TRÖÔØNG ÑAÏI HOÏC ÑAØ LAÏT
GIAÙO TRÌNH
PHÖÔNG PHAÙP DAÏY-HOÏC
LÒCH SÖÛ
ÔÛ TRÖÔØNG PHOÅ THOÂNG
(Duøng cho SV ngaønh Sö phaïm Söû)
CAO THEÁ TRÌNH – HOAØNG THÒ NHÖ YÙ
2002
Phöông phaùp daïy-hoïc lòch söû ôû tröôøng phoå thoâng
-2-
MUÏC LUÏC
MUÏC LUÏC .....................................................................................................................2
MÔÛ ÑAÀU .......................................................................................................................5
Chöông I ........................................................................................................................8
1. Chöùc naêng cuûa boä moân lòch söû trong tröôøng phoå thoâng...................................9
2. Nhieäm vuï cuûa boä moân lòch söû ôû tröôøng phoå thoâng ........................................10
3. Vò trí cuûa khoùa trình lòch söû daân toäc trong vieäc thöïc hieän chöùc naêng, nhieäm
vuï cuûa boä moân lòch söû ôû tröôøng phoå thoâng.........................................................10
ChöÔng II ....................................................................................................................12
I. Nguyeân taéc ñaûm baûo tính khoa hoïc vaø tính Ñaûng Coäng saûn. ............................12
II. Nguyeân taéc daïy-hoïc keát hôïp vôùi ñôøi soáng, hoïc vôùi haønh
trong daïy hoïc lòch söû ...............................................................................................13
III. Nguyeân taéc ñaûm baûo tính heä heä thoáng .............................................................14
IV. Nguyeân taéc ñaûm baûo tính vöøa söùc ....................................................................15
V. Nguyeân taéc ñaûm baûo tính tröïc quan .................................................................16
VI. Nguyeân taéc phaùt huy naêng löïc nhaän thöùc, trí saùng taïo cuûa hoïc sinh trong quaù
trình daïy - hoïc lòch söû. .............................................................................................17
ChöÔng III...................................................................................................................18
I. Khaùi nieäm « heä thoáng phöông phaùp daïy-hoïc » ..................................................18
II. Phöông phaùp trình baøy mieäng (phöông phaùp söû duïng ngoân töø) ........................18
1. Vò trí (taàm quan troïng) cuûa phöông phaùp trình baøy mieäng:...........................18
2. ÔÛ ñaây, chuùng toâi ñaëc bieät nhaán maïnh vai troø cuûa lôøi noùi sinh ñoäng vaø
phöông phaùp söû duïng ngoân töø trong quaù trình daïy -hoïc. ...................................19
3. Trong phöông phaùp söû duïng ngoân töø coù nhieàu hình thöùc daïy hoïc cuï theå khaùc
nhau tuøy theo yeâu caàu, noäi dung caàn thieát cuûa tieát hoïc. Noåi leân laø caùc caùch daïy
thoâng baùo, töôøng thuaät, mieâu taû, neâu ñaëc tröng, giaûi thích................................19
III. Phöông phaùp söû duïng ñoà duøng tröïc quan .........................................................24
1. Vai troø cuûa phöông tieän tröïc quan trong quaù trình daïy hoïc...........................24
2. Phaân loaïi caùc loaïi phöông tieän tröïc quan.......................................................24
3. Höôùng daãn söû duïng: Moãi loaïi coù moät caùch söû duïng khaùc nhau:...................25
4. Phöông phaùp khai thaùc söû duïng caùc loaïi taøi lieäu hoïc taäp..............................30
5. Phöông phaùp thöïc haønh...................................................................................32
Chöông IV....................................................................................................................33
I. Taïo bieåu töôïng lòch söû. ........................................................................................34
II. Hình thaønh khaùi nieäm .........................................................................................36
III. Neâu quy luaät vaø baøi hoïc lòch söû. .......................................................................37
Chöông V.....................................................................................................................38
I. Thaáu suoát nguyeân lyù giaùo duïc trong daïy hoïc lòch söû ôû tröôøng phoå thoâng .........39
1. Nguyeân lyù giaùo duïc cuûa Ñaûng........................................................................39
2. Nguyeân lyù giaùo duïc trong noäi dung daïy hoïc lòch söû ôû tröôøng phoå thoâng......39
Cao Thế Trình – Hoaøng Thò Nhö YÙ
Khoa Lòch söû
Phöông phaùp daïy-hoïc lòch söû ôû tröôøng phoå thoâng
-3-
II. Chöùc naêng giaùo duïc cuûa boä moân lòch söû ôû tröôøng trung hoïc phoå thoâng...........42
1. Moân lòch söû vôùi vieäc giaùo duïc theá heä treû .......................................................42
2. Noäi dung giaùo duïc tö töôûng tình caûm caùch maïng qua moân Lòch söû ôû tröôøng
phoå thoâng .............................................................................................................43
3. Nhöõng nguyeân taéc vaø bieän phaùp giaùo duïc hoïc sinh trong daïy hoïc lòch söû ...46
Chöông VI....................................................................................................................48
I. Boä moân lòch söû vôùi vieäc phaùt trieån hoïc sinh .......................................................48
II. Phaùt trieån tö duy hoïc sinh trong hoïc taäp lòch söû ................................................48
1. Ñaëc ñieåm cuûa tö duy lòch söû ...........................................................................48
2. Noäi dung caùc vaán ñeà phaùt trieån tö duy hoïc sinh trong hoïc taäp lòch söû ôû
tröôøng phoå thoâng .................................................................................................49
III. Nguyeân taéc vaø con ñöôøng phaùt trieån tö duy cuûa hoïc sinh trong daïy hoïc lòch söû
..................................................................................................................................51
1. Khai thaùc noäi dung khoùa trình lòch söû ôû tröôøng phoå thoâng ............................51
2. Taïo tình huoáng coù vaán ñeà vaø caùch giaûi quyeát caùc vaán ñeà ............................51
3. Trình baøy thoâng tin söï kieän trong phaùt trieån tö duy hoïc sinh trong hoïc lòch söû
..............................................................................................................................51
Chöông VII ..................................................................................................................53
I. Quan nieäm veà baøi hoïc lòch söû ..............................................................................53
1. Quan nieäm .......................................................................................................53
2. Caáu truùc cuûa baøi hoïc lòch söû ...........................................................................53
3. Nhöõng yeâu caàu ñoái vôùi baøi hoïc lòch söû...........................................................54
4. Caùc loaïi baøi hoïc vaø yù nghóa lòch söû cuûa noù ....................................................54
5. Phöông phaùp thöïc hieän ñeå naâng cao hieäu quûa baøi hoïc lòch söû ......................62
II. Thöïc hieän baøi hoïc lòch söû ...................................................................................63
1. Chuaån bò baøi hoïc lòch söû..................................................................................63
2. Chuaån bò giaùo aùn .............................................................................................63
Chöông VIII.................................................................................................................72
I. Vò trí taùc duïng vaø noäi dung cuûa hoaït ñoäng ngoaïi khoùa trong daïy hoïc lòch söû...72
1. Vò trí vaø taùc duïng cuûa hoaït ñoäng ngoaïi khoùa .................................................72
2. Noäi dung cuûa hoaït ñoäng ngoaïi khoùa lòch söû...................................................73
II. Caùc hình thöùc toå chöùc ngoaïi khoùa vaø caùch tieán haønh .......................................73
1. Ñoïc saùch ..........................................................................................................74
2. Keå chuyeän .......................................................................................................76
3. Noùi chuyeän lòch söû ..........................................................................................77
4. Trao ñoåi, thaûo luaän ..........................................................................................78
5. Daï hoäi lòch söû ..................................................................................................78
6. Tham quan lòch söû ...........................................................................................79
7. Nhöõng hình thöùc hoaït ñoäng ngoaïi khoùa khaùc ................................................81
III. Söu taàm, nghieân cöùu lòch söû ñòa phöông-moät hình thöùc quan troïng cuûa vieäc
daïy hoïc lòch söû, cuûa hoaït ñoäng ngoaïi khoùa noùi rieâng............................................82
Cao Thế Trình – Hoaøng Thò Nhö YÙ
Khoa Lòch söû
Phöông phaùp daïy-hoïc lòch söû ôû tröôøng phoå thoâng
-4-
IV. Xaây döïng phoøng hoïc lòch söû .............................................................................87
1. Phoøng lòch söû, vai troø cuûa noù trong daïy hoïc lòch söû ôû tröôøng phoå thoâng.......87
2. Trang thieát bò trong phoøng hoïc lòch söû goàm ba loaïi chuû yeáu ........................88
Chöông IX....................................................................................................................90
I. YÙ nghóa cuûa kieåm tra vaø ñaùnh giaù keát quaû hoïc taäp ............................................90
1. YÙ nghóa ............................................................................................................90
2. Nhieäm vuï .........................................................................................................90
II. Noäi dung kieåm tra, ñaùnh giaù keát quûa hoïc taäp lòch söû........................................91
1. Quan nieäm .......................................................................................................91
2. Noäi dung ..........................................................................................................91
III. Toå chöùc, hình thöùc vaø phöông phaùp kieåm tra keát quûa hoïc taäp lòch söû ............92
1. Kieåm tra mieäng ...............................................................................................92
2. Kieåm tra vieát ...................................................................................................93
3. Yeâu caàu ñoái vôùi vieäc ñaët caùc loaïi caâu hoûi .....................................................94
Chöông X.....................................................................................................................96
I. Nhaän thöùc ñuùng veà lòch söû vaø phöông phaùp hoïc gioûi moân lòch söû ....................96
II. Caùc phöông phaùp hoïc toát lòch söû........................................................................98
III. Moät soá bieän phaùp ñöôïc thöïc hieän ñeå hoïc baøi toát .............................................99
Chöông XI..................................................................................................................100
I. Nhöõng yeâu caàu chung ........................................................................................100
II. Nghieäp vuï sö phaïm ñoái vôùi giaùo vieân lòch söû..................................................101
III. Traùch nhieäm ñoåi môùi daïy hoïc lòch söû .............................................................101
TAØI LIEÄU THAM KHAÛO .........................................................................................103
Cao Thế Trình – Hoaøng Thò Nhö YÙ
Khoa Lòch söû
Phöông phaùp daïy-hoïc lòch söû ôû tröôøng phoå thoâng
-5-
MÔÛ ÑAÀU
1. Nhö teân goïi cuûa noù, Phöông phaùp daïy-hoïc boä moân (P2D-H) laø giaùo trình
cô baûn ñoái vôùi sinh vieân theo ngheà sö phaïm vaø nhöõng ngöôøi muoán haønh ngheà daïy
hoïc, laø taøi lieäu tham khaûo quan troïng ñoái vôùi taát caû nhöõng ai quan taâm tôùi söï nghieäp
ñaøo taïo theá heä treû - nhöõng chuû nhaân töông lai cuûa ñaát nöôùc.
2. Theá nhöng, treân thöïc teá, xung quanh khaùi nieäm töôûng chöøng ñôn giaûn treân
ñaây, vaãn coøn toàn taïi nhieàu quan quan nieäm vaø caùch hieåu khaùc nhau, theå hieän roõ neùt
ngay trong vieäc ñaët teân cho chính giaùo trình naøy; bôûi vaäy, thieát töôûng - tröôùc heát
chuùng ta caàn phaûi thoáng nhaát moät caùch hieåu vaø söû duïng teân goïi moân hoïc moät caùch
chính xaùc, theå hieän ñuùng baûn chaát cuûa giaùo trình. Cuï theå, chuùng ta haõy laàn löôït
ñieåm qua caùc teân goïi giaùo trình vaø caùch vieát döôùi ñaây:
1) Giaùo hoïc phaùp
2) Phöông phaùp giaûng daïy
3) Phöông phaùp daïy hoïc
4) Phöông phaùp daïy-hoïc
Roõ raøng, caùch caùch goïi (1) vaø (3) / (4) thöïc chaát cuõng chæ laø moät. Söï khaùc
nhau chæ ôû choã moät beân laø goïi theo loái Haùn Vieät (1) vaø moät beân laø caùch goïi “Vieät”
hôn. Noùi moät caùch khaùc, caùch goïi (3) / (4) chæ laø vieäc dòch caùch goïi (1) ra cho deã
hieåu hôn. Caùc caùch goïi (3) vaø (4) chæ khaùc nhau ôû moät daáu gaïch ngang noái (-) giöõa
hai töø “daïy” vaø “hoïc”, song chính daáu ngang noái ñoù nhaèm nhaán maïnh hai maët cuûa
moät quaù trình thoáng nhaát - hoaït ñoäng truyeàn thuï kieán thöùc cuûa thaày giaùo (daïy) vaø
hoaït ñoäng tieáp thu tri thöùc cuûa hoïc sinh (hoïc). Tuy nhieân, neáu khoâng quaù chi ly, vaãn
cuõng coù theå xem caùch caùch dieãn ñaït (1), (3) vaø (4) nhö laø moät caùch goïi. Vaø nhö
vaäy, veà baûn chaát laø coù hai hình thöùc theå hieän teân goïi moân hoïc - phöông phaùp giaûng
daïy vaø phöông phaùp daïy-hoïc. Trong hai caùch goïi naøy, caùch goïi tröôùc - hieån nhieân laø
phieán dieän, vì noù chæ môùi quan taâm tôùi hoaït ñoäng daïy cuûa ngöôøi thaày giaùo, maø boû
qua hoaït ñoäng hoaëc cuûa ngöôøi hoïc. Do vaäy, caùch goïi sau (P2D-H) laø toaøn dieän hôn,
phaûn aùnh ñuùng ñaén baûn chaát cuûa moân hoïc hôn.
3. Moät vaán ñeà ñaët ra nöõa laø, moân hoïc naøy coù thaät laø quan troïng vaø caàn
thieát khoâng? Coù moät thöïc teá khoâng theå phuû nhaän laø trong soá khoaûng 2 trieäu giaùo
vieân ôû Vieät Nam hieän nay, coù moät soá löôïng khoâng nhoû caùc thaày coâ giaùo khoâng phaûi
xuaát thaân töø caùc tröôøng sö phaïm (rieâng ôû Laâm Ñoàng, con soá naøy cuõng ñaõ laø haøng
traêm); vaø thöïc teá cuõng khoâng theå noùi raèng caùc thaày coâ ñoù laø daïy dôû hay dôû hôn caùc
thaày coâ khaùc ñöôïc ñaøo taïo “nghieâm chænh” hôn. Coá nhieân trong soá caùc thaày coâ
Cao Thế Trình – Hoaøng Thò Nhö YÙ
Khoa Lòch söû
Phöông phaùp daïy-hoïc lòch söû ôû tröôøng phoå thoâng
-6-
khoâng xuaát thaân töø caùc tröôøng sö phaïm vaãn coù nhieàu ngöôøi daïy gioûi, thaäm chí gioûi
hôn caû nhieàu thaày coâ hoïc sö phaïm ra 1.
Nhö vaäy, phaûi chaêng Giaùo trình P2D-H laø khoâng thaät söï caàn thieát? Neáu
khoâng, chuùng ta phaûi giaûi thích hieän töôïng noùi treân nhö theá naøo? Theo chuùng toâi, ôû
ñôøi ngöôøi ta coù theå hoïc theo nhieàu caùch khaùc nhau hay noùi theo ngoân ngöõ cuûa thôøi
buoåi tin hoïc laø ngöôøi ta tieáp thu thoâng tin qua nhieàu keânh khaùc nhau, trong ñoù coù
ngöôøi thoâng qua “keânh nhaø tröôøng”, cuõng coù ngöôøi thoâng qua “keânh tröôøng ñôøi” moät tröôøng “ñaïi hoïc toång hôïp” vó ñaïi maø ít coù moät tröôøng hoïc naøo saùnh kòp. Roõ
raøng, coù ngöôøi ñaõ töø thöïc teá cuûa nhieàu naêm ngoài hoïc ôû tröôøng, hoï töï ruùt ra ôû thaày coâ
daïy hoï nhöõng ñieàu hay dôû, töø ñoù coù theå “traïch kyø thieän giaû nhi toøng chi, kyø baát
thieän giaû nhi caûi chi”2. Chính vì vaäy maø hoï vaãn coù theå daïy hoïc toát vaø thaäm chí toát
hôn nhieàu thaày coâ toát nghieäp caùc tröôøng sö phaïm. Tuy nhieân, nhöõng tröôøng hôïp nhö
vaäy laø khoâng nhieàu vaø thöôøng phaûi traûi qua moät thôøi gian daøi môùi tröôûng thaønh leân
ñöôïc. Loái tieáp thu qua “keânh nhaø tröôøng” coù moät öu ñieåm maø tröôøng ñôøi khoâng coù
- ñoù laø “con ñöôøng ngaén nhaát” (vì noù löïa choïn phöông aùn toái öu, khoâng traûi qua quaù
trình thöû sai voøng veøo...), do vaäy noù coù theå haïn cheá ñöôïc toái ña nhöõng va vaáp khoâng
ñaùng coù. Gì thì gì, “coù hoïc vaãn hôn” vaø ñoù chính laø lyù do toàn taïi cuûa caùc tröôøng sö
phaïm. Chuùng ta hoaøn toaøn giaû ñònh, nhöõng thaày coâ giaùo daïy gioûi khoâng traûi qua ñaøo
taïo sö phaïm, neáu ñöôïc ñaøo taïo chính quy, hoï hoaøn toaøn coù theå tieán xa hôn nöõa, gioûi
hôn nöõa.
Lieäu vieäc hoïc giaùo trình P2D-H coù laøm haïn cheá naêng löïc saùng taïo, chí ít
cuõng laø nhöõng saùng taïo ñaày ngaãu höùng cuûa giaùo vieân khoâng? Coù theå ñöa ra moät so
saùnh ôû ñaây vôùi tröôøng hôïp nhöõng ngöôøi quaù am töôøng phaùp luaät ñaâm ra sôï seät, ngaàn
ngaïi khoâng daùm laøm moät ñieàu gì taùo baïo vì e phaïm phaùp? Coù theå noùi ngay, nhöõng
vaán ñeà ñaët ra trong giaùo trình naøy chæ laø nhöõng phöông aùn, thaäm chí laø nhöõng gôïi
yù... coøn thöïc teá sinh ñoäng cuûa quaù trình daïy hoïc vaãn laø nhöõng khoaûng trôøi meânh
moâng cho nhöõng saùng taïo cuûa giaùo vieân, mieãn sao laø caùc saùng taïo ñoù khoâng vi
phaïm caùc nguyeân taéc cuûa quaù trình nhaän thöùc vaø khung noäi dung chöông trình quy
ñònh. Khoâng phaûi ngaãu nhieân maø nguyeân Thuû töôùng Phaïm Vaên Ñoàng ñaõ noùi - ngheà
daïy hoïc laø ngheà cao quyù nhaát trong nhöõng ngheà cao quyù, ngheà saùng taïo nhaát trong
nhöõng ngheà saùng taïo, bôûi noù saùng taïo ra nhöõng con ngöôøi saùng taïo.
Treân moät soá cuûa Taïp chí “Thôøi ñaïi môùi” caùch ñaây maáy naêm coøn coù moät baøi vieát
noùi veà moät thaày gaùo raát coù uy tín vôùi sinh vieân, giôø giaûng cuûa thaày bao giôø soá
sinh vieân cuõng chaät ních giaûng ñöôøng... Khi ñöôïc hoûi bí quyeát naøo ñaõ giuùp thaày
coù ñöôïc thaønh coâng nhö vaäy ? Vò giaùo sö noï ñaõ khoâng ngaàn ngaïi traû lôøi: Toâi coù
may maén hôn caùc anh caùc chò laø “toâi chöa bao giôø phaûi hoïc moân P2D-H(!)
2
Lôøi cuûa Khoång Töû trong Luaän ngöõ.
1
Cao Thế Trình – Hoaøng Thò Nhö YÙ
Khoa Lòch söû
Phöông phaùp daïy-hoïc lòch söû ôû tröôøng phoå thoâng
-7-
4. Nhö vaäy, trong ba phöông dieän cuûa quaù trình giaùo duïc - muïc tieâu, noäi
dung vaø phöông phaùp, giaùo trình naøy chuû yeáu ñeà caäp tôùi phöông dieän thöù ba phöông phaùp daïy hoïc hay noùi moät caùch khaùc, nhieäm vuï cuûa giaùo trình naøy khoâng
phaûi baøn veà vaán ñeà daïy caùi gì hay daïy caùi ñoù ñeå laøm gì maø chuû yeáu laø daïy nhö theá
naøo. Daïy caùi gì (noäi dung daïy hoïc) veà cô baûn ñaõ ñöôïc quy ñònh bôûi chöông trình
giaùo duïc cuûa Nhaø nöôùc vaø noù mang tính phaùp lyù, cöôõng cheá moïi giaùo vieân phaûi
tuaân thuû; vieäc thay ñoåi noù phaûi do Boä chuû quaûn (hieän nay laø Boä Giaùo duïc - Ñaøo
taïo) quyeát ñònh. Daïy ñeå laøm gì (muïc tieâu giaùo duïc) cuõng ñaõ ñöôïc quy ñònh bôûi baûn
chaát cuûa cheá ñoä chính trò hieän haønh vaø vôùi töøng caáp hoïc cuï theå (vôùi cheá ñoä ta,
chöông trình phoå thoâng trung hoïc laø nhaèm ñaïo taïo nhöõng coâng daân toát cho ñaát nöôùc,
laø hình thaønh ôû hoï nhöõng nhaân caùch cuûa con ngöôøi môùi xaõ hoäi chuû nghóa - yeâu
nöôùc, yeâu cheá ñoä xaõ hoäi chuû nghóa, lao ñoäng...). Daïy nhö theá naøo ? - chính laø quy
trình coâng ngheä, thao taùc vaø nhöõng giaûi phaùp kyõ thuaät... ñeå hoaøn thaønh noäi dung
giaùo duïc vaø ñaït ñöôïc muïc tieâu noùi treân. Coá nhieân, taát caû caùc maët treân ñaây ñeàu naèm
trong moät theå thoáng nhaát, bôûi noäi dung vaø muïc ñích bao giôø noù cuõng ñaõ haøm chöùa
moät phaàn vaàn ñeà phöông phaùp trong ñoù vaø ngöôïc laïi.
5. Khaùc vôùi caùc giaùo trình khaùc, giaùo trình P2 D-H laø moät giaùo trình mang
daùng daáp cuûa moät moân hoïc daïy ngheà, bôûi vaäy, noù khoâng sa ñaø vaøo lyù luaän chung
chung maø ñoøi hoûi ôû ngöôøi hoïc raát nhieàu kyõ naêng lieân quan tôùi quaù trình hoaït ñoäng
daïy hoïc. Nhöõng kyõ naêng naøy khoâng chæ ñoïc saùch maø bieát, traùi laïi noù caàn phaûi ñöôïc
taäp luyeän, kieåm nghieäm, thöû thaùch... trong thöïc teá. ÔÛ ñaây, chuùng toâi caàn nhaán maïnh
moät ñieåm laø, saûn phaåm cuûa quaù trình coâng ngheä daïy hoïc laø moät loaïi saûn ñaëc bieät ñoù chính laø nhöõng con ngöôøi, laø vieäc hình thaønh neân ôû hoïc sinh nhöõng nhaân caùch
cuûa con ngöôøi môùi xaõ hoäi chuû nghóa. Noùi khaùc ñi, saûn phaåm cuûa ngheà daïy hoïc”
khoâng chaáp nhaän thöù phaåm vaø caøng khoâng ñöôïc noùi tôùi pheá phaåm; do vaäy, ngöôøi
thaày giaùo khoâng coù quyeàn sa saåy, khoâng ñöôïc tuøy tieän, caåu thaû, voâ nguyeân taéc.
Cao Thế Trình – Hoaøng Thò Nhö YÙ
Khoa Lòch söû
Phöông phaùp daïy-hoïc lòch söû ôû tröôøng phoå thoâng
-8-
CHÖÔNG I
VÒ TRÍ CUÛA BOÄ MOÂN LÒCH SÖÛ
ÔÛ TRÖÔØNG PHOÅ THOÂNG
Vò trí cuûa caùc moân hoïc trong chöông trình giaùo duïc tröôùc heát phuï thuoäc vaøo
muïc tieâu giaùo duïc hay noùi cuï theå hôn laø ngöôøi ta muoán hình thaønh neân ôû hoïc sinh
nhöõng nhaân caùch gì. Hieån nhieân, ñeán löôït mình, ñieàu naøy laïi phuï thuoäc vaøo ñieàu
kieän lòch söû cuï theå cuûa nhöõng giai ñoaïn phaùt trieån cuûa xaõ hoäi, vaøo tính chaát cuûa heä
thoáng giaùo duïc. Neáu nhö muïc tieâu giaùo duïc chæ nhaèm trang bò cho theá heä chuaån bò
böôùc vaøo ñôøi nhöõng kyõ naêng, phöông tieän kieám soáng (“caàn caâu côm”), thì chöông
trình giaùo duïc thöôøng phieán dieän, ngöôøi ta chæ doàn vaøo nhöõng gì caàn thieát cho ñieàu
ñoù. Chaúng haïn, tröôùc ñaây, do muïc tieâu cuûa vieäc hoïc chæ döøng laïi ôû choã chieám laáy
baèng saéc, laøm quan ñeå vinh thaân, phì gia, nhaø tröôøng phong kieán chæ taäp trung vaøo
trang bò cho hoï nhöõng kieán thöùc vaø caùch thöùc thi cöû maø vöùt ra beân ngoaøi chöông
trình ñaøo taïo nhöõng nguoàn tri thöùc thieát thöïc vôùi cuoäc soáng. Chính Nguyeãn Tröôøng
Toä - moät ngöôøi coù tö töôûng duy taân ôû cuoái theá kyû tröôùc ñaõ leân aùn loái hoïc töø chöông,
cöû töû khoâng thieát thöïc naøy. Sang thôøi caän hieän ñaïi, ngöôøi ta ñaõ vöôït qua nhöõng haïn
cheá noùi treân cuûa cheá ñoä khoa cöû trung coå, ñöa vaøo chöông trình ñaøo taïo nhöõng moân
hoïc “caùch trí”..., song vaãn khoâng traùnh ñöôïc tính thöïc duïng cuûa heä thoáng giaùo duïc
ñoù (Tuy teân goïi coù khaùc, song baûn chaát vaãn laø nhaèm trang bò cho ngöôøi hoïc nhöõng
“caàn caâu côm hieän ñaïi”).
Chæ sau khi caùch maïng thaùng Taùm thaønh coâng, nöôùc Vieät Nam môùi chuû
tröông xaây döïng moät neàn giaùo duïc toaøn dieän nhaèm chuaån bò cho hoïc sinh moät heä
thoáng nhöõng trí thöùc cô baûn veà ñöùc, trí, theå myõ ñeå hoï trôû thaønh nhöõng coâng daân toát,
ñaùp öùng vôùi nhöõng yeâu caàu cuûa söï nghieäp phaùt trieån kinh teá-xaõ hoäi cuûa ñaát nöôùc vaø
baûo veä Toå quoác Vieät Nam XHCN. Gaàn ñaây, khi böôùc vaøo thôøi kyø ñoåi môùi, ñaây ñoù
ñaõ xuaát hieän nhöõng bieåu hieän leäch laïc trong quan nieäm veà giaùo duïc toaøn dieän, baét
ñaàu coù söï xem thöôøng moân hoïc naøy, ñeà cao moân hoïc kia..., ngaám ngaàm coå vuõ cho
loái hoïc thöïc duïng, möu toan phuû nhaän nhöõng thaønh quaû cuûa giaùo duïc caùch maïng.
Nhöõng bieåu hieän ñoù hoaøn toaøn ñi ngöôïc laïi quan ñieåm giaùo duïc cuûa Ñaûng vaø Nhaø
nöôùc ta. Nghò quyeát hoäi nghò BCH TW Ñaûng laàn thöù II - khoùa VIII (12/1996, goïi taét
NQ2) vaø vieäc Quoác hoäi thoâng qua Luaät giaùo duïc (12/1998, goïi taét laø LGD) ñaõ kòp
thôøi ngaên chaën vaø haïn cheá nhöõng bieåu hieän tieâu cöïc, leäch laïc noùi treân, tieáp tuïc vaïch
thaúng con ñöôøng ñi leân cho söï nghieäp giaùo duïc-ñaøo taïo cuûa nöôùc nhaø.
Ñieàu 2 chöông I cuûa Boä LGD ñaõ quy ñònh muïc tieâu giaùo duïc cuûa neàn giaùo
duïc Vieät Nam “laø ñaøo taïo con ngöôøi Vieät Nam phaùt trieån toaøn dieän, coù ñaïo ñöùc, tri
thöùc, söùc khoûe, thaåm myõ vaø ngheà nghieäp, trung thaønh vôùi lyù töôûng ñoäc laäp daân toäc
Cao Thế Trình – Hoaøng Thò Nhö YÙ
Khoa Lòch söû
Phöông phaùp daïy-hoïc lòch söû ôû tröôøng phoå thoâng
-9-
vaø chuû nghóa xaõ hoäi, hình thaønh vaø boài döôõng nhaân caùch, phaåm chaát vaø naêng löïc
coâng daân, ñaùp öùng yeâu caàu xaây döïng vaø baûo veä Toå quoác”.
Xuaát phaùt töø muïc tieâu giaùo duïc treân ñaây, trong heä thoáng giaùo duïc phoå
thoâng cuûa chuùng ta, boä moân lòch söû bao giôø cuõng chieám giöõ moät vò trí töông ñaúng
vôùi caùc boä moân khoa hoïc khaùc. Ñieàu naøy ñöôïc quy ñònh bôûi nhieàu yeáu toá, maø tröôùc
heát laø do chöùc naêng cuûa khoa hoïc lòch söû ñoái vôùi vieäc hình thaønh nhaân caùch cuûa lôùp
ngöôøi môùi lôùn. Khoâng phaûi ngaãu nhieân maø trong lòch söû giaùo duïc cuûa nhaân loaïi noùi chung, ôû nöôùc ta - noùi rieâng, boä moân lòch söû bao giôø cuõng chieám giöõ moät vò trí
traân troïng trong chöông trình ñaøo taïo (döôùi thôøi phong kieán, vieäc hoïc coøn ñöôïc
ñoàng nhaát vôùi “duøi maøi kinh söû”, “naáu söû, soâi kinh”; ôû nhieàu nöôùc tö baûn, khi thöïc
hieän giaùo duïc phaân ban, thì cuøng vôùi vaên, toaùn, lòch söû laø moân hoïc baét buoäc cho moïi
caáp hoïc, ngaønh hoïc...). Vaø cho tôùi hoâm nay, khi nhaân loaïi ñaõ böôùc sang theá kyû XXI
- theá kyû cuûa tin hoïc, cuûa töï ñoäng hoùa, cuûa coâng ngheä sinh hoïc... lòch söû vaãn laø moät
boä phaän tri thöùc taát yeáu trong haønh trang trí tueä cuûa theá heä treû ñeå hoï vöõng böôùc
tieán vaøo töông lai.
1. Chöùc naêng cuûa boä moân lòch söû trong tröôøng phoå thoâng
Veà cô baûn, chöùc naêng cuûa boä moân lòch söû trong tröôøng phoå thoâng cuõng
truøng hôïp vôùi chöùc naêng chung khoa hoïc lòch söû, töùc laø chöùc naêng nhaän thöùc (giaûi
thích theá giôùi) vaø chöùc naêng caûi taïo theá giôùi (goùp phaàn hình thaønh nhaân caùch ôû lôùp
ngöôøi treû tuoåi). Cuï theå:
1.1. Tröôùc heát, boä moân lòch söû phaûi cung caáp cho hoïc sinh moät khoái löôïng
tri thöùc cô sôû, phoå thoâng, toaøn dieän, coù heä thoáng vaø nhöõng quan nieäm ñuùng ñaén veà
quaù trình lòch söû maø nhaân loaïi ñaõ traûi qua nhaèm vuõ trang cho hoï theá giôùi quan caùch
maïng (chöùc naêng nhaän thöùc hay chöùc naêng giaùo döôõng). Cuï theå, giaùo vieân lòch söû
phaûi khaéc hoïa ñöôïc vai troø cuûa lao ñoäng ñaõ saùng taïo ra chính baûn thaân con ngöôøi vaø
xaõ hoäi loaøi ngöôøi vaø söï phaùt trieån cuûa quaù trình saûn xuaát vaät chaát laø nhaân toá quyeát
ñònh söï phaùt trieån cuûa xaõ hoäi loaøi ngöôøi (caùi coái xay baèng tay ñöa laïi cheá ñoä PK ...
caùi maùy hôi nöôùc ñöa laïi cheá ñoä tö baûn...), ñaáu tranh giai caáp laø ñoäng löïc thuùc ñaåy
söï phaùt trieån cuûa moïi xaõ hoäi coù giai caáp, quaàn chuùng nhaân daân lao ñoäng laø ngöôøi
quyeát ñònh söï phaùt trieån cuûa lòch söû, söï phaùt trieån cuûa lòch söû nhaân loaïi laø söï thay
theá cuûa caùc hình thaùi kinh teá-xaõ hoäi, con ñöôøng ñi leân cuûa nhaân loaïi laø xu höôùng
taát yeáu song khoâng phaûi theo ñöôøng thaúng ñôn tuyeán maø voøng veøo theo ñöôøng xoaén
troân oác...;
1.2. Treân cô sôû ñoù goùp phaàn hình thaønh nhaân caùch ôû hoïc sinh, boài döôõng neân ôû hoï
tinh thaàn yeâu nöôùc, lyù töôûng caùch maïng, thaùi ñoä traân troïng ñoái vôùi nhöõng thaønh quaû
lao ñoäng (nhöõng giaù trò, vaät chaát vaø tinh thaàn) cuûa nhaân loaïi; loøng töï haøo veà nhöõng
Cao Thế Trình – Hoaøng Thò Nhö YÙ
Khoa Lòch söû
Phöông phaùp daïy-hoïc lòch söû ôû tröôøng phoå thoâng
- 10 -
truyeàn thoáng veû vang cuûa daân toäc, söï trung thaønh vôùi con ñöôøng caùch maïng xaõ hoäi
chuû nghóa maø Ñaûng, Baùc Hoà vaø nhaân daân ta ñaõ choïn... (chöùc naêng giaùo duïc). Roõ
raøng, töø vieäc nhaän thöùc ra quy luaät, hoïc sinh seõ hieåu ñöôïc nhöõng ñieàu neân chaêng,
haønh ñoäng thuaän chieàu vôùi quy luaät ñeå khoâng phaûi traû giaù cho nhöõng gì ñaõ ñöôïc lòch
söû kieåm nghieäm. Coá Toång bí thö Leâ Duaån ñaõ noùi: daïy söû khoâng phaûi laø chæ khaéc
saâu vaøo ñaàu oùc hoïc sinh nhöõng naêm thaùng vaø söï kieän maø chuû yeáu laø hình thaønh neân
ôû hoï tình caûm caùch maïng, yù chí dôøi non laáp bieån, ñaïp baèng muoân truønng thaùch thöùc,
hy sinh, quyeát taâm xaây döïng thaønh coâng CNXH treân toå quoác cuûa chuùng ta.
2. Nhieäm vuï cuûa boä moân lòch söû ôû tröôøng phoå thoâng
Chính 2 chöùc naêng cô baûn neâu treân ñaõ quy ñònh boä moân lòch söû ôû tröôøng phoå
thoâng coù nhöõng nhieäm vuï cuï theå sau ñaây:
- Cung caáp cho hoïc sinh moät khoái löôïng tri thöùc cô sôû, phoå thoâng, toaøn dieän
coù heä thoáng vaø nhöõng quan nieäm ñuùng ñaén veà lòch söû Theá giôùi vaø lòch söû daân toäc;
- Hình thaønh neân ôû hoï theá giôùi quan khoa hoïc vaø lyù töôûng caùch maïng;
- Boài döôõng tö töôûng, tình caûm ñaïo ñöùc, giaùo duïc truyeàn thoáng daân toäc vaø
chuû nghóa anh huøng caùch maïng, haêng say lao ñoäng, hoïc taäp, tinh thaàn quoác teá voâ
saûn cao caû...
- Reøn luyeän phöông phaùp tö duy khoa hoïc thoâng qua vieäc phaân tích, so
saùnh, khaùi quaùt vaø ñaùnh giaù caùc söï kieän, hieän töôïng vaø caùc quaù trình lòch söû, ruùt ra
quy luaät vaø baøi hoïc lòch söû töø caùc tri thöùc ñoù;
- Reøn luyeän cho hoïc sinh kyõ naêng thöïc haønh: thaùi ñoä traân troïng, baûo veä
nhöõng di saûn vaên hoùa, caùc thaønh quaû cuûa caùc theá heä cha oâng, töï ruùt ra ñöôïc baøi hoïc
kinh nghieäm töø trong quaù khöù vaø ñeå giaûi thích ñuùng ñaén vaø tham gia tích cöïc vaøo
coâng cuoäc xaây döïng vaø caûi taïo xaõ hoäi hoâm nay.
3. Vò trí cuûa khoùa trình lòch söû daân toäc trong vieäc thöïc hieän chöùc
naêng, nhieäm vuï cuûa boä moân lòch söû ôû tröôøng phoå thoâng
Trong khoùa trình lòch söû ôû tröôøng phoå thoâng hieän nay, phaàn lòch söû Vieät
Nam chieám tôùi giaø nöûa chöông trình. Moät boá cuïc nhö vaäy laø hôïp lyù vaø cuõng phuø
hôïp vôùi thoâng leä treân Theá giôùi - Muïc tieâu haøng ñaàu cuûa giaùo duïc bao giôø cuõng phaûi
laø ñaøo taïo ra nhöõng coâng daân toát phuïc vuï cho söï nghieäp xaây döïng vaø baûo veä ñaát
nöôùc. Môû ñaàu taùc phaåm Lòch söû nöôùc ta (vieát theo loái dieãn ca vaøo naêm 1941 taïi Paéc
Poù - Cao Baèng), Baùc Hoà cuõng ñaõ vieát:
Daân ta phaûi bieát söû ta
Cao Thế Trình – Hoaøng Thò Nhö YÙ
Khoa Lòch söû
Phöông phaùp daïy-hoïc lòch söû ôû tröôøng phoå thoâng
- 11 -
Cho töôøng goác tích nöôùc nhaø Vieät Nam.
Roõ raøng, coâng daân Vieät Nam tröôùc heát phaûi naém vöõng lòch söû daân toäc mình.
Hôn moät theá kyû tröôùc, nhaø duy taân Nguyeãn Tröôøng Toä cuõng ñaõ töøng pheâ phaùn loái
hoïc “voïng ngoaïi” thaùi quaù cuûa giaùo duïc phong kieán: “Caùi sôû hoïc thuôû beù laø leã nhaïc,
aåm thöïc, cö xöû, chieán ñaáu, danh vò trong dó vaõng Baéc quoác, maø caùi sôû haønh cuûa
traùng nieân laø leã nhaïc, chieán phaït, khôûi cö, taùc duïng hieän taïi cuûa Nam quoác... Sôû hoïc
thuôû beù laø Sôn Ñoâng, Sôn Taây ôû beân Trung Quoác maét chöa töøng thaáy, maø caùi sôû
haønh luùc traùng nieân laø Baéc kyø, Nam kyø chaân ñi tôùi nôi...”
Maët khaùc, lòch söû Vieät Nam vôùi nhöõng trang söû haøo huøng, oanh lieät, baát
khuaát cuûa bao phen phaù Toáng, bình Nguyeân, ñuoåi Minh, caû phaù giaëc Thanh... cuøng
nhöõng taám göông lao ñoäng caàn cuø, nhöõng kyø tích saùng taïo cuûa nhaân daân... seõ coù
moät vai troø raát lôùn trong vieäc thöïc hieän chöùc naêng, nhieäm vuï cuûa khoùa trình lòch söû,
nhaát laø trong vieäc goùp phaàn hình thaønh nhaân caùch Vieät Nam, boài döôõng loøng yeâu
nöôùc, tình caûm vaø yù chí caùch maïng.
Trong lòch söû Vieät Nam, thôøi kyø 70 naêm trôû laïi ñaây - thôøi kyø lòch söû
nöôùc ta dieãn ra döôùi söï höôùng ñaïo bôûi ngoïn côø quang vinh cuûa Ñaûng coäng saûn Vieät
Nam coù moät taàm quan troïng ñaëc bieät: Chæ trong voøng 2/3 theá kyû, töø moät daân toäc
phaûi cam chòu “thaân phaän” vong quoác noâ, bò xoùa teân treân baûn ñoà Theá giôùi, döôùi söï
laõnh ñaïo taøi tình cuûa Ñaûng - ñöùng ñaàu laø laõnh tuï Hoà Chí Minh, caû daân toäc ta ñaõ
“vöôn vai”, “ruõ buøn ñöùng daäy choùi loøa”, khoâi phuïc ñöôïc ñoäc laäp chuû quyeàn, laàn löôït
chieán thaéng nhöõng teân ñeá quoác khoång loà cuûa thôøi ñaïi vaø töøng böôùc saùnh vai cuøng
nhaân loaïi böôùc vaøo theá kyø XXI, ñaëc bieät - chieán coâng thaéng Myõ maõi maõi ñi vaøo lòch
söû nhaân loaïi nhö moät ñieàu kyø dieäu, ñöa Vieät Nam trôû thaønh bieåu töôïng saùng ngôøi
cuûa yù chí ñoäc laäp- töï do, thaønh ñieåm hoäi tuï cho nhöõng giaù trò cao ñeïp nhaát cuûa loaøi
ngöôøi.
Cao Thế Trình – Hoaøng Thò Nhö YÙ
Khoa Lòch söû
Phöông phaùp daïy-hoïc lòch söû ôû tröôøng phoå thoâng
- 12 -
CHÖÔNG II
CAÙC NGUYEÂN TAÉC CHÆ ÑAÏO
QUAÙ TRÌNH DAÏY-HOÏC LÒCH SÖÛ
Daïy hoïc laø moät ngheà trong heä thoáng caùc ngheà nghieäp khaùc nhau cuûa xaõ
hoäi. Vaø töông töï nhö moïi ngheà nghieäp khaùc, moät khi ñaõ laø ngheà, bao giôø noù cuõng
phaûi coù nhöõng quy taéc haønh ngheà. Ñoù chính laø nhöõng chuaån möïc ñoøi hoûi ngöôøi giaùo
vieân phaûi tuaân thuû haøng ñaàu trong quaù trình daïy hoïc. Quy taéc haønh ngheà ôû ñaây
chính laø caùc nguyeân taéc chæ ñaïo quaù trình daïy-hoïc. Veà cô baûn, caùc nguyeân taéc daïyhoïc lòch söû (NTD-HLS) cuûa chuùng ta hieän nay ñöôïc xaây döïng döïa treân cô sôû cuûa
nhaän thöùc luaän maùc-xít, caùc nguyeân lyù, phöông chaâm giaùo duïc cuûa Ñaûng vaø Nhaø
nöôùc ta, caùc quy luaät taâm lí, giaùo duïc hoïc, ñaëc ñieåm taâm lyù cuûa löùa tuoåi môùi lôùn vaø
ñaëc thuø cuûa moân hoïc. Cuï theå goàm coù caùc nguyeân taéc döôùi ñaây:
I. Nguyeân taéc ñaûm baûo tính khoa hoïc vaø tính Ñaûng Coäng saûn.
Nguyeân taéc naøy ñoøi hoûi ngöôøi giaùo vieân tröôùc heát phaûi trang bò cho hoïc sinh
nhöõng tri thöùc thoâng tin chính xaùc, coù cô sôû tö lieäu tin caäy vaø giaûi thích caùc söï kieän,
hieän töôïng, bieán coá, quaù trình lòch söû moät caùch khaùch quan, khoâng ñöôïc pheùp lyù
giaûi moät caùch tuøy tieän, chuû quan..., kieân quyeát khoâng ñöôïc xuyeân taïc, boùp meùo, toâ
hoàng hay boâi ñen böùc tranh cuûa quaù khöù. Ñeå thöïc hieän nguyeân taéc naøy, ngöôøi giaùo
vieân phaûi khoâng ngöøng naâng cao trình ñoä hieåu bieát chuyeân moân cuûa mình, tieáp caän
vôùi nhöõng thoâng tin môùi nhaát, chuaån xaùc nhaát theo phöông chaâm “bieát möôøi daïy
moät”, bôûi duø phöông phaùp coù toát ñeán ñaâu, phöông tieän daïy hoïc coù hieän ñaïi tôùi
maáy... ngöôøi thaày giaùo cuõng khoâng theå truyeàn ñaït nhöõng gì maø anh ta khoâng bieát.
Maët khaùc, beân caïnh tính chính xaùc, khoa hoïc, ngöôøi thaày giaùo daïy söû
trong cheá ñoä ta coøn phaûi ñöùng vöõng treân laäp tröôøng cuûa chuû nghóa Maùc-Leânin, phaûi
naém vöõng nhöõng quan ñieåm cuûa Ñaûng trong khi löïa choïn thoâng tin, trong caùch trình
baøy ñeå nhöõng tri thöùc ñoù phaûi ñaûm baûo khoâng maâu thuaãn vôùi laäp tröôøng, lôïi ích cuûa
giai caáp voâ saûn. Khi coù nhöõng vaán ñeà phöùc taïp, teá nhò, ngöôøi giaùo vieân daïy söû phaûi
bình tónh, tænh taùo ñeå xöû lyù, khoâng ñöôïc pheùp voäi vaõ giaûi thích moät caùch böøa baõi,
caåu thaû nhöõng vaán ñeà maø baûn thaân coøn mô hoà, chöa naém vöõng.
Vaø roõ raøng, ñeå thöïc hieän toát nguyeân taéc naøy, ngöôøi giaùo vieân phaûi khoâng
ngöøng naâng cao trình ñoä lyù luaän chính trò, thuôøng xuyeân theo doõi vaø naém vöõng
Cao Thế Trình – Hoaøng Thò Nhö YÙ
Khoa Lòch söû
Phöông phaùp daïy-hoïc lòch söû ôû tröôøng phoå thoâng
- 13 -
nhöõng quan ñieåm cuûa Ñaûng, chính saùch cuûa Nhaø nöôùc... vaø neân coá gaéng tích cöïc
reøn luyeän, tu döôõng ñeå coù theå ñöùng vaøo ñoäi nguõ cuûa nhöõng ngöôøi coäng saûn.
II. Nguyeân taéc daïy-hoïc keát hôïp vôùi ñôøi soáng, hoïc vôùi haønh
trong daïy hoïc lòch söû
Ñieàu 3 cuûa Luaät Giaùo duïc ñaõ chæ roõ: “Hoaït ñoäng giaùo duïc phaûi thöïc hieän
theo nguyeân lyù hoïc ñi ñoâi vôùi haønh, giaùo duïc keát hôïp vôùi lao ñoäng saûn xuaát, lyù luaän
gaén lieàn vôùi thöïc tieãn, giaùo duïc nhaø tröôøng keát hôïp vôùi gia ñình vaø giaùo duïc xaõ
hoäi”. Roõ raøng nguyeân lyù giaùo duïc treân ñaây phaûn aùnh baûn chaát cuûa moät neàn giaùo duïc
hieän ñaïi, thieát thöïc, choáng laïi loái hoïc nhoài soï, hoïc veït, chaïy ñua theo baèng caáp moät
caùch voâ boå, khoâng caàn thieát.
Tuy nhieân, vaän duïng nguyeân lyù naøy vaøo quaù trình daïy hoïc lòch söû khoâng
ñôn giaûn, bôûi ñaëc thuø cuûa boä moân lòch söû laø phaàn lôùn noäi dung cuûa noù ñeàu ñeà caäp
tôùi nhöõng thôøi kyø ñaõ luøi saâu vaøo quaù vaõng haøng traêm, haøng ngaøn, thaäm chí laø haøng
vaïn naêm veà tröôùc. Ñeå thöïc hieän ñöôïc noù, ñoøi hoûi nhaän thöùc cuûa ngöôøi thaày giaùo
phaûi quaùn trieät moái lieân heä bieän chöùng giöõa quaù khöù - hieän taïi vaø töông lai. Trong
moái lieân heä ñoù, hieän taïi laø söï tieáp tuïc cuûa nhöõng quaù trình ñaõ dieãn ra trong quaù khöù
vaø laø tieàn ñeà ñi tôùi töông lai. Nhaän thöùc naøy phaûi ñöôïc ngöôøi thaày giaùo daïy söû quaùn
trieät trong moãi baøi giaûng, cho duø baøi giaûng ñoù ñeà caäp tôùi nhöõng thôøi kyø xa xaêm xaêm
nhaát trong lòch söû nhaân loaïi - thôøi kyø xaõ hoäi hoäi nguyeân thuûy.
Chaúng haïn, trong phaàn giôùi thieäu veà xaõ hoäi nguyeân thuûy, ngöôøi thaày giaùo
vaãn tìm thaáy ôû ñoù moái lieân heä vôùi cuoäc soáng hoâm nay: tính thuaän tay cuûa moät soá
loaøi vöôïn, quaù trình phaùt trieån cuûa baøo thai ngöôøi, caùc quan nieäm daân gian veà löôõi
taàm seùt, vai troø cuûa lao ñoäng trong vieäc saùng taïo vaø hoaøn chænh loaøi ngöôøi, tuïc duøng
löûa xoâng trong moät soá quan nieäm “ñoát via”, “ñuoåi ma, tröø taø” (trong ñaùnh giaù vai
troø cuûa vieäc phaùt hieän ra löûa vaø söï thaàn thaùnh hoùa vai troø cuûa noù)... Nhöõng ñieàu ñoù
coù taùc duïng giuùp caùc em hieåu baøi hôn vaø taêng theâm loøng yeâu lao ñoäng, thaùi ñoä traân
troïng vôùi nhöõng ngöôøi lao ñoäng, thaùi ñoä pheâ phaùn tröôùc nhöõng bieåu hieän phi khoa
hoïc, meâ tín, dò ñoan...
Maët khaùc, ngöôøi thaày giaùo daïy söû hoâm nay phaûi am töôøng ñôøi soáng kinh teáxaõ hoäi cuûa ñaát nöôùc vaø ñòa phöông tröôøng ñoùng ñeå kòp thôøi coù söï lieân heä giöõa noäi
dung baøi giaûng vôùi thöïc teá ñòa phöông, vôùi nhöõng chuû tröông chính saùch hieän haønh
cuûa Ñaûng vaø Nhaø nöôùc, lieân heä vôùi nhöõng dieãn bieán trong ñôøi soáng chính trò, kinh
teá,vaên hoùa, xaõ hoäi cuûa caùc quoác gia khaùc trong khu vöïc vaø treân Theá giôùi.
Cao Thế Trình – Hoaøng Thò Nhö YÙ
Khoa Lòch söû
Phöông phaùp daïy-hoïc lòch söû ôû tröôøng phoå thoâng
- 14 -
Khi ñeà caäp tôùi möùc ñoä xuaát khaåu gaïo, than ñaù cuûa thöïc daân Phaùp töø Vieät
Nam trong Chöông trình khai thaùc thuoäc ñòa laàn thöù nhaát cuûa chuùng ôû Ñoâng Döông
trong nhöõng thaäp nieân ñaàu theá kyû XX (82 vaïn taán gaïo vaø gaàn nöûa trieäu taán than),
ngöôøi thaày giaùo daïy söû phaûi lieân heä vôùi möùc xuaát khaåu gaïo vaø khai thaùc than cuûa
ñaát nöôùc ta hoâm nay (treân 3 trieäu taán gaïo vaø khoaûng 6 trieäu taán than - 1998) ñeå vöøa
coù theå giuùp hoïc sinh “oân coá tri taân”, vöøa hieåu saéc saéc hôn baøi giaûng, caêm thuø hôn
vôùi beø luõ thöïc daân...
Möùc ñoä lieân heä naøy caøng coù cô hoäi thuaän lôïi khi trong nöôùc hay treân Theá
giôùi dieãn ra nhöõng bieán ñoäng lôùn hay dòp kyû nieäm chaün 50, chaün traêm cuûa moät söï
kieän gì ñoù... Moät ñieåm ñaùng löu yù khi quaùn trieät nguyeân taéc naøy laø baøi hoïc lòch söû
lieân quan tröïc tieáp tôùi ñòa baøn tröôøng ñoùng. Roõ raøng ñaây laø moät cô hoäi lôùn ñeå vaän
duïng nguyeân taéc naøy. Baøi giaûng lòch söû haún seõ sinh ñoäng, höùng thuù hôn khi moãi ñòa
danh, moãi nhaân vaät neâu leân laïi laø nhöõng teân ñaát, teân soâng, teân ngöôøi ñeàu thaân thuoäc
gaén boù vôùi moãi hoïc sinh... Ngoaøi baøi giaûng, caùc thaày coâ giaùo coù toå chöùc nhöõng buoåi
tham quan daõ ngoaïi, toå chöùc cho caùc em nhöõng buoåi giao löu-tieáp xuùc, noùi chuyeän
vôùi nhöõng ngöôøi ñaõ chöùng kieán hay tröïc tieáp laøm neân lòch söû...
Vieäc keát hôïp giöõa baøi giaûng lòch söû vôùi ñôøi soáng xaõ hoäi coøn theå hieän qua
vieäc toå chöùc cho caùc em chaêm soùc, tu boå nhöõng di tích, töôïng ñaøi, phoøng truyeàn
thoáng cuûa ñòa phöông, thoâng qua ñoù khôi daäy ôû hoï loøng töï haøo chính ñaùng veà
truyeàn thoáng cuûa queâ höông, lyù töôûng soáng sao cho xöùng ñaùng vôùi caùc theá heä cha
anh...
Vaø nhö vaäy, thoaït nghe qua töôûng vieäc quaùn trieät nguyeân lyù daïy hoïc keát hôïp
vôùi ñôøi soáng thöïc tieãn, hoïc ñi ñoâi vôùi haønh seõ raát khoù, song tôùi ñaây chuùng ta coù theå
noùi laø chöa haún ñaõ laø nhö vaäy, bôûi haàu nhö khaép moïi mieàn treân ñaát nöôùc ta, moãi teân
nuùi, teân soâng... ñeàu gaén lieàn vôùi nhöõng chieán coâng hieån haùch vaø haàu nhö ôû ñaâu
chuùng ta vaãn baét gaëp haäu dueä cuûa nhöõng ngöôøi anh huøng daân toäc, nhöõng nghóa syõ
Caàn Vöông töø cuoái theá kyû tröôùc, chuùng ta vaãn tìm thaáy nhöõng ngöôøi ñaõ tham gia
vaøo caùc phong traøo Duy Taân, Khaùng thueá ôû ñaàu theá kyû hay nhöõng ngöôøi ñaõ tröïc
tieáp tham gia vaøo 2 cuoäc khaùng chieán thaùnh thaàn cuûa daân toäc choáng boïn xaâm löôïc
Phaùp vaø ñeá quoác Myõ... Vaø ñeå thöïc hieän nguyeân taéc naøy, ngöôøi thaày giaùo daïy söû
coøn phaûi laø nhöõng “nhaø ñòa phöông hoïc”, am töôøng moïi vaán ñeà lieân quan tôùi lòch söû,
vaên hoùa cuûa vuøng mieàn tröôøng ñoùng; thoâng thaïo teân goïi caùc ñòa danh, teân ñaát, teân
soâng, teân phoá, teân phöôøng, caùc thaéng caûnh, nhaân vaät hay hay saûn vaät noåi tieáng cuûa
ñòa phöông...
III. Nguyeân taéc ñaûm baûo tính heä heä thoáng
Tính heä thoáng cuûa boä moân lòch söû tröôùc heát ñöôïc theå hieän trong caáu taïo
chöông trình, qua töøng caáp hoïc. ÔÛ baäc tieåu hoïc laø nhöõng caâu chuyeän keå veà nhöõng
Cao Thế Trình – Hoaøng Thò Nhö YÙ
Khoa Lòch söû
Phöông phaùp daïy-hoïc lòch söû ôû tröôøng phoå thoâng
- 15 -
danh nhaân noåi tieáng, nhöõng söï kieän noåi baät ñeå gaây höùng thuù cho caùc em nhoû. Baét
ñaàu töø baäc trung hoïc, heä thoáng baøi giaûng ñöôïc caáu taïo theo nguyeân taéc ñoàng taâm
(xoaùy laïi vaø naâng cao). ÔÛ baäc THPT, chöông trình lòch söû baét ñaàu ñöôïc giôùi thieäu
moät caùch coù heä thoáng keå caû lòch söû theá giôùi vaø lòch söû daân toäc töø thôøi kyø nguyeân
thuûy cho tôùi hieän ñaïi. Caû 2 phaàn naøy thöôøng ñöôïc tieán haønh theo loái xen keõ - hoïc
kyø I hoïc sinh hoïc lòch söû Theá giôùi, hoïc kyø II - lòch söû Vieät Nam.
Tuy nhieân, trong quaù trình hoïc taäp, caû thaày vaø troø ñeàu tieán haønh theo töøng
baøi vaø moãi baøi ñeàu coù tính ñoäc laäp töông ñoái, bôûi vaäy noù gaây neân nhöõng giaùn ñoïan
nhaát ñònh trong vieäc nhaän thöùc cuûa hoïc sinh, taïo neân moät caûm giaùc lòch söû chæ laø
nhöõng söï kieän rieâng reõ, rôøi raïc vaø khoâng moái quan heä laãn nhau... vaø haún laø coøn khoù
hình dung ra ñoù laø moät quaù trình thoáng nhaát dieãn ra theo quy luaät. Ñeå khaéc phuïc
nhöõng haïn cheá nhö vaäy, trong caùc baøi môû ñaàu vaø sô/toång keát, caùc thaày-coâ giaùo daïy
söû phaûi bieát heä thoáng hoùa, “xaâu chuoãi” caùc söï kieän theo moät maïch nhaát quaùn... töø
ñoù giuùp cho hoïc sinh khoâng chæ thaáy söï ña daïng, phong phuù, laém saéc, nhieàu maøu
cuûa böùc tranh lòch söû maø coøn nhaän ra ñöôïc tính nhaát quaùn cuûa noù. ÔÛ baøi môû ñaàu hay
baøi sô/ toång keát, ngöôøi thaày giaùo phaûi “veõ” ra ñöôïc trong giai ñoaïn, thôøi kyø lòch söû
vöøa hoïc, ñaâu laø doøng “ñaïi giang lòch söû”, ñaâu laø nhöõng chi löu, phuï löu cuûa noù....
(Thí duï - moái quan heä giöõa phong traøo coâng nhaân, phong traøo yeâu nöôùc vaø chuû
nghóa Maùc-Leânin trong quaù trình vaän ñoäng thaønh laäp Ñaûng CS Vieät Nam).
Tính heä thoáng coøn theå hieän trong vieäc giaûi thích, ñaùnh giaù, bình luaän nhaát
quaùn caùc söï kieän, bieán coá lòch söû vaø keå caû trong vieäc giaùo tö töôûng, tình caûm ñaïo
ñöùc..., traùnh tình traïng “tieàn haäu baát nhaát”, “troáng ñaùnh xuoâi, keøn thoåi ngöôïc”, ôû baøi
naøy noùi theá naøy, ôû chöông khaùc bieän hoä theá khaùc ...
IV. Nguyeân taéc ñaûm baûo tính vöøa söùc
Noäi dung cuûa nguyeân taéc naøy laø vieäc daïy hoïc phaûi phuø hôïp vôùi naêng löïc
tieáp thu cuûa hoïc sinh, khoâng ñöôïc khoù quaù, caùc em khoâng hieåu noåi vaø cuõng khoâng
ñöôïc deã quaù tôùi möùc hoïc sinh khoâng caàn ñoäng naõo suy nghó, daãn tôùi baøi giaûng teû
nhaït, chaùn ngaét... Trong moät lôùp 4-5 chuïc hoïc sinh, thaày giaùo phaûi löu yù tôùi boä phaän
coù löïc hoïc trung bình ñeå nhöõng hoïc sinh hoïc yeáu hôn vaãn coù theå vöôn leân tieáp thu,
nhöõng em hoïc gioûi vaãn khoâng thaáy quaù deã... Ñieàu naøy seõ laøm naûy sinh moät vaán ñeà:
möùc ñoä vöøa söùc. Roõ raøng phaûi caên cöù vaøo naêng löïc cuï theå cuûa töøng lôùp cuï theå (chí ít
Cao Thế Trình – Hoaøng Thò Nhö YÙ
Khoa Lòch söû
Phöông phaùp daïy-hoïc lòch söû ôû tröôøng phoå thoâng
- 16 -
cuõng laø phaàn ñoâng cuûa lôùp ñoù). Tinh thaàn cô baûn phaûi hieåu laø naêng löïc cuûa caùc em
tôùi ñaâu, thaày coâ giaùo phaûi ñaùp öùng tôùi ñoù 3.
Ñeå ñaûm baûo nguyeân taéc vöøa söùc, yeâu caàu thaày/coâ giaùo daïy söû phaûi:
1) Choïn loïc tri thöùc theo phöông chaâm tinh giaûn- vöõng chaéc, traùnh khuynh höôùng
quaù tham söï kieän, oâm ñoàm, nhoài nheùt, rôøm raø, roái raém... Caùc coâ/thaày giaùo treû phaûi
heát söùc “caûnh giaùc” vôùi ñieàu naøy, bôûi nhieàu khi vì loøng haêng haùi, nhieät tình, caùc
thaày coâ seõ laøm cho caùc em bò “boäi thöïc”, khoâng tieâu hoùa xueå. Maët khaùc caùc khaùi
nieäm, nguyeân lyù, quy luaät... ñöa ra cuõng phaûi choïn loïc, caùch giaûi thích phaûi ñôn
giaûn, deã hieåu phuø hôïp vôùi trình ñoä tieáp thu cuûa hoïc sinh. Tuyeät ñoái traùnh khuynh
höôùng khoa tröông ñeå toû ra ta ñaây laø “thoâng kim, baùc coå”, uyeân baùc taàm côõ baùc
hoïc...
2) Phöông thöùc trình baøy phaûi ñi töø deã ñeán khoù, töø ñôn giaûn ñeán phöùc taïp, töø cuï
theå ñeán khaùi quaùt, tröøu töôïng... (phöông phaùp quy naïp), töø nhöõng ñieàu ñaõ bieát “baéc
caàu” sang nhöõng ñieàu ñaõ bieát...
V. Nguyeân taéc ñaûm baûo tính tröïc quan
Ñaây laø moät nguyeân taéc xuaát phaùt töø quy luaät cuûa quaù trình nhaän thöùc laø töø
tröïc quan sinh ñoäng ñeán tö duy tröøu töôïng. Quy luaät naøy caøng trôû neân caàn thieát ñoái
vôùi löùa tuoåi phoå thoâng. Tuy nhieân, lòch söû laø nhöõng gì ñaõ dieãn ra trong quaù khöù, tröø
moät soá ngöôøi laø nhaân chöùng cuûa lòch söû hay tröïc tieáp tham gia trong moät söï kieän
hay bieán coá naøo ñoù... lieäu hoïc sinh coù theå coù theå tieáp caän vôùi nhöõng gì ñaõ xaåy ra
trong khoaù khöù hay khoâng?
Yeâu caàu cuûa nguyeân taéc naøy ñoøi hoûi lôøi giaûng cuûa giaùo vieân phaûi sinh
ñoäng giaøu hình aûnh, giaùo vieân phaûi söû duïng caùc ñoà duøng tröïc quan (tranh aûnh,
töôïng, baûn ñoà, ñoà thò, sô ñoà...) trong quaù trình daïy - hoïc.Trong tröôøng hôïp coù theå
ñöôïc, giaùo vieân toå chöùc cho hoïc sinh nhöõng buoåi hoïc taäp daõ ngoaïi, ñi thaêm caùc di
tích lòch söû, phoøng tröng baøy, baûo taøng...
3
Khi baøn tôùi vaán ñeà naøy, GS,TS Taâm lyù hoïc Hoà Ngoïc Ñaïi coù ñöa ra moät daãn duï
ñaùng löu yù. Ñoù laø tröôøng hôïp vôï choàng moät nhaø theå thao ngöôøi Aùo cho ñöùa con
7 thaùng tuoåi cuûa hoï hoïc bôi laøm xoân xao dö luaän. Ngöôøi ta xem ñoù nhö moät hieän
töôïng ñaëc bieät. Theá nhöng, theo caùc nhaø khoa hoïc, chuyeän ñoù khoâng coù gì ñaëc
bieät, hay noùi ñuùng hôn laø ñieàu ñaëc bieät neáu coù laø ôû boá meï ñöùa beù, bôûi taát caû
nhöõng ñöa treû 7 thaùng tuoåi ñeàu coù theå hoïc bôi vaø bôûi ñöôïc, vaán ñeà laø boá meï
chuùng coù ñuû “duõng khí” ñeå thaû chuùng xuoáng ao/hoà/ soâng/bieån hay khoâng...
Cao Thế Trình – Hoaøng Thò Nhö YÙ
Khoa Lòch söû
Phöông phaùp daïy-hoïc lòch söû ôû tröôøng phoå thoâng
- 17 -
VI. Nguyeân taéc phaùt huy naêng löïc nhaän thöùc, trí saùng taïo cuûa hoïc
sinh trong quaù trình daïy - hoïc lòch söû.
Muïc ñích cuûa baøi giaûng khoâng chæ laø vieäc trang bò kieán thöùc cho hoïc sinh maø
moät yeâu caàu quan troïng hôn laø thoâng qua baøi giaûng ñeån reøn luyeän khaû naêng tö duy
ñoäc laäp, trí saùng taïo cuûa ngöôøi hoïc.
Vì vaäy, baøi giaûng khoâng chæ döøng laïi ôû vieäc thoâng tin tö lieäu maø caùc
thoâng tin ñoù phaûi ñi ñeán vieäc hình thaønh khaùi nieäm, phaïm truø vaø ruùt ra ñöôïc quy
luaät, baøi hoïc lòch söû (neáu coù).
Trong quaù trình daïy-hoïc, ngöôøi giaùo vieân phaûi quaùn trieät nguyeân taéc ñaët
ngöôøi hoïc vaøo tình huoáng coù vaán ñeà, ñaët caâu hoûi (phaùt vaán) ñeå kích thích hoïc sinh
phaûi ñoäng naõo suy nghó, tìm caâu traû lôøi cho vaán ñeà ñaët ra (daïy hoïc neâu vaán ñeà),
traùnh tình traïng bao bieän, suy nghó thay ngöôøi hoïc. Trong moät soá tröôøng hôïp, giaùo
vieân coù theå bieán moät phaàn giôø giaûng thaønh moät hình thöùc thaûo luaän baèng caùch neâu
vaán ñeà vaø laáy nhöõng yù kieán nhaän xeùt/ñaùnh giaù khaùc nhau cuûa hoïc sinh, toång keát laïi,
chæ ra ñieåm ñuùng, ñieåm sai cuûa töøng lôøi phaùt bieåu hay bieán vaán ñeà döôùi daïng “traéc
nghieäm”, laáy “bieåu quyeát” taùn ñoàng /phaûn ñoái...
Chaúng haïn, ñaùnh giaù veà nguyeân nhaân nöôùc ta bò maát nöôùc ôû nöûa sau theá
kyû XIX, coù yù kieán cho ñoù laø moät “ñònh meänh”, vaäy quan ñieåm cuûa hoïc sinh laø theá
naøo xung quanh vaán ñeà naøy? Caùc hoïc sinh khaùc nhau haún seõ coù nhöõng luoàng yù kieán
traùi ngöôïc nhau. Giaùo vieân sau khi chaát vaán lyù do cuûa töøng quan ñieåm seõ thöû laáy
“bieåu quyeát” thoâng qua giô tay... vaø ñöa ra “phaùn quyeát cuûa mình...
Töông töï khi baøn veà moái quan heä giöõa nhaân toá chuû quan vaø nhaân toá khaùch
quan trong thaønh coâng cuûa caùch maïng thaùng Taùm 1945, giaùo vieân coù theå neâu caâu
hoûi: trong hai nhaân toá treân, nhaân toá naøo giöõ vai troø quan troïng. Ñaïi ña soá hoïc sinh
seõ cho raèng ñoù laø nhaân toá chuû quan. Song, vaán ñeà khoâng chæ ôû choã noù laø nhaân toá
quan troïng, maø laø nhaân toá giöõ vai troø quyeát ñònh.
Nhöõng giôø giaûng khai thaùc ñöôïc nhieàu tình huoáng nhö vaäy haún seõ laøm
cho noäi dung baøi giaûng saâu saéc hôn, giuùp hoïc sinh naém vaán ñeà moät caùch chaéc chaén
hôn, ñeå laïi aán töôïng maïnh meõ hôn trong taâm trí cuûa hoï.
Cao Thế Trình – Hoaøng Thò Nhö YÙ
Khoa Lòch söû
Phöông phaùp daïy-hoïc lòch söû ôû tröôøng phoå thoâng
- 18 -
CHÖÔNG III
HEÄ THOÁNG CAÙC PHÖÔNG PHAÙP
GIAÛNG DAÏY LÒCH SÖÛ ÔÛ TRÖÔØNG PHOÅ THOÂNG
I. Khaùi nieäm « heä thoáng phöông phaùp daïy-hoïc »
Phöông phaùp daïy-hoïc laø söï thoáng nhaát bieän chöùng giöõa hai maët ñoái laäp
trong quaù trình nhaän thöùc, bao goàm hoaït ñoäng daïy (vôùi nhöõng caùch thöùc cuï theå) vaø
hoaït ñoäng hoïc cuûa hoïc sinh. Trong quaù trình ñoù, thaày giaùo ñoùng vai troø laø ngöôøi
thieát keá, höôùng daãn, giaùm saùt, coøn troø ñoùng vai troø laø ngöôøi thöïc hieän vaø thi coâng.
Phaûi löu yù, quaù trình naøy phaûi nhaém vaøo muïc tieâu chuû yeáu laø daïy ngöôøi, daïy
chöõ (giaùo döôõng) laø phöông tieän ñeå hoaøn thieän nhaân caùch cuûa con ngöôøi (giaùo duïc)
Caên cöù vaøo ñaëc tröng cuûa caùc phöông tieän daïy hoïc ngöôøi ta phaân chia thaønh
boán nhoùm phöông phaùp daïy hoïc chuû yeáu laø phöông phaùp trình baøy mieäng (phöông
phaùp söû duïng ngoân töø), phöông phaùp söû duïng ñoà duøng tröïc quan, phöông phaùp söû
duïng taøi lieäu hoïc taäp, phöông phaùp thöïc haønh... Ñeán löôït mình, caùc nhoùm phöông
phaùp treân ñaây laïi bao goàm nhöõng phöông phaùp/caùch thöùc daïy-hoïc cuï theå khaùc
nhau. Thí duï, trong phöông phaùp trình baøy mieäng laø caû moät heä thoáng caùc phöông
phaùp nhö thoâng baùo, töôøng thuaät, mieâu taû, phaân tích, giaûi thích...; trong phöông
phaùp tröïc quan coù caùc phöông phaùp söû duïng tranh aûnh, phöông phaùp söû duïng ñòa
ñoà....
II. Phöông phaùp trình baøy mieäng (phöông phaùp söû duïng ngoân töø)
1. Vò trí (taàm quan troïng) cuûa phöông phaùp trình baøy mieäng:
Trong heä thoáng caùc phöông phaùp daïy hoïc, phöông phaùp trình baøy mieäng (hay
phöông phaùp söû duïng ngoân töø/ dieãn giaûng) chieám giöõ vò trí chuû ñaïo nhaát, bôûi lôøi noùi
sinh ñoäng chaúng nhöõng laø nguoàn kieán thöùc voâ taän maø coøn laø coù taùc ñoäng maïnh meõ
tôùi tö töôûng, tình caûm cuûa ngöôøi hoïc. Noùi moät caùch khaùc, noù coù moät vai troø raát lôùn
trong vieäc thöïc hieän chöùc naêng giaùo duïc. Ngöôøi ta coù theå daïy “chay”, song khoâng
theå dieãn kòch caâm trong moät tieát hoïc maø coù theå ñaït ñöôïc keát quaû mong muoán ñöôïc.
Trong töông lai, nhieàu coâng ñoaïn cuûa quaù trình daïy hoïc coù theå ñöôïc thay theá bôûi
Cao Thế Trình – Hoaøng Thò Nhö YÙ
Khoa Lòch söû
Phöông phaùp daïy-hoïc lòch söû ôû tröôøng phoå thoâng
- 19 -
nhöõng thieát bò, maùy moùc hieän ñaïi, song khoâng moät phöông tieän hieän ñaïi naøo coù theå
thay theá ñöôïc lôøi giaûng cuûa ngöôøi thaày giaùo.
2. ÔÛ ñaây, chuùng toâi ñaëc bieät nhaán maïnh vai troø cuûa lôøi noùi sinh ñoäng
vaø phöông phaùp söû duïng ngoân töø trong quaù trình daïy -hoïc.
Lôøi noùi coù vai troø quan troïng ñaëc bieät quan troïng bôûi noù coù theå thöïc hieän
caùc chöùc naêng keå chuyeän, mieâu taû... Lôøi noùi coù theå thay theá moïi ñoà duøng tröïc quan,
nhöng khoâng moät ñoà duøng tröïc quan naøo coù theå thay theá lôøi noùi. Lôøi noùi coøn thöïc
hieän chöùc naêng loâ gích, gôïi yù cho hoïc sinh tìm toøi, suy nghó, phaùt hieän vaán ñeà, goùp
phaàn phaùt trieån tö duy. Lôøi noùi coù taàm quan troïng ñaëc bieät trong vieäc giaùo duïc tình
caûm (yeâu/gheùt, caêm giaän, thaùn phuïc, töï haøo...) ôû hoïc sinh. Lôøi noùi taâm huyeát, nhieät
thaønh seõ taùc ñoäng maïnh meõ tôùi tö töôûng, tình caûm cuûa ngöôøi nghe; ngöôïc laïi, lôøi
giaûng teû nhaït, voâ caûm, voâ hoàn, seõ phaûn taùc duïng giaùo duïc. Gioïng ñoïc ñeàu ñeàu cuûa
thaày giaùo cuõng coù taùc duïng ru nguû hoïc sinh nhaát laø vaøo nhöõng tieát hoïc ñaàu buoåi
chieàu (coù thaày ñaõ phaûi ngöøng giaûng baøi ñeå nhaéc nhôû: Ñeà nghò caùc baïn ñang chôi
caroâ ôû phía cuoái lôùp traät töï khoâng laøm aûnh tôùi giaác nguû cuûa caùc baïn phía tröôùc lôùp).
Giaùo vieân khoâng phaûi laø dieãn vieân, song trong moät chöøng möïc naøo ñoù, ngoân ngöõ
cuûa thaày/coâ giaùo cuõng phaûi coù moät söï haáp daãn töông töï nhö vaäy. Roõ raøng laø, cuøng
moät noäi dung thoâng baùo, song dieãn ñaït theo nhöõng caùch khaùc nhau seõ coù nhöõng
hieäu quaû khaùc nhau, thaäm chí laø ñoái ngöôïc nhau.
3. Trong phöông phaùp söû duïng ngoân töø coù nhieàu hình thöùc daïy hoïc
cuï theå khaùc nhau tuøy theo yeâu caàu, noäi dung caàn thieát cuûa tieát hoïc.
Noåi leân laø caùc caùch daïy thoâng baùo, töôøng thuaät, mieâu taû, neâu ñaëc tröng,
giaûi thích...
a) Thoâng baùo :
Laø thoâng tin moät caùch ngaén goïn, chính xaùc veà moät söï kieän lòch söû, caùc soá
lieäu nieân ñaïi, teân ngöôøi, teân ñòa ñieåm xaåy ra söï kieän... Thí duï: “Ñeâm 9/3/1945, phaùt
xít Nhaät ôû Ñoâng Döông tieán haønh ñaûo chính Phaùp. Boïn Phaùp ôû ñaây ñaõ choáng traû
moät caùch yeáu ôùt vaø nhanh choùng ñaàu haøng sau vaøi tieáng ñoàng hoà” hay “Ngaøy
30/8/1945, taïi laàu Nguõ Phuïng treân Ngoï moân cuûa Kinh thaønh Hueá, vua Baûo Ñaïi ñaõ
tuyeân boá thoaùi vò, giao noäp aán, kieám cho ñaïi dieän cuûa Chính phuû Laâm thôøi, chaám döùt
söï toàn taïi haøng ngaøn naêm cuûa cheá ñoä phong kieán treân ñaát nöôùc ta”....
Phöông phaùp naøy coù öu ñieåm laø ngaén goïn, tieát kieäm thôøi gian, cung caáp
ñöôïc nhieàu thoâng tin cho ngöôøi hoïc, ... song coù haïn cheá laø khoâ khan, khoâng gaây taùc
Cao Thế Trình – Hoaøng Thò Nhö YÙ
Khoa Lòch söû
Phöông phaùp daïy-hoïc lòch söû ôû tröôøng phoå thoâng
- 20 -
ñoäng maïnh meõ tôùi tö töôûng tình caûm cuûa ngöôøi nghe, khoâng taïo ñöôïc aán töôïng saâu
saéc ñeå ngöôøi hoïc xuùc ñoäng, nhôù laâu, nhôù kyõ (so saùnh giöõa vieäc thoâng baùo Töï Ñöùc
cheát - 19.7.1883, vaø ñoàng chí Leâ Duaån töø traàn - 1986. Chaúng leõ söï ra ñi cuûa moät nhaø
caùch maïng lôùn cuûa daân toäc cuõng ñöôïc theå hieän baèng moät saéc thaùi tình caûm töông töï
nhö caùi cheát cuûa moät teân baùn nöôùc?). Coá nhieân, khoâng theå coù moät tieát hoïc maø töø
ñaàu chí cuoái giaùo vieân chæ söû duïng moät hình thöùc duy nhaát laø thoâng baùo.
b) Töôøng thuaät:
Khaùc vôùi thoâng baùo, töôøng thuaät laø phöông phaùp cung caáp thoâng tin moät
caùch ñaày ñuû vôùi nhöõng noäi dung phong phuù, nhöõng tình tieát cuï theå, gaây haáp daãn ñoái
vôùi ngöôøi nghe, ngöôøi hoïc. Chaúng haïn, töôøng thuaät veà vuï Nhaät ñaûo chính Phaùp ñeâm
9/3/1945, veà Toång khôûi nghóa giaønh chính quyeàn ôû Haø Noäi (19/8/1945), veà vuï aùn
Toáng Vaên Sô, veà leã thoaùi vò cuûa Baûo Ñaïi ôû Hueá 30/8/1945, vuï aùm saùt Toaøn quyeàn
Meùc-lanh taïi Quaûng Chaâu - Trung Quoác - 19/6/1924... Sau ñaây laø moät thí duï:
Trong nhöõng ngaøy thaùng Taùm 1945, ñoái laäp vôùi khoâng khí caùch maïng suïc
soâi cuûa nhaân daân moïi mieàn ñaát nöôùc, hoaøng cung Hueá phaáp phoûm bao noãi lo toan
vaø coá nhieân, keå caû con ngöôøi voâ lo nhaát theá gian ôû ñoù - Hoaøng ñeá Baûo Ñaïi, cuõng
khoâng giaáu ñöôïc söï boàn choàn, khaéc khoaûi. Soá phaän cuûa oâng cuøng nhöõng ngöôøi trong
hoaøng toäc seõ bò caùch maïng ñoái xöû nhö theá naøo? Lieäu oâng coù bò ñöa leân ñoaïn ñaàu
ñaøi nhö Hoaøng ñeá Lu-i XVI trong Ñaïi caùch maïng tö saûn Phaùp hoài 1789, hay vua
Saùc Lô I trong caùch maïng tö saûn Anh, gia ñình Nhi coâ lai Ñeä Nhò trong caùch maïng
thaùng Möôùi Nga 1917... OÂng ñaõ töï an uûi baèng lôøi saám ngöõ cuûa Traïng Trình vôùi
chuùa Nguyeãn Hoaøng töø theá kyû XVI- Hoaønh sôn nhaát ñaùi, vaïn ñaïi dung thaân, nhöng
coù ngöôøi laïi chieát töï chöõ “vaïn” coù 13 neùt, töông öùng vôùi 13 trieàu vua, maø oâng chính
laø ngöôøi thöù XIII...
Nhöng roài caùi gì ñeán seõ phaûi ñeán. OÂng ñaõ tieáp nhaän ñieän vaên cuûa Chính
phuû Laâm thôøi yeâu caàu thoaùi vò vaø seõ ñaûm baûo an toaøn veà tính maïng. Tieáp ñoù, ñaïi
dieän cuûa Chính phuû Laâm thôøi ñaõ ñeán vaø chaáp thuaän ñeà nghò cuûa oâng veà vieäc baûo
ñaûm khoâng coù söï xaâm phaïm naøo tôùi laêng taåm cuûa caùc vò vua trieàu tröôùc...
Chieàu ngaøy 30 thaùng 8, taïi laàu Nguõ Phuïng treân Ngoï Moân tröôùc hoaøng
thaønh Hueá, tröôùc söï chöùng kieán cuûa haøng chuïc vaïn quaàn chuùng coá ñoâ Hueá, vua Baûo
Ñaïi ñaõ ñoïc chieáu thoaùi vò, tuyeân boá töï nguyeän ruùt lui khoûi ñòa vò hoaøng ñeá ñeå
nhöôøng quyeàn ñieàu khieån quoác gia cho Chính phuû môùi. OÂng cuõng ñaõ coù moät caâu
noåi tieáng “thaø laøm coâng daân cuûa moät nöôùc ñoäc laäp hôn laø laøm vua cuûa moät nöôùc noâ
leä”. Sau ñoù oâng ñaõ trao thanh baûo kieám baèng baïc naïm ngoïc vaø chieác aán baèng baïc
maï vaøng - nhöõng linh vaät töôïng tröng cho quyeàn uy cuûa cheá ñoä phong kieán cho oâng
Traàn Huy Lieäu - ñaïi dieän Chính phuû Laâm thôøi, trong tieáng hoan hoâ vang daäy trôøi
Cao Thế Trình – Hoaøng Thò Nhö YÙ
Khoa Lòch söû
- Xem thêm -
.PDF 
103 
253 
98 
