Tài liệu Phương pháp dạy học tích cực hóa thcs

môc lôc Néi dung PhÇn thø nhÊt : Nh÷ng vÊn ®Ò chung I. LÝ do chän ®Ò tµi II. §èi tîng nghiªn cøu III. Môc ®Ých nghiªn cøu IV. §iÓm míi cña vÊn ®Ò PhÇn thø hai: C¬ së lÝ luËn cña ®Ò tµi I. Qu¸ tr×nh d¹y häc II. Ph¬ng ph¸p d¹y häc ho¸ häc PhÇn thø ba: øng dông c¸c ph¬ng ph¸p d¹y häc tÝch cùc vµo mét sè t×nh huèng gi¶ng d¹y m«n ho¸ häc THCS PhÇn thø t: Mét sè gi¸o ¸n sö dông c¸c ph ¬ng ph¸p d¹y häc tÝch cùc PhÇn thø n¨m: KÕt luËn Tµi liÖu tham kh¶o Trang 3 3 3 3 4 5 16 26 50 51 PhÇn thø nhÊt Nh÷ng vÊn ®Ò chung I – LÝ do chän ®Ò tµi: Trong sù nghiÖp ®æi míi ®Êt n íc, nÒn gi¸o dôc quèc d©n cÇn ph¶i cã nh÷ng ®æi míi phï hîp víi sù ph¸t triÓn cña nÒn kinh tÕ – x· héi. nghÞ quyÕt trung ¬ng §¶ng lÇn thø IV ®· chØ râ “… gi¸o dôc vµ ®µo t¹o lµ ®éng lùc thóc ®Èy vµ lµ ®iÒu kiÖn c¬ b¶n ®¶m b¶o viÖc thùc hiÖn môc tiªu kinh tÕ – x· héi, x©y dùng vµ b¶o vÖ ®Êt n íc…” §Ó thùc hiÖn quan ®iÓm trªn, Héi nghÞ lÇn thø IV cña Ban chÊp hµnh trung ¬ng §¶ng kho¸ VII vÒ viÖc tiÕp tôc ®æi míi sù nghiÖp gi¸o dôc vµ ®µo t¹o ®· chØ râ: “ §æi míi ph¬ng ph¸p d¹y vµ häc ë tÊt c¶ c¸c cÊp häc, bËc häc. kÕt hîp tèt häc víi hµnh häc tËp víi lao ®éng s¶n xuÊt, thùc nghiÖm vµ NCKH, g¾n nhµ tr êng vµ x· héi, ¸p dông ph ¬ng ph¸p gi¸o dôc hiÖn ®¹i ®Ó båi d ìng cho häc sinh n¨ng lùc s¸ng t¹o, n¨ng lùc gi¶i quÕt vÊn ®Ò, do ®ã ®Æt ra nhiÖm vô cho ngµnh gi¸o dôc ph¶i ®æi míi ph¬ng ph¸p d¹y häc ®Ó ®µo t¹o con ng êi cã ®ñ kh¶ n¨ng sèng vµ lµm viÖc theo yªu cÇu cña cuéc c¸ch m¹ng lín cña thêi ®¹i: C¸ch m¹ng truyÒn th«ng, c«ng nghÖ th«ng tin, c¸ch m¹ng c«ng nghÖ. mét trong nh÷ng sù ®æi míi gi¸o dôc lµ ®æi míi ph ¬ng ph¸p d¹y häc theo h íng ho¹t ®éng ho¸ ngêi häc, trong viÖc tæ chøc qu¸ tr×nh lÜnh héi tri thøc th× lÊy häc sinh lµm trung t©m. theo h íng nµy gi¸o viªn ®ãng vai trß tæ chøc vµ ®iÒu khiÓn häc sinh chiÕm lÜng tri thøc, tù lùc ho¹t ®éng t×m tßi ®Ó dµnh kiÕn thøc míi. Trong sù ®æi míi nµy kh«ng ph¶i chóng ta lo¹i bá ph ¬ng ph¸p truyÒn thèng mµ cÇn t×m ra nh÷ng yÕu tè tÝch cùc, s¸ng t¹o trong tõng ph ¬ng ph¸p ®Ó thõa kÕ vµ ph¸t triÓn nh÷ng ph ¬ng ph¸p ®ã cÇn sö dông s¸ng t¹o c¸c ph¬ng ph¸p d¹y häc phï hîp, thuyÕt tr×ng nªu vÊn ®Ò, ®µm tho¹i ¬rixtic, trong d¹y häc ho¸ häc THCS viÖc t¨ng c êng sö dông ph¬ng ph¸p nghiªn cøu kÕt hîp víi thÝ nghiÖm ho¸ häc còng lµ ph ¬ng híng ®æi míi ph¬ng ph¸p d¹y häc theo h íng tÝch cùc ho¸ ngêi häc. §Ó sö dông s¸ng t¹o c¸c ph¬ng ph¸p nµy vÊn ®Ò ®µo t¹o vµ båi d ìng gi¸o viªn lµ nhiÖm vô quan träng lµ mét c¸n bé trùc tiÕp gi¶ng d¹y, t«i nhËn thÊy cÇn gãp phÇn vµo viÖc n©ng cao ph ¬ng ph¸p d¹y häc cña b¶n th©n vµ ®ång nghiÖp. V× vËy t«i chän ®Ò tµi “T×m hiÓu vµ øng dông ph¬ng ph¸p d¹y häc tÝch cùc vµo gi¶ng d¹y ho¸ häc THCS ”. II - §èi tîng nghiªn cøu: - C¸c ph¬ng ph¸p d¹y häc tÝch cùc. - C¸c bµi d¹y trong ch¬ng tr×nh ho¸ häc THCS. III – Môc ®Ých nghiªn cøu: - T×m hiÓu c¬ së lÝ luËn cña ®Ò tµi. - T×m hiÓu c¸c ph¬ng ph¸p d¹y häc tÝch cùc - øng dông c¸c ph¬ng ph¸p d¹y häc ®ã vµo c¸c bµi gi¶ng m«n ho¸ häc ë THCS. - §a ra nh÷ng kiÕn nghÞ vÒ viÖc n©ng cao hiÖu qu¶ trong gi¶ng d¹y häc m«n ho¸ häc IV – §iÓm míi cña vÊn ®Ò: - ¸p dông ph¬ng ph¸p d¹y häc tÝch cùc vµo gi¶ng d¹y cho ch ¬ng tr×nh s¸ch gi¸o khoa míi c¶i c¸ch. PhÇn thø hai c¬ së lÝ luËn cña ®Ò tµi I – Qu¸ tr×nh d¹y häc: Qu¸ tr×nh d¹y häc nãi chung, qu¸ tr×nh d¹y häc ho¸ häc nãi riªng ®· lµ ®èi tîng nghiªn cøu cña nhiÒu nhµ gi¸o dôc – lÝ luËn d¹y häc. Gi¸o s nguyÔn Ngäc Quang ®· x¸c ®Þnh: Häc lµ qu¸ tr×nh tù gi¸c, tÝch cùc, tù lùc chiÕm lÜnh kh¸i niÖm khoa häc d íi sù ®iÒu khiÓn s ph¹m cña gi¸o viªn, chiÕm lÜnh kh¸i niÖm khoa häc lµ môc ®Ých cña ho¹t ®éng häc. Häc sinh sÏ thu nh©n kiÕn thøc tõ kho tµng v¨n hãc x· héi cña nh©n lo¹i thµnh nÒn häc vÊn riªng cho b¶n th©n, Nh vËy qu¸ tr×nh chiÕm lÜnh kh¸i niÖm thµnh c«ng sÏ ®¹t ® îc 3 môc ®Ých d¹y häc: TrÝ dôc, ph¸t triÓn t duy, gi¸o dôc. VÒ cÊu tróc ho¹t ®éng häc cã 2 chøc n¨ng thèng nhÊt víi nhau lµ sù tiÕp thu th«ng tin d¹y cña thÇy vµ qu¸ tr×nh chiÕm lÜnh kh¸i niÖm mét c¸ch tù gi¸c, tÝch cùc tù lùc cña m×nh. §Ó thùc hiÖn môc ®Ých chiÕm lÜnh khoa häc mét c¸ch tù gi¸c tÝch cùc th× ngêi häc cÇn cã ph¬ng ph¸p lÜnh héi khoa häc, ph ¬ng ph¸p chiÕm lÜnh kh¸i niÖm khoa häc. C¸c ph ¬ng ph¸p ®ã lµ: M« t¶, gi¶i thÝch vµ vËn dông kh¸i niÖm khoa häc. Chøc n¨ng lÜnh héi cña ho¹t ®éng häc cã liªn hÖ chÆt chÏ vµ chÞu ¶nh hëng trùc tiÕp cña ho¹t ®éng d¹y cña ng êi gi¸o viªn. Ho¹t ®éng d¹y lµ sù ®iÒu khiÓn tèi u qu¸ tr×nh häc sinh chiÕm lÜnh kh¸i niÖm khoa häc, trong qu¸ tr×nh ®iÒu khiÓn cña m×nh ph¸t triÓn vµ h×nh thµnh nhËn thøc cña häc sinh. Nh vËy môc ®Ých cña cña ho¹t ®éng d¹y lµ ®iÒu khiÓn qu¸ tr×nh chiÕm lÜnh kh¸i niÖm khoa häc cña häc sinh. §Ó ®¹t ® îc môc ®Ých nµy ho¹t ®éng d¹y cã hai chøc n¨ng liªn hÖ chÆt chÏ, th©m nhËp vµo nhau, sinh thµnh ra nhau ®ã lµ truyÒn ®¹t th«ng tin häc vµ ®iÒu khiÓn ho¹t ®éng häc, chøc n¨ng ®iÒu khiÓn ho¹t déng häc ® îc thùc hiÖn th«ng qua sù truyÒn ®¹t th«ng tin. Ho¹t ®éng d¹y vµ häc lµ sù ho¹t ®éng céng ®ång – hîp t¸c gi÷a c¸c chñ thÓ trong qu¸ tr×nh d¹y häc. Sù céng t¸c cña c¸c chñ thÓ nµy lµ: thÇy víi c¸c thÓ trß, trß víi trß trong nhãm, thÇy víi nhãm trß … Sù t¬ng t¸c céng ®ång - hîp t¸c gi÷a d¹y vµ häc nµy sÏ lµ yÕu tè duy tr× vµ ph¸t triÓn chÊt lîng d¹y häc. nh vËy muèn cã qu¸ tr×nh d¹y häc tèi u ph¶i xuÊt ph¸t tõ l«gÝc cña kh¸i niÖm khoa häc vµ l«gÝc lÜnh héi cña häc sinh, thiÕt kÕ c«ng nghÖ d¹y häc hîp lÝ, tæ chøc tèi u ho¹t ®éng d¹y häc céng ®ång – hîp t¸c, b¶o ®¶m liªn hÖ nghÞch ®Ó cuèi cïng lµm cho häc sinh tù gi¸c tÝch cùc, tù lùc chiÕm lÜnh kh¸i niÖm khao häc, ph¸t triÓn n¨ng lùc t duy s¸ng t¹o vµ cïng víi nÐt ®Æc thï cña m«n häc sÏ gióp cho viÖc n©ng cao chÊt lîng d¹y vµ häc c¸c m«n häc trong nhµ tr êng phæ th«ng. VËy ®Ó lµm tèt vai trß truyÒn ®¹t, ®iÒu khiÓn trong d¹y häc ng êi gi¸o viªn cÇn sö dông ph¬ng ph¸p d¹y häc nh thÕ nµo? II – Ph¬ng ph¸p d¹y häc ho¸ häc : 1 – B¶n chÊt, cÊu tróc vµ ®Æc ®iÓm ph ¬ng ph¸p d¹y häc ho¸ häc: XuÊt ph¸t tõ kh¸i niÖm ph ¬ng ph¸p nhËn thøc khoa häc c¸c nhµ lý luËn d¹y häc ho¸ häc ®· xem xÐt b¶n chÊt, cÊu tróc, chøc n¨ng, hiÖu qu¶ cña c¸c ph¬ng ph¸p ®· cã, x©y dùng vµ hÑ thè ph©n lo¹i mét c¸ch khoa häc vµ s¸ng t¹o nh÷ng ph ¬ng ph¸p míi b»ng c¸ch chuyÓn ho¸ tõ nh÷ng ph¬ng ph¸p nhËn thøc cña c¸c khoa häc kh¸c (ph ¬ng ph¸p d¹y häc b»ng gr¸p, algoirit, m« h×nh ho¸, b»ng t×nh huèng m« pháng …). VËy ph¬ng ph¸p d¹y häc ho¸ häc lµ g×? Ph¬ng ph¸p d¹y ho¸ häc cã thÓ lµ c¸ch thøc ho¹t ®éng céng t¸c cã môc ®Ých gi÷a thÇy vµ trß, trong ®ã thèng nhÊt sù ®iÒu khiÓn cña thÇy vµ sù bÞ ®iÒu khiÓn, tù ®iÒu khiÓn cña trß nh»m cho trß chiÕm lÜnh kh¸i niÖm ho¸ häc. Nh v©y ph¬ng ph¸p d¹y häc bao gåm ph ¬ng ph¸p d¹y vµ ph¬ng ph¸p häc lµ 2 ph©n hÖ ®éc lËp nh ng t¬ng t¸c chÆt chÏ vµ thêng xuyªn víi nhau. Ph¬ng ph¸p d¹y häc cã hiÖu nghiÖm nhÊt lµ c¸ch thøc tæ chøc qu¸ tr×nh d¹y häc sao cho ®¶m b¶o ®ång thêi 3 phÐp biÖn chøng: - Gi÷a d¹y vµ häc. - Gi÷a truyÒn ®¹t vµ ®iÒu khiÓn trong d¹y häc. - Gi÷a lÜnh héi vµ tù ®iÒu khiÓn. Kh«ng cã ph¬ng ph¸p v¹n n¨ng chung cho mäi ho¹t ®éng, øng víi mçi môc ®Ých nµo ®ã lµ cã mét ph ¬ng ph¸p thÝch hîp. v× vËy tÝnh cã môc dÝch cña ph¬ng ph¸p lµ nÐt ®Æc tr ng c¬ b¶n næi bËt cña nã. Ngoµi tÝnh môc ®Ých ph¬ng ph¸p cßn chÞu t¸c ®éng trùc tiÕp cña néi dung. Néi dung nµo ph¬ng ph¸p ®ã, kh«ng cã ph¬ng ph¸ v¹n n¨ng øng víi néi dung. Sù thèng nhÊt cña néi dung víi ph ¬ng ph¸p ®îc thÓ hiÖn ë l«gÝc ph¸t triÓn cña ®èi tîng nghiªn cøu v× vËy viÖc lùa chän ph ¬ng ph¸p d¹y häc cho mét m«n häc cÇn ph¶i nghiªn cøu ®Æc ®iÓm riªng biÖt cña m«n häc ®ã, néi dung cô thÓ cña nã ®Ó lùa chän c¸c ph ¬ng ph¸p thÝch hîp. Ph¬ng ph¸p d¹y häc ho¸ häc thùc chÊt lµ th«ng qua sö lÝ s ph¹m ®Ó chuyÓn ph¬ng ph¸p nhËn thøc ho¸ häc thµnh ph ¬ng ph¸p d¹y häc ho¸ häc. Nh vËy muèn t×m hiÓu nh÷ng nÐt ®Æc tr ng cña ph¬ng ph¸p d¹y häc ho¸ häc ta cÇn n¾m v÷ng nÐt b¶n chÊt cña b¶n th©n ph ¬ng ph¸p nhËn thøc ho¸ häc. Ho¸ häc lµ mét m«n khoa häc thùc nghiÖm vµ lÝ thuyÕt, ®Æc tr ng nµy quyÕt ®Þnh b¶n chÊt cña ph ¬ng ph¸p nhËn thøc ho¸ häc. B¶n chÊt cña ph¬ng ph¸p nhËn thøc ho¸ häc lµ sù kÕt hîp thùc nghiÖm khoa häc vµ t duy lÝ thuyÕt, ®Ò cao vai trß cña gi¶ thuyÕt, häc thuyÕt, ®Þnh luËt ho¸ häc dïng lµm tuyªn ®o¸n khoa häc. Ph¬ng ph¸p d¹y häc ho¸ häc ph¶i tu©n heo nh÷ng quy luËt chung cña ph¬ng ph¸p d¹y häc ®ång thêi ph¶n ¸nh ® îc ph¬ng ph¸p nhËn thøc ho¸ häc. V× vËy ph¬ng ph¸p d¹y häc ho¸ häc cã nh÷ng nÐt ®Æc tr ng riªng ®ã lµ ph¬ng ph¸p truyÒn ®¹t cã lËp luËn trªn c¬ së thÝ nghiÖm – trùc quan, nghÜa lµ cã sù kÕt hîp thèng nhÊt ph ¬ng ph¸p thùc nghiÖm – thùc hµnh víi t duy kh¸i niÖm. Khi b¾t ®Çu d¹y ho¸ häc ph¶i xuÊt ph¸t tõ trùc quan sinh ®éng ®Ó ®i ®Õn h×nh thµnh c¸c kh¸i niÖm trõu t îng cña ho¸ häc, cµng lªn líp cao th× cµng ph¶i cÇn rÌn luyÖn cho häc sinh sö dông kh¸i niÖm nh c«ng cô cña t duy. Nh vËy viÖc d¹y häc ho¸ häc ph¶i sö dông hÖ thèng ph ¬ng ph¸p cã kÕt hîp biÖn chøng thÝ nghiÖm – thùc hµnh víi t duy lÝ luËn, vËn dông m« h×nh trong qu¸ tr×nh chiÕm lÜnh kiÕn thøc ho¸ häc. Trong qu¸ tr×nh sö dông ph¬ng ph¸p d¹y häc ho¸ häc, gi¸o viªn ph¶i chó ý ®Õn quy luËt chuyÓn ph¬ng ph¸p nhËn thøc ho¸ häc cña c¸c nhµ b¸c häc th«ng qua xö lÝ lÝ luËn d¹y häc ®Ó biÕn thµnh ph ¬ng ph¸p nhËn thøc ho¸ häc cña häc sinh. §ång thêi cÇn chó ý tíi mÆt kh¸c quan vµ chñ quan cña ph ¬ng ph¸p th× míi cã hiÖu qu¶ trong viÖc sö dông. 2- Nh÷ng ph¬ng ph¸p d¹y häc ho¸ häc c¬ b¶n: Ph¬ng ph¸p d¹y häc ho¸ häc rÊt ®a d¹ng vµ ngµy cµng ® îc s¸ng t¹o thªm trong thùc tiÔn gi¶ng d¹y. Trong gi¶ng d¹y ho¸ häc chóng ta còng cÇn b¾t kÞp trµo l u ®æi míi ph¬ng ph¸p d¹y häc ho¸ häc, chÊm døt t×nh tr¹ng d¹y vµ häc theo lèi gi¸o ®iÒu kh«ng cã thÝ nghiÖm, kh«ng cã ®å dïng trùc quan. Trong gi¶ng d¹y ho¸ häc ë tr êng phæ th«ng gi¸o viªn th êng c¸c ph¬ng ph¸p d¹y häc c¬ b¶n nh : ThuyÕt tr×nh, trùc quan, ®µm tho¹i ¬rixtic, nghiªn cøu, nªu vÊn ®Ò ¬rixtic. Ta h·y xem xÐt ®Æc ®iÓm b¶n chÊt, cÊu tróc cña c¸c ph¬ng ph¸p c¬ b¶n nµy. a – Ph¬ng ph¸p thuyÕt tr×nh: Ph¬ng ph¸p thuyÕt tr×nh ®îc sö dông phæ biÕn khi nghiªn cøu tµi liÖu míi. D¹ng ®¬n gi¶n nhÊt lµ th«ng b¸o t¸i hiÖn. Ph¬ng ph¸p thuyÕt tr×nh th«ng b¸o t¸i hiÖn cho phÐp thÇy truyÒn ®¹t kiÕn thíc t¬ng ®èi khã, trõu tîng vµ phøc t¹p chøa ®ùng nh÷ng th«ng tin mµ trß kh«ng tù dµnh lÊy ® îc, ph¬ng ph¸p cho phÐp tr×nh bµy mét m« h×nh mÉu cña t duy l«gÝc, cña c¸ch ®Ò cËp vµ lÝ gi¶i ho¸ häc, c¸ch dïng ng«n ng÷ ®Ó ®¹t mét vÊn ®Ò ho¸ häc sao cho chÝnh x¸c, râ rµng mµ xóc tÝch. Nãi c¸ch kh¸c ph ¬ng ph¸p nµy gióp cho trß cã mét m« h×nh mÉu cña t duy ho¸ häc qua ®ã mµ gióp ph¸t triÓn trÝ tuÖ. §Æc ®iÓm c¬ b¶n , næi bËt cña ph ¬ng ph¸p thuyÕt tr×nh th«ng b¸o t¸i hiÖn cã tÝnh chÊt th«ng b¸o lêi gi¶ng cña thÇy vµ tÝnh chÊt t¸i hiÖn sau khi lÜnh héi cña trß. M« h×nh cña ph¬ng ph¸p : Néi dung Häc sinh Gi¸o viªn Qua s¬ ®å trªn ta thÊy gi¸o viªn t¸c ®éng vµo ®èi t îng nghiªn cøu(néi dung) lÇn lît th«ng b¸o cho häc sinh kÕt qu¶ t¸c ®éng ®ång thêi gi¸o viªn trùc tiÕp ®iÒu khiÓn luång th«ng tin ®Õn häc sinh, cßn häc sinh tiÕp nh©n th«ng tin ®ã mµ kh«ng cÇn t¸c ®éng trùc tiÕp ®Õn ®èi tîng, hä chØ nghe, nh×n vµ t duy theo lêi gi¶ng cña thÇy vµ ghi chÐp. Nh÷ng kiÕn thøc ®Õn häc sinh theo ph ¬ng ph¸p nay nh ®· ®îc chuÈn bÞ s½n ®Ó trß thu nhËn. Ph¬ng ph¸p nµy chØ cho phÐp häc sinh ®¹t ®Õn tr×nh ®é t¸i hiÖn cña sù lÜnh héi mµ th«i, sù ho¹t ®éng cña trß t ¬ng ®èi thô ®éng. LÝ luËn kh¼ng ®Þnh ph¬ng ph¸p thuyÕt tr×nh vÉn lµ ph ¬ng ph¸p th«ng dông tuy nhiªn hiÖu qu¶ cña nã sÏ ® îc t¨ng lªn râ rÖt khi ta thay ®æi tÝnh chÊt th«ng b¸o t¸i hiÖn cña nã b»ng tÝnh chÊt nªu vÊn ®Ò ¬rixtic.Trong gi¶ng d¹y ho¸ häc ngoµi viÖc nghiªn cøu nh÷ng hiÖn t îng ho¸ häc cßn cÇn rÌn kÜ n¨ng thùc hµnh, thÝ nghiÖm gi÷ vai trß c¬ b¶n trong viÖc thùc hiÖn môc tiªu nµy trong nhµ tr êng. b – Ph¬ng ph¸p thÝ nghiÖm trong gi¶ng d¹y ho¸ häc: ThÝ nghiÖm lµ m« h×nh ®¹i diÖn cho hiÖn thùc kh¸ch quan nã lµ c¬ së, ®iÓm xuÊt ph¸t cho qu¸ tr×nh häc tËp, nhËn thøc cña häc sinh, tõ ®Ëy xuÊt hÖn qu¸ tr×nh nËn thøc c¶m tÝnh cña trß. ThÝ nghiÖm do gi¸o viªn tr×nh bµy sÔ lµ mÉu mùc vÒ thao t¸c cho häc sinh häc tËp mµ b¾t tr íc, sau ®ã lµm thÝ nghiÖm häc sinh häc ® îc c¸ch thøc lµm thÝ nghiÖm, thÝ nghiÖm cßn lµ cÇu nèi gi÷a lÝ thuyÕt vµ thùc tiÔn, lµ tiªu chuÈn ®¸nh gi¸ tÝnh ch©n thùc cña kiÕn th c, hç trî ®¾c lùc cho t duy s¸ng t¹o vµ nã lµ ph¬ng tiÖn duy nhÊt gióp h×nh thµnh ë häc sinh kÜ n¨ng, kÜ x¶o thùc hµnh vµ t duy kü thuËt. ThÝ nghiÖm cã thÓ ®îc sö dông trong tÊt c¶ c¸c kh©u cña qu¸ tr×nh d¹y häc. ThÝ nghiÖm biÓu diÔn cña gi¸o viªn ® îc dïng trong c¸c kh©u nghiªn cøu tµi liÖu míi, hoµn thiÖn kiÕn thøc vµ c¶ kh©u kiÓm tra, ThÝ nghiÖm cña häc sinh còng ® îc dïng ë c¸c kh©u trªn cña qu¸ tr×nh d¹y häc, nã gióp cho häc sinh tù lùc cao trong qu¸ tr×nh lÜnh héi kiÕn thøc. Trong bµi gi¶ng thÝ nghiÖm lµ ph ¬ng tiÖn trùc quan, lµ nguån kiÕn thøc ®Ó ngêi gi¸o viªn cã thÓ kÕt hîp víi c¸c ph ¬ng ph¸p kh¸c trong qu¸ t×nh gi¶ng d¹y nh ®µm tho¹i víi häc sinh qua hiÖn t îng cña thÝ nghiÖm ho¸ häc. c – Ph¬ng ph¸p ®µm tho¹i: §µm tho¹i thùc chÊt lµ ph ¬ng ph¸p mµ trong ®ã thÇy ®Æt ra mét hÖ thèng c©u hái ®Ó trß lÇn l ît tr¶ lêi, ®ång thêi ®Ó trao ®æi qua l¹i víi nhau hay víi thÇy. Qua hÖ thèng c©u hái, c©u tr¶ lêi trß lÜnh héi ® îc néi dung bµi häc. C¨n cø vµo tÝnh chÊt cña sù nhËn thøc cña häc sinh ph ¬ng ph¸p ®µm tho¹i cã nh÷ng nhãm c¬ b¶n sau: - §µm tho¹i t¸i hiÖn, ®µm tho¹i gi¶i thÝch minh ho¹, ®µm tho¹i ¬rixtic: Trong c¸c ph¬ng ph¸p trªn th× ph ¬ng ph¸p ®µm tho¹i ¬rixtic lµ ® îc chó ý vµ vËn dông nhiÒu trong gi¶ng d¹y: B¶n chÊt cña ®µm tho¹i ¬rixtic lµ ph ¬ng ph¸p trong ®ã thÇy tæ chøc trao ®æi kÓ c¶ lµ tranh luËn, gi÷a thÇy víi c¶ líp, cã khi gi÷a trß víi nhau, th«ng qua ®ã mµ ®¹t ® îc môc ®Ých d¹y häc. HÖ thèng c©u hái cña thÇy mang tÝnh nªu vÊn ®Ò ¬rixtic ®Ó buéc trß lu«n lu«n ë tr¹ng th¸i cã vÊn ®Ò, c¨ng th¼ng trÝ tuÖ vµ tù lùc t×m lêi gi¶i ®¸p. HÖ thèng c©u hái – lêi ®¸p mang tÝnh chÊt nªu vÊn ®Ò t¹o nªn néi dung trÝ dôc chñ yÕu cña bµi häc lµ nguån kiÕn thøc vµ lµ mÉu mùc cña c¸ch gi¶ quyÕt mét vÊn ®Ò nhËn thøc. Nh vËy th«ng qua ph¬ng ph¸p nµy trß kh«ng nh÷nh lÜnh héi ® îc c¶ néi dung trÝ dôc mµ cßn häc ® îc c¶ ph¬ng ph¸p nhËn thøc vµ c¸ch diÔn ®¹t t tëng b»ng ng«n ng÷ nãi. Trong ph¬ng ph¸p nµy hÖ thèng c©u hái cña thÇy gi÷ vai trß chØ ®¹o cã tÝnh chÊt quyÕt ®Þnh ®èi víi chÊt l îng lÜnh héi cña c¶ líp, dÉn d¾t häc trß b»ng nh÷ng c©u hái liªn tiÕp, xÕp theo mét l«gÝc chÆt chÏ cã dông ý cña thÇy. HÖ thèng c©u hái cña thÇy võa lµ kim chØ nam, võa lµ b¸nh l¸i h íng t duy cña trß ®i theo mét l«gÝc hîp lÝ, nã kÝch thÝch c¸ tÝnh tÝch cùc t×m tßi, trÝ tß mß khoa häc vµ c¶ sù ham muèn gi¶i ®¸p vÊn ®Ò. VÒ sù tæ chøc ho¹t ®éng d¹y vµ häc cña thÇy vµ cña trß trong ph ¬ng ph¸p nµy cã thÓ tiÕn hµnh theo c¸c ph ng ¸n sau: - Ph¬ng ¸n thø nhÊt: ThÇy ®Æt ra hÖ thèng nhiÒu c©u hái riªng rÏ råi chØ ®Þnh häc sinh tr¶ lêi. Mçi häc sinh tr¶ lêi mét c©u hái, nguån th«ng tin cho c¶ líp sÏ lµ tæ hîp c¸c c©u hái cïng víi nh÷ng lêi ®¸p t ¬ng øng, cuèi cïng gi¸o viªn hÖ thèng nhÊn m¹nh kiÕn thøc thu ® îc th«ng qua cuéc ®µm tho¹i. - Ph¬ng ¸n thø hai: ThÇy ®Æt ra cho c¶ líp mét c©u hái chÝng th êng cã kÌm theo nh÷ng gîi ý, nh÷ng híng dÉn cã liªn quan tíi c©u hái chÝnh, ng êi sau l¹i bæ sung vµ hoµn chØnh thªm c©u tr¶ lêi cña ng êi tríc vµ cø nh thÕ cho ®Õn khi thÇy thÊy r»ng tæ hîp c¸c c©u tr¶ lêi cñ häc trß ®· bao gåm ®óng vµ ®ñ lêi gi¶i tæng qu¸t cña c©u hái ban ®Çu th× míi th«i. - Ph¬ng ¸n thø ba: ThÇy nªu c©u hái chÝnh, kÌm theo nh÷ng gîi ý nh»m tæ chøc cho c¶ líp tranh luËn hoÆc ®Æt ra nh÷ng c©u hái gîi ý cho nhau ®Ó gióp nhau gi¶i ®¸p. C©u hái chÝnh do thÇy nªu ra th êng chøa ®ùng yÕu tè kÝch thÝch tranh luËu. VÝ dô: nã chøa ®ùng m©u thuÉn d íi d¹ng nghÞch lÝ, hoÆc nã v¹ch ra nhiÒu ph ng ¸n gi¶i quyÕt ph¶i lùa chän. §øng tr íc nh÷ng c©u hái thuéc lo¹i nµy, häc sinh ®· v« h×nh ®øng vÒ nh÷ng phe ®èi lËp nhau, mçi phe bªnh vùc mét ý kiÕn cña m×nh vµ b¸c bá ý kiÕn cña bªn kia mét c¸ch cã së khoa häc, cuèi cïng lµ lêi ®¸p cña häc sinh rÊt lóng tóng khi x©y dùng lªn lêi tæng kÕt cuéc tranh luËn, v× tÝnh chÊt kh¸i qu¸t vµ phª ph¸n cña nã, cho nªn ng êi thÇy ph¶i ®a ra c©u hái phô gîi ý, hç trî cho trß tù lùc ®i tíi kÕt luËn, sau ®ã bao giê ng êi thÇy còng ph¶i tæng kÕt l¹i c©u tæng kÕt ®ã vµ v¹ch râ u, nhîc ®iÓm cña ý kiÕn mçi phe råi ®a ra kÕt luËn cña mét ngêi träng tµi, ë ®©y lµ c©u hái chÝnh kÌm theo sù kÝch thÝch tranh luËn, b¶n th©n néi dung sù tranh luËn vµ lêi gi¶i ®¸p tæng kÕt, ph ¬ng ph¸p nµy chñ yÕu dïng trong xemine. §Ó ph¸t huy tÝnh tù lùc, s¸ng t¹o, kÜ n¨ng trong häc tËp cña häc sinh trong gi¶ng d¹y ho¸ häc cßn sö dông ph ¬ng ph¸p nghiªn cøu, ta h·y xÐt b¶n chÊt, cÊu tróc l«gÝc cña ph ¬ng ph¸p nµy: d- Ph¬ng ph¸p nghiªn cøu: B¶n chÊt cña ph¬ng ph¸p ®îc thÓ hiÖn: Ngêi gi¸o viªn nªu lªn ®Ò tµi nghiªn cøu, gi¶i thÝch râ môc ®Ých cÇn ®¹t tíi, cã thÓ v¹ch ra ph ¬ng híng nghiªn cøu, híng dÉn tµi liÖu tham kh¶o råi tæ chøc cho häc sinh tù lùc nghiªn cøu tµi liÖu ®ã, trong qu¸ tr×nh nµy ng êi gi¸o viªn theo dâi vµ gióp ®ì häc sinh khi cÇn thiÕt. M« h×nh cña ph¬ng ph¸p : Néi dung Häc sinh Gi¸o viªn Ph¬ng ph¸p nghiªn cøu cã cÊu tróc l«gÝc, c¸c b íc tiÕn hµnh cô thÓ, cÊu tróc cña ph¬ng ph¸p gåm 4 giai ®o¹n, mçi giai ®o¹n l¹i chia thµnh mét sè bíc nhÊt ®Þnh : Giai ®o¹n 1: §Þnh híng nghiªn cøu, giai ®o¹n nµy ® îc thùc hiÖn b»ng 2 bíc: §Æt vÊn ®Ò vµ ph¸t biÓu vÊn ®Ò - Khi ®Æt vÊn ®Ò gi¸o viªn th«ng b¸o vÒ ®Ò tµi nghiªn cøu, nªu ra môc ®Ých chung cña viÖc nghiªn cøu, h×nh thµnh ®éng c¬ ban ®Çu. - Trong khi ph¸t biÓu vÊn ®Ò ng êi gi¸o viªn nªu ra nh÷ng c©u hái cô thÓ. Nh÷ng vÊn ®Ò bé phËn cÇn gi¶i quyÕt cña ®Ò tµi, g©y høng thó, nhu cÇu nh©n thøc cña häc sinh. Giai ®o¹n 2: LËp kÕ ho¹ch, giai ®oan naþ thùc hiÖn c¸c b íc ®Ò xuÊt gi¶ thuyÕt. Gi¸o viªn híng dÉn häc sinh dù ®o¸n nh÷ng ph ¬ng ¸n gi¶i quyÕt vÊn ®Ò nªu ra, lËp kÕ ho¹ch gi¶i quyÕt t ¬ng øng víi c¸c gi¶ thuyÕt. Giai ®o¹n nµy ® îc coi lµ giai ®o¹n dù ®o¸n khoa häc, lµm viÖc víi thÝ nghiÖm, t duy rÊt quan träng ®Ó häc sinh t×m c¸ch gi¶i quyÕt vÊn ®Ò. Giai ®o¹n3: Thùc hiÖn kÕ ho¹ch gi¶i, ® îc thùc hiÖn ë c¸c bíc thùc hiÖn c¸c ph¬ng ¸n gi¶i quyÕt vÊn ®Ò nªu ra ë trªn ®¸nh gi¸ viÖc thùc hiÖn kÕ ho¹ch gi¶i, t ¬ng øng víi mçt gi¶ thuyÕt nªu ra ta thùc hiÖn mét kÕ ho¹ch gi¶i vµ cã sù nhËn xÐt ®¸nh gi¸ c¸ch lµm ®ã. NÕu x¸c ®Þnh gi¶ thuyÕt lµ ®óng ta chuyÓn sang b íc ph¸t biÓu kÕt luËn vµ c¸ch gi¶i. NÕu phñ nhËn gi¶ thuyÕt th× quay trë l¹i b íc 3, x©y dùng l¹i gi¶ thuyÕt vµ c¸ch gi¶i kh¸c. Giai ®o¹n 4: kiÓm tra vµ ®¸nh gi¸ cuèi cïng ( kÕt luËn). - ThÓ nghiÖm øng dông kÕt luËn cña kÕ ho¹ch gi¶i, ta kÕt thóc viÖc nghiªn cøu. Khi ®Ò tµi ® îc gi¶i quyÕt chän vÑn. nÕu sau khi gi¶i quyÕt ®Ò tµi ta thÊy xuÊt hiÖn vÊn ®Ò míi th× tuú theo møc ®é cña nã mµ chuyÓn lªn giai ®o¹n ®Çu. VËy cã thÓ vËn dông ph ¬ng ph¸p nghiªn cøu kÕt hîp víi thÝ nghiÖm sÏ n©ng cao hiÖu qu¶ giê ho¸ häc ë tr êng THCS. §Æt vÊn ®Ò Gd1 Ph¸t biÓu vÊn ®Ò §Ò xuÊt gi¶ thuyÕt Gd2 LËp kÕ ho¹ch gi¶i theo gi¶ thuyÕt Thùc hiÖn kÕ ho¹ch gi¶i Gd3 §¸ng gi¸ vÒ viÖc thùc hiÖn kÕ ho¹ch X¸c nhËn gi¶ thuyÕt Phñ nhËn gi¶ thuyÕt KÕt luËn vÒ lêi gi¶i Gd4 KiÓm tra vµ kÕt §Ò xuÊt vÊn ®Ò míi thóc S¬ ®å algorit cña ph¬ng ph¸p nghiªn cøu Nh vËy c¸c ph¬ng ph¸p c¬ b¶n hiÖn nay ®îc sö dông trong gi¶ng d¹y ho¸ häc ë THCS, ph¬ng ph¸p nghiªn cøu cã t¸c dông tèt trong viÖc tÝch cùc ho¸ ho¹t ®éng nhËn thøc cña häc sinh, nã th êng ®îc sö dông víi thÝ nghiÖm ho¸ häc vµ ho¹t ®éng theo nhãm. Ho¹t ®éng theo nhãm ® îc thùc hiÖn khi nhãm häc sinh nghiªn cøu thÝ nghiÖm ®Ó rót ra kÕt luËn vÒ mét kiÕn thøc ho¸ häc nµo ®ã, th¶o luËn t×m ra lêi gi¶i, mét nhËn xÐt, mét kÕt luËn nµo ®ã hoÆc cïng thùc hiÖn mét nhiÖm vô gi¸o viªn giao cho. Ngµy nay lÝ luËn d¹y häc ®ang nghiªn cøu t×m ra nh÷ng tiÕp cËn míi trong viÖc d¹y häc sinh c¸ch häc hiÖn ®¹i ®¶m b¶o trong khi d¹y häc sinh gi¶i quyÕt nh÷ng vÊn ®Ò cô thÓ cña m«n ho¸ häc, th× h×nh thµnh ë c¸c em nh÷ng ph¬ng ph¸p kh¸i qu¸t vµ hiÖn ®¹i cña ho¹t ®éng t duy vµ thùc hµnh, nh÷ng c¸ch thøc chung trong viÖc tiÕp cËn vÊn ®Ò, kÜ n¨ng t×m tßi gi¶i ph¸p cho mçi t×nh huèng míi. Tøc lµ d¹y häc sinh ph ¬ng ph¸p kh¸i qu¸t cña t duy, ®¹t tr×nh ®é s¸ng t¹o cña sù lÜnh héi, cã kh¶ n¨ng vËn dông sù hiÓu biÕt vµo nh÷ng t×nh huèng míi ch a quen biÕt, trong gi¶ng d¹y ho¸ häc cã thÓ sö dông ph ¬ng ph¸p nªu vÊn ®Ò ¬rixtic ®Ó thùc hiÖn môc ®Ých d¹y häc sinh t duy kh¸i qu¸t – s¸ng t¹o. e – Ph¬ng ph¸p nªu vÊn ®Ò - ¬rixtic (d¹y häc nªu vµ gi¶i quyÕt vÊn ®Ò): NÐt ®Æc trng c¬ b¶n cña ph¬ng ph¸p nµy lµ sù lÜnh héi tri thøc th«ng qua ®Æt vµ gi¶i quyÕt c¸c vÊn ®Ò. B¶n chÊt cña d¹y häc nªu vÊn ®Ò lµ gi¸o viªn ®Æt ra tr íc häc sinh c¸c v©ns ®Ò khoa hoc më ra cho c¸c em nh÷ng con ® êng gi¶i quyÕt vÊn ®Ò ®ã D¹y häc nªu vÊn ®Ò - ¬rixtic lµ mét tæ hîp ph ¬ng ph¸p d¹y häc phøc t¹p, tøc lµ mét tËp hîp nhiÒu ph ¬ng ph¸p d¹y häc liªn kÕt víi nhau chÆt chÏ, trong ®ã ph¬ng ph¸p x©y dùng bµi to¸n ¬rixtic gi÷ vai trß trung t©m chñ ®¹o, g¾n bã ph¬ng ph¸p d¹y häc kh¸c trong mét hÖ thèng toµn vÑn. Nh vËy ph¬ng ph¸p x©y dùng bµi to¸n ¬rixtic (t¹o t×nh huèng cã vÊn ®Ò) gi÷ trung t©m, chñ ®¹o cßn sö dông c¸c ph ¬ng ph¸p d¹y häc quen thuéc: ThÝ nghiÖm nghiªn cøu. Ph¬ng ph¸p nªu vÊn ®Ò - ¬rixtic cã nÐt c¬ b¶n sau; Gi¸o viªn ®Æt ra tríc häc sinh mét lo¹t nh÷ng bµi to¸n chøa ®ùng nh÷ng m©u thuÉn gi÷a c¸i ®· biÕt víi c¸i cÇn ph¶i t×m nh ng chóng ®îc cÊu tróc l¹i mét c¸ch s ph¹m, gäi lµ bµi to¸n nªu vÊn ®Ò ¬rixtic. Häc sing tiÕp nhËn m©u huÉn cña bµi to¸n ¬rixtic nh m©u thuÉn cña néi t©m m×nh vµ ®îc ®Æt vµo t×nh huèng cã vÊn ®Ò, tøc lµ tr¹ngth¸i cã nhu cÇu bªn trong bøc thiÕt muèn gi¶i quyÕt b»ng ® îc bµi to¸n ®ã. Trong c¸ch gi¶i vµ c¸ch tæ chøc gi¶i bµi to¸n ¬rixtic mµ häc sinh lÜnh héi mét c¸ch tù gi¸c vµ tÝch cùc c¶ kiÕn thøc, c¶ c¸ch thøc gi¶i vµ do ®ã cã ® îc niÒm vui síng cña sù nhËn thøc s¸ng t¹o. Bµi to¸n nªu vÊn ®Ò - ¬rixtic trong gi¶ng d¹y ho¸ häc ® îc x©y dùng b»ng c¸c kiÓu c¬ b¶n: T×nh huèng nghÞch lý, t×nh huèng bÕ t¾c, t×nh huèng lùa chän vµ t×nh huèng nh©n qu¶, cã nh÷ng vÊn ®Ò trong ho¸ häc nhÊt lµ trong lÜn vùc ®Þnh luËt vµ häc thuyÕt chñ ®¹o cã thÓ chøa ®ùng ®ång thêi c¶ 4 t×nh huèng trªn. Khi häc sinh tù lùc thùc hiÖn toµn bé quy tr×nh cña d¹y häc nªu vÊn ®Ò. §ã lµ ph ¬ng ph¸p nghiªn cøu ¬rixtic. Nh vËy viÖc thùc hiÖn nã trong gi¶ng d¹y tuú thuéc vµo kh¶ n¨ng cña gi¸o viªn - tr×nh ®é nhËn thøc cña häc sinh mµ chän møc ®é nµo cho thÝch hîp, khi ®ã hiÖu qu¶ cña ph ¬ng ph¸p míi ®îc ph¸t huy. Tãm l¹i viÖc sö dông ph ¬ng ph¸p d¹y häc thÕ nµo tuú thuéc vµo néi nung cÇn truyÒn ®¹t - vèn kiÕn thøc - kh¶ n¨ng tæ chøc ®iÒu khiÓn cña gi¸o viªn vµ kh¶ n¨ng t duy lÜnh héi kiÕn thøc cña häc sinh. trong lÝ luËn d¹y häc ®ang cã xu híng ®æi míi ph¬ng ph¸p d¹y häc theo h íng ho¹t ®éng ho¸ ngêi häc víi kh¸i niÖm “LÊy ngêi häc lµm trung t©m”. Trong qu¸ tr×ng t×n hiÓu b¶n chÊt c¸c ph ¬ng ph¸p d¹y häc ho¸ häc, néi dung ch¬ng tr×nh ho¸ häc THCS, t©m sinh lÝ häc sinh líp 8 – 9 vµ qu¸ tr×nh nhËn thøc cña häc sinh chóng t«i nhËn thÊy r»ng sö dông tèt vµ cã hiÖu qu¶ ph¬ng ph¸p nghiªn cøu kÕt hîp víi ph ¬ng ph¸p thÝ nghiÖm vµ ph¬ng ph¸p d¹y häc nªu vµ gi¶i quyÕt vÊn ®Ò (nªu vÊn ®Ò ¬rixtic) trong gi¶ng d¹y ho¸ häc THCS th× sÏ n©ng cao hiÖu qu¶ cña giê d¹y theo h íng ho¹t ®éng ho¸ ngíi häc, ®©y còng lµ 2 ph ¬ng ph¸p ®îc u tiªn khi gi¶ng d¹y ho¸ häc THCS hiÖn nay. PhÇn thø ba øng dông c¸c ph¬ng ph¸p d¹y häc tÝch cùc vµo gi¶ng d¹y m«n ho¸ häc THCS I – Ph¬ng ph¸p thÝ nghiÖm ho¸ häc: Sö dông thÝ nghiÖm ®Ó d¹y häc tÝch cùc lµ ph ¬ng ph¸p ®Æc thï cña c¸c m«n khao häc thùc nghiÖm trong ®ã nhÊt lµ m«n ho¸ häc. Trong tr êng THCS sö dông thÝ nghiÖm ®Ó d¹y häc tÝch cùc ® îc thùc hiÖn theo nh÷ng c¸ch sau: - ThÝ nghiÖm ®Ó nªu vÊn ®Ò hoÆc lµm xuÊt hhiÖn vÊn ®Ò. - ThÝ nghiÖm ®Ó gi¶i quyÕt vÊn ®Ò ®Æt ra: thÝ nghiÖm nghiªn cøu, thÝ nghiÖm kiÓm tra gi¶ thuyÕt hay dù ®o¸n. - ThÝ nghiÖm chøng minh cho vÊn dÒ ®· ® îc kh¼ng ®Þnh. - ThÝ nghiÖm thùc hµnh: cñng cè lÝ thuyÕt, rÌn kÜ n¨ng thôc hµnh. - ThÝ nghiÖm trong bµi tËp thùc nghiÖm. Ph¬ng ph¸p d¹y häc sö dông thÝ nghiÖm ® îc sö dông trong phÇn lín c¸c bµi trong ch¬ng tr×nh ho¸ häc THCS. Mét sè bµi sö dông ph¬ng ph¸p thÝ nghiÖm: * Líp 8 - Bµi 1. Më §Çu M«n Ho¸ Häc. - Bµi 2. ChÊt. - Bµi 12. Sù biÕn ®æi chÊt. - Bµi 15. §Þng luËt b¶o toµn khèi lîng. - Bµi 24. TÝnh chÊt ho¸ häc cña oxi. - Bµi 31. TÝnh chÊt – øng dông cña hidro. * Líp 9 Trong ch¬ng tr×nh ho¸ häc líp 9 th× th× thÝ nghiÖm ho¸ häc ® îc sö dông trong hÇu hÕt c¸c bµi, VÝ dô: - Bµi 1. TÝnh chÊt ho¸ häc cña oxÝt - kh¸i qu¸t vÒ sù ph©n lo¹i oxÝt - Bµi 3. TÝnh chÊt ho¸ häc cña axÝt. - Bµi 7. TÝnh chÊt ho¸ häc cña baz¬. - Bµi 9. TÝnh chÊt ho¸ häc cña muèi. - Bµi 16. TÝnh chÊt ho¸ häc cña kim lo¹i. - Bµi 17. D·y ho¹t ®éng ho¸ häc cña kim lo¹i. - Bµi 36. Metan - Bµi 37. Etilen. - Bµi 38. Axtilen - Bµi 39. Benzen. - Bµi 44. Rîu etylÝc. - Bµi 45. AxÝt axetÝc. Ngoµi ra cßn dïng trong tÊt c¶ c¸c bµi thùc hµnh. VÝ dô; Sö dông thÝ nghiÖm khi d¹y bµi “ TÝnh chÊt ho¸ häc cña hi®ro” líp 8. Tªn thÝ nghiÖm:Hi®r« t¸c dông víi ®ång(II)oxÝt. Ho¹t ®éng cña gi¸o Ho¹t ®éng cña häc sinh viªn Nghiªn cøu thÝ nghiÖm, rót ra hi®ro khö ®ång (II)oxÝt t¹o Môc ®Ých thµnh ®ång kim lo¹i vµ n íc, tõ ®ã vµ mét sè thÝ nghiÖm thÝ nghiÖm kh¸c kh¸i qu¸t ho¸ ®îc hi®r« khö mét sè oxÝt lim lo¹i t¹o thµnh kim lo¹i vµ níc. H·y quan s¸t h×nh5.2 Quan s¸t h×nh vÏ, m« t¶ dông cô vµ Dông cô cho biÕt dông cô c¸ch l¾p ®Æt dông cô vµ l¾p ®Æt ®Ó thÝ nghiÖm chÝnh vµ t¸c dông cña tiÕn hµnh thÝ nghiÖm chóng Ph¶n øng ho¸ häc cã x¶y ra, hiÖn Dù ®o¸n tîng . Quan s¸t häc sinh Häc sinh thùc hiÖn thÝ nghiÖm: Thùc hiÖn lµm thÝ nghiÖm - §iÒu chÕ H 2 tõ Zn vµ dung dÞch thÝ nghiÖm HCl ®Æc. H·y quan s¸t thµnh XuÊt hiÖn chÊt r¾n mÇu ®á, thµnh HiÖn tîng èng nghiÖm, sù thay èng nghiÖm bÞ mê ®i vµ cã nh÷ng thÝ nghiÖm ®æi mÇu s¾c cña chÊt giät níc trong èng nghiÖm. r¾n. Gi¶i thÝch ChÊt r¾n mÇu ®á cã Kim lo¹i ®ång cã mÇu ®á, h¬i n íc t¹o thµnh ngng tô thµnh níc láng. hiÖn tîng, thÓ lµ chÊt nµo? viÕt PTHH PTHH: CuO + H 2  Cu + H 2 O H·y rót ra nhËn xÐt Hi®ro ®· chiÕm oxi cña CuO, t¹o Rót ra qua thÝ nghiÖm nµy? thµnh kim lo¹i Cu vµ n íc. H 2 lµ nhËn xÐt chÊt khö. VÝ dô trªn lµ vËn dông møc ®é cao nhÊt, tuú thuéc vµo néi dung bµi häc vµ ®iÒu kiªn c¬ së vËt chÊt mµ sö dông c¸c møc phï hîp. VÝ dô: Sö dông thÝ nghiÖm khi d¹y bµi “Mét sè oxit quan träng” líp 9 Trong bµi nµy nhãm häc sinh lµm thÝ nghiÖm ®Ó chøng minh tÝnh chÊt ho¸ häc cña Caxioxit møc ®é nµy t ¬ng ®èi tÝch cùc bëi v× nh÷ng tÝnh chÊt ho¸ häc cña caxioxit häc sinh ®· biÕt. II – Ph¬ng ph¸p ®µm tho¹i ¬rixtic: Trong ph¬ng ph¸p nµy th× hÖ thèng c©u hái cña thÇy gi÷ vai trß chñ ®¹o. HÖ thèng c©u hái – vÊn ®Ò ph¶i ®îc lùa chän vµ s¾p xÕp hîp lÝ, c©u hái cã néi dung râ rµng vµ dÔ hiÓu, chÝnh x¸c, hîp tr×nh ®é cña häc sinh. Sè lîng vµ tÝnh phøc t¹p cña c©u hái còng nh møc ®é ph©n chia c©u hái ®ã thµnh nh÷ng c©u hái nhá phô thuéc chñ yÕu vµo: - TÝnh phøc t¹p cña vÊn ®Ò nghiªn cøu - Tr×nh ®é ph¸t triÓn cña häc sinh, kÜ n¨ng, kÜ x¶o cña häc sinh tham gia c¸c bµi vÊn ®¸p t×m tßi. * Quy tr×nh vÊn ®¸p t×m tßi ë líp: §©y lµ quy tr×nh ®îc ¸p dông phæ biÕn vµ cã hiÖu qu¶ cao, vµ cÇn lµm cho quy tr×nh trë thµnh thãi quen cña líp: - Gi¸o viªn nªu c©u hái cho c¶ líp, yªu cÇu häc sinh suy nghÜ chuÈn bÞ tr¶ lêi (tuyÖt ®èi kh«ng chØ ®Þnh tr íc häc sinh tr¶ lêi). - C¶ líp suy nghÜ 1 ®Õn 2 phót. - Gi¸o viªn chØ ®Þnh mét häc sinh tr¶ lêi. - Gi¸o viªn vµ c¶ líp nghe phÇn tr¶ lêi cña häc sinh. - C¸c häc sinh kh¸c nhËn xÐt vÒ ý kiÕn tr¶ lêi cña häc sinh ® îc chØ ®Þnh ph¸t biÓu. - Gi¸o viªn nhËn xÐt, ®¸nh gi¸ vµ kÕt luËn. Ph¬ng ph¸p nµy ®îc sö dông nhiÒu trong ch ¬ng tr×nh ho¸ häc THCS vµ ®îc kÕt hîp víi nhiÒu ph¬ng ph¸p tÝch cùc kh¸c. VÝ dô .Bµi “TÝnh chÊt cña Oxi” (líp 8): *C©u hái chÝnh: - Oxi cã thÓ t¸c dông víi c¸c chÊt kh¸c kh«ng? T¸c dông m¹nh hay yÕu? *C©u hái phô: - NhËn xÐt hiÖn tîng trong thÝ nghiÖm lu huúnh ch¸y trong kh«ng khÝ vµ trong lä ®ùng oxi? - So s¸nh c¸c hiªn t îng lu huúnh ch¸y trong kh«ng khÝ vµ ch¸y trong khÝ oxi? VÝ dô .Bµi 25 “TÝnh chÊt cña phi kim” (líp 9): *C©u hái chÝnh: - Phi kim cã nh÷ng tÝnh chÊt ho¸ häc nµo? * C©u hái phô: - NhËn xÐt hiÖn tîng khi khÝ hi®ro ch¸y trong khÝ clo? - HiÖn tîng mÇu vµng lôc cña khÝ clo chuyÓn thµnh kh«ng mµu, quú tÝm biÕn thµnh ®á? VÝ dô. Bµi 17 “D·y ho¹t ®éng ho¸ häc cña kim lo¹i ” (líp9): ë bµi nµy gi¸o viªn cã thÓ ¸p dông ph ¬ng ¸n nªu hÖ thèng c©u hái riªng rÏ (theo ph¬ng ¸n thø nhÊt) - Yªu cÇu häc sinh lµm c¸c thÝ nghiÖm ho¸ häc råi ®Æt ra c©u hái. - Qua thÝ nghiÖm 1 ta thÊy ®é ho¹t ®éng cña Fe so víi Cu nh thÕ nµo? - Qua thÝ nghiÖm 2 ta thÊy ®é ho¹t ®éng cña Al so víi Fe nh thÕ nµo? - Qua thÝ nghiÖm 3 ta thÊy kh¶ n¨ng ®Èy hi®ro ra khái axÝt cña Fe so víi Cu nh thÕ nµo? - Qua c¸c thÝ nghiÖm (1), (2), (3), (4) ta s¾p xÕp ®é m¹nh cña kim lo¹i ®· xÐt theo thø tù gi¶m dÇn nh thÕ nµo? Mét sè bµi gi¶ng cã thÓ ¸p dông ph ¬ng ph¸p nµy: * Líp 8: - Bµi 1. Më ®Çu m«n ho¸ häc - Bµi 2. ChÊt - Bµi 12 Sù biÕn ®æi chÊt - Bµi 24 TÝnh chÊt cña oxi - Bµi 28 Kh«ng khi – sù ch¸y - Bµi 31 TÝnh chÊt – øng dông cña hi®ro - Bµi 33 §iÒu chÕ khÝ hi®ro – ph¶n øng thÕ * Líp 9: - Bµi 12 Mèi quan hÖ gi÷a c¸c hîp chÊt v« c¬ - Bµi 17 D·y ho¹t ®éng ho¸ häc cña kin lo¹i - Bµi 18 Nh«m - Bµi 19 S¾t - Bµi 25 TÝnh chÊt cña phi kim - Bµi 31 S¬ lîc vÒ b¶ng tuÊn hoµn c¸c nguyªn tè ho¸ häc III – Ph¬ng ph¸p nghiªn cøu: §©y lµ ph¬ng ph¸p thêng ®îc dïng ®i kÌm víi ph ¬ng ph¸p thÝ nghiÖm th× sÏ cã hiÖu qu¶ cao, ph ¬ng ph¸p nµy ®îc c¸c gi¸o viªn ¸p dông t¬ng ®èi phæ biÕn trong c¸c bµi d¹y. Ph¬ng ph¸p nµy dùa trªn 2 ®iÒu kiÖn sau: - Trªn c¬ së nghiªn cøu c¸c ®èi t îng kh¸c nhau häc sinh cã thÓ ®éc lËp ë mét møc ®é ®¸ng kÓ kh¸m ph¸ ra sù kiÖn khoa häc mµ em ch a biÕt - Trªn c¬ së c¸c sù kiÖn ®· biÕt häc sinh cã thÓ ®éc lËp ë møc ®é ®¸ng kÓ tiÕn hµnh kh¸i qu¸t ho¸ khoa häc mµ em ch a biÕt. Ph¬ng ph¸p nµy ®îc ¸p dông trong c¸c bµi mang tÝnh nghiªn cøu tµi liÖu míi (TÝnh chÊt ho¸ häc cña chÊt, ®Þnh luËt ho¸ häc …) C¸c vÝ dô cô thÓ: VÝ dô 1: Khi tiÕn hµnh ph¶n øng thÕ trong phÇn ®iÒu chÕ hi®ro. ta dïng thÝ nghiÖm Zn t¸c dông víi axit HCl lµm nguån kiÕn thøc. Gi¸o viªn nªu vÊn ®Ò: Ta xem xÐt ph¶n øng cña Zn víi axÝt HCl x¶i ra nh thÕ nµo? cã gièng ph¶n øng ho¸ hîp ta ®· nghiªn cøu ? Trªn c¬ së 2 chÊt t¸c dông víi nhau c¸c em h·y dù ®o¸n ph¶n øng x¶y ra nh thÕ nµo? Gi¶ thuyÕt 1: Zn + HCl  ZnCl 2 + H 2 Zn ®Èy H 2 ra khái ph©n tö axÝt Gi¶ thuyÕt 2: Zn + HCl  Cl 2 Zn ®Èy H 2 ra khái ph©n tö axÝt Gi¶ thuyÕt 3 Zn kÕt hîp víi ph©n tö axÝt t¹o chÊt míi theo ph¶n øng ho¸ hîp. - Híng dÉn häc sinh kiÓm nghiÖm tõng gi¶ thuyÕt nãi trªn b»ng lÝ thuyÕt. nÕu x¶y ra theo gi¶ thuyÕt 1 th× thu ® îc chÊt khÝ kh«ng mÇu, kh«ng mïi, nhÑ. - NÕu x¶y ra theo gi¶ thuyÕt 2 ta sÏ thu ® îc chÊt khÝ mÇu vµng lôc, mïi h¾c, nÆng h¬n kh«ng khÝ. - NÕu x¶y ra theo gi¶ thuyÕt 3 ta sÏ thu ® îc mét chÊt, kh«ng t¹o ra chÊt khÝ. - Sau khi híng dÉn häc sinh kiÓm nghiÖm b»ng lÝ thuyÕt, gi¸o viªn yªu cÇu häc sinh tiÕn hµnh lµm thÝ nghiÖm kiÓm chøng vµ yªu cÇu häc sinh quan s¸t s¶n phÈm vµ x¸c nhËn gi¶ thuyÕt ®óng. - Ta cho häc sinh tiÕn hµnh tiÕp c¸c thÝ nghiÖm kiÓm nghiÖm gi¶ thuyÕt nµy: Cho Fe t¸c dông víi dung dÞch H 2 SO 4 lo·ng hoÆc Al t¸c dông víi dung dÞch HCl …. IV- Ph¬ng ph¸p nªu vÊn ®Ò - ¬rixtic (d¹y häc nªu vµ gi¶i quyÕt vÊn ®Ò): D¹y häc nªu vµ gi¶i quyÕt vÊn ®Ò lµ ph¬ng ph¸p ®îc khuyÕn khÝch sö dông nhiÒu trong viÖc ®æi míi ph ¬ng ph¸p d¹y häc hiÖn nay, d¹y häc nªu vµ gi¶i quyÕt vÊn ®Ò trong bé m«n ho¸ häc bao gåm c¸c bíc sau: * B1. §Æt vÊn ®Ò: - T¹o t×nh huèng cã vÊn ®Ò (x©y dùng bµi to¸n ¬rixtic). - Ph¸t biÓu vµ nhËn d¹ng vÊn ®Ò n¶y sinh. - Ph¸t biÓu vÊn ®Ò cÇn gi¶i quyÕt. * B2. Gi¶i quyÕt vÊn ®Ò: - X©y dùng c¸c gi¶ thuyÕt. - LËp kÕ ho¹ch gi¶i quyÕt vÊn ®Ò. - Thùc hiÖn vµ gi¶i quyÕt vÊn ®Ò, kiÓm tra c¸c gi¶ thuyÕt b»ng c¸c ph¬ng ph¸p kh¸c nhau. * B3. KÕt luËn: - Th¶o luËn c¸c kÕt qu¶ thu ®îc vµ ®¸nh gi¸. - Kh¼ng ®Þnh hay b¸c bá gi¶ thuyÕt ®· nªu. - Ph¸t biÓu kÕt luËn. - §Ò xuÊt vÊn ®Ò míi. Trong ph¬ng ph¸p nµy ®iÒu kiÖn ®Ó ®¶m b¶o t¹o t×nh huèng cã vÊn ®Ò : - §iÒu quan träng ngêi gi¸o viªn ph¶i v¹ch ra ® îc nh÷ng ®iÒu cha biÕt, chØ ra c¸i míi trong mèi quan hÖ víi c¸i ®· biÕt, víi vèn cò. - T×nh huèng ®Æt ra ph¶i kÝch thÝch, g©y ® îc høng thó nhËn thøc ®èi víi häc sinh. - T×nh huèng ph¶i phï hîp víi kh¶ n¨ng cña häc sinh. -C©u hái cña gi¸o viªn ph¶i chøa ®ùng m©u thuÉn nh©n thøc (cã mét hay vµi khã kh¨n, ®ßi hái häc sinh ph¶i t duy, huy déng kiÕn thøc ®· cã. C©u hái ph¶i chøa ®ùng ph ¬ng híng gi¶i quyÕt vÊn ®Ò, t¹o ®iÒu kiÖn ®Ó xuÊt hiÖn gi¶ thiÕt, g©y xóc c¶n m¹nh ®èi víi häc sinh khi nhËn ra m©u thuÉn nhËn thøc cã liªn quan tíi vÊn ®Ò.) Ph¬ng ph¸p nµy thêng ®îc ¸p dông trong c¸c bµi nghiªn cøu tÝnh chÊt míi hoÆc tÝnh chÊt riªng cña chÊt mµ tÝnh chÊt chung cña lo¹i chÊt ®ã kh«ng cã, cô thÓ: * líp 8 - Bµi 12. Sù biÕn ®æi cña chÊt - Bµi 15. §Þnh luËt b¶o toµn khèi l îng - Bµi 24. TÝnh chÊt cña oxi - Bµi 31. TÝnh chÊt – øng dông cña hi®ro * líp 9 - Bµi 3. TÝnh chÊt ho¸ häc cña axit - Bµi 4. Mét sè axit quan träng - Bµi 7. TÝnh chÊt ho¸ häc cña baz¬ - Bµi 9. TÝnh chÊt ho¸ häc cña muèi - Bµi 16. TÝnh chÊt ho¸ häc cña kim lo¹i - Bµi 17. D·y ho¹t ®éng ho¸ häc cña kim lo¹i - Bµi 18. Nh«m - Bµi 25. TÝnh chÊt ho¸ häc cña phi kim - Bµi 35. CÊu t¹o ph©n tö hîp chÊt h÷u c¬ - Bµi 37. Etilen - Bµi 39. Benzen - Bµi 44. Rîu etylic Méi sè vÝ dô cô thÓ: VÝ dô 1:Bµi 15 “ §Þnh luËt b¶o toµn khèi lîng” líp 8 VÊn ®Ò ®Æt ra lµ: Khi cho dung dÞch Bari clorua ph¶n øng víidung dÞch Natri sunphat th× khèi l îng sau ph¶n øng thay ®æi nh thÕ nµo? C¸c ho¹t déng cña gi¸o vªn vµ häc sinh nh thÕ nµo? - Häc sinh nªu gi¶ thiÕt. - Häc sinh kiÓm tra gi¶ thiÕt b»ng thÝ nghiÖm . - Häc sinh kÕt luËn. VÝ dô 2: Bµi 24 “ TÝnh chÊt ho¸ häc cña oxi”- líp 8 VÊn ®Ò ®Æt ra :- Oxi cã t¸c dông trùc tiÕp víi c¸c kim lo¹i t¹o thµnh oxÝt kh«ng?