓm
tra gi¶ thuyÕt, xö lý kÕt qu¶ vµ rót ra kÕt luËn vÒ vÊn ®Ò nghiªn cøu.
C¸ch hiÓu thø hai vÒ ph¬ng ph¸p thùc nghiÖm ®óng víi vai trß vÞ trÝ
cña nã trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña vËt lý häc, ph¬ng ph¸p thùc nghiÖm
båi dìng cho häc sinh cÇn ®îc hiÓu víi néi hµm nµy.
Tøc lµ ph¬ng ph¸p thùc nghiÖm cã c¸c yÕu tè sau:
1. §Æt vÊn ®Ò trªn c¬ së quan s¸t hoÆc sù kiÖn thùc nghiÖm.
2. §Ò xuÊt gi¶ thuyÕt.
3. Suy ra hÖ qu¶ l«gÝc tõ gi¶ thuyÕt.
4. X¸c lËp ph¬ng ¸n thÝ nghiÖm ®Ó kiÓm tra gi¶ thuyÕt hoÆc hÖ qu¶ cña
gi¶ thuyÕt.
5. TiÕn hµnh thÝ nghiÖm, xö lý kÕt qu¶.
6. Rót ra kÕt luËn x¸c nhËn hay b¸c bá gi¶ thuyÕt.
1.2.2. Vai trß cña ph¬ng ph¸p thùc nghiÖm trong nghiªn cøu vËt lý.
Galilª ®îc xem lµ «ng tæ cña ph¬ng ph¸p thùc nghiÖm, lµ ngêi ®Çu tiªn
b¸c bá gi¶ thuyÕt sai lÇm b»ng thÝ nghiÖm vËt lý, víi thÝ nghiÖm næi tiÕng
trªn th¸p Piza (Italia), ngêi ®Çu tiªn híng èng kÝnh thiªn v¨n do chÝnh m×nh
chÕ t¹o ®Ó quan s¸t chuyÓn ®éng cña hµnh tinh chøng minh gi¶ thuyÕt vÒ hÖ
nhËt t©m cña C«pecnic, chÝnh «ng ®· vËn dông ph¬ng ph¸p thùc nghiÖm
mét c¸ch hÖ thèng vµ nªu thµnh ph¬ng ph¸p cña vËt lý.
LuËn v¨n th¹c sü gi¸o dôc häc
6
§¸nh gi¸ vai trß cña thùc nghiÖm, Anhxtanh viÕt: “TÊt c¶ sù nhËn thøc
vÒ thÕ giíi thùc t¹i xuÊt ph¸t tõ thùc nghiÖm vµ hoµn thµnh b»ng thùc
nghiÖm.” [1]
Vai trß thùc nghiÖm còng ®îc ph¶n ¸nh trong chu tr×nh nhËn thøc s¸ng
t¹o cña Razumopxki (s¬ ®å 2). [4], [18]
¤ng ph©n tÝch s¬ ®å nµy nh sau: “Mçi chu tr×nh ®îc b¾t ®Çu b»ng viÖc
lùa chän c¸c nhãm sù kiÖn tõ quan s¸t. Ngêi nghiªn cøu ®Ò ra gi¶ thuyÕt vÒ
b¶n chÊt chung cña chóng. Gi¶ thuyÕt nµy cho phÐp tiªn ®o¸n nh÷ng sù
kiÖn cha biÕt. TÝnh chÊt ®óng ®¾n cña gi¶ thuyÕt ®îc kiÓm tra b»ng thùc
nghiÖm. NÕu hÖ qu¶ gi¶ thuyÕt cña m« h×nh xuÊt ph¸t ®îc thùc nghiÖm
chøng minh th× m« h×nh nªu ra ®îc c«ng nhËn lµ ph¶n ¸nh ®óng tÝnh chÊt
cña hiÖn tîng nghiªn cøu. NÕu kÕt qu¶ thùc nghiÖm phñ ®Þnh gi¶ thuyÕt th×
m« h×nh nªu ra cÇn ph¶i thay ®æi” (trang 14 s¸ch ®· dÉn)
Nh vËy theo Razumopxki,
thùc nghiÖm lu«n lu«n lµ ®iÓm
HÖ qu¶
M« h×nh
xuÊt ph¸t vµ lµ thíc ®o tÝnh
®óng ®¾n cña mäi lý thuyÕt
khoa häc. Ph¬ng ph¸p thùc
nghiÖm ®îc dïng trong ho¹t
Sù kiÖn
Thùc nghiÖm
®éng nhËn thøc m« t¶ thÕ giíi,
nh»m tr¶ lêi c©u hái: “HiÖn tSơ đồ 1.2
îng x¶y ra nh thÕ nµo, tu©n theo
quy luËt nµo, trong ®iÒu kiÖn hoµn c¶nh nµo?”. ViÖc gi¶i thÝch c¬ chÕ cña
hiÖn tîng, tr¶ lêi c©u hái v× sao lµ m¶nh ®Êt cña c¸c ph¬ng ph¸p lý thuyÕt,
lµ nhiÖm vô cña c¸c nhµ vËt lý lý thuyÕt. Tuy nhiªn c¸c kÕt luËn mµ vËt lý lý
thuyÕt nªu ra ®Ó gi¶i thÝch thÕ giíi chØ ®îc coi lµ ch©n lý chõng nµo ®îc
thùc nghiÖm chøng minh.
Nh vËy xÐt vÒ toµn thÓ, ®Ó x©y dùng tri thøc khoa häc vËt lý lu«n cÇn
®Õn thùc nghiÖm vµ ph¬ng ph¸p thùc nghiÖm ®· ®îc c«ng nhËn lµ ph¬ng
ph¸p c¬ b¶n cña VËt lý häc.
1.2.3. CÊu tróc vµ tÝnh chÊt cña ph¬ng ph¸p thùc nghiÖm
1.2.3.1. CÊu tróc cña ph¬ng ph¸p thùc nghiÖm.
Ta xuÊt ph¸t tõ s¬ ®å cña Bunseman vµ Razumopxki (S¬ ®å 1.3). [13]
Mét qu¸ tr×nh nhËn
Vấn đề
Giả thuyết
thøc khoa häc ®Çy ®ñ diÔn Thực tiển
ra theo c¸c giai ®o¹n trªn.
Lý thuyết
Hệ quả
LuËn v¨n th¹c sü gi¸o dôc häc
Sơ đồ 1.3
Định luật
7
Thùc tiÔn lµ ®iÓm xuÊt ph¸t vµ còng lµ môc ®Ých cuèi cïng cña nhËn thøc
khoa häc ®Ó hµnh ®éng trong thùc tÕ ®óng quy luËt. Tõ thùc tiÔn xuÊt hiÖn
nh÷ng hiÖn tîng, sù vËt mµ lý trÝ con ngêi cha gi¶i thÝch ®îc víi tri thøc vµ
kinh nghiÖm ®· cã. Con ngêi t×m c¸ch tr¶ lêi cho c©u hái ®ã. Khi ®ã xuÊt
hiÖn vÊn ®Ò nhËn thøc (còng cã thÓ vÊn ®Ò xuÊt hiÖn trªn c¬ së lý thuyÕt ®·
cã, viÖc nghiªn cøu nh÷ng hÖ qu¶ cña lý thuyÕt ®· cã lµm xuÊt hiÖn nh÷ng
vÊn ®Ò míi). §Ó tr¶ lêi cho c©u hái khoa häc ®Æt ra, ngêi nghiªn cøu b»ng
c¸c thao t¸c t duy vµ c¶ trùc gi¸c khoa häc ®Ó ®Ò ra gi¶ thuyÕt. Gi¶ thuyÕt ®îc thÓ hiÖn b»ng mét hoÆc mét sè ph¸n ®o¸n l«gic mµ tÝnh ch©n thùc cña nã
míi ë d¹ng cã thÓ (tiÒm tµng).
Tõ gi¶ thuyÕt, nhµ khoa häc b»ng suy luËn logic vµ suy luËn to¸n häc
suy ra hÖ qu¶ logic vµ kiÓm tra tÝnh ®óng ®¾n cña hÖ qu¶. ViÖc kiÓm tra nµy
®îc tiÕn hµnh b»ng c¸c thÝ nghiÖm. Mét khi gi¶ thuyÕt ®· ®îc chøng minh
gi¶ thuyÕt trë thµnh ch©n lý khoa häc (hay tri thøc khoa häc). Tri thøc nµy
®îc vËn dông vµo trong thùc tiÔn; qu¸ tr×nh vËn dông l¹i lµm xuÊt hiÖn
nh÷ng vÊn ®Ò tiÕp theo; chu tr×nh nghiªn cøu míi l¹i ®îc b¾t ®Çu nhng ë
møc ®é cao h¬n, hoµn thiÖn h¬n.
Khi khoa häc cha ph¸t triÓn, nhµ nghiªn cøu cïng c¸c ®ång nghiÖp
thùc hiÖn tÊt c¶ c¸c giai ®o¹n cña qu¸ tr×nh nghiªn cøu, thËm chÝ chÝnh hä
cßn chÕ t¹o ra c¸c dông cô ®Ó quan s¸t. Khi khoa häc ph¸t triÓn, viÖc
nghiªn cøu ®îc chuyªn m«n ho¸, mçi nhµ nghiªn cøu lµm viÖc trong mét
lÜnh vùc liªn quan ®Õn mét giai ®o¹n trong chu tr×nh ®· nªu, v× thÕ cã nhµ
vËt lý thùc nghiÖm, cã nhµ vËt lý lý thuyÕt. C¸c nhµ vËt lý khi nghiªn cøu
hä biÕt râ vÞ trÝ cña m×nh trong chu tr×nh nhËn thøc. Cßn khi häc sinh tiÕp
nhËn tri thøc khoa häc, hä kh«ng biÕt ®ang ë giai ®o¹n nµo, nh÷ng th«ng tin
vµ c«ng viÖc mµ hä ®ang lµm cã tÝnh chÊt g× nÕu hä kh«ng biÕt vÒ b¶n th©n
cÊu tróc ho¹t ®éng. §iÒu nµy lµm h¹n chÕ rÊt nhiÒu n¨ng lùc tù nhËn thøc
vµ s¸ng t¹o cña häc sinh.
VËn dông nhËn thøc cña Razumopxki vµo qu¸ tr×nh nhËn thøc vËt lý
b»ng ph¬ng ph¸p thùc nghiÖm, tham kh¶o ý kiÕn cña Buseman, trong luËn
v¨n tiÕn sü cña m×nh, T.S Ph¹m ThÞ Phó cho r»ng ho¹t ®éng nhËn thøc vËt
lý theo ph¬ng ph¸p thùc nghiÖm hiÓu theo nghÜa ®Çy ®ñ cã thÓ biÓu diÔn
theo s¬ ®å sau (s¬ ®å 1.4).
LuËn v¨n th¹c sü gi¸o dôc häc
8
6
1’
Vấn đề
2
Giả
thuyết
3
Hệ quả
lôgic
4
Thí nghiệm
kiểm tra
5
Tri thức
7
1
Thực
tiễn
8
Sơ đồ 1.4
C¸c “cung” 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8 lµ c¸c ho¹t ®éng cÊu thµnh c¸c ho¹t
®éng nhËn thøc.
C¸c “®Ønh” cña s¬ ®å lµ môc ®Ých cña hµnh ®éng. Toµn bé ho¹t ®éng
híng vµo mét môc ®Ých chung lµ c¸c tri thøc vËt lý bao gåm: §Þnh luËt;
thuyÕt vËt lý vµ vËn dông chóng vµo ho¹t ®éng thøc tiÔn.
1.2.3.1.1. §Ò xuÊt vÊn ®Ò nghiªn cøu.
Môc ®Ých cña hµnh ®éng nµy lµ nªu ®îc vÊn ®Ò; ph¸t biÓu vÊn ®Ò thµnh
c©u hái nhËn thøc.
– C¸c thao t¸c: Quan s¸t thùc tiÔn, ghi chÐp sè liÖu quan s¸t, so s¸nh
ph©n tÝch tæng hîp trªn c¬ së nh÷ng tri thøc ®· cã kÕt hîp víi trùc gi¸c
nhËn ra ®iÒu cha gi¶i quyÕt hoÆc gi¶i quyÕt cha triÖt ®Ó.
– ViÖc ®Ò xuÊt vÊn ®Ò nghiªn cøu lµ viÖc lµm khã kh¨n mµ còng
kh«ng ph¶i ai còng lµm ®îc. Ph¶i lµ ngêi am hiÓu rÊt râ vÒ lÞch sö cña vÊn
®Ò, say mª t×m tßi nghiªn cøu, cã ãc ph¸n ®o¸n vµ nghi ngê. Lu«n nh×n
nhËn sù vËt, hiÖn tîng tõ nhiÒu phÝa ®Æc biÖt lµ lu«n ®Æt c©u hái ngîc l¹i.
Khoa häc lµ s¶n phÈm tinh thÇn cña nh÷ng con ngêi dòng c¶m, ham hiÓu
biÕt, tß mß, d¸m nghi ngê (kÓ c¶ nh÷ng vÊn ®Ò ®îc xem lµ hiÓn nhiªn nhÊt).
Logic cña hµnh ®éng ®Ò xuÊt gi¶ thuyÕt rÊt phøc t¹p; ë ®©y cã sù kÕt hîp
quan s¸t, t duy logic vµ trùc gi¸c.
1.2.3.1.2. H×nh thµnh gi¶ thuyÕt khoa häc.
Theo Anhxtanh [6, 18] nhËn thøc khoa häc diÔn ra theo s¬ ®å sau (S¬
®å 1.5).
LuËn v¨n th¹c sü gi¸o dôc häc
9
φ
Hệ các tiên đề
A
Các hệ quả suy
ra từ các tiên đề
φ'
φ''
ξ
Sơ đồ 1.5
¤ng viÕt râ:
1. Chóng ta cã c¸c d÷ liÖu ξ – nh÷ng d÷ liÖu trùc tiÕp cña kinh
nghiÖm c¶m tÝnh
2. A – ®©y lµ nh÷ng tiªn ®Ò, tõ ®ã chóng ta suy ra nh÷ng kÕt luËn, vÒ
mÆt t©m lý A dùa trªn c¬ së ξ. Nhng kh«ng tån t¹i con ®êng logÝc nµo tõ ξ
®Õn A. ChØ tån t¹i mèi quan hÖ trùc gi¸c (t©m lý) vµ mèi liªn hÖ nµy lu«n ®îc lÆp l¹i.
3. Tõ c¸c tiªn ®Ò A, suy ra mét c¸ch logic ®Õn c¸c kh¼ng ®Þnh riªng φ.
4. Nh÷ng kh¼ng ®Þnh φ ®îc ®èi chiÕu víi ξ (kiÓm tra b»ng thùc
nghiÖm).
Nh vËy, trªn c¬ së d÷ kiÖn, d÷ liÖu ®· cã (thu ®îc trong thùc tiÔn, thÝ
nghiÖm), nhµ khoa häc nªu lªn c¸c gi¶ thuyÕt mµ Anhxtanh gäi lµ “tiªn ®Ò”
song kh«ng cã con ®êng logic nµo ®îc chØ ra mµ ë ®©y vai trß cña trùc gi¸c
®ãng vai trß quan träng.
Trùc gi¸c khoa häc ®îc rÌn luyÖn qua mét qu¸ tr×nh tÝch luü vÒ lîng
dÇn dÇn, ®Õn ®é nµo ®ã sÏ ®ét biÕn vÒ chÊt, sù nh¶y vät. Trùc gi¸c lu«n tån
t¹i trong mçi con ngêi, ®ã lµ mét kh¶ n¨ng, nÕu biÕt khai th¸c kh¶ n¨ng nµy
sÏ ®îc bäc lé.
§iÒu nµy cã ý nghÜa lín ®èi víi viÖc båi dìng ph¬ng ph¸p nhËn thøc
cho häc sinh. ViÖc ®Þnh híng hµnh ®éng nhËn thøc cña häc sinh trong häc
tËp theo con ®êng cña nhËn thøc khoa häc, víi viÖc ¸p dông lý thuyÕt
“Vïng ph¸t triÓn gÇn” cña Vg«txky cã thÓ båi dìng cho häc sinh trùc gi¸c
khoa häc.
LuËn v¨n th¹c sü gi¸o dôc häc
10
ViÖc h×nh thµnh gi¶ thuyÕt lµ dùa trªn c¸c d÷ liÖu ®· cã – ®ã lµ sù
tÝch luü vÒ lîng. ë ®©y, vai trß cña ghi nhí rÊt quan träng. Trùc gi¸c cã
quan hÖ chÆt chÏ víi trùc quan vµ tëng tîng. Häc sinh tri gi¸c nhËn biÕt tµi
liÖu trùc quan, t¸ch ra vµ gi÷ l¹i trong ãc nh÷ng yÕu tè riªng lÎ cÇn lÜnh héi.
Nh÷ng hµnh ®éng nµy tiÕn triÓn sinh ®éng, phô thuéc vµo néi dung bµi to¸n
nhËn thøc (vÊn ®Ò ®Æt ra) vµ tr×nh ®é nhËn thøc cña chñ thÓ. Nh vËy, tõ ®èi
tîng trùc quan, h×nh thµnh h×nh tîng theo biÓu tîng ®· ®îc x©y dùng. Sù
biÕn ®æi chÝnh nh÷ng h×nh tîng ®· ®îc h×nh thµnh trªn c¬ së trùc quan lµ sù
biÕn ®æi tÝch cùc trong ãc nh÷ng tri gi¸c ®· cã dÉn ®Õn x©y dùng h×nh tîng
míi kh¸c víi tµi liÖu trùc quan xuÊt ph¸t. Ho¹t ®éng trÝ ãc ë ®©y lµ ho¹t
®éng tëng tîng, nã bao gåm c¶ mét lo¹t nh÷ng hµnh ®éng nh»m ghi nhí
nh÷ng h×nh tîng ban ®Çu ®· h×nh thµnh, thùc hiÖn nh÷ng biÕn ®æi kh¸c
nhau, nh÷ng h×nh tîng ®ã cã c¨n cø vµo yªu cÇu cña c©u hái nhËn thøc. C¸c
biÓu tîng ®îc tÝch luü. Nh vËy, ®øng tríc nh÷ng vÊn ®Ò nhËn thøc, ngêi
nghiªn cøu biÕn ®æi c¸c gi÷ liÖu trong ãc, t×m thÊy sù liªn hÖ gi÷a c¸c biÓu
tîng ®· cã víi c¸c gi÷ kiÖn cña vÊn ®Ò cÇn gi¶i quyÕt, tõ ®ã n¶y sinh “ý tëng” vÒ ph¬ng ph¸p gi¶i quyÕt vÊn ®Ò mét c¸ch trùc gi¸c. KÕt qu¶ lµ nªu ra
®îc gi¶ thuyÕt.
Gi¶ thuyÕt nªu ra ph¶i tho¶ m·n ®îc hai chøc n¨ng: Gi¶i thÝch vµ tiªn
®o¸n. Gi¶ thuyÕt ph¶i s¬ bé gi¶i thÝch ®îc c¸c sù kiÖn thùc nghiÖm ®· biÕt.
Quan träng h¬n, gi¶ thuyÕt ph¶i cã chøc n¨ng tiªn ®o¸n mét hiÖn tîng míi
cha tõng ®îc biÕt ®Õn. Gi¶ thuyÕt lµ mét ph¸n ®o¸n kh«ng ®¬n thuÇn chØ
dùa vµo suy luËn logic (nh ph¸n ®o¸n th«ng thêng) mµ lµ sù kÕt hîp gi÷a
suy luËn logic vµ trùc gi¸c.
1.2.3.1.3. Suy ra hÖ qu¶ logic.
Gi¶ thuyÕt ®îc nªu ra díi d¹ng mét ph¸n ®o¸n: §ã lµ mét nhËn ®Þnh
cã thÓ mang tÝnh b¶n chÊt kh¸i qu¸t. TÝnh ®óng ®¾n cña gi¶ thuyÕt cÇn ph¶i
®îc kiÓm tra. ViÖc kiÓm tra trùc tiÕp mét nhËn ®Þnh kh¸i qu¸t lµ kh«ng thÓ
mµ thay vµo ®ã lµ kiÓm tra hÖ qu¶ cña nã. HÖ qu¶ logic ®îc nªu ra tõ gi¶
thuyÕt trong ph¬ng ph¸p thùc nghiÖm ph¶i tho¶ m·n hai ®iÒu kiÖn:
– Tu©n theo quy t¾c logic hoÆc to¸n häc.
– Cã thÓ kiÓm tra b»ng thÝ nghiÖm vËt lý.
C¸c phÐp suy luËn logic vµ to¸n häc ph¶i dÉn ®Õn kÕt luËn cã d¹ng:
BiÓu thøc to¸n häc biÓu diÔn sù phô thuéc cña c¸c ®¹i lîng vËt lý mµ nh÷ng
®¹i lîng nµy ph¶i ®o ®îc trùc tiÕp hoÆc kÕt luËn ph¶i lµ mét kh¼ng ®Þnh tån
LuËn v¨n th¹c sü gi¸o dôc häc
11
t¹i hay kh«ng tån t¹i mét hiÖn tîng nµo ®ã cã thÓ quan s¸t ®îc trùc tiÕp
hoÆc quan s¸t gi¸n tiÕp qua sù biÕn ®æi cña mét ®¹i lîng vËt lý nµo ®ã.
Gi¶ thuyÕt quy ®Þnh néi dung cña hÖ qu¶ logic th«ng qua t¸c ®éng cña
c¸c quy t¾c suy luËn logic vµ suy luËn to¸n häc ®ång thêi hÖ qu¶ logic lµ
c©u nèi gi÷a gi¶ thuyÕt khoa häc vµ thÝ nghiÖm vËt lý.
1.2.3.1.4. TiÕn hµnh thÝ nghiÖm kiÓm tra
§©y lµ hµnh ®éng ®Æc thï cña ph¬ng ph¸p thùc nghiÖm. Ngêi nghiªn
cøu tù t¹o hiÖn tîng, qu¸ tr×nh trong nh÷ng ®iÒu kiÖn nhÊt ®Þnh cña phßng
thÝ nghiÖm nh»m kiÓm tra tÝnh x¸c thùc cña hÖ qu¶ logic suy ra tõ gi¶
thuyÒt. C¸c thao t¸c t duy vµ thùc hµnh cña hµnh ®éng tiÕn hµnh thÝ nghiÖm
kiÓm tra tÝnh x¸c thùc cña hÖ qu¶ logic.
a. LËp ph¬ng ¸n thÝ nghiÖm
Nhµ nghiªn cøu cÇn ph¶i tr¶ lêi c¸c c©u hái:
– CÇn lµm g× ®Ó xuÊt hiÖn hiÖn tîng? Ph¶i cã c¸c thiÕt bÞ nµo, l¾p r¸p
ra sao? CÇn ®o ®¹i lîng nµo? §o b»ng dông cô g×? §o nh thÕ nµo?
– CÇn ph¶i thay ®æi ®¹i lîng nµo? ¶nh hëng cña sù thay ®æi ®ã ®èi
víi c¸c ®Æc trng kh¸c cña hiÖn tîng?
Nãi chung ph¬ng ¸n thÝ nghiÖm cÇn ®îc x©y dùng díi d¹ng b¶n vÏ, s¬
®å.
b. TiÕn hµnh thÝ nghiÖm: C¨n cø ph¬ng ¸n ®· v¹ch ra, nhµ nghiªn cøu
l¾p r¸p dông cô thÝ nghiÖm theo s¬ ®å vµ tiÕn hµnh thÝ nghiÖm. Mét lo¹t c¸c
thao t¸c ®îc thùc hiÖn.
– L¾p r¸p dông cô theo s¬ ®å.
– TiÕn hµnh thÝ nghiÖm lµm xuÊt hiÖn hiÖn tîng vµ quan s¸t, ®o ®¹c,
ghi chÐp sè liÖu.
c. Xö lý sè liÖu (kÕt qu¶ thÝ nghiÖm): C¸ch xö lý kÕt qu¶ thÝ nghiÖm ®·
®îc v¹ch s½n tõ khi x©y dùng ph¬ng ¸n thÝ nghiÖm. Th«ng thêng cã thÓ xö
lý theo kiÓu lËp b¶ng, lËp tû sè, tÝnh trÞ trung b×nh, vÏ ®å thÞ… C¸c kü n¨ng:
tÝnh to¸n, lÊy sai sè, ®¸nh gi¸ ®é chÝnh x¸c cña phÐp ®o ®îc rÌn luyÖn ë
thao t¸c nµy.
C¨n cø kÕt qu¶ thÝ nghiÖm ngêi nghiªn cøu ®¸nh gi¸ tÝnh ch©n thùc
cña hÖ qu¶.
1.2.3.1.5. Rót ra kÕt luËn.
NÕu kÕt qu¶ thÝ nghiÖm kh¼ng ®Þnh hÖ qu¶ tøc kh¼ng ®Þnh ®iÒu tiªn
®o¸n cña gi¶ thuyÕt th× tÝnh ch©n thùc cña gi¶ thuyÕt còng ®îc kh¼ng ®Þnh.
LuËn v¨n th¹c sü gi¸o dôc häc
12
NÕu kÕt qu¶ thÝ nghiÖm phñ ®Þnh gi¶ thuyÕt, nghÜa gi¶ thuyÕt chØ gi¶i
thÝch ®îc sù kiÖn ®· cã nhng l¹i kh«ng phï hîp víi sù kiÖn míi, ngêi
nghiªn cøu ph¶i xem l¹i hoÆc lµ thÝ nghiÖm hoÆc lµ viÖc suy ra hÖ qu¶ logic
cã sai ph¹m g× kh«ng hoÆc lµ ph¶i xem l¹i chÝnh b¶n th©n gi¶ thuyÕt ®Ó ®iÒu
chØnh thËm chÝ thay ®æi chõng nµo cña kÕt qu¶ thÝ nghiÖm vµ víi hÖ qu¶ cña
lý thuyÕt, chõng ®ã gi¶ thuyÕt nªu ra míi trë thµnh ch©n lý.
1.2.3.1.6. ¸p dông ®Þnh luËt, lý thuyÕt vµo thùc tiÔn.
– ¸p dông ®Þnh luËt ®Ó nghiªn cøu vËt lý: Tõ ®Þnh luËt míi x©y dùng,
c¸c nhµ nghiªn cøu suy ra c¸c hÖ qu¶; ®ã lµ nh÷ng hiÖn tîng míi, quy luËt
míi, thùc nghiÖm míi. Theo Fayman: “LÞch sö c¸c ph¸t minh chøng tá r»ng
khi mét ®Þnh luËt nµo ®ã ®óng th× dùa vµo ®ã ta cã thÓ ph¸t minh ra ®Þnh
luËt míi. Khi chóng ®· ch¾c ch¾n vÒ tÝnh ®óng ®¾n cña mét ®Þnh luËt nµo
®ã mµ trong c¸c quan tr¾c thÊy kh«ng phï hîp th× ®Êy lµ mét ®iÒm b¸o hiÖu
cã hiÖn tîng míi, cha râ”.
Nh vËy, khi mét ®Þnh luËt nµo ®ã ®óng, th× dùa vµo ®ã cã thÓ ph¸t
minh ra ®Þnh luËt míi. Cßn khi tÝnh ®óng ®¾n cña mét ®Þnh luËt hoÆc thuyÕt
nµo ®ã ®· ®îc kh¼ng ®Þnh, mµ trong quan s¸t hoÆc thùc nghiÖm thÊy cã
®iÒu kh«ng phï hîp th× ®ã lµ dÊu hiÖu cã hiÖn tîng míi. Mét d©y chuyÒn
ph¸t minh ®îc t¹o ra.
– ¸p dông ®Þnh luËt (lý thuyÕt) vËt lý vµo thùc tiÔn kü thuËt vµ ®êi
sèng. Cã thÓ nãi vËt lý lµ c¬ së cña ®a sè c¸c ngµnh kü thuËt vµ c¸c qu¸
tr×nh s¶n xuÊt. ViÖc nghiªn cøu khoa häc nh»m môc ®Ých cuèi cïng lµ øng
dông vµo thùc tiÔn, song viÖc ®a thµnh tùu khoa häc vµo øng dông lµ mét
qu¸ tr×nh. Theo thêi gian kho¶ng c¸ch tõ nghiªn cøu ®Õn ¸p dông ®ang ®îc
rót ng¾n l¹i.
Trong d¹y häc vËt lý, viÖc ¸p dông c¸c ®Þnh luËt hoÆc lý thuyÕt lµ viÖc
lµm kh«ng thÓ thiÕu – viÖc ¸p dông nµy ®îc thÓ hiÖn ë c¸c h×nh thøc:
– Bµi häc nghiªn cøu tµi liÖu míi: mµ néi dung kiÕn thøc lµ hÖ qu¶
cña c¸c ®Þnh luËt ®· häc. Lµ viÖc vËn dông ®Þnh luËt trong t×nh huèng míi.
– Bµi häc gi¶i bµi tËp.
– Bµi häc thùc hµnh.
1.2.3.2. TÝnh chÊt cña ph¬ng ph¸p thùc nghiÖm.
a. TÝnh hÖ thèng, tÝnh khoa häc, cã chøc n¨ng nhËn thøc luËn: Ph¬ng
ph¸p thùc nghiÖm lµ sù thÓ hiÖn kh¶ cô thÓ c«ng thøc nhËn thøc cña Lªnin:
“Tõ trùc quan sinh ®éng ®Õn t duy trõu tîng vµ tõ t duy trõu tîng ®Õn thùc
tiÔn ®ã lµ con ®êng nhËn thøc ch©n lý, nhËn thøc hiÖn thùc kh¸ch quan”.
LuËn v¨n th¹c sü gi¸o dôc häc
13
TÝnh khoa häc vµ tÝnh hÖ thèng thÓ hiÖn trong cÊu tróc logic cña ph¬ng
ph¸p. ThÝ nghiÖm kh«ng ph¶i tiÕn hµnh mét c¸ch tuú tiÖn, ngÉu høng mµ
xuÊt ph¸t tõ môc ®Ých râ rµng.
b. Ph¬ng ph¸p thùc nghiÖm lµ sù thèng nhÊt biÖn chøng gi÷a thùc
nghiÖm vµ lý thuyÕt.
Ta biÕt r»ng ph¬ng ph¸p thùc nghiÖm kh«ng chØ ®ãng khung ë chæ c¸c
ph¬ng tiÖn thÝ nghiÖm, c¸c thao t¸c thùc hµnh tay ch©n, mµ lµ sù kÕt hîp
nhuÇn nhuyÔn gi÷a thao t¸c t duy lý thuyÕt vµ thùc hµnh. ThÝ nghiÖm bao
giê còng cã môc ®Ých râ rµng, mµ môc ®Ých nµy ®îc soi räi b»ng mét lý
thuyÕt ®· cã. Lý thuyÕt ®ã lµ sù kh¸i qu¸t hµng lo¹t c¸c sù kiÖn thùc
nghiÖm vµ b»ng thao t¸c t duy lý thuyÕt. Vµ ®Õn lît m×nh thùc nghiÖm kiÓm
tra lý thuyÕt.
1.3. Ph¬ng ph¸p thùc nghiÖm trong nhËn thøc vËt lý cña häc sinh
vµ t¸c dông cña viÖc båi dìng ph¬ng ph¸p thùc nghiÖm vËt lý cho häc
sinh ®èi víi viÖc n©ng cao hiÖu qu¶ d¹y häc.
NhËn thøc vËt lý cña nhµ b¸c häc vµ häc sinh vÒ b¶n chÊt lµ kh«ng
kh¸c nhau, ®ã lµ ®Òu nh»m môc ®Ých x©y dùng tri thøc míi cho chÝnh m×nh
(tuy nhiªn ®èi víi nhµ b¸c häc, tri thøc lµ míi cho toµn nh©n lo¹i, cßn ®èi
víi häc sinh, tri thøc chØ míi víi chÝnh b¶n th©n). ChÝnh v× vËy c«ng cô
nhËn thøc vÒ b¶n chÊt lµ kh«ng kh¸c biÖt. Song vÒ tÝnh chÊt vµ møc ®é th×
kh¸c nhau ®¸ng kÓ. Muèn d¹y thµnh c«ng ph¬ng ph¸p thùc nghiÖm cho häc
sinh cÇn ph¶i lµm s¸ng tá nh÷ng kh¸c biÖt nµy ®Ó cã nh÷ng gia c«ng s ph¹m
cÇn thiÕt.
– Sù kh¸c biÖt vÒ thêi gian: Nhµ vËt lý cã thêi gian dµi ®Ó x©y dùng
mét ®Þnh luËt vËt lý, cã thÓ chØ lµm ®îc mét c«ng ®o¹n trong c¶ qu¸ tr×nh
h×nh thµnh nªn ®Þnh luËt vËt lý ®ã. Cßn ®èi víi häc sinh x©y dùng mét ®Þnh
luËt vËt lý chØ trong mét vµi tiÕt häc.
– Sù kh¸c biÖt vÒ ph¬ng tiÖn: Nhµ b¸c häc cã phßng thÝ nghiÖm víi
m¸y mãc thiÕt bÞ tinh vi, hiÖn ®¹i, cßn häc sinh trong ®iÒu kiÖn nhµ trêng
chØ cã nh÷ng thiÕt bÞ ®¬n gi¶n.
– Nhµ khoa häc x©y dùng tri thøc míi mµ loµi ngêi cha biÕt. Nhµ
khoa häc ph¶i thùc hiÖn mét bíc nh¶y vät (®ét biÕn) ®Ó t×m ra c¸i míi mµ
c¶ nh©n lo¹i cha biÕt – ®ã thùc chÊt lµ ho¹t ®éng s¸ng t¹o. Cßn häc sinh lµ
x©y dùng l¹i c¸i mµ loµi ngêi ®· biÕt, víi sù híng dÉn cña gi¸o viªn, cña tµi
liÖu s¸ch vµ c¸c ph¬ng tiÖn th«ng tin kh¸c. Víi môc ®Ých båi dìng ph¬ng
ph¸p thùc nghiÖm cÇn ph¶i ®Æt häc sinh vµo vÞ trÝ cña nhµ khoa häc ®Ó hä tù
LuËn v¨n th¹c sü gi¸o dôc häc
14
x©y dùng tri thøc cho chÝnh m×nh. Khi ®ã hä sÏ võa lÜnh héi ®îc tri thøc c¬
b¶n, l¹i võa rÌn luyÖn ®îc ph¬ng ph¸p khoa häc.
XÐt ®Õn hiÖu qu¶ d¹y häc lµ xÐt ®Õn chÊt lîng cña s¶n phÈm vµ sù
chÊp nhËn cña x· héi vÒ s¶n phÈm ®ã. HiÖu qu¶ d¹y häc ®îc ®¸nh gi¸ cao
nÕu chÊt lîng s¶n phÈm tèt, ®¸p øng yªu cÇu cña x· héi hiÖn ®¹i: con ngêi
cã vèn tri thøc c¬ b¶n lµm nÒn, t duy nh¹y c¶m s¾c bÐn, cã n¨ng lùc gi¶i
quyÕt vÊn ®Ò, thÝch nghi nhanh chãng víi c«ng viÖc mµ x· héi ph©n c«ng,
cã t¸c phong lµm viÖc khoa häc, ng¨n n¾p, trung thùc, tiÕp cËn nhanh víi
nh÷ng vÊn ®Ò míi n¶y sinh trong x· héi hiÖn ®¹i.
Khi thùc hiÖn viÖc båi dìng ph¬ng ph¸p thùc nghiÖm vËt lý, häc sinh
sÏ ®îc lµm quen víi mét con ®êng x©y dùng tri thøc vËt lý. Häc sinh ®îc
häc kh«ng nh÷ng néi dung c¸c ®Þnh luËt, kh¸i niÖm, lý thuyÕt vËt lý mµ cßn
®îc biÕt tri thøc Êy ®îc t×m ra nh thÕ nµo; h¬n n÷a c¸c em cã thÓ tù m×nh
t×m ra tri thøc Êy; ®îc tr¶i qua tÊt c¶ c¸c giai ®o¹n cña mét chu tr×nh nhËn
thøc khoa häc vËt lý. VÒ mÆt gi¸o dìng häc sinh nhí rÊt l©u vµ khi quªn cã
thÓ tù m×nh x©y dùng l¹i ®îc.
LuËn v¨n th¹c sü gi¸o dôc häc
15
Ch¬ng 2:
Båi dìng ph¬ng ph¸p thùc nghiÖm cho häc sinh
Th«ng qua d¹y häc phÇn dao ®éng vµ sãng c¬ häc
Trong khu«n khæ c¸c h×nh thøc d¹y häc hiÖn nay (hÖ thèng líp – bµi
víi c¸c kiÓu bµi ph©n lo¹i theo môc ®Ých d¹y häc) chóng t«i ®Ò xuÊt c¸c
biÖn ph¸p d¹y häc ph¬ng ph¸p thùc nghiÖm lµ:
– Th«ng qua bµi nghiªn cøu tµi liÖu míi;
– Th«ng qua bµi tËp vËt lý;
– Th«ng qua thÝ nghiÖm thùc tËp.
2.1. D¹y häc ph¬ng ph¸p thùc nghiÖm th«ng qua bµi häc nghiªn
cøu tµi liÖu míi.
Gi¸o tr×nh VËt lý phæ th«ng ®îc biªn so¹n thµnh nh÷ng bµi häc víi
thêi gian tõ 1 ®Õn 2 tiÕt. §ã lµ nh÷ng ®¬n vÞ kiÕn thøc c¬ b¶n thuéc mét
trong c¸c lo¹i kiÕn thøc c¬ b¶n sau: Kh¸i niÖm vËt lý (kh¸i niÖm ®Þnh tÝnh
vµ kh¸i niÖm ®Þnh lîng); ®Þnh luËt vËt lý; thuyÕt vËt lý; c¸c øng dông vËt lý;
c¸c ph¬ng ph¸p nhËn thøc VËt lý. Ho¹t ®éng d¹y häc ®îc tæ chøc sao cho
häc sinh lÜnh héi ®îc kiÕn thøc. Theo Razumopxki ®Ó ph¸t triÓn n¨ng lùc
s¸ng t¹o cña häc sinh cÇn x©y dùng tiÕn tr×nh bµi häc pháng theo c¸c giai
®o¹n nghiªn cøu cña nhµ b¸c häc, gièng nh khi nhµ b¸c häc x©y dùng nªn
tri thøc Êy trong lÞch sö khoa häc, nghÜa lµ häc sinh ®îc kh¸m ph¸ l¹i ®Þnh
luËt. Víi c¸ch x©y dùng bµi häc nh vËy häc sinh ®îc häc ®Þnh luËt díi d¹ng
“bµo thai häc” cña nã, kÕt qu¶ häc sinh võa lÜnh héi ®îc tri thøc c¬ b¶n, võa
®îc båi dìng ph¬ng ph¸p x©y dùng ra tri thøc ®ã.
§Ó häc sinh lÜnh héi ph¬ng ph¸p thùc nghiÖm mét c¸ch tù gi¸c, rÊt cÇn
thiÕt ph¶i ®îc hîp thøc ho¸ mét c¸ch têng minh tri thøc vÒ ph¬ng ph¸p .
Khi c«ng cô nhËn thøc ®· ®îc häc sinh hiÓu râ th× hä míi cã thÓ vËn dông
nã thµnh c«ng. ViÖc hîp thøc ho¸ mét c¸ch têng minh ph¬ng ph¸p thùc
nghiÖm trong bµi häc nghiªn cøu tµi liÖu míi lµ mét ph¬ng ph¸p d¹y häc
ph¬ng ph¸p thùc nghiÖm cho häc sinh.
2.1.1. X©y dùng bµi häc têng minh ph¬ng ph¸p thùc nghiÖm cña
nhËn thøc VËt lý.
2.1.1.1. Nh÷ng ®iÒu lu ý khi x©y dùng bµi häc têng minh ph¬ng ph¸p
thùc nghiÖm.
a. VÒ yªu cÇu cña bµi häc.
Kh«ng thÓ d¹y ph¬ng ph¸p mét c¸ch thuÇn tuý cho häc sinh mµ ph¶i
d¹y th«ng qua viÖc vËn dông ph¬ng ph¸p Êy ®Ó x©y dùng mét ®¬n vÞ tri thøc
LuËn v¨n th¹c sü gi¸o dôc häc
16
nµo ®ã. Nh vËy bµi häc têng minh ph¬ng ph¸p thùc nghiÖm võa d¹y tri thøc
vÒ c¸c sù kiªn, võa d¹y tri thøc vÒ ph¬ng ph¸p ph¶i ®Æt ra hai yªu cÇu:
– Yªu cÇu vÒ tri thøc c¬ b¶n (kh¸i niÖm, ®Þnh luËt, thuyÕt)
– Yªu cÇu cña néi dung tri thøc vÒ ph¬ng ph¸p: Häc sinh ph¶i n¾m ®îc ph¬ng ph¸p ë møc ®é nµo ®ã vÒ lý thuyÕt vµ thùc hµnh (thùc hµnh sö
dông ph¬ng ph¸p)
Hai yªu cÇu ph¶i phï hîp víi nhau theo nguyªn t¾c: sù phï hîp gi÷a
néi dung vµ ph¬ng ph¸p.
b. VÒ tiÕn tr×nh cña bµi häc.
Trong bµi häc têng minh ph¬ng ph¸p thùc nghiÖm, häc sinh ph¶i tr¶i
qua tÊt c¶ c¸c giai ®o¹n cña ph¬ng ph¸p nµy nghÜa lµ tiÕn tr×nh x©y dùng tri
thøc VËt lý ph¶i pháng theo viÖc x©y dùng tri thøc cña nhµ b¸c häc: Häc
sinh tham dù vµo viÖc kh¸m ph¸ l¹i tri thøc trong ®iÒu kiÖn nhµ trêng.
c. VÒ ho¹t ®éng cña häc sinh.
Bµi häc ph¶i lùa chän sao cho häc sinh ®îc tham gia nhiÒu nhÊt vµo
c¸c kh©u cña ph¬ng ph¸p thùc nghiÖm (chÝnh sù tham gia cña häc sinh lµ
®iÒu kiÖn ®Ó hä vËn dông ph¬ng ph¸p, h×nh thµnh vµ rÌn luyÖn kü n¨ng).
Yªu cÇu nµy ®ßi hái bµi häc sö dông c¸c thiÕt bÞ cã thÓ cã trong ®iÒu kiÖn
nhµ trêng hiÖn nay (dÔ t×m, rÎ tiÒn, dÔ chÕ t¹o), c¸c gi¶ thuyÕt nªu ra vµ viÖc
suy ra hÖ qu¶ logic cña nã kh«ng qu¸ phøc t¹p.
d. VÒ thêi gian.
So víi bµi häc kh¸c, bµi häc têng minh ph¬ng ph¸p (nãi chung) vµ ph¬ng ph¸p thùc nghiÖm (nãi riªng) thùc hiÖn ®ång thêi hai néi dung d¹y häc:
D¹y tri thøc vÒ sù kiÖn vµ d¹y tri thøc vÒ ph¬ng ph¸p. Bµi häc kh«ng cho
phÐp nªu ra ®Þnh luËt díi d¹ng th«ng b¸o, buéc häc sinh c«ng nhËn, mµ
ph¶i ®Ó häc sinh x©y dùng nªn ®Þnh luËt díi sù híng dÉn cña gi¸o viªn.
§iÒu ®ã cÇn mét thêi gian gÊp hai lÇn so víi bµi häc b×nh thêng. Quü thêi
gian cã thÓ lÊy tõ giê thùc hµnh. V× vËy c¸c bµi häc têng minh ph¬ng ph¸p
thùc nghiÖm ®îc lùa chän sao cho thÝ nghiÖm kiÓm tra hÖ qu¶ logic cña gi¶
thuyÕt cã néi dung t¬ng tù víi thÝ nghiÖm thùc hµnh.
e. Sè lîng bµi häc têng minh ph¬ng ph¸p thùc nghiÖm.
C¸c tri thøc mu«n vÎ cña VËt lý ®îc x©y dùng b»ng mét sè h÷u h¹n
c¸c ph¬ng ph¸p thùc nghiÖm khoa häc bé m«n, v× thÕ bµi häc têng minh
ph¬ng ph¸p thùc nghiÖm lµ h¹n chÕ.
Cïng sö dông mét ph¬ng ph¸p thùc nghiÖm cã thÓ x©y dùng mét lo¹t
c¸c ®Þnh luËt VËt lý phæ th«ng.
LuËn v¨n th¹c sü gi¸o dôc häc
17
2.1.1.2. Logic cña bµi häc têng minh ph¬ng ph¸p thùc nghiÖm.
“VÊn ®Ò nhËn thøc” ë bµi häc nµy lµ néi dung cña ph¬ng ph¸p thùc
nghiÖm. CÇn ph¶i tr×nh bµy néi dung nµy cho häc sinh sao cho nã kh«ng
ph¶i “tõ trªn trêi r¬i xuèng”, mµ lµ kh¸i qu¸t rÊt tù nhiªn th«ng qua viÖc
vËn dông ph¬ng ph¸p nµy x©y dùng tri thøc VËt lý nµo ®ã. Quy tr×nh bµi
häc têng minh ph¬ng ph¸p thùc nghiÖm cã thÓ nh sau:
Bíc 1. §Æt vÊn ®Ò, nªu vÝ dô lµm næi lªn vÊn ®Ò cÇn nhËn thøc: B»ng
c¸ch nµo ngêi ta x©y dùng c¸c ®Þnh luËt VËt lý? (hoÆc c¸ch thøc, ph¬ng
ph¸p x©y dùng nªn c¸c ®Þnh luËt VËt lý lµ g×?).
Bíc 2. Cho häc sinh ®îc tr¶i qua tÊt c¶ c¸c giai ®o¹n cña ph¬ng ph¸p
thùc nghiÖm khi gi¸o viªn sö dông chÝnh ph¬ng ph¸p ®ã ®Ó x©y dùng mét
®Þnh luËt VËt lý nµo ®ã. (ë ®©y häc sinh cã thÓ tham gia vµo mét sè kh©u
trong c¸c kh©u: nªu gi¶ thuyÕt, nªu ph¬ng ¸n thÝ nghiÖm kiÓm tra gi¶
thuyÕt, tiÕn hµnh thÝ nghiÖm xö lý kÕt qu¶, rót ra kÕt luËn tuú vµo tr×nh ®é
häc sinh vµ néi dung cña ®Þnh luËt còng nh thiÕt bÞ d¹y häc).
Bíc 3. Kh¸i qu¸t nh÷ng giai ®o¹n chÝnh trong qu¸ tr×nh trªn, lËp thµnh
s¬ ®å cÊu tróc cña ph¬ng ph¸p thùc nghiÖm.
2.1.1.3. Bµi häc têng minh ph¬ng ph¸p thùc nghiÖm cho häc sinh líp
12, phÇn Dao ®éng vµ sãng c¬ häc.
VÝ dô: D¹y häc bµi Dao ®éng t¾t dÇn vµ dao ®éng cìng bøc
I. Môc ®Ých yªu cÇu:
– D¹y nh÷ng kiÕn thøc c¬ b¶n vÒ hiÖn tîng dao ®éng t¾t dÇn, dao
®éng cìng bøc vµ dao ®éng céng hëng nh yªu cÇu cña s¸ch gi¸o viªn.
– Cho häc sinh x©y dùng kiÕn thøc theo tinh thÇn ph¬ng ph¸p thùc
nghiÖm, tõ ®ã båi dìng ph¬ng ph¸p nhËn thøc thùc nghiÖm cho c¸c häc
sinh.
II. TiÕn tr×nh bµi häc
Môc 1. Dao ®éng t¾t dÇn
Ho¹t ®éng 1: X©y dùng kh¸i niÖm dao ®éng t¾t dÇn.
Gi¸o viªn híng dÉn häc sinh ®a ra gi¶ thuyÕt: B»ng quan s¸t thùc tÕ
hoÆc b»ng thÝ nghiÖm h·y cho biÕt dao ®éng thùc cña con l¾c ®¬n cã ph¶i lµ
dao ®éng ®iÒu hoµ hay kh«ng?
Häc sinh th¶o luËn vµ tr¶ lêi.
Víi c©u hái nµy nÕu häc sinh giái th× ®a ra c©u tr¶ lêi lµ kh«ng, tuy
nhiªn còng cã thÓ cã nh÷ng häc sinh kh«ng biÕt nhiÒu vÒ thùc tÕ th× cã thÓ
LuËn v¨n th¹c sü gi¸o dôc häc
18
tr¶ lêi lµ cã (v× lý thuyÕt ®· nªu nh thÕ). Nh vËy cã thÓ cã hai gi¶ thuyÕt ®îc
nªu ra
Gi¸o viªn ghi c¶ hai gi¶ thuyÕt lªn b¶ng.
TiÕp theo gi¸o viªn hái häc sinh: Lµm thÕ nµo ®Ó kiÓm tra ®îc dao
®éng thùc cña con l¾c lµ dao ®éng ®iÒu hoµ hay kh«ng? B»ng thÝ nghiÖm
nµo vµ ®o ®¹i lîng nµo? (§Þnh híng häc sinh ®a ra hÖ qu¶ logic vµ thÝ
nghiÖm kiÓm tra hÖ qu¶)
Häc sinh th¶o luËn vµ tr¶ lêi.
Víi c©u hái nµy häc sinh cã thÓ ®a ra nhiÒu c©u tr¶ lêi kh¸c nhau. NÕu
häc sinh kh«ng tr¶ lêi ®îc th× gi¸o viªn cã thÓ híng dÉn nh sau:
Trong dao ®éng ®iÒu hoµ x A sin t th× biªn ®é A lµ kh«ng ®æi
vµ chu kú
T
2
còng kh«ng ®æi. Do ®ã, ®Ó kiÓm tra mét vËt cã ph¶i lµ
dao ®éng ®iÒu hoµ hay kh«ng th× tríc hÕt chóng ta ph¶i kiÓm tra xem biªn
®é vµ chu kú cña nã cã lµ h»ng sè hay kh«ng.
Gi¸o viªn yªu cÇu häc sinh lµm thÝ nghiÖm vµ ®Ó quan s¸t dao ®éng
thùc cña mét con l¾c lß xo, vµ dao ®éng thùc cña con l¾c ®¬n trong m«i trêng kh«ng khÝ. (Líp ®îc chia thµnh 4 nhãm: 1 nhãm quan s¸t sù biÕn ®æi
chu kú cña con l¾c ®¬n; 1 nhãm quan s¸t sù biÕn ®æi cña biªn ®é cña con
l¾c ®¬np; 1 nhãm quan s¸t sù biÕn ®æi cña chu kú cña con l¾c lß xo, 1 nhãm
quan s¸t sù biÕn ®æi cña biªn ®é cña con l¾c lß xo)
Tríc khi yªu cÇu häc sinh lµm thÝ nghiÖm quan s¸t, gi¸o viªn nªu l¹i
môc ®Ých cña quan s¸t: Quan s¸t dao ®éng thùc cña con l¾c lß xo vµ con l¾c
®¬n ®Ó so s¸nh dao ®éng thùc tÕ cña con l¾c vµ dao ®éng ®iÒu hoµ trong lý
thuyÕt ®· häc (b»ng c¸ch theo dâi sù biÕn ®æi cña chu kú vµ biªn ®é)
Gi¸o viªn híng dÉn thªm cho häc sinh: Biªn ®é cña dao ®éng cã thÓ
quan s¸t ®îc b»ng m¾t nhng chu kú th× ph¶i ®o thêi gian dao ®éng. §Ó ®o
thêi gian dao ®éng nªn so s¸nh thêi gian thùc hiÖn 10 dao ®éng ®Çu vµ thêi
gian thùc hiÖn 10 dao ®éng tiÕp theo sau ®ã so s¸nh.
Häc sinh lµm thÝ nghiÖm vµ quan s¸t.
Trong khi häc sinh lµm thÝ nghiÖm gi¸o viªn yªu cÇu häc sinh lµm ®i
lµm l¹i vµi lÇn vµ sau ®ã ®a ra kÕt qu¶ cµng nhanh cµng tèt.
ThÝ nghiÖm kiÓm tra sù biÕn ®æi cña biªn ®é lµ mét thÝ nghiÖm dÔ nªn
häc sinh cã thÓ ®a ra kÕt qu¶ nhanh. V× trong thùc tÕ biªn ®é dao ®éng cña
con l¾c lµ gi¶m ®i rÊt nhanh. Tuy nhiªn ®èi víi c¸c nhãm quan s¸t sù biÕn
LuËn v¨n th¹c sü gi¸o dôc häc
19
- Xem thêm -
.DOC 
56 
181 
100 
