Tài liệu Phuong phap_anhdung

Môc lôc Lêi nãi ®Çu...............................................................................................................................1 PhÇn néi dung........................................................................................................................2 A. Kh¸i qu¸t chung vÒ ®æi míi d¹y häc ë trêng phæ th«ng...............2 I. Qu¸ tr×nh d¹y häc trong nhµ trêng phæ th«ng................................................................2 II. §æi míi ph¬ng ph¸p d¹y häc lµ yªu cÇu cÊp thiÕt ®Ó n©ng cao chÊt lîng d¹y vµ häc ë trêng phæ th«ng.....................................................................................................4 1. Sù cÇn thiÕt ph¶i ®æi míi ph¬ng ph¸p d¹y häc..........................................................4 2. Nh÷ng yªu cÇu cña ®æi míi ph¬ng ph¸p d¹y häc.....................................................6 3. §æi míi vÒ ph¬ng ph¸p.............................................................................................8 III. Ph¬ng híng ®æi míi ph¬ng ph¸p d¹y häc..............................................................8 III. 1.C¸c ph¬ng híng ®æi míi ph¬ng ph¸p d¹y häc trªn thÕ giíi..........................8 1. TÝch cùc ho¸ qu¸ tr×nh d¹y häc:..........................................................................8 .2. C¸ thÓ ho¸ viÖc d¹y häc:...................................................................................10 3. C«ng nghÖ ®µo t¹o hay CNH gi¸o dôc:............................................................10 4. D¹y häc lÊy häc sinh lµm trung t©m:................................................................12 II.2. Định hướng đổi mới PPDH ở Việt Nam..........................................................14 B. Mét sè vÊn ®Ò d¹y häc ®Þa lÝ theo híng tÝch cùc..............................16 1. §Þnh híng ph¬ng ph¸p d¹y häc theo híng ph¸t huy tÝch cùc, chñ ®éng häc tËp cña häc sinh....................................................................................................................16 2. §Þnh híng vÒ thiÕt bÞ d¹y häc theo híng ®Ò cao vai trß chñ thÓ nhËn thøc cña häc sinh..................................................................................................................................17 3. Mét sè lo¹i bµi gi¶ng tiªu biÓu..................................................................................18 4. KiÓm tra ®¸nh gi¸ trong d¹y häc...............................................................................19 5. Thiết kế bài giảng.......................................................................................................20 5.1. C¬ së ®Ó thiÕt kÕ bµi gi¶ng..................................................................................................20 5.2. C¸ch thiÕt kÕ bµi d¹y........................................................................................................22 5.2.1. C«ng t¸c chuÈn bÞ:.................................................................................................22 5.2.2. C¸c bíc thiÕt kÕ bµi d¹y:.......................................................................................22 5.3. ThiÕt kÕ mét bµi gi¶ng minh häa......................................................................................26 KÕt luËn..................................................................................................................................33 Lêi nãi ®Çu 0 ThÕ kû XXI lµ thÕ kû cña v¨n minh tri thøc. Khoa häc vµ kü thuËt (trong ®ã cã khoa häc ®Þa lý) võa lµ tiÒn ®Ò võa lµ kÕt qu¶ cña nÒn v¨n minh tri thøc. Sù bïng næ th«ng tin trªn thÕ giíi hiÖn nay t¹o ®iÒu kiÖn cho con ngêi cã thÓ tiÕp nhËn nguån tri thøc cña nh©n lo¹i mét c¸ch dÔ dµng. Bèi c¶nh ®ã ®ßi hái ngµnh gi¸o dôc ph¶i ®æi míi c¶ vÒ néi dung vµ ph¬ng ph¸p gi¶ng d¹y. ChiÕn lîc ph¸t triÓn gi¸o dôc 2001 – 2010 cña níc ta ®· kh¼ng ®Þnh “T¹o bíc chuyÓn c¬ b¶n vÒ mÆt chÊt lîng gi¸o dôc theo híng tiÕp cËn víi tr×nh ®é tiªn tiÕn cña thÕ giíi, phï hîp víi thùc tiÔn ViÖt Nam, phôc vô thiÕt thùc cho sù ph¸t triÓn kinh tÕ – x· héi cña ®Êt níc, cña tõng vïng, tõng ®Þa ph¬ng; híng tíi mét x· héi häc tËp. PhÊn ®Êu ®a nÒn gi¸o dôc níc ta tho¸t khái t×nh tr¹ng tôt hËu trªn mét sè lÜnh vùc so víi c¸c níc ph¸t triÓn trong khu vùc”. Toµn ngµnh gi¸o dôc ®µo t¹o ®ang cã nh÷ng nç lùc lín ®Ó ®æi míi c¶ vÒ néi dung vµ ph¬ng ph¸p d¹y häc. VÒ ®æi míi néi dung gi¸o dôc, tõ n¨m häc 2002 – 2003, ch¬ng tr×nh vµ SGK ®· ®îc ®æi míi trªn toµn bé hÖ thèng gi¸o dôc phæ th«ng trong ®ã cã §Þa lÝ vµ n¨m häc 2008 – 2009 sÏ ¸p dông cho c¶ c¸c cÊp. SGK §Þa lý míi ®ßi hái ngêi gi¸o viªn ph¶i tÝch cùc ®æi míi ph¬ng ph¸p d¹y häc ®Ó n©ng cao hiÖu qu¶ d¹y häc bé m«n. VÒ ®æi míi ph¬ng ph¸p d¹y häc, NghÞ quyÕt Trung ¬ng II (kho¸ VIII) ®· chØ râ “§æi míi m¹nh mÏ ph¬ng ph¸p gi¸o dôc vµ ®µo t¹o, kh¾c phôc lèi truyÒn thô mét chiÒu, rÌn luyÖn nÕp t duy s¸ng t¹o cña ngêi häc. Tõng bíc ¸p dông c¸c ph¬ng ph¸p tiªn tiÕn vµ ph¬ng tiÖn hiÖn ®¹i vµo qu¸ tr×nh d¹y häc, ®¶m b¶o ®iÒu kiÖn vµ thêi gian tù häc, tù nghiªn cøu cho häc sinh”. PhÇn néi dung A. Kh¸i qu¸t chung vÒ ®æi míi d¹y häc ë trêng phæ th«ng. I. Qu¸ tr×nh d¹y häc trong nhµ trêng phæ th«ng Qu¸ tr×nh d¹y häc lµ mét ho¹t ®éng thèng nhÊt h÷u c¬ cña hai ho¹t ®éng d¹y vµ häc. Nã liªn quan chÆt chÏ ®Õn ba vÊn ®Ò: néi dung m«n häc, ho¹t ®éng cña gi¸o viªn vµ ho¹t ®éng häc (nhËn thøc) cña häc sinh. D¹y lµ qu¸ tr×nh tæ chøc nhËn thøc cho häc sinh cña ngêi gi¸o viªn. B¶n chÊt cña d¹y häc lµ t¹o ra c¸c t×nh huèng häc tËp, t×nh huèng gia cè trong ®ã ngêi häc sinh sÏ ho¹t ®éng díi sù híng dÉn cña gi¸o viªn nh»m ®¹t ®îc chÊt lîng vµ hiÖu qu¶ d¹y häc. 1 Häc lµ mét qu¸ tr×nh ho¹t ®éng tù gi¸c, tÝch cùc cña häc sinh nh»m lÜnh héi tri thøc, kÜ n¨ng, kÜ x¶o, ph¸t triÓn trÝ tuÖ, thÓ chÊt vµ h×nh thµnh nh©n c¸ch cña häc sinh. Nãi c¸ch kh¸c, häc lµ nh»m biÕn nh÷ng yªu cÇu cña x· héi thµnh nh÷ng phÈm chÊt vµ n¨ng lùc c¸ nh©n. B¶n chÊt cña häc tËp lµ qu¸ tr×nh tiÕp thu, xö lý th«ng tin b»ng c¸c hµnh ®éng trÝ tuÖ vµ ch©n tay, dùa vµo vèn sinh häc vµ vèn ®¹t ®îc cña c¸ nh©n, tõ ®ã cã ®îc tri thøc, kÜ n¨ng, th¸i ®é míi. Do ®ã, trong häc tËp bao giê còng cã tù häc víi sù tù gi¸c, tÝch cùc vµ ®éc lËp cao. Sù thèng nhÊt cña hai ho¹t ®éng nµy ®i ®Õn mét hÖ thèng c¸c quan hÖ d¹y häc: Kh¸i niÖm khoa häc D¹y TruyÒn ®¹t häc LÜnh héi Céng t¸c §iÒu khiÓn Tù ®iÒu khiÓn Trong nhµ trêng, ho¹t ®éng d¹y häc bao giê còng lµ mét qu¸ tr×nh. HiÖn nay, qu¸ tr×nh d¹y häc cã thÓ ®îc hiÓu lµ “Qu¸ tr×nh ho¹t ®éng nhËn thøc tù gi¸c cña häc sinh ®îc sù híng dÉn vÒ mÆt s ph¹m cña gi¸o viªn nh»m môc ®Ých n¾m kÜ n¨ng, kÜ x¶o, nh»m h×nh thµnh thÕ giíi quan vµ ph¸t triÓn nh©n c¸ch còng nh n¨ng lùc trÝ tuÖ” Nh vËy, qu¸ tr×nh d¹y häc lµ mét hÖ thèng c©n b»ng ®éng gåm nhiÒu nh©n tè t¸c ®éng qua l¹i lÉn nhau theo nh÷ng quy luËt vµ nguyªn t¾c nhÊt ®Þnh nh»m thùc hiÖn c¸c nhiÖm vô d¹y häc ®¹t chÊt lîng vµ hiÖu qu¶ cao. Mçi quan hÖ cña c¸c thµnh tè cña qu¸ tr×nh d¹y häc hiÖn ®¹i ®îc thÓ hiÖn qua s¬ ®å sau: MT ND PT §G M«i trêng gi¸o dôc cña nhµ trêng Qu¸ tr×nh d¹y häc 2 MT : Môc tiªu PP ND : Néi dung PP : Ph¬ng ph¸p PT : Ph¬ng tiÖn TC : Tæ chøc TC §G : §¸nh gi¸ M«i trêng KT – XH cña céng ®ång Ph¬ng ph¸p d¹y häc lµ mét trong nh÷ng yÕu tè c¬ b¶n quyÕt ®Þnh ®Õn hiÖu qu¶ cña qu¸ tr×nh d¹y häc (bªn c¹nh c¸c yÕu tè: môc ®Ých, néi dung, ph¬ng tiÖn, tæ chøc vµ ®¸nh gi¸). Cïng víi viÖc n©ng cao chÊt lîng cña qu¸ tr×nh d¹y häc, chóng ta ph¶i kh«ng ngõng ®æi míi, c¶i tiÕn c¸c thµnh phÇn trong qu¸ tr×nh ®ã nh»m ph¸t huy t duy s¸ng t¹o, kh¶ n¨ng lµm viÖc ®éc lËp cña häc sinh. Tuy nhiªn, kh«ng ph¶i bao giê nh÷ng mong muèn chñ quan cña chóng ta còng dÔ dµng thùc hiÖn ®îc, do nh÷ng h¹n chÕ vÒ nhiÒu mÆt. §æi míi ph¬ng ph¸p d¹y häc lµ mét ph¬ng c¸ch thuËn lîi vµ hiÖu qu¶ gióp chóng ta cã thÓ tõng bíc n©ng cao hiÖu qu¶ cña c«ng t¸c gi¸o dôc theo c¶ chiÒu s©u vµ chiÒu réng. §æi míi ph¬ng ph¸p lµ mét yªu cÇu tÊt yÕu trong qu¸ tr×nh c¶i c¸ch nÒn gi¸o dôc hiÖn nay, xÐt ë c¶ tÇm vÜ m« vµ ë tÇm vi m«. II. §æi míi ph¬ng ph¸p d¹y häc lµ yªu cÇu cÊp thiÕt ®Ó n©ng cao chÊt lîng d¹y vµ häc ë trêng phæ th«ng. 1. Sù cÇn thiÕt ph¶i ®æi míi ph¬ng ph¸p d¹y häc. * XuÊt ph¸t tõ thùc tÕ d¹y häc §Þa lÝ hiÖn nay: Nh×n chung cha ®æi míi, c¸c ph¬ng ph¸p d¹y häc truyÒn thèng ®îc sö dông nhiÒu, c¸c ph¬ng tiÖn – thiÕt bÞ d¹y häc cßn thiÕu, do vËy viÖc d¹y häc cha theo kÞp sù thay ®æi cña x· héi. * Nh÷ng yªu cÇu cña cuéc c¸ch m¹ng khoa häc vµ c«ng nghÖ Chóng ta ®ang sèng trong thêi ®¹i cña hai cuéc c¸ch m¹ng lín: Cuéc c¸ch m¹ng khoa häc c«ng nghÖ vµ cuéc c¸ch m¹ng x· héi. Nh÷ng cuéc c¸ch m¹ng nµy ®ang ph¸t triÓn nh vò b·o víi nhÞp ®é nhanh cha tõng cã trong lÞch sö loµi ngêi, ®· thóc ®Èy nhiÒu ngµnh, nhiÒu lÜnh vùc ph¸t triÓn m¹nh mÏ. §ång thêi nã còng ®Æt ra nh÷ng yªu cÇu to lín ®èi víi lùc lîng lao ®éng, ®ßi hái nhµ trêng ph¶i ®µo t¹o ra nh÷ng con ngêi míi th«ng minh, s¸ng t¹o, thÝch øng ®îc víi nh÷ng yªu cÇu cña thêi ®¹i, cã tri thøc khoa häc - c«ng nghÖ tiªn tiÕn, cã kÜ n¨ng, kÜ x¶o v÷ng ch¾c, cã ý thøc nghÒ nghiÖp ®Ó gi¶i quyÕt tróng, nhanh, s¸ng t¹o c¸c nhiÖm vô mµ thùc tiÔn ®Æt ra. * Nh÷ng yªu cÇu míi cña cuéc c¸ch m¹ng x· héi Bèi c¶nh thÕ giíi dù b¸o ®Õn 2010, 2020 lµ: - Céng ®ång quèc tÕ ngµy cµng ph¶i cïng nhau hîp t¸c ®a ph¬ng ®Ó gi¶i quyÕt nh÷ng vÊn ®Ò toµn cÇu, cã tÝnh sèng cßn cña toµn thÓ loµi ngêi: b¶o vÖ 3 m«i trêng, kiÓm so¸t d©n sè, ng¨n chÆn chiÕn tranh côc bé, suy gi¶m tµi nguyªn… - C¸c d©n téc ®ßi hái ngµy cµng ph¶i t¨ng cêng hoµ b×nh, æn ®Þnh, giao lu, hîp t¸c khu vùc vµ quèc tÕ nh»m ph¸t triÓn kinh tÕ, gi¶i quyÕt xung ®ét b»ng ®èi tho¹i… C¸c níc cã chÕ ®é chÝnh trÞ kh¸c nhau ph¶i võa hîp t¸c, võa ®Êu tranh, cïng tån t¹i hoµ b×nh, c¸c d©n téc ngµy cµng n©ng cao ý thøc d©n téc, tù chñ, tù lùc, tù cêng, ph¸t huy b¶n s¾c vµ truyÒn thèng v¨n ho¸ d©n téc, chèng l¹i sù ¸p ®Æt can thiÖp cña níc ngoµi. Cuéc c¸ch m¹ng nµy ®ßi hái con ngêi trong thêi ®¹i míi ph¶i giái vÒ nh÷ng tri thøc khoa häc, cã ®¹o ®øc, t c¸ch tèt. Bªn c¹nh ®ã con ngêi cÇn cã tÝnh nh©n b¶n cao, cã ý thøc chÊp hµnh ph¸p luËt, cã tinh thÇn d©n téc, biÕt gi÷ g×n vµ ph¸t huy nh÷ng truyÒn thèng, tinh hoa cña d©n téc. §ång thêi, con ngêi cßn ph¶i cã c¸ tÝnh vµ b¶n s¾c riªng, cã ý chÝ, hoµi b·o, tù chñ, tù gi¸c. * Nh÷ng yªu cÇu cña nÒn kinh tÕ chÝnh trÞ cña ®Êt níc vµ cña thêi ®¹i Níc ta ®ang bíc vµo thêi k× ®æi míi, më cöa, ®a ph¬ng ho¸ c¸c quan hÖ quèc tÕ, lµ b¹n víi tÊt c¶ c¸c níc trªn thÕ giíi. HiÖn nay chóng ta ®ang x©y dùng mét nÒn kinh tÕ thÞ trêng n¨ng ®éng cã sù ®iÒu tiÕt, qu¶n lÝ cña nhµ níc theo ®Þnh híng chñ nghÜa x· héi. C«ng cuéc ®æi míi ®ßi hái ph¶i cã nh÷ng ngêi lao ®éng tù chñ, n¨ng ®éng vµ s¸ng t¹o, cã n¨ng lùc gi¶i quyÕt vÊn ®Ò do thùc tiÔn ®Æt ra,tù lo liÖu ®îc viÖc lµm, lËp nghiÖp vµ th¨ng tiÕn trong cuéc sèng gãp phÇn x©y dùng ®Êt níc giµu m¹nh, x· héi c«ng b»ng d©n chñ v¨n minh. Muèn vËy, gi¸o dôc ph¶i ®îc ®a lªn lµm quèc s¸ch hµng ®Çu vµ chÊt lîng gi¸o dôc ph¶i ®îc n©ng lªn t¬ng xøng víi nhiÖm vô míi, phï hîp víi yªu cÇu cña x· héi hiÖn nay. * §æi míi nÒn gi¸o dôc theo yªu cÇu cña thêi ®¹i Nh÷ng biÕn ®æi cña x· héi ®· th«i thóc c¸c níc trªn thÕ giíi quan t©m h¬n ®Õn sù nghiÖp gi¸o dôc, ®Çu t vµ x©y dùng mét nÒn gi¸o dôc ®¸p øng kÞp thêi nh÷ng yªu cÇu cÊp thiÕt cña sù ph¸t triÓn kinh tÕ, x· héi vµ ®¶m b¶o sù hoµ nhËp vµ giao lu quèc tÕ. Gi¸o dôc ®· trë thµnh quèc s¸ch hµng ®Çu cña nhiÒu quèc gia trªn thÕ giíi. NÒn gi¸o dôc ph¶i híng vµo nh÷ng yªu cÇu phôc vô cho sù ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi. Gi¸o dôc kh«ng nh÷ng t¹o ra con ngêi trÝ tuÖ mµ cßn ph¶i nhÊn m¹nh tíi néi dung nh©n v¨n. Gi¸o dôc kh«ng chØ chó ý ®Õn mÆt thiÕt chÕ cña x· héi vÒ môc ®Ých, môc tiªu, mµ cßn ph¶i quan t©m ®Õn lîi Ých cña ngêi häc vµ 4 nhu cÇu ph¸t triÓn cña chÝnh b¶n th©n ngêi häc. §ã lµ tÝnh thèng nhÊt gi÷a nhu cÇu ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi vµ nhu cÇu ph¸t triÓn cña chÝnh b¶n th©n c¸ nh©n. ChÊt lîng ®µo t¹o cÇn ph¶i ®îc n©ng cao t¬ng xøng víi nh÷ng nhiÖm vô míi, phï hîp víi yªu cÇu cña x· héi hiÖn nay. *Nh÷ng yªu cÇu cÇn ®æi míi trong gi¸o dôc ®µo t¹o ë níc ta Cïng víi sù ph¸t triÓn cña ®Êt níc, nÒn gi¸o dôc ViÖt Nam tõng bíc ®îc ®æi míi. §¶ng ta x¸c ®Þnh: Gi¸o dôc lµ “ Quèc s¸ch hµng ®Çu”, coi ®Çu t cho gi¸o dôc lµ mét trong nh÷ng híng chÝnh cña ®Çu t ph¸t triÓn, t¹o ®iÒu kiÖn cho gi¸o dôc ®i tríc, phôc vô ®¾c lùc cho sù nghiÖp ph¸t triÓn cña ®Êt níc. Ngµy nay, chóng ta ®ang bíc vµo thêi k× ®Èy m¹nh c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸. C«ng cuéc ®æi míi nµy ®Ò ra nh÷ng yªu cÇu míi ®èi víi hÖ thèng gi¸o dôc, ph¶i x©y dùng l¹i môc tiªu, thiÕt kÕ l¹i ch¬ng tr×nh, kÕ ho¹ch néi dung, ph¬ng ph¸p gi¸o dôc vµ ®µo t¹o Chóng ta ®· quan t©m ®Çu t ph¸t triÓn cho sù nghiÖp gi¸o dôc vµ ®µo t¹o, thùc hiÖn môc tiªu n©ng cao d©n trÝ, ®µo t¹o nh©n lùc, båi dìng nh©n tµi. Tuy nhiªn so víi nhiÒu níc trong khu vùc, nÒn gi¸o dôc níc ta cßn cã nhiÒu mÆt thua kÐm, ®ang cã nguy c¬ tôt hËu. Do vËy chóng ta ph¶i tiÕp tôc ®æi míi sù nghiÖp gi¸o dôc ®µo t¹o ®Ó t¹o ra “ nh÷ng con ngêi lao ®«ng tù chñ, n¨ng ®éng vµ s¸ng t¹o” ®¸p øng cña thêi ®¹i míi. 2. Nh÷ng yªu cÇu cña ®æi míi ph¬ng ph¸p d¹y häc a. §æi míi nÒn gi¸o dôc theo yªu cÇu cña thêi ®¹i Nh÷ng biÕn ®æi cña x· héi ®ßi hái mçi níc ph¶i quan t©m h¬n ®Õn sù nghiÖp gi¸o dôc, ®Çu t vµ x©y dùng mét nÒn gi¸o dôc ®¸p øng kÞp thêi c¸c yªu cÇu cÊp thiÕt cña sù ph¸t triÓn kinh tÕ, x· héi vµ ®¶m b¶o sù hoµ nhËp vµ giao lu quèc tÕ. - NhiÒu níc ®· x©y dùng luËt gi¸o dôc, ®Ò ra khÈu hiÖu “h·y cøu lÊy nÒn kinh tÕ b»ng gi¸o dôc” vµ gi¸o dôc ®· trë thµnh quèc s¸ch hµng ®Çu cña nhiÒu quèc gia trªn thÕ giíi - Víi nh÷ng ®Æc trng cña con ngêi hiÖn ®¹i, nÒn gi¸o dôc míi ph¶i híng vµo nh÷ng yªu cÇu phôc vô ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi, quan t©m ®Õn lîi Ých cña ngêi häc vµ nhu cÇu ph¸t triÓn cña ngêi häc b. §æi míi môc tiªu - Môc tiªu gi¸o dôc lµ nh÷ng g× ngêi häc ph¶i cã ®îc vÒ tri thøc, kÜ n¨ng, kÜ x¶o, th¸i ®é….sau mét qu¸ tr×nh häc tËp. 5 - §èi víi c¸c c¸ nh©n: Môc tiªu lµ ®µo t¹o nh÷ng con ngêi ph¸t triÓn nh©n c¸ch toµn diÖn, cã kiÕn thøc v¨n ho¸, khoa häc kÜ thuËt, kÜ n¨ng nghÒ nghiÖp, lao ®éng tù chñ, th«ng minh, s¸ng t¹o, cã kh¶ n¨ng thÝch øng, cã n¨ng lùc gi¶i quyÕt vÊn ®Ò. - §èi víi céng ®ång: HÖ thèng gi¸o dôc quèc d©n ph¶i nh»m “N©ng cao d©n trÝ, ®µo t¹o nh©n lùc, båi dìng nh©n tµi” ®Ó ®¸p øng yªu cÇu x©y dùng c¬ cÊu lao ®éng x· héi, phï hîp víi yªu cÇu cña khoa häc, c«ng nghÖ cña viÖc chuyÓn dÞch c¬ cÊu kinh tÕ trong x· héi. - Môc tiªu gi¸o dôc ph¶i ®¸p øng c¸c yªu cÇu sau:  ThÝch hîp, tøc lµ phï hîp víi thùc tÕ.  Thùc hiÖn ®îc  §o ®îc  §¸nh gi¸ ®îc ( cã chuÈn ®¸nh gi¸)  MÒm ho¸, tøc lµ cã c¸c møc ®é kh¸c nhau cho tõng lo¹i häc sinh. c. §æi míi vÒ néi dung - Néi dung ph¶i ®¶m b¶o yªu cÇu: C¬ b¶n, hiÖn ®¹i, s¸t thùc tiÓn ViÖt Nam. Trong ch¬ng II ®iÒu 4 luËt Gi¸o dôc viÕt: “ Néi dung gi¸o dôc ph¶i ®¶m b¶o tÝnh c¬ b¶n, toµn diÖn, thiÕt thùc, hiÖn ®¹i vµ cã hÖ thèng, coi träng gi¸o dôc t tëng vµ ý thøc c«ng d©n, b¶o tån vµ ph¸t huy truyÒn thèng tèt ®Ñp, b¶n s¾c v¨n ho¸ d©n téc, tiÕp thu tinh hoa v¨n ho¸ nh©n lo¹i phï hîp víi sù ph¸t triÓn vÒ t©m sinh lÝ løa tuæi ngêi häc”. - Néi dung ®µo t¹o ®îc hiÖn ®¹i vµ mÒm ho¸. §æi míi néi dung ch¬ng tr×nh m«n häc s¸t víi t×nh h×nh thùc tiÔn cña nhµ trêng, cña ®Êt níc, khu vùc vµ thÕ giíi. 3. §æi míi vÒ ph¬ng ph¸p - Mçi ph¬ng ph¸p thêng gåm c¸c yÕu tè sau: + Môc ®Ých ®Þnh tríc + HÖ thèng nh÷ng hµnh ®éng liªn tiÕp t¬ng øng + Ph¬ng ph¸p hµnh ®éng ( ng«n ng÷, thao t¸c….) + Qu¸ tr×nh biÕn ®æi cña ®èi tîng bÞ t¸c ®éng + KÕt qu¶ thùc tÕ ®¹t ®îc. 6 - Bªn c¹nh nh÷ng ®Æc ®iÓm chung nãi trªn, ph¬ng ph¸p d¹y häc cßn cã nh÷ng ®¾c ®iÓm riªng do tÝnh chÊt ®Æc thu cña d¹y häc. Ph¬ng ph¸p d¹y häc bao gåm c¶ ph¬ng ph¸p d¹y, ph¬ng ph¸p häc cã quan hÖ chÆt che víi ph¬ng ph¸p khoa häc vµ t©m lÝ häc cña sù lÜnh héi. Như vậy muốn đổi mới th×: “ PPDH phải ph¸t huy tÝnh tÝch cực, tự gi¸c, chủ động, tư duy s¸ng tạo của người học, bồi dưỡng năng lực tự học của người học, lßng say mª học tập và ý chÝ vươn lªn”. III. Ph¬ng híng ®æi míi ph¬ng ph¸p d¹y häc III. 1.C¸c ph¬ng híng ®æi míi ph¬ng ph¸p d¹y häc trªn thÕ giíi 1. TÝch cùc ho¸ qu¸ tr×nh d¹y häc: Theo Khalamov: “TÝch cùc trong häc tËp cã nghÜa lµ hoµn thµnh mét c¸ch chñ ®éng, tù gi¸c, cã nghÞ lùc, cã híng ®Ých râ rÖt, cã s¸ng kiÕn vµ ®Çy hµo høng nh÷ng hµnh ®éng trÝ ãc vµ ch©n tay nh»m n¾m v÷ng kiÕn thøc, kü n¨ng vµ kü x¶o råi vËn dông chóng vµo trong häc tËp vµ thùc tiÔn” a. B¶n chÊt: TÝch cùc ho¸ trong d¹y häc lµ mét ph¬ng híng ph¸t triÓn dùa trªn c¬ së t©m lý häc. Theo ®ã, nh©n c¸ch cña trÎ (ngêi häc) ®îc h×nh thµnh thong qua c¸c hoath ®éng chñ ®éng, s¸ng t¹o vµ c¸c hµnh ®éng cã ý thøc. ThËt vËy, theo Piagiª “suy nghÜ tøc lµ hµnh ®éng” cßn theo Kant¬ “C¸ch tèt nhÊt ®Ó hiÓu lµ lµm” TÝch cùc lµ mét nÐt quan träng cña nh©n c¸ch, lµ mét ®øc tÝnh quý b¸u cña con ngêi. Nã cÇn thiÕt cho tÊt c¶ c¸c kh©u cña qu¸ tr×nh d¹y häc, thËm chÝ lµ ngay c¶ khi ngêi häc chØ ngåi im nghe gi¶ng (…). Trong d¹y häc, vai trß tÝnh tÝch cùc, chñ ®éng ph¶i thuéc vÒ ngêi häc ®Ó thùc hiÖn c¸c môc tiªu d¹y häc. Bëi v×, kh«ng ai häc thay ®îc cho ngêi häc. BiÓu hiÖn cña tÝnh tÝch cùc, chñ ®éng lµ kh¶ n¨ng hoµn thµnh c¸c nhiÖm vô häc tËp vµ thùc tiÔn dùa vµo søc m×nh lµ chÝnh. ChÝnh v× vËy mµ §ixtervec ®· viÕt: “Kh«ng thÓ ban cho hoÆc truyÒn ®¹t ®Õn bÊt kú ngêi nµo sù ph¸t triÓn vµ gi¸o dôc. BÊt cø ai muèn ®îc ph¸t triÓn vµ gi¸o dôc còng ph¶i phÊn ®Êu b»ng sù ho¹t ®éng cña b¶n th©n, b»ng søc lùc cña chÝnh m×nh, b»ng sù cè g¾ng cña b¶n th©n. Ngêi ®ã chØ nhËn ®îc tõ bªn ngoµi sù kÝch thÝch mµ th«i…” Trong ph¬ng híng d¹y häc tÝch cùc ho¸ th× mèi quan hÖ thÇy vµ trß lµ hÕt søc chÆt chÏ. Vµ nÕu trß gi÷ vÞ trÝ chñ ®éng, s¸ng t¹o th× thÇy gi÷ vai trß chØ ®¹o, híng dÉn. Nh thÕ vai trß cña gi¸o viªn kh«ng hÒ bÞ gi¶m nhÑ mµ ngîc l¹i, 7 nã ®ßi hái tr×nh ®é chuyªn m«n, nghiÖp vô vµ søc s¸ng t¹o ®Ó cã thÓ lµ ngêi khëi xíng, ®éng viªn hay ngêi cè vÊn, trî gióp… Ph¬ng ph¸p tÝch cùc ®ßi hái rÊt cao vÒ sù ®Çy ®ñ cña tµi liÖu, ph¬ng tiÖn. §ång thêi nã còng yªu cÇu sù linh ho¹t cña c¸c h×nh thøc tæ chøc líp häc; yªu cÇu tinh gi¶m phÇn tr×nh bµy cña gi¸o viªn vµ t¨ng cêng c«ng t¸c ®éc lËp cña häc sinh; yªu cÇu nhiÒu thêi gian chuÈn bÞ… ChÝnh v× nh÷ng ®iÒu nµy mµ ph¬ng ph¸p tÝch cùc kh«ng thÓ ¸p dông mäi lóc vµ mäi n¬i. b. §Æc trng: C¸c nhµ nghiªn cøu gi¸o dôc ®· tæng kÕt ®îc 4 ®Æc trng sau cña ph¬ng ph¸p d¹y häc tÝch cùc: - D¹y häc th«ng qua tæ chøc c¸c ho¹t ®éng häc tËp cña häc sinh. - D¹y häc chó träng rÌn luyÖn ph¬ng ph¸p tù häc. - T¨ng cêng häc tËp c¸ thÓ phèi hîp víi häc tËp hîp t¸c. - KÕt hîp ®¸nh gi¸ cña thÇy víi tù ®¸nh gi¸ cña trß. .2. C¸ thÓ ho¸ viÖc d¹y häc: a. B¶n chÊt: B¶n chÊt cña c¸ thÓ ho¸ viÖc d¹y häc lµ chiÕn lîc, ph¬ng ph¸p, thñ ph¸p d¹y cña ngêi thÇy ph¶i phï hîp víi chiÕn lîc, ph¬ng ph¸p, thñ ph¸p häc cña tõng häc sinh. ViÖc d¹y ph¶i xuÊt ph¸t tõ ngêi häc, v× ngêi häc, ®¸p øng ®îc nh÷ng yªu cÇu, høng thó, së thÝch, kh¶ n¨ng, ®Æc ®iÓm t©m lý, cÊu truc st duy, vèn tri thøc, c¶m xóc, ®«ng c¬ häc tËp vµ ®iÒu kiÖn cña ngêi häc. Cã 2 cÊp ®é cña c¸ thÓ ho¸: Mét lµ, sù ph©n ho¸ theo tæ chøc líp. Tøc lµ häc sinh ®îc xÕp vµo nh÷ng líp, nh÷ng nhãm häc tËp theo theo kh¶ n¨ng, nguyÖn väng. VÝ dô nh h×nh thøc trêng chuyªn, trêng n¨ng khiÕu; Hai lµ, sù chó ý cña gi¸o viªn ®Õn tõng ®Æc ®iÓm cña tõng häc sinh trong nh÷ng ®iÒu kiÖn häc tËp cña líp häc b×nh thêng. §Ó cã thÓ c¸ biÖt ho¸ ®îc viÖc d¹y häc, ®ßi hái ngêi gi¸o viªn ph¶i lµm chñ ®îc c¸c n¨ng lùc sau: - N¨ng lùc nhËn d¹ng ®Æc tÝnh cña häc sinh lµm c¬ së cho sù ph©n ho¸. - N¨ng lùc x¸c ®Þnh c¸c d¹ng ho¹t ®éng cã thÓ cã ®Ó khai th¸c tiÒm n¨ng cña mçi häc sinh. - N¨ng lùc ®iÒu hµnh ®ång thêi c¸c ho¹t ®éng d¹y häc ph©n ho¸. b. §Æc ®iÓm: - Môc tiªu d¹y häc phï hîp víi ®iÒu kiÖn vµ c¸c ®Æc ®iÓm t©m sinh lý tõng häc sinh. 8 - Néi dung, ph¬ng ph¸p vµ h×nh thøc tæ chøc d¹y häc phï hîp víi nhu cÇu, høng thó cña häc sinh. Suy réng ra th× nã võa ph¶i phï hîp víi tr×nh ®é ph¸t triÓn chung cña c¶ líp võa phï hîp víi tr×nh ®é ph¸t triÓn cña tõng häc sinh. 3. C«ng nghÖ ®µo t¹o hay CNH gi¸o dôc: a. B¶n chÊt cña C«ng nghÖ ®µo t¹o: C«ng nghÖ ®µo t¹o lµ viÖc ¸p dông nh÷ng thµnh tùu cña khoa häc vµ kü thuËt vµo qu¸ tr×nh d¹y häc, nh»m thùc hiÖn môc ®Ých gi¸o dôc víi hiÖu qu¶ kinh tÕ cao hoÆc c«ng nghÖ ®µo t¹o lµ sù c«ng nghÖ ho¸ qu¸ tr×nh d¹y häc. Nãi mét c¸ch ®Çy dñ h¬n: C«ng nghÖ gi¸o dôc lµ khoa hoc vÒ gi¸o dôc con ngêi, dùa trªn c¬ së tæng hîp c¸c thµnh tùu cña nh©n lo¹i tõ tríc tíi nay, ®Æc biÖt nh÷ng thµnh tùu hiÖn ®¹i cña khoa häc gi¸o dôc vµ c¸c khoa häc liªn quan nh sinh häc, t©mlÝ häc, ®iÒu khiÓn häc, kinh tÕ häc, l«gic häc... c«ng nghÖ gi¸o dôc tæ chøc mét c¸ch khoa häc qu¸ tr×nh ®µo t¹o con ngêi b»ng c¸ch x¸c ®Þnh mét c¸c chÝnh x¸c vµ sö dông mét c¸ch tèi u ®Çu ra (môc tiªu gi¸o dôc), ®Çu vµo (häc sinh), néi dung d¹y häc, c¸c ®iÒu kiÖn vµ ph¬ng tiÖn d¹y häc, c¸c tiªu chuÈn ®¸nh gi¸, hÖ ph¬ng ph¸p tÝch cùc ho¸, quy tr×nh ho¸ vµ c¸ thÓ ho¸ qu¸ tr×nh d¹y häc, nh»m ®¹t môc ®Ých gi¸o dôc víi chi phÝ tèi u thêi gian, søc lùc, tiÒn cña cña gi¸o viªn, häc sinh, nh©n d©n vµ Nhµ níc, nh»m ®¸p øng kÞp thêi yªu cÇu cña thêi ®¹i. * C«ng nghÖ gi¸o dôc kÕ thõa tÊt c¶ nh÷ng thµnh tùu, tinh hoa cña nh©n lo¹i vÒ gi¸o dôc, chø kh«ng phñ ®Þnh s¹ch tr¬n nh mét sè ngêi lÇm tëng. * C«ng nghÖ gi¸o dôc xem qu¸ tr×nh gi¸o dôc nh lµ mét c«ng nghÖ ®Æc biÖt, nh»m s¶n xuÊt ra nh÷ng s¶n phÈm cao cÊp, nh÷ng con ngêi, nh÷ng c¸n bé khoa häc kÜ thuËt. b. §Æc ®iÓm cña c«ng nghÖ ®µo t¹o. Theo mét c«ng tr×nh nghiªn cøu nhiÒu n¨m cña c¸c nhµ khoa häc gi¸o dôc Ba Lan th× C«ng nghÖ ®µo t¹o cã nh÷ng ®Æc ®iÓm c¬ b¶n sau: - TÝnh hiÖn ®¹i ®îc biÓu hiÖn lµ thêng xuyªn ¸p dông vµo thùc tiÔn gi¸o dôc nh÷ng ®æi míi vÒ gi¸o dôc cã c¨n cø khoa häc vµ ®îc kiÓm tra b»ng thùc nghiÖm. -TÝnh tèi u ho¸ tøc lµ chi phÝ Ýt nhÊt vÒ thêi gian, søc lùc, tiÒn cña, nhng ®¹t kÕt qu¶ cao nhÊt trong qu¸ tr×nh ®µo t¹o. - TÝnh tÝch hîp: ViÖc sö dông tæng hîp nhuÇn nhuyÔn nh÷ng thµnh tùu cña nhiÒu khoa häc vµo vµo viÖc gi¸o dôc dµo t¹o hiÖn ®¹i ph¶i ®a vµo nhiÒu thµnh tùu cña c¸c khoa häc kh¸c. -TÝnh khoa häc: Ph¶i x©y dùng mét hÖ thèng c¸c kh¸i niÖm, ph¹m trï, quy luËt ®Ó ®iÒu khiÓn qóa tr×nh ®µo t¹o. 9 -TÝnh lÆp l¹i kÕt qu¶: Cïng víi mét qu¸ tr×nh ®µo t¹o ph¶i ®¹t kÕt qu¶ mong muèn gièng nhau (hoÆc gÇn gièng nhau) - Sö dông c¸c ph¬ng tiÖn kÜ thuËt day häc. - §¸nh gi¸ c¸c kÕt qu¶ ®µo t¹o mét c¸ch kh¸ch quan, kÞp thêi vÒ ®Þnh lîng vµ ®Þnh tÝnh. - Ch¬ng tr×nh ho¸ hµnh ®éng tøc lµ tõ lóc th¨m dß d luËn x· héi ®Õn lóc tuyÓn sinh, cho ®Õn qu¸ tr×nh cô thÓ nh häc tËp, nghiªn cø khoa häc ®Òu ®îc tiÕn hµnh theo nh÷ng quy tr×nh quy m« vµ vÜ m« nhÊt ®Þnh. Tãm l¹i , C«ng nghÖ ®µo t¹o víi b¶n chÊt vµ ®Æc ®iÓm nh ®· nªu ë trªn râ rµng lµ mét ph¬ng híng quan träng ®Ó n©ng cao chÊt lîng vµ hiÖu qu¶ cña qu¸ tr×nh ®µo t¹o. 4. D¹y häc lÊy häc sinh lµm trung t©m: a. B¶n chÊt: B¶n chÊt cña viÖc d¹y häc lÊy häc sinh lµm trung t©m lµ ngêi d¹y ph¶i tÝnh ®Õn nhu cÇu, nguyÖn väng cña cña ngêi häc, ®Õn nh÷ng ®Æc ®iÓm t©m sinh lý cña ngêi häc; lµ chiÕn lîc, ph¬ng ph¸p, thñ ph¸p d¹y cña thÇy sao cho phï hîp víi chiÕn lîc, ph¬ng ph¸p, thñ ph¸p häc cña trß. Tøc lµ viÖc d¹y ph¶i xuÊt ph¸t tõ ngêi häc, v× ngêi häc, ph¶i ®¸p øng ®îc nh÷ng yªu cÇu cña ngêi häc còng nh cña x· héi. * XÐt trong ph¬ng diÖn vÜ m« - Tøc lµ ®Æt häc sinh ë vµo vÞ trÝ “trung t©m cña hÖ thèng gi¸o dôc” th× b¶n chÊt cña quan ®iÓm trªn lµ ph¶i tho¶ m·n 2 yªu cÇu sau: - S¶n phÈm cña hÖ thèng gi¸o dôc vµ nhµ trêng lµm ra ph¶i ®¸p øng ®Çy ®ñ vµ kÞp thêi c¸c yªu cÇu cña x· héi. - Ph¶i chó ý ®Çy ®ñ tíi lîi icha cña ngêi häc. Tøc lµ quan t©m ®Çy ®ñ tíi c¸c ®Æ ®iÓm t©m sinh lý, ®iÒu kiÖn kinh tÕ x· héi cña häc sinh, ph¶i lµm cho häc sinh ®îc ph¸t triÓn. * XÐt vÒ ph¬ng diÖn vi m« - Tøc lµ ®Æt häc sinh ë vµo vÞ trÝ “trung t©m cña qu¸ tr×nh d¹y häc” th× b¶n chÊt cña quan ®iÓm trªn bao gåm 4 néi dung sau: - ViÖc d¹y häc ph¶i xuÊt ph¸t tõ ®Çu vµo - ngêi häc. Tøc lµ ph¶i tiÕn hµnh viÖc häc tËp trªn c¬ së cã hiÓu biÕt nh÷ng n¨ng lùc ®· cã cña häc sinh. - Ph¶i ®Ó cho häc sinh ho¹t ®éng c¶ vÒ thÓ chÊt vµ tinh thÇn. - Ph¶i chó ý ®Õn cÊu tróc t duy cña tõng häc sinh. Tøc lµ ph¶i ph©n ho¸ vµ c¸ thÓ ho¸ viÖc d¹y häc - Ph¶i ®éng viªn, khuyÕn khÝch ngêi häc tham gia kiÓm tra, ®¸nh gi¸ viÖc häc. Tõ ®ã rÌn luyÖn tÝnh tù häc, tù gi¶i quyÕt vÊn ®Ò… b. §Æc ®iÓm: 10 Trong d¹y häc lÊy häc sinh lµn trung t©m, ngêi ta quan t©m tríc hÕt ®Õn viÖc chuÈn bÞ cho häc sinh thÝch øng víi ®êi sèng x· héi, t«n träng môc ®Ých, nhu cÇu, kh¶ n¨ng, høng thó, lîi Ých häc tËp cña häc sinh. Néi dung d¹y häc chó träng c¸c kü n¨ng thùc hµnh, vËn dông kiÕn thøc, n¨ng lùc gi¶ quyÕt c¸c vÊn ®Ò thùc tiÔn, híng vµo viÖc chuÈn bÞ tÝch cùc cho t×m kiÕm viÖc lµm, hoµ nhËp vµ gãp phÇn ph¸t triÓn céng ®ång. Ph¬ng ph¸p d¹y häc coi träng viÖc rÌn luyÖn cho häc sinh ph¬ng ph¸p tù häc, th«ng qua th¶o luËn, thÝ nghiÖm, ho¹t ®éng t×m tßi, tËp rît nghiªn cøu, quan t©m vËn dông vèn hiÓu biÕt vµ kinh nghiÖm cña tõng c¸ nh©n vµ tËp thÓ häc sinh. Gi¸o ¸n ®îc thiÕt kÕ nhiÒu ph¬ng ¸n, theo kiÓu ph©n nh¸nh, ®îc gi¸o viªn linh ho¹t ®iÒu chØnh theo diÔn biÕn cña tiÕt häc, víi sù tham gia tÝch cùc cña häc sinh. H×nh thøc tæ chøc líp häc ®îc thay ®æi linh ho¹t cho phï hîp víi ho¹t ®éng häc tËp trong tiÕt häc. Häc sinh tù gi¸c chÞu tr¸ch nhiÖm vÒ kÕt qu¶ häc tËp cña m×nh, tham gia tù ®¸nh gi¸ vµ ®¸nh gi¸ lÉn nhau. Dạy học lấy giáo viên làm trung Dạy học lấy học sinh làm trung tâm 1. Giáo viên truyền đạt tri thức tâm 1. Học sinh tự mình tìm ra tri thức 2. Giáo viên độc thoại phát vấn bằng hành động của chính mình. 2. Đối thoại học sinh- học sinh; học sinh – giáo viên; hợp tác với bạn, học 3. Giáo viên áp đặt kiến thức có sẵn bạn. 3. Hợp tác với giáo viên, khẳng định 4. Học sinh học thuộc lòng kiến thức do bản thân tự tìm ra. 4. Học cách học, cách giải quyết vấn đề, cách sống và trưởng thành. 5. Giáo viên độc quyền đánh giá, 5. Tự đánh giá, tự điều chỉnh, làm cơ cho điểm cố định. sở để giáo viên cho điểm cơ động. 6. Trình độ phát triển nhận thức thấp, 6. Phát triển cao hơn ở các lĩnh vực chủ yếu học sinh ghi nhớ thông tin nhận thức, tình cảm, hành vi. Học và sự kiện. Học sinh phụ thuộc vào sinh tự tin, có tinh thần phê phán. tài liệu. Chấp nhận các giá trị truyền Biết xác định các giá trị…. thống II.2. Định hướng đổi mới PPDH ở Việt Nam 11 - Luật GD, điều 28.2 đã ghi “ PPGD phổ thông phải phát huy tính tích cực, tự giác chủ động sáng tạo của HS phù hợp với đặc điểm của từng lớp học, môn học; bồi dưỡng PP tự học, khả năng làm việc theo nhóm, rèn luyện kĩ năng vận dụng kiến thức vào thực tiễn, tác động đến tình cảm,đem lại niềm vui, hứng thú học tập cho HS” - Quyết định số 16/2006/QĐ-BGD ĐT ngày 5/5/2006 của Bộ trưởng Bộ GD & ĐT cũng đã nêu: “ Phải phát huy tính tích cực, tự giác chủ động sáng tạo của HS ; phù hợp với đặc trưng môn học, đặc điểm đói tượng HS, điều kiện từng lớp học ; bòi dưỡng cho HS PP tự học, khả năng hợp tác ; rèn luyện kĩ năng vận dụng kiến thức vào thực tiễn ; tác động đến tình cảm, đem lại niềm vui, hứng thú, trách nhiệm học tập cho HS - Đổi mới PPDH cần có cuộc cách mạng về tư duy + Thay đổi kiểu tư duy đơn tuyến: tư duy coi PP là hệ thống các nguyên tắc điều chỉnh hoạt động nhận thức và hoạt động cải tạo thực tiễn ; chuyển kiến thức của thầy sang trò theo một chiều. Tư duy đơn tuyến là tư duy dễ cả tin cần khắc phục. +Tư duy đa tuyến: là tư duy đặt PP vào hệ thống các hoạt động gồm nhiều thành tố, là tư duy theo hệ hình thái tương tác, bao quát tổng thể mỗi sự vật từ đó nắm được bản chất cụ thể và sâu sa của sự vật Có thể chiêm nghiệm một số triết lí về PP +PP là linh hồn của một nội dung đang vận động + Thầy giáo tồi truyền đạt chân lí. Thầy giáo giỏi dạy cách tim chân lí + PP tốt làm đơn giản những phức tạp. PP tồi làm phức tạp những đơn giản +Thầy giỏi dạy cho mọi người hiểu, đồng thời tối ưu khả năng của mỗi Định người hướng đổi mới PPDH ở Việt Nam Bám sát mục tiêu GD Phù hợp với nội dung DH cụ thể 12 Phù hợp với đặc điểm lứa tuổi Phù hợp với CSVC, các điều kiện DH Phù hợp với việc đổi mới KTra- ĐGiá Kết hợp giữa PPDH tiên tiến hiện đại với những yếu tố tích cực của PPDH truyền thống Tăng cường sử dụng phương tiện, thiết bị DH => Cốt lõi của đổi mới dạy và học là: hướng tới hoạt động học tập chủ động, chống lại thói quen học tập thụ động B. Mét sè vÊn ®Ò d¹y häc ®Þa lÝ theo híng tÝch cùc Víi träng t©m lµ d¹y häc trong ho¹t ®éng vµ b»ng ho¹t ®éng tÝch cùc chñ ®éng s¸ng t¹o cña häc sinh, d¹y häc sinh tù häc, tiÕp cËn tù nghiªn cøu. Xoay quanh cèt lâi ®ã c¸c vÊn ®Ò liªn quan còng ph¶i ®îc thùc hiÖn theo tinh thÇn míi nh: + KÜ thuËt sö dông c¸c ph¬ng ph¸p d¹y häc trong viÖc tæ chøc häc sinh chñ ®éng nhËn thøc kiÕn thøc. + Ph¬ng ph¸p sö dông c¸c ph¬ng tiÖn d¹y häc. + KiÓm tra, ®¸nh gi¸ phï hîp víi t©m sinh lý løa tuæi vµ chñ ®éng nhËn thøc cña häc sinh. 1. §Þnh híng ph¬ng ph¸p d¹y häc theo híng ph¸t huy tÝch cùc, chñ ®éng häc tËp cña häc sinh. a. VÒ ph¬ng ph¸p d¹y häc: gi¸o viªn cÇn vËn dông mäi ph¬ng ph¸p d¹y häc hiÖn cã mét c¸ch linh ho¹t, ®éng thêi tõng bíc vËn dông c¸c ph¬ng ph¸p d¹y häc hiÖn ®¹i nh ph¬ng ph¸p d¹y häc hîp t¸c (ph¬ng ph¸p d¹y häc cïng tham gia) ph¬ng ph¸p d¹y häc gi¶i quyÕt vÊn ®Ò… nh»m gióp häc sinh 13 biÕt c¸ch chñ ®éng n¾m b¾t kiÕn thøc, häc sinh biÕt c¸ch tù häc, biÕt c¸ch hîp t¸c trong tù häc, tÝch cùc chñ ®éng s¸ng t¹o trong viÖc ph¸t hiÖn vµ gi¶i quyÕt vÊn ®Ò võa cã ®îc nh÷ng kiÕn thøc cÇn thiÕt võa rÌn luyÖn ®îc c¸c n¨ng lùc hµnh ®éng. Dạy học truyền thống 1.Tập trung vào hoạt động của giáo viên. 2. Giáo viên thuyết trình, độc thoại là chính. Dạy học tích cực 1. Tập trung vào hoạt động cảu học sinh. 2. Giáo viên thiết kế tổ chức, hướng dẫn các hoạt động của học sinh. 3. Học sinh lắng nghe lời giảng của giáo 3. Học sinh chủ động, tích cực tham gia hoạt viên, ghi chép học thuộc lòng. động học tập. 4. Giáo viên cố gắng truyền đạt hết những 4. Giáo viên huy động vốn kiến thức và kinh kiến thức và kinh nghiệm của mình để hoàn nghiệm sống của học sinh để xây dựng bài. thành bài giảng. 5. Giao tiếp thầy-trò nổi lên hàng đầu. 5. Quan hệ thầy- trò, trò- trò, hợp tác với bạn, học bạn. 6. Học sinh trả lời theo sách giáo khoa và 6. Khuyến khích học sinh nêu những ý kiến theo vở ghi. cá nhân về vấn đề đang học. 7. Giáo viên cho ví dụ mẫu và yêu cầu học 7. Học sinh tự xác định vấn đề và giải quyết sinh làm bài tập tương tự. vấn đề. 8. Không phát huy được tính tích cực của 8. Khuyến khích học sinh nêu thắc mắc trong học sinh tham gia xây dựng bài. khi nghe giảng. 9. Học sinh làm bài lệ thuộc hoàn toàn vào 9. Học sinh làm bài tập có sáng tạo. sách giáo khoa và lời thầy giảng. 10. Giáo viên độc quyền đánh giá và cho 10. Giáo viên khuyến khích học sinh nhận điểm cố định, đánh giá theo sự thông tin có sẵn. ghi nhớ xét, bổ sung câu trả lời cảu bạn, tự đánh giá, tự điều chỉnh, làm cơ sở để giáo viên cho điểm cơ động. b. VÒ h×nh thøc tæ chøc d¹y häc: nªn ¸p dông c¸c h×nh thøc tæ chøc d¹y häc mét c¸ch linh ho¹t, phèi hîp d¹y häc c¸ nh©n vµ d¹y häc theo nhãm nhá. - Phèi hîp d¹y häc ë trêng vµ ngoµi nhµ trêng (th¨m quan thùc ®Þa) 2. §Þnh híng vÒ thiÕt bÞ d¹y häc theo híng ®Ò cao vai trß chñ thÓ nhËn thøc cña häc sinh. GV cÇn tËp trung vµo viÖc sö dông c¸c TBDH nh mét nguån kiÕn thøc, h¹n chÕ dïng theo c¸ch minh ho¹ cho kiÕn thøc. TBDH Nguån tri thøc TËp trung Ph¬ng tiÖn minh ho¹ H¹n chÕ V× vËy: 14  Khi so¹n bµi, ®Ó híng dÉn HS lµm viÖc ®îc víi c¸c TBDH, GV cÇn ph¶i: Nghiªn cøu kÜ néi dung cña thiÕt bÞ d¹y häc X©y dùng ®îc hÖ thèng c©u hái, bµi tËp t¬ng ®èi chuÈn x¸c Híng dÉn HS lµm viÖc víi TBDH  Trong giê häc: GV cÇn dµnh thêi gian cho HS lµm viÖc víi c¸c thiÕt bÞ, trªn c¬ së ®ã mµ lÜnh héi kiÕn thøc rÌn luyÖn kÜ n¨ng, h×nh thµnh ph¬ng ph¸p häc tËp bé m«n. Dµnh thêi gian cho HS lµm viÖc HS cÇn n¾m ®îc tr×nh tù c¸c bíc lµm viÖc víi TBDH vµ tr×nh bµy kÕt qu¶ lµm viÖc dùa vµo TBDH HS lÜnh héi KT, rÌn kÜ n¨ng H×nh thµnh PP häc tËp bé m«n  GV cÇn cho HS n¾m ®îc tr×nh tù c¸c bíc lµm viÖc víi c¸c thiÕt bÞ d¹y häc vµ tr×nh bµy kÕt qu¶ lµm viÖc dùa vµo c¸c thiÕt bÞ d¹y häc: - §äc tªn b¶n ®å - Xem b¶ng chó gi¶i - T×m ®èi tîng ®Þa lÝ trªn b¶n ®å, so s¸nh ®èi chiÕu, x¸c lËp mèi quan hÖ ®Ó t×m ®Æc ®iÓm ®èi tîng. 3. Mét sè lo¹i bµi gi¶ng tiªu biÓu a. Bµi gi¶ng kiÕn thøc míi: ë nh÷ng bµi nµy, GV cÇn triÖt ®Ó tËn dông c¸c t liÖu ®· cã trong SGK (kªnh ch÷, kªnh h×nh), b¶n ®å, tranh ¶nh treo têng… vµ vèn hiÓu biÕt thùc tiÔn cña HS, ®a ra hÖ thèng c©u hái dÉn d¾t, tæ chøc cho HS tù m×nh t×m ra kiÕn thøc. GV h¹n chÕ viÖc gi¶ng d¹y theo lèi thuyÕt tr×nh, gi¶ng gi¶i. b. Bµi thùc hµnh: GV cÇn yªu cÇu HS chuÈn bÞ tríc c¸c dông cô häc tËp cÇn thiÕt vµ ®äc l¹i nh÷ng phÇn lÝ thuyÕt cã liªn quan ®Õn bµi thùc hµnh. Khi thùc hµnh ë trªn líp, GV nªn c¨n cø vµo c¸c c©u hái bµi tËp trong SGK: 15 - Giao nhiÖm vô cho c¸c c¸ nh©n hoÆc nhãm HS chuÈn bÞ, sau ®ã tr×nh bµy kÕt qu¶ tríc líp. - GV gióp HS chuÈn x¸c kiÕn thøc GV cÇn theo dâi, chÊm ®iÓm, ®¸nh gi¸ kÕt qu¶ häc tËp cña HS ®èi víi mçi bµi thùc hµnh GV cã thÓ tæ chøc c¸c trß ch¬i häc tËp nh ®è vui, ai nhanh h¬n, gi¶i « ch÷, (t¬ng tù nh÷ng trß ch¬i thêng xem trªn truyÒn h×nh) trong giê thùc hµnh nh»m gióp HS ph¸t huy cao ®é tÝnh tÝch cùc, ®éc lËp, kh¶ n¨ng ph¶n øng nhanh cña HS trong häc tËp. c. Bµi «n tËp, hÖ thèng ho¸: C¸c bµi «n tËp ®Òu cã môc ®Ých gióp HS hÖ thèng ho¸, cñng cè c¸c kiÕn thøc ®· häc sau mét phÇn, mét ch¬ng hay chuÈn bÞ cho viÖc kiÓm tra 1 tiÕt hoÆc häc k×. §Ó cã thÓ gióp HS n¾m ®îc hÖ thèng c¸c kiÕn thøc, kÜ n¨ng c¬ b¶n cña phÇn, ch¬ng, GV nªn yªu cÇu HS chuÈn bÞ tríc néi dung ë nhµ theo nh÷ng c©u hái, bµi tËp (hay nhiÖm vô) nh»m gióp cho giê «n tËp, hÖ thèng ho¸ ®¹t hiÖu qu¶ cao. C¸ch «n tËp, hÖ thèng ho¸ tèt nhÊt lµ gióp HS lËp ®îc dµn ý c¬ b¶n vÒ nh÷ng néi dung ®· häc, lËp c¸c b¶ng hÖ thèng ho¸ hoÆc so s¸nh c¸c kiÕn thøc víi nhau, lËp s¬ ®å vÒ c¸c kiÕn thøc ®ã. X¸c lËp mèi quan hÖ gi÷a c¸c kiÕn thøc, kÜ n¨ng ®· häc. 4. KiÓm tra ®¸nh gi¸ trong d¹y häc - Yªu cÇu cña viÖc ®¸nh gi¸ lµ ph¶i toµn diÖn, kh¸ch quan chÝnh x¸c vµ cã t¸c dông ®iÒu chØnh ho¹t ®éng d¹y häc, ®éng viªn sù cè g¾ng häc tËp cña HS. - §Ó tr¸nh viÖc kiÓm tra kiÕn thøc theo kiÓu ghi nhí m¸y mãc vµ t¹o nªn sù thèng nhÊt vÒ ®¸nh gi¸ trong c¶ níc, sÏ tiÕn tíi viÖc x©y dùng hÖ thèng chuÈn vÒ kiÕn thøc vµ kÜ n¨ng cña bé m«n lµ c¬ së cho viÖc ®¸nh gi¸. - C¸c yªu cÇu cña ch¬ng tr×nh cÇn ®îc ®¸nh gi¸ ph¶i bao gåm kiÕn thøc, kÜ n¨ng vµ c¸c phÈm chÊt nh©n c¸ch kh¸c. Tuy vËy, tríc hÕt nªn tËp trung vµo ®¸nh gi¸ vÒ kiÕn thøc vµ kÜ n¨ng b»ng c¸ch bè trÝ hai yªu cÇu nµy trong tÊt c¶ c¸c lÇn kiÓm tra. - C¸c bµi kiÓm tra cÇn t¹o ®iÒu kiÖn ®Ó HS béc lé c¸c n¨ng lùc nh: n¨ng lùc xö lý th«ng tin, n¨ng lùc gi¶i quyÕt vÊn ®Ò, n¨ng lùc s¸ng t¹o... - CÇn kÕt hîp c¸c lo¹i h×nh kiÓm tra, ®¸nh gi¸: tr¾c nghiÖm tù luËn vµ tr¾c nghiÖm kh¸ch quan. 5. Thiết kế bài giảng 16 5.1. C¬ së ®Ó thiÕt kÕ bµi gi¶ng Để có thể tiến hành thiết kế bài giảng đạt hiệu quả, giáo viên phải dựa vào một các cơ sở chủ yếu sau: a. Mục đích, yêu cầu của bài học - Yêu cầu về giáo dục Nội dung bài giảng phải phản ánh trình độ phát triển của khoa học địa lí hiện nay, đáp ứng nhiệm vụ giáo dục thế hệ trẻ. Thông qua bài giảng hình thành ở học sinh thế giới quan khoa học, nhân sinh quan đúng đắn, lòng yêu nước, yêu quê hương. - Về lí luận dạy học Ngoài một số điểm chung, mỗi bài giảng địa lí có một cấu trúc riêng phụ thuộc vào nội dung, nhiệm vụ, mục đích và loại hình của nó.Bài giảng phải đảm bảo tính toàn diện, xác định rõ ràng mục đích của bài Tổ chức hoạt động nhận thức, phát huy tính tích cực của học sinh trong quá trình học tập nhằm củng cố các kiến thức đã có và tiếp thu kiến thức mới và vận dụng kiến thức vào thực tiễn. Lựa chọn hợp lí các phương pháp và phương tiện dạy học chủ yếu và các phương pháp, phương tiện dạy học cho từng phần của bài. - Về yêu cầu của bộ môn Xác định mục đích, yêu cầu của bài xuất phát từ kiến thức khoa học, kĩ năng, kĩ xảo của chính nội dung bài học và thông qua đó phát triển cho học sinh năng lực nhận thức. Mục đích, yêu cần của bài phải bao gồm 3 mặt: mức độ nắm kiến thức, rèn luyện kỹ năng, phát triển tư duy. b. Trình độ chuyên môn (kiến thức khoa học) của người giáo viên Trình độ chuyên môn của giáo viên có ý nghĩa quyết định đến chất lượng của bài thiết kế. Người giáo viên phải có trình độ vững vàng về mặt khoa học địa lí, phải luôn tự bổ sung cho mình những kiến thức mới đặc biệt trong xu thế của sự phát triển khoa học và kỹ thuật nói chung và của khoa học địa lí nói riêng. 17 Người giáo viên không chỉ nắm vững các kiến thức về khoa học địa lí mà còn phải có một số kiến thức liên ngành như: Triết học, kinh tế chính trị, chủ nghĩa xã hội khoa học, các quan điểm đường lối, chính sách của Đảng và Nhà nước trong giai đoạn hiện nay... c. Khả năng sư phạm tiềm năng nghề nghiệp) của người giáo viên Khả năng sư phạm của người giáo viên cũng có ý nghĩa vô cùng quan trọng trong quá trình thiết kế bài giảng. Khả năng sư phạm nó thể hiện ở sự truyền thụ kiến thức cho học sinh, tạo điều kiện cho học sinh lĩnh hội được tốt và đạt được mục đích dạy học. Trong quá trình thiết kế bài giảng, người giáo viên phải nắm được tâm sinh lí của học sinh, đặc biệt là tâm sinh lí lứa tuổi, nắm được quy luật của quá trình dạy học và phải có những hình thức thức tổ chức, phương pháp giảng dạy, giáo dục thích hợp. Để thiết kế một bài giảng tốt, người giáo viên không chỉ giỏi về khoa học địa lí mà phải cần có khả năng sư phạm. d. Những điều kiện về phương tiện, thiết bị kỹ thuật dạy học Địa lí Theo quan điểm hệ thống, phương tiện, thiết bị kỹ thuật dạy học là một nhân tố trong quá trình dạy học nói chung và trong việc thiết kế bài giảng nói riêng, nó cùng với các thành tố khác như: nội dung dạy học, hoạt động của giáo viên và học sinh, phương pháp...tạo thành một chỉnh thể và có quan hệ biện chứng với nhau trong khi thiết kế bài giảng và tiến hành bài giảng đạt kết quả cao. Phương tiện và thiết bị dạy học còn là một bộ phận không thể thiếu trong khi tiến hành thiến kế bài giảng, nó giúp cho giáo viên điều khiển hoạt động nhận thức của học sinh, còn đối với học sinh là phương tiện lĩnh hội tri thức và rèn luyện kỹ năng khi tiếp thu bài giảng. Thông qua việc sử dụng các phương tiện và thiết bị dạy học, giáo viên còn giúp cho học sinh đào sâu tri thức đã lĩnh hội được và kích thích hứng thú nhận thức, năng lực quan sát, phân tích tổng hợp để rút ra những kết luận cần thiết. 18 Phương tiện và thiết bị dạy học còn giúp cho giáo viên có thêm những điều kiện thuận lợi để trình bày bài giảng một cách tinh giản, đầy đủ, sâu sắc..điều khiển hoạt động nhận thức của học sinh cũng như kiểm tra, đánh giá kết quả học tập được thuận lợi hơn, có hiệu quả hơn. Phương tiện và thiết bị dạy học không những làm thay đổi phương pháp dạy học mà còn làm thay đổi nội dung, tiến trình dạy học...trong đó tác động trực tiếp đến thiết kế bài giảng. 5.2. C¸ch thiÕt kÕ bµi d¹y 5.2.1. C«ng t¸c chuÈn bÞ: Khi chuÈn bÞ bµi d¹y, GV cÇn tr¶ lêi nh÷ng c©u hái sau: -Môc tiªu bµi häc lµ g×? -CÇn chuÈn bÞ vµ thiÕt kÕ ®å dïng d¹y häc g×, Cã nh÷ng b¶n ®å, biÓu ®å, tranh ¶nh nµo cÇn thiÕt cho tiÕt d¹y? - ChuÈn bÞ nh÷ng th«ng tin, t liÖu g×? - ChuÈn bÞ nh÷ng phiÕu HT, phiÕu giao viÖc, trß ch¬i nµo cho HS? -Nªn chia nhãm HS , bè trÝ nhãm c¸c nhãm ngåi theo tõng c«ng viÖc ra sao? - CÇn thiÕt kÕ mÊy ho¹t ®éng, ph©n chia thêi gian ra sao? - C¸c bíc lªn líp tiÕn hµnh nh thÕ nµo cho hîp lÝ vµ hÊp dÉn 5.2.2. C¸c bíc thiÕt kÕ bµi d¹y: §Ó cã gi¸o ¸n tèt, GV nªn ®i theo tr×nh tù sau: a. X¸c ®Þnh môc tiªu: - Ph¶i x¸c ®Þnh râ môc tiªu HS cÇn ®¹t vÒ kiÕn thøc, kÜ n¨ng, th¸i ®é sau khi häc xong bµi, môc tiªu cña tõng ho¹t ®éng -Môc tiªu bµi häc cµng cô thÓ th× cµng thuËn lîi cho viÖc tæ chøc c¸c ho¹t ®éng häc tËp. -Môc tiªu sÏ chØ cho GV kÕt qu¶ (c¸i ®Ých cÇn tíi) cña mçi ho¹t ®éng b. ThiÕt kÕ ho¹t ®éng: C¸c ho¹t ®éng trong mét bµi d¹y cã 3 chøc n¨ng: - ¤n l¹i kiÕn thøc cò ®Ó chuÈn bÞ häc bµi míi. - Häc néi dung míi hay thùc hµnh, ghi nhí. 19