Tài liệu Phương hướng hoàn thiện công tác kiểm toán nội bộ trong các ngân hàng thương mại

Lêi nãi ®Çu HÖ thèng ng©n hµng trong bÊt kú mét nÒn kinh tÕ nµo còng lu«n gi÷ vai trß quan träng trong qu¸ tr×nh æn ®Þnh vµ ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi. Víi t c¸ch lµ mét ®Þnh chÕ tµi chÝnh trung gian, hÖ thèng ng©n hµng kh«ng nh÷ng chØ thùc hiÖn tèt viÖc huy ®éng, ph©n phèi l¹i nguån vèn t¹m thêi nhµn rçi trong x· héi, thanh to¸n vµ cung øng c¸c dÞch vô ng©n hµng cho c¸c tæ chøc, c¸ nh©n mµ cßn thùc hiÖn viÖc kiÓm tra kiÓm so¸t c¸c ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh. TÝnh hiÖu qu¶ trong ho¹t ®éng kinh tÕ, sù phån thÞnh hay suy tho¸i cña nÒn kinh tÕ phô thuéc rÊt lín vµo chÊt lîng ho¹ch ®Þnh vµ thùc thi chÝnh s¸ch tiÒn tÖ mét c¸ch linh ho¹t cã hiÖu qu¶ vµ chÊt lîng ho¹t ®éng cña hÖ thèng ng©n hµng. §Ó ®¸nh gi¸ ®îc hiÖu qu¶ trong ho¹t ®éng kinh tÕ th× c¸ch tèt nhÊt lµ ph¶i ®¸nh gi¸ ®îc chÊt lîng ho¹t ®éng cña hÖ thèng ng©n hµng. ViÖc lîng ho¸ chÊt lîng ho¹t ®éng cña hÖ thèng ng©n hµng l¹i chØ cã thÓ ®îc thùc hiÖn th«ng qua c«ng t¸c kiÓm to¸n. Trong giai ®o¹n hiÖn nay víi sù ph¸t triÓn kh«ng ngõng cña nÒn kinh tÕ thÕ giíi, nh÷ng yªu cÇu ®ßi hái vÒ chÊt lîng cña th«ng tin ®Æc biÖt lµ th«ng tin vÒ kÕt qu¶ ho¹t ®éng kinh doanh cña c¸c ®¬n vÞ trong nÒn kinh tÕ ®· ngµy cµng kh¼ng ®Þnh vai trß cña c«ng t¸c kiÓm to¸n néi bé còng lµ mét trong nh÷ng h×nh thøc cña kiÓm to¸n trong ®ã nã nhiÖm vô kiÓm tra, ®¸nh gi¸ ho¹t ®éng cña doanh nghiÖp ë tõng bé phËn, tõng ®¬n vÞ. ë ViÖt Nam, ho¹t ®éng kiÓm to¸n nãi chung còng b¾t ®Çu ®îc thùc hiÖn vµo cuèi nh÷ng n¨m 80 vµ kiÓm to¸n néi bé ®îc ¸p dông thùc hiÖn vµo ®Çu nh÷ng n¨m 90-91. Sù ph¸t triÓn m¹nh mÏ cña kiÓm to¸n nãi chung vµ kiÓm to¸n néi bé nãi riªng ®· t¸c ®éng lín ®Õn tÝnh hiÖu qu¶, xu híng ho¹t ®éng cña c¸c doanh nghiÖp, c¸c ®¬n vÞ kinh tÕ - mäi doanh nghiÖp vµ ®¬n vÞ kinh doanh trong ®ã cã c¸c NHTM ®Òu ph¶i ®iÒu chØnh vµ hoµn thiÖn c¸c ho¹t ®éng cña m×nh nh»m x©y dùng tæ chøc m×nh ngµy cµng m¹nh mÏ h¬n, t¹o sù tin cËy h¬n trong c«ng chóng ®Ó t¨ng søc c¹nh tranh cña m×nh trong nÒn kinh tÕ. HÖ thèng NHTM ViÖt Nam còng thùc hiÖn ho¹t ®éng KTNB xuÊt ph¸t tõ chÝnh nhu cÇu cña m×nh ®Ó t¹o ra nh÷ng ®éng lùc thóc ®Èy ph¸t triÓn. Sau gÇn 10 n¨m ho¹t ®éng KTNB trong c¸c NHTM ®· ®¹t ®îc nhiÒu thµnh qu¶ nhng bªn c¹nh ®ã c«ng t¸c KTNB còng ph¸t sinh nhiÒu vÊn ®Ò bÊt cËp nh nh÷ng sai ph¹m trong qui tr×nh KTNB, qui t¾c cña KTNB, tæ chøc... 1 XuÊt ph¸t tõ nh÷ng vÊn ®Ò nµy ®· n¶y sinh trong t«i ý tëng nghiªn cøu ®Ò tµi “Ph¬ng híng hoµn thiÖn c«ng t¸c kiÓm to¸n néi bé trong c¸c ng©n hµng th¬ng m¹i”. Néi dung ®Ò tµi bao gåm nh÷ng phÇn sau: PhÇn I: Nh÷ng vÊn ®Ò lý luËn vÒ KTNB trong c¸c NHTM ViÖt Nam I. B¶n chÊt, chøc n¨ng vµ nhiÖm vô cña KTNB II. Néi dung, h×nh thøc cña KTNB III. Sù cÇn thiÕt ph¶i KTNB trong c¸c NHTM PhÇn II: Thùc tr¹ng cña ho¹t ®éng KTNB trong c¸c NHTM ë ViÖt Nam hiÖn nay vµ c¸c ý kiÕn ®Ò xuÊt I. Thùc tr¹ng khã kh¨n II. ý kiÕn ®Ò xuÊt 2 PhÇn I: Nh÷ng vÊn ®Ò lý luËn vÒ KTNB trong c¸c NHTM ViÖt Nam I. B¶n chÊt chøc n¨ng vµ nhiÖm vô cña kiÓm to¸n néi bé Trªn thÕ giíi thuËt ng÷ kiÓm to¸n (KT) ®· cã tõ l©u, tõ khi xuÊt hiÖn nhu cÇu x¸c ®Þnh tÝnh trung thùc ®é tin cËy cña th«ng tin trong BCTC, kÕ to¸n vµ thùc tr¹ng tµi s¶n cña mét chñ thÓ trong quan hÖ kinh tÕ. ë ViÖt Nam thuËt ng÷ kinh tÕ míi chØ xuÊt hiÖn tõ nh÷ng n¨m cuèi cña thËp kû 80 nhng nã ®· nhanh chãng trë nªn rÊt quan träng trong ho¹t ®éng kinh tÕ vµ ®Æc biÖt kÓ tõ khi ViÖt Nam bíc sang nÒn kinh tÕ thÞ trêng. NÕu nh kÕ to¸n cã nhiÖm vô tæ chøc hÖ thèng th«ng tin phôc vô cho c¸c quyÕt ®Þnh kinh tÕ cña c¸c ®èi tîng cã liªn quan th× kinh tÕ cã tr¸ch nhiÖm thÈm tra ®¸nh gi¸, ®¶m b¶o vµ n©ng cao ®é tin cËy cña c¸c th«ng tin kinh tÕ. Nh vËy cã thÓ hiÓu mét c¸ch tæng qu¸t: kiÓm to¸n lµ viÖc kiÓm tra, thÈm ®Þnh, ®¸nh gi¸ nh»m xem xÐt chÊt lîng ho¹t ®éng cña mét tæ chøc, chÊt lîng cña c¸c hå s¬ tµi chÝnh, kÕ to¸n. KiÓm to¸n ®îc ®Þnh nghÜa theo c¸ch chung nhÊt, nh sau: KiÓm to¸n lµ qu¸ tr×nh c¸c chuyªn gia ®éc lËp vµ cã thÈm quyÒn thu thËp vµ ®¸nh gi¸ c¸c b»ng chøng vÒ c¸c th«ng tin cã thÓ ®Þnh lîng ®îc cña mét ®¬n vÞ cô thÓ nh»m môc ®Ých x¸c nhËn vµ b¸o c¸o vÒ møc ®é phï hîp gi÷a c¸c th«ng tin nµy víi c¸c chuÈn mùc ®· ®îc thiÕt lËp tõ tríc. Cã nhiÒu c¸ch ph©n lo¹i kiÓm to¸n kh¸c nhau. NÕu ph©n lo¹i theo chñ thÓ kiÓm to¸n th× kiÓm to¸n cã thÓ gåm 3 lo¹i lµ kiÓm to¸n ®éc lËp vµ kiÓm to¸n néi bé. KTNN lµ c«ng viÖc lµ kiÓm to¸n do c¬ quan kiÓm to¸n nhµ níc tiÕn hµnh ®Ó xem xÐt viÖc chÊp hµnh c¸c chÝnh s¸ch, luËt lÖ, chÕ ®é cña nhµ níc vµ sù ®¸nh gi¸ sù h÷u hiÖu, hiÖu qu¶ ho¹t ®éng t¹i c¸c ®¬n vÞ sö dông vèn vµ kinh phÝ cña nhµ níc. KiÓm to¸n nhµ níc cã nhiÖm vô kiÓm tra, x¸c nhËn viÖc chi tiªu ®óng môc ®Ých, ®óng dù to¸n vµ cã hiÖu qu¶ ng©n quü cña nhµ níc. Bªn c¹nh ®ã, KTNN cßn cã quyÒn gãp ý vµ yªu cÇu c¸c ®¬n vÞ ®îc kiÓm to¸n söa ch÷a nh÷ng sai ph¹m vµ kiÕn nghÞ víi cÊp cã thÈm quyÒn xö lý c¸c vi ph¹m, 3 ®Ò xuÊt víi chñ nhµ níc söa ®æi, c¶i tiÕn c¬ chÕ qu¶n lý tµi chÝnh, kÕ to¸n cÇn thiÕt. KiÓm to¸n ®éc lËp lµ c«ng viÖc kiÓm to¸n do c¸c kiÓm to¸n viªn ®éc lËp hµnh nghÒ trong c¸c c«ng ty kiÓm to¸n hoÆc trong c¸c v¨n phßng kiÓm to¸n chuyªn nghiÖp tiÕn hµnh. Trªn thÕ giíi, kiÓm to¸n ®éc lËp lµ lo¹i ho¹t ®éng dÞch vô t vÊn díi sù b¶o hé vµ thõa nhËn cña ph¸p luËt. Ngµy nay c«ng viÖc kiÓm to¸n ®éc lËp cµng ngµy cµng ®îc qu¶n lý chÆt chÏ bëi c¸c hiÖp héi chuyªn ngµnh vÒ kiÓm to¸n. Ho¹t ®éng chñ yÕu cña kiÓm to¸n ®éc lËp lµ kiÓm to¸n b¸o c¸o tµi chÝnh vµ thùc hiÖn kiÓm to¸n theo yªu cÇu cña kh¸ch hµng ngoµi ra cßn thùc hiÖn c¸c dÞch vô t vÊn vÒ tµi chÝnh - kÕ to¸n thuÕ. ë ViÖt Nam trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y kiÓm to¸n ®éc lËp ®· vµ ®ang ph¸t triÓn m¹nh mÏ. TÝnh ®Õn ®Çu n¨m 1998, trong lÜnh vùc kiÓm to¸n ®éc lËp cã 6 c«ng ty KTNN, 4 c«ng ty kiÓm to¸n 100% vèn níc ngoµi, 2 c«ng ty liªn doanh vµ mét sè c«ng ty t nh©n. KTNB lµ c«ng viÖc kiÓm to¸n do c¸c kiÓm to¸n viªn néi bé cña ®¬n vÞ viªn hµnh theo yªu cÇu cña gi¸m ®éc doanh nghiÖp hoÆc thñ trëng ®¬n vÞ. 1. B¶n chÊt cña KTNB XuÊt ph¸t tõ quan ®iÓm thuÇn tuý vÒ kÕ to¸n nh»m ph¸t hiÖn c¸c sai sãt, gian lËn, KTNB ®· dÇn dÇn më réng ph¹m vi ho¹t ®éng trªn tÊt c¶ c¸c lÜnh vùc ho¹t ®éng cña chÝnh trÞ hay cña doanh nghiÖp vµ híng ho¹t ®éng KTNB vµo viÖc c¶i thiÖn vµ n©ng cao chÊt lîng ho¹t ®éng t¨ng cêng søc m¹nh cho c¬ chÕ kiÓm so¸t néi bé. LÞch sö ph¸t triÓn ho¹t ®éng kiÓm to¸n ë c¸c níc cã nÒn kinh tÕ thÞ trêng cho thÊy KTNB lµ mét nghÒ nghiÖp míi mÎ. Tuy lóc ®Çu KTNB mang tÝnh chÊt kh«ng chuyªn, kh«ng tån t¹i ë c¸c doanh nghiÖp hay ®îc coi nh mét phÇn kiÓm to¸n ®éc lËp nhng vÒ sau nã ®· trë thµnh mét nghÒ cã tÝnh chuyªn nghiÖp. KTNB lµ c«ng cô qu¶n lý cña c¸c nhµ l·nh ®¹o doanh nghiÖp ®Ó kiÓm so¸t, ®¸nh gi¸, ph©n tÝch t×nh h×nh ho¹t ®éng cña doanh nghiÖp, ®¸nh gi¸ vµ ®iÒu chØnh chiÕn lîc kinh doanh sao cho cã hiÖu qu¶ nhÊt. KTNB còng lµ c«ng cô ®Ó ph©n tÝch ®¸nh gi¸ chÊt lîng cña hÖ thèng kiÓm to¸n vµ hÖ thèng kiÓm to¸n néi bé. 4 Trong doanh nghiÖp, KTNB lµ bé phËn chÞu tr¸ch nhiÖm xem xÐt l¹i mét c¸ch ®Þnh kú c¸c biÖn ph¸p mµ ban gi¸m ®èc vµ c¸c nhµ qu¶n lý ë mäi cÊp ¸p dông ®Ó qu¶n lý vµ kiÓm so¸t doanh nghiÖp. Chøc n¨ng nµy ®îc ®¶m nhiÖm bëi mét bé phËn chÞu sù ®iÒu hµnh cña Ban gi¸m ®èc nhng hoµn toµn ®éc lËp víi tÊt c¶ c¸c bé phËn kh¸c. C¸c môc tiªu chÝnh cña KTNB trong khu«n khæ xem xÐt ®Þnh kú lµ kiÓm trra c¸c thñ tôc cã ®ñ an toµn vµ c¸c th«ng tin cã trung thùc, tin cËy hay kh«ng, c¸c nghiÖp vô cã hîp thøc, tæ chøc ho¹t ®éng cã hiÖu qu¶, c¬ cÊu cã râ rµng vµ thÝch hîp hay kh«ng. Nh vËy, tõ doanh nghiÖp cho thÊy KTNB kh«ng chØ giíi h¹n trong bé phËn kÕ to¸n vµ tµi chÝnh cña doanh nghiÖp, chÝnh v× vËy ®· xuÊt hiÖn kiÓm to¸n ho¹t ®éng, kiÓm to¸n tu©n thñ cïng víi kh¸i niÖm kiÓm to¸n b¸o c¸o tµi chÝnh . Tãm l¹i KTNB lµ ho¹t ®éng cÇn thiÕt cña c¸c doanh nghiÖp trong nÒn kinh tÕ thÞ trêng, lµ nhu cÇu cÇn thiÕt kh¸ch quan cho viÖc kiÓm so¸t chÊt lîng ho¹t ®éng vµ ®¶m b¶o chÊt lîng th«ng tin kinh tÕ, tµi chÝnh cña BCTC, kiÓm to¸n ho¹t ®éng vµ kiÓm to¸n tÝnh tu©n thñ c¸c qui ®Þnh, c¸c chÕ ®é hiÖn hµnh cña nhµ níc vµ cña doanh nghiÖp,...Trªn thùc tÕ KTNB ®· h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn kh¸ m¹nh ë nhiÒu quèc gi¸ trªn thÕ giíi. Nhng ë níc ta KTNB cßn lµ vÊn ®Ò kh¸ phøc t¹p vµ cßn míi mÎ. V× vËy cÇn ph¶i cã sù thèng nhÊt vÒ nhËn thøc vµ c¸ch thøc tiÕn hµnh, triÓn khai vµ thùc hiÖn kh«ng nh÷ng ë c¸c doanh nghiÖp mµ cßn ë c¸c tæ chøc tµi chÝnh - tiÒn tÖ (nh ng©n hµng), c¬ quan qu¶n lý nhµ níc... ë c¸c níc trªn thÕ giíi, th«ng lÖ KTNB kh«ng ®îc qui ®Þnh bëi ph¸p luËt. Nãi mét c¸ch kh¸c, kh«ng cã qui ®Þnh nµo b¾t buéc mét c«ng ty nhµ níc hay t nh©n ph¶i cã KTNB. ViÖc quyÕt ®Þnh thµnh lËp bé phËn KTNB ph¶i xuÊt ph¸t tõ sù tù nguyÖn, tõ yªu cÇu thùc tÕ cña ban gi¸m ®èc. C¸c môc tiªu vµ chøc n¨ng cña KTNB v× thÕ mµ thay ®æi tuú theo yªu cÇu cô thÓ cña ban gi¸m ®èc. 2. Chøc n¨ng cña KTNB Sè liÖu tµi liÖu kÕ to¸n, BTCT cña doanh nghiÖp lµ c¨n cø ph¸p lý ®Ó ®¸nh gi¸ t×nh h×nh vµ kÕt qu¶ ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh, t×nh h×nh thùc hiÖn nghÜa vô víi nhµ níc, víi c¸c bªn liªn quan víi doanh nghiÖp. Doanh 5 nghiÖp ph¶i chÞu tr¸ch nhiÖm tríc ph¸p luËt vÒ tÝnh ®Çy ®ñ, trung thùc, hîp lý cña c¸c sè liÖu kÕ to¸n vµ c¸c th«ng tin trong BCTC ®· ®îc c«ng bè. Do ®ã nhµ níc yªu cÇu c¸c doanh nghiÖp ph¶i thêng xuyªn tæ chøc KTNB nh»m ®¸nh gi¸ vÒ chÊt lîng vµ ®é tin cËy cña c¸c th«ng tin ®ã. §Ó thùc hiÖn yªu cÇu KTNB cã 3 chøc n¨ng c¬ b¶n lµ kiÓm tra, x¸c nhËn vµ ®¸nh gi¸. Ph¹m vi kiÓm tra, x¸c nhËn vµ ®¸nh gi¸ cña KTNB bao gåm: Thø nhÊt lµ ®é tin cËy cña th«ng tin tµi chÝnh - kÕ to¸n do kÕ to¸n tæng hîp xö lý vµ tr×nh bµy. Thø hai lµ tÝnh tu©n thñ luËt ph¸p vµ c¸c qui chÕ, c¸c qui ®Þnh cña nhµ níc, c¸c qui ®Þnh cña b¶n th©n doanh nghiÖp. Thø ba lµ tÝnh hiÖu lùc cña hÖ thèng kiÓm so¸t néi bé. Thø t lµ tÝnh hiÖu qu¶ cña c¸c ho¹t ®éng kinh tÕ vµ viÖc sö dông c¸c nguån lùc, lùa chän c¸c ph¬ng ¸n c¸c quyÕt ®Þnh kinh tÕ. 3. NhiÖm vô cña KTNB §Ó lµm ®óng vµ trän vÑn chøc n¨ng cña m×nh, kiÓm to¸n néi bé cã nhiÖm vô sau ®©y: Thø nhÊt lµ kiÓm tra vµ ®¸nh gi¸ tÝnh phï hîp, tÝnh hiÖu lùc vµ hiÖu qu¶ cña hÖ thèng KTNB trong ®¬n vÞ, trong doanh nghiÖp. Thø hai lµ kiÓm tra vµ x¸c nhËn chÊt lîng, ®é tin cËy cña th«ng tin kinh tÕ, tµi chÝnh, cña b¸o c¸o tµi chÝnh, b¸o c¸o kÕ to¸n qu¶n trÞ doanh nghiÖp tríc khi tr×nh ký duyÖt vµ c«ng bè. Thø ba lµ kiÓm tra vµ ®¸nh gi¸ sù tu©n thñ luËt ph¸p chÝnh s¸ch, chÕ ®é tµi chÝnh, kÕ to¸n, chÝnh s¸ch, nghÞ quyÕt, quyÕt ®Þnh cña héi ®ång qu¶n trÞ, cña ban gi¸m ®èc doanh nghiÖp. Thø t lµ ph¸t hiÖn nh÷ng s¬ hë, yÕu kÐm, gian lËn trong qu¶n lý, trong b¶o vÖ tµi s¶n cña doanh nghiÖp, ®Ò xuÊt c¸c gi¶i ph¸p nh»m c¶i tiÕn hoµn thiÖn hÖ thèng qu¶n lý, ®iÒu hµnh kinh doanh cña doanh nghiÖp. §©y lµ nh÷ng nhiÖm vô c¬ b¶n nhÊt mµ mét cuéc KTNB cÇn ph¶i hoµn thµnh ®Ó ®¸p øng yªu cÇu vÒ th«ng tin cho doanh nghiÖp còng nh nh÷ng ngêi quan t©m ®Õn doanh nghiÖp. 6 II. Néi dung h×nh thøc KTNB 1. Néi dung c«ng viÖc cña KTNB §Ó thùc hiÖn chøc n¨ng vµ nhiÖm vô cña m×nh kiÓm to¸n cã 3 néi dung c«ng viÖc sau: Mét lµ kiÓm to¸n ho¹t ®éng Hai lµ kiÓm to¸n b¸o c¸o tµi chÝnh Ba lµ kiÓm to¸n tu©n thñ Tuú yªu cÇu cña BG§ vµ c¸c bé phËn ®îc kiÓm to¸n cïng víi n¨ng lùc, hoµn c¶nh ®iÒu kiÖn cã thÓ thùc hiÖn 3 néi dung c«ng viÖc kiÓm to¸n hay mét trong 3 c«ng viÖc cu¶ ho¹t ®éng kiÓm to¸n. a) KiÓm to¸n ho¹t ®éng KiÓm to¸n ho¹t ®éng ®¸nh gi¸ tÝnh hiÖu qu¶, t¸c dông cña 1 ph¬ng ¸n kinh doanh, 1 qui tr×nh c«ng nghÖ hay mét lo¹i TSC§ muèn ®a vµo ho¹t ®éng. KiÓm to¸n ho¹t ®éng sö dông c¸c kü n¨ng kh¸c nhau: kÕ to¸n, tµi chÝnh, kinh tÕ, kü thuËt vµ khoa häc... KÕt thóc cuéc kiÓm toµn thêng lËp mét b¶n gi¶i tr×nh ®¸nh gi¸, kÕt luËn c¸c mÆt tèt, xÊu göi cho c¸c c¬ quan cã thÈm quyÒn. Néi dung chñ yÕu cña kiÓm to¸n ho¹t ®éng gåm: Thø nhÊt lµ kiÓm tra viÖc huy ®éng, ph©n phèi sö dông mét c¸ch tiÕt kiÖm vµ cã hiÖu qu¶ c¸c nguån lùc (nh©n lùc, vËt t vµ tµi s¶n, vèn, lîi thÕ kinh doanh...) cña doanh nghiÖp. Thø hai lµ kiÓm tra tÝnh hiÖu qu¶ cña ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh, ph©n phèi vµ sö dông thu nhËp, kÕt qu¶ b¶o toµn vµ ph¸t triÓn vèn. Thø ba lµ kiÓm tra vµ ®¸nh gi¸ hiÖu qu¶ vµ ho¹t ®éng cña c¸c bé phËn chøc n¨ng trong viÖc thùc hiÖn c¸c môc tiªu kinh doanh cña doanh nghiÖp. b) KiÓm to¸n tu©n thñ KiÓm to¸n tu©n thñ lµ thêng do cÊp trªn kiÓm tra c¸c ®¬n vÞ cÊp díi vÒ viÖc ch¸p hµnh c¸c qui ®Þnh, qui chÕ. Néi dung c«ng viÖc kiÓm to¸n tu©n thñ 7 Thø nhÊt lµ viÖc kiÓm tra tÝnh tu©n thñ ph¸p luËt, chÝnh s¸ch, chÕ ®é tµi chÝnh, kÕ to¸n, chÕ ®é qu¶n lý cña nhµ níc vµ t×nh h×nh chÊp hµnh c¸c chÝnh s¸ch, nghÞ quyÕt, quyÕt ®Þnh, qui chÕ cña héi ®ång qu¶n trÞ, cña ban gi¸m ®èc. Thø hai lµ kiÓm tra tÝnh tu©n thñ c¸c qui ®Þnh vÒ nguyªn t¾c, qui tr×nh nghiÖp vô, thñ tôc qu¶n lý cña toµn bé còng nh cña tõng kh©u c«ng viÖc, cña tõng biÖn ph¸p trong hÖ thèng kiÓm so¸t néi bé. Thø ba lµ kiÓm tra sù chÊp hµnh c¸c nguyªn t¾c, chÝnh s¸ch, c¸c chuÈn mùc kÕ to¸n tõ kh©u lËp chøng tõ vËn dông hÖ thèng tµi kho¶n, ghi sæ kÕ to¸n, tæng hîp th«ng tin vµ tr×nh bµy b¸o c¸o tµi chÝnh, b¸o c¸o kÕ to¸n qu¶n trÞ ®Õn lu tr÷ tµi liÖu kÕ to¸n... c) KiÓm to¸n b¸o c¸o tµi chÝnh vµ b¸o c¸o kÕ to¸n qu¶n trÞ nh»m kiÓm tra x¸c nhËn c¸c th«ng tin sè liÖu trªn b¸o c¸o tµi chÝnh ®îc tËp hîp cã trung thùc vµ hîp lý kh«ng, cã phï hîp víi c¸c nguyªn t¾c vµ chuÈn mùc kÕ to¸n th«ng dông ®· ®îc chÊp nhËn kh«ng,... Néi dung c«ng viÖc cña kiÓm to¸n b¸o c¸o tµi chÝnh vµ b¸o c¸o kÕ to¸n qu¶n trÞ gåm: Thø nhÊt lµ kiÓm tra vµ x¸c nhËn tÝnh kÞp thêi, ®Çy ®ñ, kh¸ch quan, tÝnh tin cËy cña b¸o c¸o tµi chÝnh, b¸o c¸o kÕ to¸n qu¶n trÞ tríc khi gi¸m ®èc ký duyÖt vµ c«ng bè. Thø hai lµ kiÓm tra vµ ®¸nh gi¸ c¸c b¸o c¸o tµi chÝnh, b¸o c¸o kÕ to¸n qu¶n trÞ ®îc ra nh÷ng kiÕn nghÞ vµ t vÊn cÇn thiÕt cho ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh nh»m b¶o ®¶m sô hîp lý vµ hiÖu qu¶. 2. C¸c h×nh thøc kiÓm to¸n néi bé Ho¹t ®éng KTNB cã thÓ tiÕn hµnh díi nhiÒu h×nh thøc kh¸c nhau. Mçi h×nh thøc kiÓm to¸n ®em l¹i nh÷ng kÕt qu¶ nhÊt ®Þnh vµ tho¶ m·n nh÷ng yªu Çu kh¸c nhau. Tuú tõng ®iÒu kiÖn hoµn c¶nh vµ trong tõng kho¶ng thêi gian kh«ng gian cô thÓ cÇn vµ cã thÓ vËn dông c¸c h×nh thøc kiÓm to¸n mét c¸ch thËt linh ho¹t sao cho cã hiÖu qu¶. Trªn thùc tÕ trong c«ng t¸c KTNB ngêi ta sö dông c¸c h×nh thøc sau: a) Thø nhÊt lµ kiÓm to¸n toµn diÖn vµ kiÓm to¸n ®Æc biÖt KiÓm to¸n toµn diÖn nh»m vµo toµn bé ho¹t ®éng kinh doanh, ho¹t ®éng kÕ to¸n víi môc ®Ých xem xÐt sù chÝnh x¸c cña tµi liÖu, sè liÖu kÕ to¸n, ®ång 8 thêi t×m hiÓu xem c¸c tµi liÖu nµy ®· ph¶n ¸nh trung thùc cña t×nh h×nh ho¹t ®éng cña c¬ quan, t×nh h×nh kinh doanh cña doanh nghiÖp cha. Tr¸i l¹i, kiÓm to¸n ®Æc biÖt (hay kiÓm to¸n chuyªn ®Ò) tËp trung vµo sè nghiÖp vô nhÊt ®Þnh, vÝ dô nh kiÓm to¸n ng©n quü, kiÓm to¸n ho¹t ®éng b¸n hµng, kiÓm to¸n chi phÝ, lîi nhuËn,... Tuy nhiªn ®Ó ph©n biÖt gi÷a 2 lo¹i kiÓm to¸n nµy còng kh«ng ®¬n gi¶n, v× ®«i khi 1 cuéc kiÓm to¸n ®Æc biÖt chØ nh×n vµo mét vÊn ®Ò xem c«ng ty cã chia l·i ®óng qui ®Þnh kh«ng, còng ®ßi hái ph¶i thùc hiÖn mét cuéc kiÓm to¸n hÇu nh toµn diÖn míi cã ®ñ yÕu tè ®Ó x¸c ®Þnh. Do ®ã, tiªu chuÈn ph©n biÖt hai lo¹i kiÓm to¸n nµy n»m ë chç bao gåm nhiÒu hay Ýt nghiÖp vô ph¶i kiÓm to¸n. NÕu cuéc kiÓm to¸n chØ nh»m vµo mét ®èi tîng, mét vÊn ®Ò nµo ®ã ®îc x¸c ®Þnh râ th× ®ã lµ kiÓm to¸n ®Æc biÖt. Tr¸i l¹i, nÕu cuéc kiÓm to¸n bao qu¸t nhiÒu vÊn ®Ò nh»m vµo nhiÒu môc ®Ých th× ®ã lµ kiÓm to¸n toµn diÖn. b) KiÓm to¸n thêng xuyªn vµ kiÓm to¸n ®Þnh kú KiÓm to¸n thêng xuyªn lµ thùc hiÖn c¸c viÖc thÈm tra, xem xÐt liªn tôc, hµng tuÇn, hµng th¸ng trong suèt n¨m. H×nh thøc nµy tá ra kh¸ h÷u hiÖu v× cã thÓ gióp cho viÖc ph¸t hiÖn mau chãng kÞp thêi c¸c sai sãt, nhê ®ã h¹n chÕ ng¨n chÆn ®îc c¸c t¸c h¹i. Nhê ®ã thùc hiÖn thêng xuyªn, c¸c cuéc kiÓm to¸n nµy cã t¸c dông ng¨n chÆn, phßng ngõa rÊt hiÖu qu¶. KiÓm to¸n ®Þnh kú chØ nh»m theo dâi t×nh h×nh qua c¸c b¸o c¸o tµi chÝnh kÕ to¸n hµng th¸ng, thµng quý hay c¶ n¨m nghiªn cøu ®¸nh gi¸ b¶ng c©n ®èi kÕ to¸n gi÷a n¨m hay cuèi n¨m ®Ó ®a ra nh÷ng nhËn xÐt kÕt luËn, ®¸nh gi¸ c«ng viÖc kinh doanh cña doanh nghiÖp. Do kho¶ng c¸ch vÒ thêi gian kiÓm to¸n c¸ch nhau kh¸ xa nªn nhiÒu khi kh«ng mang l¹i kÕt qu¶ mong muèn vÒ c¸c sai tr¸i, tiªu cùc (nÕu cã) ®· g©y ra nh÷ng hËu qu¶ khã cã thÓ kh¾c phôc. c) KiÓm to¸n phßng ngõa vµ kiÓm to¸n sau ho¹t ®éng KiÓm to¸n phßng ngõa lµ lo¹i h×nh kiÓm to¸n bao gåm nh÷ng biÖn ph¸p phßng ngõa ®îc ¸p dông tríc hay ngay sau khi mét nghiÖp vô kÕ to¸n ph¸t sinh nh»m b¶o ®¶m cho bé m¸y kÕ to¸n ho¹t ®éng chuÈn x¸c vµ hîp thøc, lo¹i trõ c¸c sai ph¹m tríc hay ngay khi chóng xuÊt hiÖn. 9 KiÓm to¸n sau ho¹t ®éng chØ nh»m xem xÐt kh¶o s¸t ®Ó x¸c ®Þnh xem c¸c sæ kÕ to¸n cã trung thùc chÝnh x¸c kh«ng, ®ång thêi ph¸t gi¸c c¸c vi ph¹m, gian lËn nÕu cã. C«ng viÖc kiÓm to¸n sau ho¹t ®éng thùc hiÖn kh¸c c¸c c«ng viÖc kÕ to¸n ®· ®îc thùc hiÖn xong mét thêi gian kh¸ l©u c¸c nghiÖp vô ®· ®îc ghi vµo sæ kÕ to¸n tæng hîp vµ lªn b¸o c¸o tµi chÝnh. Hai h×nh thøc nµy mÆc dï cã sù kh¸c nhau nhng vÉn cã sù hç trî nhau rÊt h÷u hiÖu. Mét mÆt, chÝnh nhê c¸c kinh nghiÖm, c¸c kÕt luËn ®îc rót tõ nh÷ng cuéc kiÓm to¸n sau ho¹t ®éng mµ c¸c chuyªn gia míi x©y dùng, thiÕt lËp c¸c biÖn ph¸p phßng ngõa cho c«ng t¸c kiÓm to¸n phßng ngõa. MÆt kh¸c, viÖc ban hµnh c¸c biÖn ph¸p phßng ngõa kh«ng chØ ®¬n thuÇn ®a ra c¸c chØ thÞ, c¸c qui ®Þnh mµ cßn ph¶i cã nh÷ng sù kiÓm to¸n theo dâi sù tu©n thñ, chÊp hµnh n÷a, ®ã lµ mét d¹ng kiÓm to¸n sau ho¹t ®éng ®Çu tiªn. 3. §èi tîng cña KTNB Còng nh kiÓm to¸n nãi chung, KTNB còng cã ®èi tîng lµ c¸c sai lÇm vµ gian lËn. §èi tîng cña c«ng t¸c kiÓm to¸n lµ xem xÐt ®¸nh gi¸ sù ®¸nh gi¸ hîp thøc cña c¸c sè liÖu, tµi liÖu kÕ to¸n. §Ó cã thÓ ®¹t ®Õn môc ®Ých nµy c«ng viÖc ph¶i lµm lµ x¸c ®Þnh c¸c sæ kÕ to¸n, c¸c sè liÖu kÕ to¸n ® îc kiÓm tra kh«ng chøa ®ùng mét sai lÇm hay gian lËn nµo. Do ®ã ®èi tîng cña kiÓm to¸n lµ lo¹i trõ c¸c sai lÇm vµ gian lËn Sai lÇm vµ gian lËn lµ c¸c khiÕm khuyÕt, c¸c vi ph¹m ®èi víi nguyªn t¾c vµ luËt lÖ kÕ to¸n ®· ®îc qui ®Þnh. Sù kh¸c biÖt gi÷a sai lÇm vµ gian lËn n»m trong yÕu tè ý ®å. Sai lÇm lµ sù vi ph¹m do bÊt cÈn, v« ý hay kÐm cái mµ ngêi thùc hiÖn hoµn toµn kh«ng cã. Gian lËn lµ mét sù vi ph¹m do cè t×nh mµ ngêi thùc hiÖn cã ý ®å ph¹m ph¸p râ rÖt. Trªn thùc tÕ kiÓm to¸n viªn nhiÒu khi khã ph©n biÖt xem sù vi ph¹m nµo lµ sai lÇm vµ sù vi ph¹m nµo lµ gian lËn. X¸c ®Þnh mét trêng hîp vi ph¹m lµ cã ý ®å hay kh«ng cã ý ®å hoµn toµn kh«ng ®¬n gi¶n. 10 C¸c d¹ng sai lÇm thêng gÆp lµ do thiÕu sãt, do ®Þnh kho¶n sai, nhÇm lÉn vÒ ghi sæ vµ chuyÓn kho¶n sæ, nhÇm lÉn do trïng l¾p, sai lÇm bï trõ nhau, sai lÇm vÒ nguyªn t¾c. C¸c h×nh thøc gian lËn thêng gÆp lµ gian lËn tiÒn b¹c vµ tµi s¶n t¹o dùng t×nh huèng. III. Qui tr×nh vÒ tr×nh tù kiÓm to¸n néi bé Quy tr×nh vÒ tr×nh tù KTNB trong mét doanh nghiÖp bao gåm c¸c bíc sau: 1) LËp kÕ ho¹ch vµ lùa chän ph¬ng ph¸p kiÓm to¸n C«ng viÖc chñ yÕu ë bíc nµy bao gåm Thø nhÊt lµ lËp ch¬ng tr×nh kÕ ho¹ch, x¸c ®Þnh môc tiªu, néi dung, ph¹m vi vµ thêi gian tiÕn hµnh KTNB. Thø hai lµ x¸c ®Þnh qui m« cuéc kiÓm to¸n, ph¬ng ph¸p, c¸ch thøc tiÕn hµnh kiÓm to¸n, biÖn ph¸p tæ chøc thùc hiÖn, tæ chøc lùc lîng kiÓm to¸n (bao gåm c¶ KTV trong ngoµi doanh nghiÖp vµ c¸c nh©n viªn chuyªn m«n cÇn huy ®éng). 2) C«ng t¸c chuÈn bÞ kiÓm to¸n Sau khi thùc hiÖn song bíc 1 kiÓm to¸n tiÕn hµnh thùc hiÖn bíc 2 gåm c¸c c«ng viÖc sau: Thø nhÊt lµ nghiªn cøu c¸c v¨n b¶n, tµi liÖu liªn quan ®Õn t×nh h×nh ho¹t ®éng kinh doanh cña doanh nghiÖp, nhiÖm vô kÕ ho¹ch hoÆc c¸c ®iÒu kiÖn, biÖn ph¸p, c¸c chÝnh s¸ch, qui ®Þnh cña doanh nghiÖp trong kú kinh doanh sÏ kiÓm to¸n. S¬ bé ®¸nh gi¸ vÒ ®iÒu kiÖn vµ m«i trêng ho¹t ®éng kinh doanh ¶nh hëng ®Õn c¸c mÆt ho¹t ®éng cña doanh nghiÖp. Thø hai lµ xem xÐt c¸c b¸o c¸o, tµi liÖu, hå s¬ kiÓm to¸n tríc ®ã, kÓ c¶ c¸c tµi liÖu bªn ngoµi doanh nghiÖp cã liªn quan ®Õn cuéc kiÓm to¸n; tãm t¾t th«ng tin cÇn ph¶i kiÓm tra trong qu¸ tr×nh kiÓm to¸n s¾p tíi, thu thËp vµ chuÈn bÞ c¸c mÉu, c¸c ch¬ng tr×nh, c¸c chØ dÉn cho cuéc kiÓm to¸n sÏ ®îc tiÕn hµnh. 3) Thùc hiÖn viÖc kiÓm to¸n C¸c nhiÖm vô trong bíc nµy gåm: 11 Mét lµ ph¶i xem xÐt, thu thËp vµ ®¸nh gi¸ ®Çy ®ñ c¸c b»ng chøng cÇn thiÕt cã liªn quan kÓ c¶ c¸c chøng cø bªn ngoµi doanh nghiÖp. Hai lµ xem xÐt, ®¸nh gi¸ viÖc thùc hiÖn c¸c chÝnh s¸ch, qui ®Þnh trong thùc tÕ ho¹t ®éng cña doanh nghiÖp. Ba lµ ®¸nh gi¸ kh¶ n¨ng sai sãt nhÇm lÉn, gian lËn ®èi víi tõng lo¹i nghiÖp vô, tõng ho¹t ®éng kinh tÕ, ®¸nh gi¸ tÝnh träng yÕu vµ rñi ro trong c¸c nghiÖp vô ph¸t sinh tõ néi bé doanh nghiÖp . Bèn lµ thùc hiÖn ph©n tÝch, kh¶o s¸t,c¸c kho¶n môc chÝnh, kh¶o s¸t, bæ xung c¸c chi tiÕt, xem xÐt c¸c sù kiÖn tiÕp sau, ®ang kÕt qu¶ cuéc kiÓm to¸n. N¨m lµ c¸c bíc tiÕn hµnh thùc hiÖn cuéc kiÓm to¸n ph¶i theo ®óng qui tr×nh cña mét cuéc kiÓm to¸n vµ c¸c bíc tiÕn hµnh kiÓm to¸n ph¶i ®îc ghi nhËn trªn tµi liÖu hå s¬ kiÓm to¸n . 4. KÕt thóc cuéc kiÓm to¸n Lµ bíc cuèi cïng cña mét cuéc kiÓm to¸n Khi kÕt thóc kiÓm to¸n, kiÓm to¸n viªn néi bé ph¶i lËp b¸o c¸o kiÓm to¸n. Trong b¸o c¸o kiÓm to¸n ph¶i tr×nh bµy ®Çy ®ñ c¸c néi dung vµ kÕt qu¶ kiÓm to¸n theo môc tiªu, yªu cÇu ®· ®Ò ra cho tõng cuéc kiÓm to¸n, c¸c ph©n tÝch ®Çy ®ñ, hîp lý cña b¸o c¸o kiÓm to¸n, b¸o c¸o kÕt qu¶ tõ hµng n¨m tríc khi tr×nh ký duyÖt, ®Ò xuÊt c¸c kiÕn nghÞ vµ biÖn ph¸p xö lý c¸c sai sãt, gian lËn, c¸c vi ph¹m, nªu c¸c gi¶i ph¸p cÇn thiÕt ®Ó n©ng cao chÊt lîng vµ hiÖu qu¶ qu¶n lý kinh doanh cña doanh nghiÖp. Phóc tra kÕt qu¶ kiÓm to¸n lµ c«ng viÖc tiÕp sau cuéc kiÓm to¸n nh»m kiÓm tra l¹i viÖc triÓn khai thùc hiÖn nh÷ng kiÕn nghÞ, nh÷ng ®Ò nghÞ xö lý vµ nh÷ng gi¶i ph¸p ®· nªu trong b¸o c¸o kiÓm to¸n ë c¸c bé phËn qu¶n lý, ®iÒu hµnh kinh doanh cña doanh nghiÖp. IV. Sù cÇn thiÕt ph¶i kiÓm to¸n néi bé ë c¸c NHTM XuÊt ph¸t tõ b¶n chÊt chøc n¨ng vµ nhiÖm vô cña c«ng t¸c kiÓm to¸n néi bé cho thÊy sù ph¸t triÓn ngµy cµng m¹nh mÏ cña KTNB lµ vÊn ®Ò hÕt søc cÇn thiÕt trong mäi ngµnh mäi lÜnh vùc trong nÒn KTQD, t¹o ®iÒu kiÖn tèt cho c¸c chñ thÓ n¾m b¾t chÝnh x¸c vÒ nh÷ng th«ng tin cña chÝnh m×nh vµ c¸c ®èi t¸c cña m×nh... 12 1. Kh¸i niÖm vÒ KTNB trong c¸c NHTM KTNB cña c¸c NHTM lµ c¬ quan chøc n¨ng gióp Héi ®ång qu¶n trÞ, Tæng gi¸m ®èc x¸c ®Þnh ®îc nh÷ng th«ng tin hîp lý vÒ t×nh h×nh s¶n xuÊt kinh doanh, viÖc chÊp hµnh c¸c qui chÕ, chÝnh s¸ch cña cÊp trªn, cña ngµnh, cña nhµ níc, x¸c ®Þnh tÝnh ®óng ®¾n vµ hîp lý cña c¸c b¸o c¸o tµi chÝnh cña c¸c ®¬n vÞ thµnh viªn, cña c¶ hÖ thèng. §ång thêi lµ c¬ së ®Ó kiÓm to¸n viªn ®éc lËp xem xÐt trong qu¸ tr×nh kiÓm to¸n trong qu¸ tr×nh kiÓm to¸n vµ x¸c nhËn b¸o c¸o tµi chÝnh hµng n¨m. 2. §Æc trng ho¹t ®éng cña c¸c NHTM : Theo quan ®iÓm chung trªn thÕ giíi th× ng©n hµng lµ mét lo¹i h×nh doanh nghiÖp ho¹t ®éng vµ kinh doanh trªn lÜnh vùc tiÒn tÖ. Theo ph¸p lÖnh ng©n hµng ViÖt Nam NHTM lµ tæ chøc kinh doanh tiÒn tÖ lµ ho¹t ®éng chñ yÕu vµ thêng xuyªn lµ nhËn tiÒn göi cña kh¸ch hµng víi tr¸ch nhiÖm hoµn tr¶ vµ sö dông sè tiÒn ®ã ®Ó cho vay, thùc hiÖn nghiÖp vô chiÕt khÊu vµ lµm ph¬ng tiÖn thanh to¸n. Tãm l¹i, NHTM còng gièng nh c¸c doanh nghiÖp kh¸c ë chç nã còng cã mét hÖ thèng c¬ cÊu tæ chøc vµ môc tiªu ho¹t ®éng cao nhÊt còng vÉn lµ lîi nhuËn lµ viÖc ®a d¹ng ho¸ vèn chñ së h÷u cña doanh nghiÖp vµ NHTM. Cã thÓ kh¼ng ®Þnh r»ng, ®Æc trng quan träng nhÊt trong ho¹t ®éng cña c¸c NHTM cã thÓ lµ mang tÝnh rñi ro cao, rñi ro mang tÝnh qui luËt nh rñi ro tÝn dông, hèi ®o¸i... TÝnh rñi ro cao mang tÝnh qui luËt trong ho¹t ®éng cña c¸c NHTM xuÊt ph¸t tõ nhiÒu nguyªn nh©n. Thø nhÊt, cã thÓ kÓ ®Õn lµ do c¸c NHTM ho¹t ®éng dùa trªn c¬ së thu hót tiÒn cña kh¸ch hµng (díi h×nh thøc nhËn tiÒn göi, huy ®éng b»ng KP, kú phiÕu vµ ®i vay...) , víi tr¸ch nhiÖm hoµn tr¶ vµ sö dông sè tiÒn ®ã ®Ó cho vay, ®Çu t vµ c¸c nghiÖp vô thanh to¸n. Nh vËy NHTM tiÕn hµnh c¸c ho¹t ®éng nghiÖp vô cña m×nh th«ng qua viÖc sö dông kh«ng chØ b»ng nguån vèn tù cã cña m×nh mµ chñ yÕu b»ng nguån vèn tÝn dông huy ®éng cña kh¸ch hµng. NÕu nh NHTM kh«ng thu håi ®îc sè nî mµ hä ®· cho vay hoÆc ®Çu t còng gÆp ph¶i rñi ro th× kh«ng nh÷ng hä bÞ mÊt nguån vèn tù cã cña b¶n th©n mµ cßn cã nguy c¬ kh«ng thÓ hoµn tr¶ 13 ®îc sè tiÒn ®· huy ®éng cña kh¸ch hµng. §iÒu nµy dÉn ®Õn sù ph¸ s¶n cña ng©n hµng vµ ®©y lµ rñi ro lín nhÊt cña NHTM. Thø hai, do NHTM lµ mét lo¹i h×nh doanh nghiÖp ®Æc biÖt, nã kh¸c víi c¸c doanh nghiÖp b×nh thêng ë chç NHTM ho¹t ®éng kinh doanh trong lÜnh vùc tiÒn tÖ, tÝn dông, thanh to¸n mµ tiÒn tÖ lu«n lu«n g¾n liÒn víi rñi ro, rñi ro vÒ sù biÕn ®éng gi¸ trÞ cña ®ång tiÒn. Do ®ã mµ ho¹t ®éng cña NHTM còng g¾n liÒn víi rñi ro. Thø ba, ho¹t ®éng cña NHTM g¾n liÒn víi mét m¶ng trong nÒn KTQD nÕu nh tr×nh ®é ph¸p lý vµ kh¶ n¨ng ®iÒu hµnh cña c¸c cÊp l·nh ®¹o chØ cÇn cã mét chót s¬ xuÊt lµ cã thÓ g©y ra thiÖt h¹i lín cho nÒn kinh tÕ rÊt dÔ dÉn ®Õn t×nh tr¹ng ph¸ s¶n lan truyÒn gi÷a c¸c NHTM trong nÒn kinh tÕ. Thø t, rñi ro cã thÓ ®Õn víi bÊt kú mét ng©n hµng nµo nÕu nh nã kh«ng cã søc c¹nh tranh trªn thÞ trêng, kh«ng t×m cho m×nh mét chç ®øng v÷ng ch¾c trªn thÞ trêng. Rñi ro mang tÝnh chñ quan cña con ngêi còng lµm ¶nh hëng kh«ng nhá ®Õn ho¹t ®éng kinh doanh cña ng©n hµng. Rñi ro ®ã cã thÓ lµ do: Mét lµ, tr×nh ®é qu¶n lý, kh¶ n¨ng ®iÒu hµnh cña c¸c cÊp l·nh ®¹o. Theo b¸o c¸o tæng kÕt cña c¸c NHTM n¨m 1996-1997 vÉn cßn mét sè c¸n bé l·nh ®¹o ng©n hµng tr×nh ®é chuyªn m«n cha toµn diÖn, cha n©ng cao. Bªn c¹nh ®ã cã mét sè kh¸c trong khi qu¶n lý ®iÒu hµnh cßn thÓ hiÖn tÝnh quan liªu, thiÕu s©u s¸t, bu«ng láng qu¶n lý. Tõ ®ã dÉn ®Õn hµng lo¹t trêng hîp c¸c phßng tÝn dông, kÕ to¸n thùc hiÖn nghiÖp vô kh«ng ®óng quy ®Þnh cña NHNN. TÊt c¶ nh÷ng sai sãt ®ã nh×n bÒ ngoµi tuy kh«ng nghiªm träng nhng chóng cã thÓ ®a ®Õn nh÷ng ruØ ro khã lêng ®èi víi ho¹t ®éng kinh doanh cña ng©n hµng. Hai lµ, phÈm chÊt c¸n bé ng©n hµng: PhÇn lín c¸n bé ng©n hµng c¸c NHTM ViÖt Nam ®Òu cã phÈm chÊt ®¹o ®øc tèt. Tuy nhiªn bªn c¹nh ®ã cßn kh«ng Ýt c¸n bé ng©n hµng cã nh÷ng hµnh vi kh«ng ®óng víi phÈm chÊt c¸n bé ng©n hµng, lîi dông chøc quyÒn hoÆc s¬ hë cña chÝnh s¸ch, chÕ ®é lµm thÊt tho¸t tµi s¶n cña nhµ níc. Ba lµ, kh¶ n¨ng øng dông c«ng nghÖ th«ng tin hiÖn ®¹i vµo qu¶ lý. HiÖn nay, kh¶ n¨ng øng dông c«ng nghÖ th«ng tin vµo qu¶n lý cßn cha cao nªn c«ng t¸c qu¶n trÞ ®iÒu hµnh cña c¸c cÊp l·nh ®¹o ng©n hµng ®èi víi c¸c chi 14 nh¸nh trùc thuéc cha ®îc nhanh chãng vµ nh¹y bÐn. §iÒu nµy cã thÓ ®em ®Õn rñi ro mÊt c¸c c¬ héi kinh doanh cña ng©n hµng. Bèn lµ, chÊt lîng c«ng t¸c kiÓm so¸t néi bé ë c¸c NHTM: HiÖn nay c«ng t¸c kiÓm so¸t néi bé ë c¸c NHTM cßn mang nÆng tÝnh h×nh thøc, chiÕu lÖ, thùc hiÖn kh«ng ®Òu ®Æn, thiÕu thêng xuyªn vµ thiÕu n¨ng ®éng. Do ®ã kÕt qu¶ mang l¹i thêng chØ ®Ó söa sai sãt, rót kinh nghiÖm cho giai ®o¹n tiÕp sau nhiÒu h¬n lµ ng¨n chÆn kÞp thêi c¸c sai sãt, rñi ro s¾p x¶y ra. Cßn nhiÒu vÊn ®Ò cã thÓ dÉn ®Õn rñi ro cho ho¹t ®éng cña c¸c NHTM cã thÓ xuÊt ph¸t tõ phÝa kh¸ch hµng, cã thÓ lµ tõ phÝa ng©n hµng vµ còng cã thÓ lµ do kh¸ch quan (khñng ho¶ng tµi chÝnh khu vùc, ®éng ®Êt, l¹m ph¸t ... ), cã thÓ cßn xuÊt ph¸t tõ c¸c chÝnh s¸ch cña Nhµ níc... Tãm l¹i, cã thÓ nãi, ng©n hµng lµ nghÒ cña rñi ro. §iÒu ®ã cã nghÜa lµ c¸c lo¹i rñi ro lu«n lu«n bao v©y, r×nh rËp ng©n hµng.Khi cã bÊt kú mét sai sãt, s¬ hë nµo chóng còng cã thÓ xuÊt hiÖn ®Ó lµm cho ho¹t ®éng cña ng©n hµng sa sót vµ ph¸t s¶n. 3. Sù cÇn thiÕt ph¶i KTNB trong c¸c NHTM XuÊt ph¸t tõ ®Æc trng trong ho¹t ®éng cña c¸c NHTM mang tÝnh rñi ro cao c¸c nguyªn nh©n dÉn ®Õn rñi ro ®· buéc c¸c NHTM trong bÊt cø mét m«i trêng, chÕ ®é x· héi nµo còng ®Òu ph¶i biÕt c¸ch ®Þnh d¹ng ®îc c¸c rñi ro vµ chÕ ngù sù xuÊt hiÖn cña chóng th× c¸c NHTM míi cã thÓ tån t¹i ®îc. Tõ ®iÒu trªn, chóng ta kh«ng ng¹c nhiªn khi hÇu hÕt c¸c NHTM ë nh÷ng níc tiªn tiÕn ®Òu cã hÖ thèng ph©n tÝch, dù ®o¸n rñi ro ®Ó chÕ ngù sù xuÊt hiÖn vµ ph¸ ho¹i cña chóng ®èi víi ho¹t ®éng cña ng©n hµng. HÖ thèng ph©n tÝch, ®Þnh d¹ng rñi ro chÕ nghù ®ã chÝnh lµ "kiÓm to¸n néi bé". MÆc dï lµ mét níc chËm ph¸t triÓn, ngµnh ng©n hµng ViÖt Nam ra ®êi muén h¬n rÊt nhiÒu so víi c¸c níc trªn thÕ giíi nhng c¸c NHTM ViÖt Nam còng kh«ng thÓ n»m ngoµi tÝnh qui luËt nãi trªn ®Æc biÖt trong giai ®o¹n hiÖn nay ho¹t ®éng cña c¸c ng©n hµng trong m«i trêng c¹nh tranh th× viÖc tæ chøc c«ng t¸c kiÓm to¸n néi bé thùc sù lµ vÊn ®Ò bøc thiÕt. H¬n n÷a KTNB gióp cho c¸c NHTM c«ng khai c¸c b¸o c¸o tµi chÝnh, th«ng tin cã gi¸ trÞ x¸c thùc t¹o ®iÒu kiÖn cñng cè niÒm tin, uy tÝn, søc m¹nh 15 t¨ng u thÕ c¹nh tranh trªn thÞ trêng. §©y chÝnh lµ mét trong sè c¸c môc tiªu cña c¸c NHTM. Thªm vµo ®ã, hiÖn nay phÇn lín c¸c NHTM ë ViÖt Nam thêng cã c¸c chi nh¸nh vµ c¸c ®¬n vÞ thµnh viªn thùc hiÖn h¹ch to¸n ®éc lËp hay c¸c ®¬n vÞ sù nghiÖp. Nh vËy trong mét NHTM c¸c hÖ thèng b¸o c¸o tµi chÝnh ®îc x©y dùng tõ nh÷ng nghiÖp vô ph¸t sinh ë c¸c c¬ së trùc tiÕp giao dÞch. Do vËy khi tæng hîp quyÕt to¸n toµn NHTM th× cÇn thiÕt ph¶i thÈm tra, xem xÐt, ®¸nh gi¸ cho ®óng chuÈn mùc tõng nghiÖp vô ph¸t sinh, tõng lo¹i b¸o c¸o tµi chÝnh. §Ó thÈm tra, xem xÐt, ®¸nh gi¸ c¸c b¸o c¸o tµi chÝnh tõ c¬ së cho phï hîp víi c¸c lo¹i chuÈn mùc th× cÇn thiÕt ph¶i cã ®éi ngò KTVNB tiÕn hµnh kiÓm to¸n vµ ký x¸c nhËn vµo tõng lo¹i b¸o c¸o tríc khi tËp hîp toµn ng©n hµng. Nãi tãm l¹i, trong giai ®o¹n hiÖn nay c¸c ng©n hµng ho¹t ®éng theo c¬ chÕ thÞ trêng. KTNB trë nªn hÕt søc cÇn thiÕt. ViÖc thùc hiÖn KTNB trong c¸c NHTM t¹o ®iÒu kiÖn cho c¸c NHTM lu«n cã ý thøc tù hoµn thiÖn c¸c ho¹t ®éng cña m×nh, n©ng cao vµ cñng cè niÒm tin, uy tÝn cña ng©n hµng trªn thÞ trêng, lµ ®iÒu kiÖn v« cïng quan träng ®èi víi sù tån t¹i cña c¸c NHTM. Do dã, c¸c NHTM kh«ng nh÷ng ph¶i lµm tèt c«ng t¸c KTNB mµ cßn biÕn nã trë thµnh mét c«ng cô c¹nh tranh cña m×nh trªn thÞ trêng. 4. C¸c lo¹i KTNB trong ng©n hµng KTNB trong ng©n hµng ®îc chia thµnh c¸c lo¹i kh¸c nhau dùa vµo c¸c giai ®o¹n ph¸t sinh, thùc hiÖn vµ kÕt thóc nghiÖp vô ng©n hµng vµ mçi lo¹i l¹i cã t¸c dông cô thÓ kh¸c nhau. Thø nhÊt, lµ kiÓm to¸n giai ®o¹n 1 : cßn gäi lµ kiÓm to¸n tríc. Trong cuéc kiÓm to¸n giai ®o¹n nµy nhê vµo sù thµnh th¹o vÒ c¸c qui ®Þnh, qui chÕ kiÓm to¸n viªn néi bé cã thÓ ph¸t hiÖn ra nh÷ng ®iÓm bÊt hîp lý cña hå s¬, chøng tõ tríc khi nghiÖp vô ®îc thùc hiÖn. Thø hai, lµ kiÓm to¸n giai ®o¹n 2 : cßn gäi lµ kiÓm to¸n trong cña quy tr×nh thùc hiÖn. Giai ®o¹n nµy c¸c kiÓm to¸n viªn lùa chän c¸ch thø, ph¬ng ph¸p kiÓm to¸n ¸p dông thÝch hîp phô thuéc vµo tõng nghiÖp vô vµ tõng lo¹i rñi ro kh¸c nhau. T¸c dông cña kiÓm to¸n giai ®o¹n nµy lµ gi¸m s¸t qu¸ tr×nh thùc hiÖn, h¹n chÕ kh¶ n¨ng x¶y ra lÖch l¹c, sai sãt nh thùc hiÖn kh«ng ®óng tr×nh tù 16 nghiÖp vô qui ®Þnh, sai sãt vÒ thñ tôc hoÆc sai sãt vÒ sè tiÒn nh»m ng¨n chÆn kÞp thêi nh÷ng thiÖt h¹i vÒ sau. Thø ba, lµ kiÓm to¸n giai ®o¹n 3 : cßn gäi lµ kiÓm to¸n sau. Lo¹i kiÓm to¸n nµy ®îc thùc hiÖn khi nghiÖp vô ®· hoµn thµnh. KiÓm to¸n sau ngoµi viÖc kiÓm tra l¹i hå s¬ chøng tõ nghiÖp vô, rµ so¸t l¹i tÝnh hîp lý, hîp lÖ cña nghiÖp vô ë 2 giai ®o¹n tríc, cßn cã t¸c dông ph¸t hiÖn ra nh÷ng hiÖn tîng bÊt thêng trong nh÷ng nghiÖp vô ®· hoµn thµnh. Nh vËy sù an toµn trong kinh doanh tiÒn tÖ - tÝn dông cña c¸c NHTM phÇn lín lµ dùa vµo c«ng t¸c kiÓm so¸t néi bé vµ kiÓm to¸n néi bé. Do ®ã, trong ®iÒu kiÖn hiÖn nay, c¸c NHTM ViÖt Nam cµng ph¶i n©ng cao chÊt lîng kiÓm to¸n néi bé t¹o ®iÒu kiÖn b¶o ®¶m an toµn cho c¸c ho¹t ®éng cña chÝnh m×nh. 5. Néi dung c«ng t¸c KTNB trong hÖ thèng NHTM ë ViÖt Nam Néi dung c«ng t¸c KTNB trong c¸c NHTM ë ViÖt Nam thÓ hiÖn nh÷ng néi dung c¬ b¶n cña KTNB nhng nã ®îc chi tiÕt vµ cô thÓ bao gåm c¸c lÜnh vùc chñ yÕu sau ®©y : Thø nhÊt lµ kiÓm to¸n vÒ chÊp hµnh c¸c qui ®Þnh cña héi ®ång qu¶n trÞ vÒ c¸c chÕ ®é liªn quan ®Õn ho¹t ®éng cña ®¬n vÞ, c¸c qui ®Þnh, chÝnh s¸ch cña ngµnh, cña Nhµ níc. Thø hai, lµ kiÓm to¸n vÒ c¸c nghiÖp vô kinh doanh nh nghiÖp vô kinh doanh tÝn dông, nghiÖp vô hèi ®o¸i, dÞch vô thanh to¸n, nghiÖp vô b¶o l·nh... kiÓm to¸n c¸c b¸o c¸o tµi chÝnh hµng quý, hµng n¨m. Trong t¬ng lai, hµng n¨m b¶ng thèng kª tµi s¶n vµ b¸o c¸o tµi chÝnh cña NHNN sÏ do tæng kiÓm to¸n Nhµ níc kiÓm to¸n vµ x¸c nhËn; b¶ng tæng kÕt tµi s¶n vµ b¸o c¸o tµi chÝnh hµng n¨m cña NHTM sÏ do kiÓm to¸n ®éc lËp kiÓm to¸n vµ x¸c nhËn. Tuy nhiªn ®Ó cã ®îc qu¸ tr×nh kiÓm to¸n Nhµ níc vµ kiÓm to¸n néi bé th× c¸c NHTM tríc hÕt ph¶i thùc hiÖn kiÓm to¸n néi bé. KTNB thùc hiÖn cµng s¸t víi thùc tÕ c¸c th«ng tin thu ®îc tõ b¸o c¸o kiÓm to¸n cµng cã ®é tin cËy cao. Do ®ã cµng cã ý nghÜa ®èi víi chÝnh doanh nghiÖp vµ c¸c chñ thÓ liªn quan. 17 Trong néi dung kiÓm to¸n néi bé ®¬n vÞ c¸c NHTM, th«ng thêng kiÓm to¸n néi bé sÏ tiÕn hµnh kiÓm to¸n c¸c b¸o c¸o tµi chÝnh sau : B¶ng c©n ®èi tµi s¶n, B¸o c¸o thu chi tiÒn tÖ, B¸o c¸o kÕt qu¶ kinh doanh, B¸o c¸o c¸c kho¶n cho vay, b¶o l·nh vµ më th tÝn dông nhËp hµng tr¶ chËm. §Ó cã thÓ thùc hiÖn tèt c«ng t¸c KTNB nh»m b¶o ®¶m an toµn cho ho¹t ®éng cña m×nh, c¸c NHTM ph¶i ban hµnh c¸c qui ®Þnh vÒ KTNB vµ tæ chøc kiÓm to¸n toµn bé ho¹t ®éng tõng thêi kú, tõng lÜnh vùc tõ ®ã ®¸nh gi¸ mét c¸ch ®éc lËp vµ chÝnh x¸c kÕt qu¶ ho¹t ®éng kinh doanh vµ thùc tr¹ng tµi chÝnh cña m×nh. 18 PhÇn II: thùc tr¹ng c«ng t¸c KTNB trong c¸c NHTM vµ nh÷ng ý kiÕn ®Ò xuÊt I. Thùc tr¹ng, khã kh¨n trong c«ng t¸c KTNB ë c¸c NHTM Trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y, hÖ thèng c¸c tæ chøc tÝn dông kh«ng ngõng lín m¹nh c¶ vÒ lîng còng nh chÊt. TÝnh ®Õn ngµy 31 th¸ng 3 n¨m 1999 ca rníc cã 6 ng©n hµng quèc doanh, 51 NHTM cæ phÇn, 25 chi nh¸nh ng©n hµng níc ngoµi, 4 ng©n hµng liªn doanh víi níc ngoµi, 13 c«ng ty tµi chÝnh vµ c«ng ty cho thuª tµi chÝnh, 996 quü tÝn dông nh©n d©n. HÖ thèng m¹ng líi ng©n hµng quèc doanh còng kh«ng ngõng ph¸t triÓn, më réng ®Õn mäi vïng cña ®Êt níc. Sù lín m¹nh cña hÖ thèng c¸c tæ chøc tÝn dông nãi chung vµ cña hÖ thèng ng©n hµng nãi riªng ®· gãp phÇn quan träng trong viÖc ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi. Cïng víi sù lín m¹nh ®ã, KTNB còng ®i vµo ho¹t ®éng vµ trë thµnh mét bé phËn quan träng trong c¸c NHTM. 1. Thùc tr¹ng cña c«ng t¸c KTNB trong c¸c NHTM C«ng t¸c KTNB ®îc ¸p dông trong c¸c doanh nghiÖp nãi chung vµ c¸c ng©n hµng nãi riªng chØ míi vµi n¨m trë l¹i ®©y nªn nh÷ng sè liÖu tæng kÕt vÒ c«ng t¸c nµy rÊt h¹n chÕ vµ mang tÝnh chÊt chung chung bëi c«ng t¸c nµy cha ®îc tæng kÕt trªn ph¹m vi réng. Nhng KTNB ®· nhanh chãng thÓ hiÖn tÝnh hiÖu qu¶ trong c«ng t¸c kiÓm tra, x¸c nhËn gióp cho c¸c ng©n hµng cã ®îc nh÷ng th«ng tin chÝnh x¸c vÒ t×nh h×nh ho¹t ®éng cña m×nh. Tríc hÕt, cÇn ®Ò cËp ®Õn m« h×nh tæ chøc c«ng t¸c KTNB trong c¸c NHTM hiÖn nay. HiÖn nay ë hÇu hÕt c¸c ng©n hµng ®Òu thùc hiÖn c«ng t¸c KTNB nhng víi nhiÒu h×nh thøc kh¸c nhau tuú thuéc vµo qui m« ho¹t ®éng. §èi víi c¸c NHTM lín, ho¹t ®éng trªn ®Þa bµn réng møc ®« c¸c ho¹t ®éng göi tiÒn, rót tiÒn, cho vay, thanh to¸n nhiÒu, ph¸t sinh nhiÒu nghiÖp vô vµ c¸c nghiÖp vô còng phøc t¹p h¬n. Do ®ã c¸c c«ng t¸c kÕ to¸n trong c¸c NHTM nµy thêng lµ rÊt lín. Nªn ë c¸c NHTM lín thêng cã mét bé phËn ®îc t¸ch riªng ra lµm c«ng t¸c kiÓm to¸n néi bé. Sè ngêi trong bé phËn kiÓm to¸n néi bé phô thuéc qui m« cña mçi NHTM. 19 §èi víi c¸c NHTM nhá hoÆc lµ c¸c chi nh¸nh NHTM vÝ dô nh chi nh¸nh cña c¸c NHTM quèc doanh ho¹t ®éng trªn ®Þa bµn hÑp còng cã mét bé phËn ®îc t¸ch riªng ra lµm c«ng t¸c KTNB - bé phËn nµy thêng thêng lµ trùc thuéc gi¸m ®èc (Ban gi¸m ®èc). C¸c kiÓm to¸n viªn néi bé ng©n hµng thùc chÊt, theo thèng kª thêng lµ c¸n bé c«ng nh©n viªn (thêng lµ kÕ to¸n viªn) ®îc ®¬n vÞ cö ®i ®µo t¹o ng¾n h¹n råi quay trë l¹i lµm nhiÖm vô víi t c¸ch lµ KTVNB. Bé phËn KTNB ho¹t ®éng do yªu cÇu cña gi¸m ®èc ng©n hµng, hoÆc cña chñ tÞch héi ®ång qu¶n trÞ ng©n hµng ®ã. Th«ng thêng, KTNB thùc hiÖn theo ®Þnh kú th¸ng hoÆc n¨m. Thø hai, vÒ qu¸ tr×nh tæ chøc thùc hiÖn c«ng t¸c KTNB NHTM. Khi cã yªu cÇu KTNB, bé phËn KTNB tiÕn hµnh ®óng theo c¸c bíc cña mét cuéc KTNB nãi chung. Tuy nhiªn do tr×nh ®é h¹n chÕ nªn viÖc lËp kÕ ho¹ch cßn nhiÒu thiÕu sãt nhiÒu khi kh«ng ®Çy ®ñ, c«ng t¸c chuÈn bÞ kiÓm to¸n cßn s¬ sµi, do ®ã viÖc thùc hiÖn kÕ ho¹ch cã hiÖu qu¶ kh«ng cao. Tuy nhiªn, cho ®Õn nay tõ khi c¸c NHTM thùc hiÖn KTNB, KTNB ®· cã t¸c dông rÊt lín trong c«ng t¸c hç trî cho c¸c bé phËn kh¸c nh bé phËn kÕ to¸n, bé phËn kiÓm so¸t, kiÓm kª ng©n quü. Cã thÓ ®a ra mét sè t¸c dông cô thÓ sau: Mét lµ, xuÊt ph¸t tõ ®Æc ®iÓm ho¹t ®éng cña NHTM ®ã lµ NHTM thêng ®· giµnh riªng mét lîng tiÒn lín vµ nh÷ng chøng tõ cã gi¸ ®Ó ®¶m b¶o kh¶ n¨ng thanh to¸n. Lîng tiÒn nµy võa ®îc dïng lµm dù tr÷, võa ®îc dïng ®Ó ®iÒu chuyÓn, thanh to¸n. PhÇn lín tµi s¶n cña ng©n hµng lµ tiÒn mÆt vµ c¸c giÊy tê cã thÓ giao dÞch ®îc. Do tÝnh chÊt cña tµi s¶n n¾m gi÷ mµ mét ng©n hµng rÊt dÔ bÞ tæn th¬ng khi cã gian lËn vµ sai sãt ®Æc biÖt lµ tÝnh chÊt chuyÓn ®æi cao cña tiÒn mÆt, sÐc vµ c¸c chøng tõ cã gi¸ kh¸c. ViÖc thùc hiÖn KTNB ®· gióp cho c¸c NHTM t×m ra nh÷ng sai sãt nµy vµ söa ch÷a, hoµn thiÖn chóng ®óng lóc, tr¸nh ®îc c¸c sai sãt gian lËn kÐo theo tõ vÊn ®Ò ®ã. Hai lµ, do NHTM thêng tham gia vµo c¸c giao dÞch lín, víi sè lîng tiÒn tÖ rÊt lín, c¸c nghiÖp vô ph¸t sinh nhiÒu, viÖc nhÇm lÉn trong qu¸ tr×nh h¹ch to¸n lµ khã tr¸nh khái. HÇu hÕt c¸c trêng hîp kÕ to¸n cã thÓ ph¸t hiÖn ra nhng 20