Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel : 0918.775.368
PhÇn më ®Çu
1. Lý do chän ®Ò tµi:
BHXH lµ mét trong nh÷ng lÜnh vùc quan träng nhÊt trong hÖ thèng b¶o ®¶m
x· héi. BHXH cã b¶n chÊt nh©n v¨n s©u s¾c nh»m môc ®Ých æn ®Þnh cuéc sèng
cña ng-êi lao ®éng. Nã lu«n theo suèt c¶ cuéc ®êi ng-êi lao ®éng tõ khi cßn
trong bông mÑ ®-îc h-ëng chÕ ®é thai s¶n ®Õn khi tr-ëng thµnh ng-êi lao ®éng
®-îc h-ëng c¸c chÕ ®é èm ®au, tai n¹n lao ®éng (TNL§), bÖnh nghÒ nghiÖp
(BNN), khi vÒ giµ ®-îc h-ëng chÕ ®é h-u trÝ vµ khi qua ®êi ®-îc h-ëng chÕ ®é
mai t¸ng phÝ.
Th«ng qua ph-¬ng tiÖn ®ång tiÒn, BHXH thùc hiÖn c¸c ho¹t ®éng thu, chi
BHXH - ®©y lµ néi dung chÝnh cña chÝnh s¸ch tµi chÝnh BHXH. C¸c ho¹t ®éng
BHXH cÇn ph¶i cã nguån tµi chÝnh lµm ph-¬ng tiÖn, song môc tiªu cña c¸c ho¹t
®éng tµi chÝnh BHXH kh«ng ph¶i v× môc tiªu lîi nhuËn mµ v× môc ®Ých an sinh
x· héi.
XuÊt ph¸t tõ b¶n chÊt tèt ®Ñp cña BHXH nªn ngay tõ khi míi thµnh lËp n-íc
§¶ng vµ Nhµ n-íc ta ®· rÊt quan t©m ®Õn ho¹t ®éng nµy. H¬n nöa thÕ kû tr«i
qua, chÝnh s¸ch BHXH lu«n g¾n liÒn vµ ph¸t triÓn cïng víi c¸c thêi kú ph¸t triÓn
cña ®Êt n-íc. Trong thêi kú bao cÊp, chÝnh s¸ch tµi chÝnh BHXH còng mang
nÆng tÝnh bao cÊp. B-íc sang thêi kú ®æi míi, ®Ó phï hîp víi chñ tr-¬ng ph¸t
triÓn nÒn kinh tÕ thÞ tr-êng theo ®Þnh h-íng x· héi chñ nghÜa, chÝnh s¸ch BHXH
nãi chung vµ chÝnh s¸ch tµi chÝnh BHXH nãi riªng ®· ®-îc Nhµ n-íc ®iÒu chØnh
kÞp thêi.
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel : 0918.775.368
Tuy nhiªn trong viÖc thùc hiÖn chÝnh s¸ch tµi chÝnh BHXH ®· béc lé mét sè
néi dung cÇn ph¶i ®-îc nghiªn cøu ®Ó hoµn chØnh tiÕp nh-: NhËn thøc vÒ tµi
chÝnh BHXH nh- thÕ nµo cho ®óng, quü BHXH cã ®éc lËp víi ng©n s¸ch hay
kh«ng, tµi chÝnh BHXH cã ph¶i lµ tµi chÝnh cña ®¬n vÞ sù nghiÖp cã thu hay
kh«ng... Vµ theo néi dung ®æi míi th× viÖc thùc hiÖn chÝnh s¸ch tµi chÝnh BHXH
cã g× thuËn lîi, khã kh¨n, vµ cßn nh÷ng tån t¹i g× cÇn gi¶i quyÕt? §©y chÝnh lµ
nh÷ng vÊn ®Ò thêi sù cÇn ph¶i ®-îc nghiªn cøu mét c¸ch cã hÖ thèng.
XuÊt ph¸t tõ nhËn thøc trªn, t«i lùa chän ®Ò tµi “Ph¬ng híng hoµn thiÖn
chÝnh s¸ch tµi chÝnh BHXH ë ViÖt nam” l¯m luËn v¨n Th¹c sü cña m×nh.
2. Môc ®Ých nghiªn cøu:
-Tæng hîp vµ hÖ thèng ho¸ nh÷ng vÊn ®Ò lý luËn vÒ b¶n chÊt cña tµi chÝnh
BHXH
-§¸nh gi¸ thùc tr¹ng vÒ tµi chÝnh BHXH, thùc tÕ qu¶n lý tµi chÝnh BHXH ë
ViÖt nam trong thêi gian qua.
-§Ò xuÊt ph-¬ng h-íng nh»m hoµn thiÖn chÝnh s¸ch tµi chÝnh BHXH ë n-íc
ta trong thêi gian tíi.
3. Ph-¬ng ph¸p nghiªn cøu:
§Ò tµi nghiªn cøu trªn c¬ së lý luËn cña chñ nghÜa M¸c-Lª nin vµ t- t-ëng
Hå ChÝ Minh; ®-êng lèi chÝnh s¸ch cña §¶ng ®-îc ®Ò ra trong c¸c kú ®¹i héi
VI,VII,VIII vµ IX vÒ lÜnh vùc kinh tÕ x· héi.
§Ò tµi sö dông ph-¬ng ph¸p duy vËt biÖn chøng, duy vËt lÞch sö, hÖ thèng,
kh¸i qu¸t, tæng hîp, thèng kª vµ ph©n tÝch.
4. ý nghÜa khoa häc vµ thùc tiÔn cña ®Ò tµi:
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel : 0918.775.368
§Ò tµi lµm râ thªm nh÷ng néi dung liªn quan ®Õn chÝnh s¸ch tµi chÝnh BHXH
nh- nhËn thøc vÒ tµi chÝnh cña BHXH nh- thÕ nµo cho ®óng, quü BHXH cã ®éc
lËp víi ng©n s¸ch hay kh«ng, tµi chÝnh BHXH cã ph¶i lµ tµi chÝnh cña ®¬n vÞ sù
nghiÖp cã thu hay kh«ng... §¸nh gi¸ thùc tr¹ng vÒ tµi chÝnh BHXH, thùc tÕ qu¶n
lý tµi chÝnh BHXH ë ViÖt nam trong thêi gian qua. Tr×nh bµy mét c¸ch hÖ thèng
néi dung chÝnh s¸ch tµi chÝnh trong thêi kú ®æi míi. Nªu lªn ph-¬ng h-íng hoµn
thiÖn chÝnh s¸ch tµi chÝnh BHXH trong thêi gian tíi.
5. Ph¹m vi nghiªn cøu:
§Ò tµi tËp trung chñ yÕu nghiªn cøu chÝnh s¸ch tµi chÝnh BHXH mµ chñ yÕu
lµ chÝnh s¸ch thu, chi cña 5 chÕ ®é BHXH do BHXH ViÖt nam qu¶n lý cßn chÝnh
s¸ch b¶o hiÓm y tÕ (BHYT) do thêi gian nghiªn cøu cã h¹n nªn ®Ò tµi ch-a ®Ò
cËp ®Õn. Tuy nhiªn BHYT ®· s¸t nhËp vµo BHXH nªn phÇn ®iÒu kiÖn tæ chøc
thùc hiÖn ®Ò tµi cã ®Ò cËp mét sè phÇn nhá ®Ó ®¶m b¶o tÝnh thèng nhÊt trong
viÖc tæ chøc thùc hiÖn.
6. KÕt cÊu cña luËn v¨n
§Ó lµm râ môc ®Ých nghiªn cøu nªn trªn ngoµi phÇn më ®Çu vµ kÕt luËn ®Ò
tµi cã cÊu tróc 3 ch-¬ng chÝnh nh- sau:
Ch-¬ng 1- C¬ së lý luËn vÒ BHXH vµ tµi chÝnh BHXH
Ch-¬ng 2-Thùc tr¹ng chÝnh s¸ch tµi chÝnh BHXH ë ViÖt nam
Ch-¬ng 3-Ph-¬ng h-íng hoµn thiÖn chÝnh s¸ch tµi chÝnh BHXH ë n-íc ta trong
nh÷ng n¨m tíi
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel : 0918.775.368
Ch-¬ng 1- C¬ së lý luËn vÒ B¶o HiÓm X· Héi vµ
tµi chÝnh B¶o HiÓm X· Héi
1.1.Nh÷ng vÊn ®Ò c¬ b¶n vÒ B¶o HiÓm X· Héi vµ tµi chÝnh B¶o HiÓm
X· Héi
1.1.1.Kh¸i niÖm, b¶n chÊt, vai trß cña B¶o hiÓm x· héi
1.1.1.1. Kh¸i niÖm B¶o hiÓm x· héi:
B¶o hiÓm x· héi (BHXH) ra ®êi vµ ph¸t triÓn tõ khi cuéc c¸ch m¹ng c«ng
nghiÖp xuÊt hiÖn ë Ch©u ©u. Theo tæ chøc lao ®éng quèc tÕ (ILO), BHXH lµ sù
b¶o vÖ cña x· héi ®èi víi tÊt c¶ c¸c thµnh viªn cña m×nh th«ng qua mét lo¹t c¸c
biÖn ph¸p céng ®ång ®Ó ®èi phã víi nh÷ng khã kh¨n vÒ kinh tÕ - x· héi do bÞ
ngõng hoÆc gi¶m nhiÒu vÒ thu nhËp g©y ra bëi èm ®au, mÊt kh¶ n¨ng lao ®éng,
tuæi giµ, chÕt ®ång thêi ®¶m b¶o ch¨m sãc y tÕ vµ trî cÊp cho c¸c gia ®×nh ®«ng
con. BHXH lµ mét néi dung lín nhÊt vµ æn ®Þnh nhÊt cña an sinh x· héi.
Trong bÊt cø x· héi nµo cã nÒn kinh tÕ thÞ tr-êng, nhu cÇu BHXH lu«n
lu«n lµ yªu cÇu thiÕt yÕu cña cuéc sèng cña c¸n bé, c«ng chøc, qu©n nh©n vµ
ng-êi lao ®éng (sau ®©y gäi t¾t lµ ng-êi lao ®éng). ë hÇu hÕt c¸c n-íc trªn thÕ
giíi, d-íi c¸c h×nh thøc kh¸c nhau, BHXH ®· ra ®êi vµ ph¸t triÓn hµng tr¨m
n¨m nay, tõ tù ph¸t ®Õn tù gi¸c, tõ tù nguyÖn ®Õn b¾t buéc, tõ ch-a hoµn thiÖn
®Õn hoµn thiÖn, tïy theo tr×nh ®é ph¸t triÓn kinh tÕ-x· héi cña tõng quèc gia. §Õn
gi÷a thÕ kû 20, BHXH ®· ®-îc thõa nhËn trong b¶n Tuyªn ng«n nh©n quyÒn do
§¹i héi ®ång Liªn hiÖp quèc th«ng qua ngµy 10/12/1948. Trong b¶n Tuyªn ng«n
cã ®o¹n viÕt: “TÊt c° mäi ngêi víi t- c¸ch lµ thµnh viªn cña x· héi cã quyÒn
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel : 0918.775.368
h-ëng BHXH. QuyÒn ®ã ®Æt trªn c¬ së sù tháa m·n c¸c quyÒn kinh tÕ, x· héi,
v¨n hãa cÇn cho nh©n c¸ch v¯ sù tù do ph¸t triÓn cña con ngêi...”. N¨m 1952,
Tæ chøc lao ®éng quèc tÕ (ILO) ®· ®-a ra C«ng -íc sè 102 vÒ chÕ ®é BHXH ®Ó
khuyÕn c¸o c¸c n-íc thµnh viªn Liªn hiÖp quèc thùc hiÖn.
Theo quy ®Þnh cña tæ chøc ILO, BHXH cã 9 chÕ ®é trî cÊp:
- Ch¨m sãc y tÕ
- Trî cÊp èm ®au
- Trî cÊp thai s¶n
- Trî cÊp tai n¹n lao ®éng, bÖnh nghÒ nghiÖp
- Trî cÊp h-u trÝ
- Trî cÊp tö tuÊt
- Trî cÊp thÊt nghiÖp
- Trî cÊp gia ®×nh
- Trî cÊp tµn tËt (mÊt søc lao ®éng)
Ngµy nay, BHXH ®· ph¸t triÓn réng kh¾p c¸c n-íc trªn thÕ giíi víi c¸c
h×nh thøc phong phó ®a d¹ng nh»m ®¶m b¶o æn ®Þnh cuéc sèng cho ng-êi lao
®éng vµ gia ®×nh hä khi gÆp c¸c rñi ro lµm gi¶m hoÆc mÊt thu nhËp tõ lao ®éng
gãp phÇn thóc ®Èy ph¸t triÓn kinh tÕ-x· héi cña ®Êt n-íc.
ë n-íc ta, trong thêi kú kÕ ho¹ch hãa tËp trung, chØ cã c«ng nh©n viªn
chøc vµ lùc l-îng vò trang míi lµ ®èi t-îng tham gia BHXH, Nhµ n-íc ®¶m b¶o
®èi t-îng nµy nh÷ng trî cÊp kh¸c nhau b»ng tiÒn hoÆc hiÖn vËt. Nguån chi tr¶
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel : 0918.775.368
BHXH do ng©n s¸ch Nhµ n-íc cÊp trªn c¬ së ®ãng gãp cña c¸c xÝ nghiÖp vµ cña
Nhµ n-íc, ng-êi lao ®éng kh«ng ph¶i trùc tiÕp ®ãng gãp.
ChuyÓn sang c¬ chÕ thÞ tr-êng, ng-êi lao ®éng trong mäi thµnh phÇn kinh
tÕ ®Òu cã quyÒn tham gia BHXH. Khi ®ã BHXH kh«ng ph¶i chØ cã sù ®¶m b¶o,
sù ®·i ngé vÒ vËt chÊt vµ tinh thÇn ®èi víi c«ng nh©n viªn chøc mµ lµ sù ®¶m b¶o
thay thÕ hoÆc bï ®¾p mét phÇn thu nhËp cña mäi ng-êi lao ®éng khi hä gi¶m
hoÆc mÊt kh¶ n¨ng lao ®éng.
Theo §iÒu lÖ BHXH ban hµnh kÌm theo NghÞ ®Þnh sè 12/CP ngµy
26/1/1995 cña ChÝnh phñ quy ®Þnh chÕ ®é BHXH hiÖn hµnh, bao gåm c¸c chÕ ®é
sau:
- ChÕ ®é trî cÊp èm ®au
- ChÕ ®é trî cÊp thai s¶n
- ChÕ ®é trî cÊp tai n¹n lao ®éng
- ChÕ ®é trî cÊp bÖnh nghÒ nghiÖp
- ChÕ ®é trî cÊp h-u trÝ
- ChÕ ®é trî cÊp tö tuÊt
Ngoµi ra, theo QuyÕt ®Þnh sè 37/2001/Q§-TTg cña Thñ t-íng ChÝnh phñ
ngµy 21/3/2001 th× BHXH cßn thùc hiÖn chÕ ®é nghØ d-ìng søc, phôc håi søc
kháe cho ng-êi lao ®éng tham gia BHXH.
1.1.1.2.B¶n chÊt BHXH, ph©n biÖt BHXH vµ b¶o hiÓm th-¬ng m¹i
BHXH lµ mét hÖ thèng c¸c chÕ ®é trî cÊp nh»m gãp phÇn thay thÕ thu
nhËp (tiÒn l-¬ng hoÆc tiÒn c«ng) cña ng-êi lao ®éng khi gÆp ph¶i nh÷ng tr-êng
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel : 0918.775.368
hîp rñi ro bÞ mÊt kh¶ n¨ng lao ®éng t¹m thêi hoÆc vÜnh viÔn do èm ®au, thai s¶n,
tai n¹n lao ®éng, bÖnh nghÒ nghiÖp, h-u trÝ hoÆc tö tuÊt ®Ó ®¶m b¶o cuéc sèng
cña ng-êi lao ®éng vµ gia ®×nh hä b»ng c¸ch h×nh thµnh mét quü tµi chÝnh ®Ó trî
cÊp do c¸c bªn liªn quan ®Õn viÖc sö dông lao ®éng vµ b¶n th©n ng-êi lao ®éng
®ãng gãp.
BHXH ra ®êi lµ yªu cÇu kh¸ch quan ®èi víi ng-êi lao ®éng vµ x· héi:
XÐt tõ phÝa ng-êi lao ®éng, trong qu¸ tr×nh lao ®éng s¶n xuÊt, kinh doanh,
ng-êi lao ®éng lu«n gÆp ph¶i nh÷ng tr-êng hîp rñi ro kh¸ch quan nh- èm ®au,
thai s¶n, tai n¹n lao ®éng, bÖnh nghÒ nghiÖp, giµ yÕu... lµm cho hä bÞ mÊt kh¶
n¨ng lao ®éng t¹m thêi hoÆc vÜnh viÔn, gi¶m hoÆc mÊt nguån thu nhËp tõ tiÒn
l-¬ng, tiÒn c«ng ®Ó ®¶m b¶o cuéc sèng; hoÆc ng-êi lao ®éng bÞ chÕt mµ con c¸i
ë tuæi vÞ thµnh niªn, bè mÑ giµ yÕu mÊt n¬i n-¬ng tùa. V× thÕ ®Ó cã nguån tµi
chÝnh thay thÕ cho thu nhËp tõ tiÒn l-¬ng, tiÒn c«ng nh»m æn ®Þnh cuéc sèng cho
b¶n th©n vµ gia ®×nh ng-êi lao ®éng khi gÆp rñi ro hoÆc giµ yÕu tÊt yÕu kh¸ch
quan ph¶i t¹o lËp quü BHXH.
XÐt tõ phÝa x· héi, quy luËt b¶o toµn nßi gièng, duy tr× lùc l-îng lao ®éng
cho t-¬ng lai cña x· héi, nh÷ng ng-êi lao ®éng n÷ trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt c«ng
t¸c hä cßn ph¶i lµm nhiÖm vô ng-êi mÑ sinh ®Î, nu«i con, ch¨m sãc con lóc èm
®au... Trong thêi gian thai s¶n, nu«i con nhá, ch¨m sãc con lóc èm ®au hä ph¶i
nghØ lao ®éng nªn mÊt nguån thu nhËp tõ tiÒn l-¬ng, tiÒn c«ng. §Ó ®¶m b¶o
nguån tµi chÝnh cho c¸c nhu cÇu ®ã tÊt yÕu kh¸ch quan ph¶i t¹o lËp quü BHXH
thÝch hîp.
MÆt kh¸c, do sù vËn ®éng cña c¸c quy luËt néi t¹i cña nÒn kinh tÕ thÞ
tr-êng ®Æc biÖt lµ quy luËt c¹nh tranh nªn trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt kinh doanh,
mét sè doanh nghiÖp gÆp ph¶i rñi ro kh¸ch quan hoÆc chñ quan dÉn ®Õn s¶n xuÊt
kinh doanh ®×nh trÖ, ph¸ s¶n, ng-êi lao ®éng cã thÓ bÞ thÊt nghiÖp, mÊt thu nhËp
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel : 0918.775.368
kh«ng ®¶m b¶o cuéc sèng, ¶nh h-ëng tíi sù ph¸t triÓn kinh tÕ, ®êi sèng, trËt tù,
an ninh x· héi. V× thÕ ®Ó ®¶m b¶o nÒn kinh tÕ-x· héi ph¸t triÓn c©n b»ng, æn
®Þnh, bÒn v÷ng, cuéc sèng cña ng-êi lao ®éng æn ®Þnh tr-íc nh÷ng rñi ro kh¸ch
quan Nhµ n-íc ph¶i cã nh÷ng biÖn ph¸p. Mét trong nh÷ng biÖn ph¸p ®ã lµ t¹o
dùng quü BHXH. Nhµ n-íc cã thÓ th«ng qua ph©n phèi l¹i Ng©n s¸ch Nhµ n-íc
®Ó ®ãng gãp mét phÇn vµo quü BHXH hoÆc Nhµ n-íc b¾t buéc c¸c doanh
nghiÖp còng ph¶i tham gia ®ãng BHXH. Sè tiÒn c¸c doanh nghiÖp ®ãng BHXH
®-îc h¹ch to¸n vµo gi¸ thµnh s¶n phÈm vµ ®-îc ng-êi tiªu dïng chÊp nhËn
th«ng qua viÖc chÊp nhËn gi¸ s¶n phÈm. ChÝnh v× tÝnh chÊt x· héi, tÝnh chÊt céng
®ång nµy nªn quü b¶o hiÓm cho ng-êi lao ®éng míi cã tªn lµ quü BHXH. Thùc
chÊt ng-êi sö dông lao ®éng nép phÝ vµo quü BHXH lµ nép thay cho ng-êi tiªu
dïng s¶n phÈm ®Ó ®¶m b¶o an toµn cho x· héi. Ng-êi lao ®éng ®-îc h-ëng c¸c
chÕ ®é BHXH kh«ng ph¶i chØ do chÝnh b¶n th©n ng-êi lao ®éng ®ãng gãp theo
quy ®Þnh mµ c¶ chñ sö dông lao ®éng vµ Nhµ n-íc còng gãp phÇn.
Tuy nhiªn BHXH còng lµ mét lo¹i h×nh b¶o hiÓm tham gia ho¹t ®éng
trong nÒn kinh tÕ thÞ tr-êng, gi÷a BHXH vµ b¶o hiÓm th-¬ng m¹i cã nhiÒu ®iÓm
gièng vµ kh¸c nhau, nh-ng cã mét sè ®iÓm gièng vµ kh¸c nhau c¬ b¶n ®ã lµ:
Gièng nhau: BHXH vµ b¶o hiÓm th-¬ng m¹i ®Òu ho¹t ®éng theo nguyªn
t¾c lÊy sè ®«ng bï cho sè Ýt. NghÜa lµ sè ®«ng ng-êi tham gia ®ãng b¶o hiÓm ®Ó
b¶o hiÓm cho sè Ýt ng-êi kh«ng may bÞ rñi ro. Nguån h×nh thµnh quü BHXH vµ
b¶o hiÓm th-¬ng m¹i chñ yÕu do c¸c ®èi t-îng tham gia BHXH ®ãng gãp.
Kh¸c nhau: Ho¹t ®éng cña BHXH lµ nh÷ng ho¹t ®éng kh«ng v× môc ®Ých
lîi nhuËn mµ v× an sinh x· héi. Thu cña BHXH dïng ®Ó chi tr¶ cho c¸c chÕ ®é
BHXH. NÕu thu kh«ng ®ñ chi, Ng©n s¸ch Nhµ n-íc trî cÊp. HÇu hÕt c¸c n-íc
trªn thÕ giíi, Ng©n s¸ch Nhµ n-íc ®Òu cÊp bï cho quü BHXH mét khèi l-îng rÊt
lín nh-: §an m¹ch Nhµ n-íc cÊp hç trî 81%, Ai len lµ 66%..., ë n-íc ta, theo
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel : 0918.775.368
chÝnh s¸ch BHXH hiÖn hµnh, ng-êi lao ®éng vµ chñ sö dông lao ®éng ®ãng vµo
quü BHXH 20% tiÒn l-¬ng. Trong qu·ng thêi gian ng-êi lao ®éng nghØ h-u, quü
BHXH chØ ®ñ chi tr¶ cho 8 n¨m, tõ n¨m thø 9 Ng©n s¸ch Nhµ n-íc cÊp bï.
Nh-ng môc ®Ých cña lo¹i h×nh b¶o hiÓm th-¬ng m¹i lµ lîi nhuËn. C¸c ho¹t
®éng b¶o hiÓm th-¬ng m¹i ®-îc thùc hiÖn theo LuËt C«ng ty vµ LuËt doanh
nghiÖp, ph¶i h¹ch to¸n kinh doanh, ph¶i ®ãng thuÕ cho Nhµ n-íc vµ nÕu thua lç
kh«ng ®-îc Nhµ n-íc cÊp bï. §ã lµ nh÷ng ®iÓm kh¸c nhau c¬ b¶n gi÷a BHXH
vµ c¸c lo¹i b¶o hiÓm th-¬ng m¹i.
1.1.1.3. Vai trß cña BHXH:
Ho¹t ®éng BHXH lµ lo¹i ho¹t ®éng dÞch vô c«ng mang tÝnh x· héi cao lÊy
hiÖu qu¶ x· héi lµm môc tiªu ho¹t ®éng. Ho¹t ®éng cña BHXH cã vai trß hÕt søc
quan träng trong ®êi sèng kinh tÕ chÝnh trÞ x· héi.
-BHXH t¹o ra m¹ng l-íi an toµn x· héi cho nh÷ng ®èi t-îng tham gia
BHXH, gãp phÇn æn ®Þnh an ninh chÝnh trÞ x· héi. Trong cuéc sèng ho¹t ®éng
cña con ng-êi, hä lu«n ph¶i ®èi mÆt víi nh÷ng rñi ro nh- èm ®au, tai n¹n, tuæi
giµ... lµm gi¶m kh¶ n¨ng lao ®éng dÉn ®Õn t×nh tr¹ng thu nhËp thÊp hoÆc mÊt kh¶
n¨ng lao ®éng, d-íi h×nh thøc huy ®éng c¸c nguån vèn ®ãng gãp tõ ng-êi lao
®éng, chñ sö dông lao ®éng, Nhµ n-íc BHXH trî cÊp vµ kh¾c phôc nh÷ng khã
kh¨n vÒ kinh tÕ cho ng-êi lao ®éng. NÕu kh«ng cã nguån tµi chÝnh ®¶m b¶o cho
ng-êi lao ®éng khi mÊt thu nhËp th× hä cã thÓ ®i vµo con ®-êng xÊu cña tÖ n¹n
x· héi. TÖ n¹n ®ã sÏ lµm cho x· héi trë nªn rèi ren, nÒn kinh tÕ-chÝnh trÞ-x· héi
mÊt æn ®Þnh. Trªn gi¸c ®é ®ã BHXH gãp phÇn t¹o lËp hÖ thèng an toµn chÝnh trÞx· héi, gi÷ v÷ng trËt tù an ninh x· héi.
-BHXH gãp phÇn lµm t¨ng hiÖu qu¶ s¶n xuÊt. Ho¹t ®éng m¹nh mÏ vµ réng
kh¾p cña BHXH gióp ng-êi lao ®éng yªn t©m lµm viÖc, t¹o t©m lý æn ®Þnh thóc
Website: http://www.docs.vn Email 10
:
[email protected] Tel : 0918.775.368
®Èy sù ph¸t triÓn trÝ tuÖ, kh¶ n¨ng lao ®éng cao cña ng-êi lao ®éng. Sù an t©m
lµm viÖc gãp phÇn lµm t¨ng hiÖu qu¶ s¶n xuÊt kinh doanh tõ ®ã t¹o thªm nhiÒu
s¶n phÈm hµng hãa cho x· héi.
-BHXH lµm t¨ng sù g¾n bã mËt thiÕt gi÷a ng-êi lao ®éng, chñ sö dông lao
®éng vµ Nhµ n-íc. Khi chñ sö dông lao ®éng thùc hiÖn tr¸ch nhiÖm ®ãng gãp
BHXH ®Ó ng-êi lao ®éng ®-îc h-ëng c¸c chÕ ®é BHXH th× hä ®· t¹o ®-îc sù
tin t-ëng cña ng-êi lao ®éng ®èi víi chñ sö dông lao ®éng, khuyÕn khÝch ng-êi
lao ®éng toµn t©m toµn ý, phÊn khëi, yªn t©m, nhiÖt t×nh c«ng t¸c, g¾n bã l©u dµi
víi chñ sö dông lao ®éng. Bªn c¹nh ®ã nÕu trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt, ng-êi lao
®éng gÆp rñi ro nh- èm ®au, tai n¹n... hä kh«ng thÓ tham gia s¶n xuÊt ®-îc
doanh nghiÖp vÉn ph¶i tr¶ thu nhËp cho ng-êi lao ®éng, nh-ng s¶n xuÊt cña
doanh nghiÖp bÞ ®×nh trÖ. §iÒu nµy lµ mét g¸nh nÆng tµi chÝnh ®èi víi doanh
nghiÖp, lîi Ých cña doanh nghiÖp bÞ ®e däa nÕu kh«ng cã BHXH ®øng ra g¸nh
chÞu cho hä. Th«ng qua viÖc tæ chøc, duy tr× ho¹t ®éng BHXH, Nhµ n-íc ®· ®¶m
b¶o cho mäi ng-êi, mäi tæ chøc, mäi ®¬n vÞ b×nh ®¼ng, c«ng b»ng trong ho¹t
®éng s¶n xuÊt kinh doanh vµ trong ®êi sèng x· héi, gãp phÇn ®¶m b¶o cho æn
®Þnh kinh tÕ chÝnh trÞ x· héi.
-BHXH gãp phÇn t¨ng thªm nguån vèn ®Çu t- ®Ó ph¸t triÓn kinh tÕ. Trong
qu¸ tr×nh ho¹t ®éng, BHXH thùc hiÖn thu c¸c kho¶n ®ãng gãp vµ gi¶i quyÕt c¸c
chÕ ®é cho ng-êi lao ®éng. Víi nguyªn t¾c ho¹t ®éng lÊy sè ®«ng bï cho sè Ýt,
trong nh÷ng kho¶ng thêi gian nhÊt ®Þnh quü BHXH t¹m thêi cã nh÷ng kho¶n
tiÒn nhµn rçi ®Ó ®Çu t- vµo c¸c lÜnh vùc kinh tÕ x· héi gãp phÇn t¨ng tr-ëng quü
vµ t¨ng thªm nguån vèn ®Çu t- cho viÖc ph¸t triÓn kinh tÕ ®Êt n-íc.
-BHXH thùc hiÖn t¸i ph©n phèi thu nhËp gi÷a nh÷ng ng-êi lao ®éng. BiÓu
hiÖn cô thÓ lµ thùc hiÖn t¸i ph©n phèi thu nhËp gi÷a nh÷ng ng-êi lao ®éng cã thu
nhËp cao víi nh÷ng ng-êi lao ®éng cã thu nhËp thÊp, gi÷a nh÷ng ng-êi lao ®éng
Website: http://www.docs.vn Email 11
:
[email protected] Tel : 0918.775.368
®ang lao ®éng víi nh÷ng ng-êi lao ®éng ®ang nghØ viÖc v× nhiÒu lý do kh¸c nhau
qua ®ã BHXH ®· trë thµnh mét c«ng cô quan träng trong viÖc t¸i ph©n phèi thu
nhËp gi÷a nh÷ng ng-êi lao ®éng tham gia BHXH, thùc hiÖn ®iÒu chØnh c¸c quan
hÖ x· héi nh»m duy tr× vµ b¶o vÖ c«ng b»ng x· héi.
1.1.2. Mét sè néi dung vÒ tµi chÝnh BHXH
1.1.2.1.B¶n chÊt tµi chÝnh BHXH, ph©n biÖt quü BHXH vµ Ng©n s¸ch nhµ
n-íc
§Ó hiÓu râ b¶n chÊt tµi chÝnh cña BHXH ta t×m hiÓu tµi chÝnh BHXH vµ
quü BHXH.
Tµi chÝnh ®-îc ®Æc tr-ng bëi sù vËn ®éng ®éc lËp t-¬ng ®èi cña tiÒn tÖ víi
chøc n¨ng ph-¬ng tiÖn thanh to¸n vµ ph-¬ng tiÖn cÊt tr÷ trong qu¸ tr×nh t¹o lËp
hay sö dông c¸c quü tiÒn tÖ ®¹i diÖn cho nh÷ng søc mua nhÊt ®Þnh ë c¸c chñ thÓ
kinh tÕ-x· héi. Tµi chÝnh ph¶n ¸nh tæng hîp c¸c mèi quan hÖ kinh tÕ trong ph©n
phèi c¸c nguån lùc tµi chÝnh th«ng qua t¹o lËp hay sö dông c¸c quü tiÒn tÖ nh»m
®¸p øng yªu cÇu tÝch luü hay tiªu dïng cña c¸c chñ thÓ (ph¸p nh©n hay thÓ nh©n)
trong x· héi.
Tµi chÝnh BHXH lµ thuËt ng÷ thuéc ph¹m trï tµi chÝnh, lµ mét m¾t kh©u
trong hÖ thèng tµi chÝnh quèc gia (kh©u tµi chÝnh b¶o hiÓm gåm c¸c m¾t kh©u:
tµi chÝnh BHXH vµ tµi chÝnh b¶o hiÓm th-¬ng m¹i) tham gia vµo qu¸ tr×nh ph©n
phèi, sö dông c¸c nguån tµi chÝnh nh»m ®¶m b¶o æn ®Þnh cuéc sèng cña ng-êi
lao ®éng khi gÆp rñi ro, gãp phÇn ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi cña ®Êt n-íc. Chóng
ta cã thÓ thÊy râ qua s¬ ®å sau:
Website: http://www.docs.vn Email 12
:
[email protected] Tel : 0918.775.368
ng©n s¸ch nhµ n¦íC
tµi chÝnh
doanh
nghiÖp
tÝn
dông
thÞ tr¦êng
tµi chÝnh
b¶o
hiÓm
tµi chÝnh hé
gia ®×nh vµ tæ
chøC x· héi
Quü BHXH lµ mét thuËt ng÷ chØ néi dung vËt chÊt cña tµi chÝnh BHXH,
nã chØ sè l-îng b»ng tiÒn nhiÒu hay Ýt, ®-îc h×nh thµnh tõ sù ®ãng gãp cña c¸c
bªn tham gia BHXH vµ ®-îc dïng ®Ó chi tr¶ c¸c chÕ ®é BHXH cho ng-êi lao
®éng theo quy ®Þnh.
VÒ mÆt lý luËn, ®Ó h×nh thµnh mét kh©u tµi chÝnh ph¶i xuÊt ph¸t tõ c¸c lý
do:
-Mçi kh©u tµi chÝnh ph¶i lµ mét quü tiÒn tÖ ®-îc t¹o lËp vµ sö dông cho
mét môc ®Ých nhÊt ®Þnh.
-Mçi kh©u tµi chÝnh ph¶i g¾n víi mét chñ thÓ cô thÓ.
-C¸c quan hÖ tµi chÝnh xÕp vµo mét kh©u tµi chÝnh nÕu ho¹t ®éng tµi chÝnh
cã cïng tÝnh chÊt, ®Æc ®iÓm, vai trß vµ ®ång nhÊt vÒ c¸c h×nh thøc; quan hÖ tµi
chÝnh phï hîp víi môc ®Ých sö dông cña tiÒn tÖ.
Nh- vËy, tµi chÝnh BHXH vµ quü BHXH lµ hai thuËt ng÷ kh¸c nhau nh-ng
l¹i cã nhiÒu néi dung ®ång nghÜa víi nhau nªn trªn thùc tÕ nãi ®Õn tµi chÝnh
BHXH th× thùc chÊt còng lµ nãi ®Õn c¸c mèi quan hÖ trong sù t¹o lËp vµ sö dông
quü BHXH. V× thÕ ®Ó hiÓu b¶n chÊt cña quü BHXH còng nh- hiÓu b¶n chÊt cña
Website: http://www.docs.vn Email 13
:
[email protected] Tel : 0918.775.368
tµi chÝnh BHXH ph¶i ®i s©u ph©n tÝch c¸c mèi quan hÖ kinh tÕ-x· héi ph¸t sinh
trong qu¸ tr×nh t¹o lËp vµ sö dông quü BHXH.
Quü BHXH lµ mét quü tiÒn tÖ bao gåm nhiÒu néi dung, mçi néi dung
®-îc h×nh thµnh tõ mét chÕ ®é, chÝnh s¸ch cô thÓ. §Ó ph©n tÝch b¶n chÊt tµi
chÝnh BHXH tr-íc hÕt ph¶i ph©n lo¹i néi dung quü BHXH theo c¸c tiªu thøc. Cã
nhiÒu c¸ch ph©n lo¹i néi dung quü BHXH, mçi tiªu thøc ph©n lo¹i l¹i cã nh÷ng
ý nghÜa nhÊt ®Þnh. §Ó nghiªn cøu b¶n chÊt tµi chÝnh BHXH nªn tiªu thøc ph©n
lo¹i néi dung cña quü BHXH chñ yÕu ph©n theo nguån h×nh thµnh vµ néi dung
chi cña quü v× trong c¸c néi dung kinh tÕ-x· héi cña quü BHXH th× thu vµ chi lµ
nh÷ng néi dung chñ yÕu cña quü.
Nguån h×nh thµnh quü BHXH (thu cña quü BHXH)
Quü BHXH ®-îc h×nh thµnh tõ nhiÒu nguån, trong ®ã cã hai nguån chÝnh
lµ nguån ®ãng gãp cña c¸c ®èi t-îng thuéc diÖn b¾t buéc (gäi t¾t lµ nguån b¾t
buéc) theo quy ®Þnh vµ nguån ®ãng gãp cña c¸c ®èi t-îng tù nguyÖn (gäi t¾t lµ
nguån tù nguyÖn). VÒ mÆt h×nh thøc, hai nguån nµy tuy cã kh¸c nhau vÒ ph¹m
vi, ®èi t-îng vµ møc ®é ®ãng gãp, song néi dung kinh tÕ-x· héi l¹i t-¬ng ®èi
®ång nhÊt víi nhau ë nh÷ng ®iÓm sau:
-C¶ hai nguån nµy ®Òu cã chung mét môc ®Ých lµ h×nh thµnh quü BHXH
®Ó chi tr¶ cho c¸c chÕ ®é BHXH. Quü BHXH ®-îc h×nh thµnh do c¸c bªn tham
gia ®ãng gãp, lµ quü tµi chÝnh trung gian ®éc lËp víi ng©n s¸ch nhµ n-íc.
-Møc thu BHXH tõ hai nguån nµy vµ c¬ chÕ chi tr¶ cho c¸c chÕ ®é BHXH
®Òu do Nhµ n-íc quy ®Þnh. Quü BHXH ®-îc h¹ch to¸n ®éc lËp theo nguyªn t¾c
cã thu míi cã chi, thu tr-íc chi sau v× vËy quü BHXH võa mang néi dung kinh tÕ
võa mang néi dung x· héi rÊt ®Ëm nÐt. Quü BHXH lu«n lu«n ph¶i ®-îc b¶o tån
vµ ph¸t triÓn ®Ó ®¶m b¶o ®ñ l-îng tiÒn tÖ cÇn thiÕt chi tr¶ cho c¸c chÕ ®é BHXH
Website: http://www.docs.vn Email 14
:
[email protected] Tel : 0918.775.368
®óng thêi gian, ®óng ®èi t-îng vµ ®ñ sè l-îng. PhÇn quü t¹m thêi nhµn rçi ®-îc
phÐp ®Çu t- ph¸t triÓn vµ c¸c ho¹t ®éng ®Çu t- nµy ®Òu theo quy ®Þnh cña ChÝnh
phñ vµ ®-îc ChÝnh phñ b¶o l·nh.
Nh- vËy, dï quü BHXH ®-îc h×nh thµnh tõ nguån b¾t buéc hay tù nguyÖn
vµ môc ®Ých chi tr¶ cho c¸c chÕ ®é chÝnh s¸ch BHXH nµo th× ®Òu cã chung
nh÷ng néi dung kinh tÕ-x· héi nªu trªn.
Chi cña quü BHXH
Quü BHXH ®-îc h×nh thµnh ®Ó chi cho c¸c chÕ ®é BHXH theo nguyªn
t¾c cã thu míi cã chi, thu tr-íc chi sau. V× vËy quü BHXH chØ chi cho c¸c chÕ
®é trong ph¹m vi nguån thu cña BHXH.
HiÖn nay BHXH n-íc ta ®ang ¸p dông cho n¨m chÕ ®é. C¶ n¨m chÕ ®é
nµy ®Òu cã nguån thu ®Ó chi tr¶ trong ®ã thu 15% ®Ó chi tr¶ cho hai chÕ ®é lµ
h-u trÝ vµ tö tuÊt, thu 5% ®Ó chi cho c¸c chÕ ®é èm ®au, thai s¶n, tai n¹n lao
®éng vµ bÖnh nghÒ nghiÖp.
N¨m chÕ ®é cô thÓ mµ quü BHXH ViÖt nam chi tr¶ lµ:
C¸c chÕ ®é h-u trÝ, tö tuÊt (th-êng gäi lµ c¸c chÕ ®é dµi h¹n):
ChÕ ®é trî cÊp h-u trÝ cã ®-îc khi ng-êi lao ®éng ®ñ thêi gian tham gia
BHXH vµ ®ñ tuæi ®êi th× ®-îc h-ëng trî cÊp h-u trÝ hµng th¸ng. Tr-êng hîp
ng-êi lao ®éng nghØ viÖc nh-ng ch-a ®ñ tuæi ®êi th× ®-îc h-ëng trî cÊp BHXH
mét lÇn.
ChÕ ®é trî cÊp tö tuÊt gåm tiÒn mai t¸ng phÝ cho th©n nh©n cña ®èi t-îng
khi ®èi t-îng tham gia BHXH bÞ chÕt, tiÒn trî cÊp tuÊt hµng th¸ng ®-îc chi tr¶
cho th©n nh©n ®èi t-îng hoÆc giao tiÒn trî cÊp mét lÇn cho gia ®×nh hä (nÕu
kh«ng cã ng-êi h-ëng ®Þnh xuÊt hµng th¸ng).
Website: http://www.docs.vn Email 15
:
[email protected] Tel : 0918.775.368
ChÕ ®é trî cÊp h-u trÝ vµ tö tuÊt b¾t nguån tõ viÖc b¶o hiÓm nguån thu
nhËp cho ng-êi lao ®éng khi ®· giµ yÕu, hÕt tuæi lao ®éng, mÊt søc lao ®éng vÜnh
viÔn vµ qua ®êi mµ bÊt kú ng-êi lao ®éng nµo còng ph¶i tr¶i qua. Tr¸ch nghiÖm
®ãng b¶o hiÓm h-u trÝ, tö tuÊt thuéc vÒ ng-êi lao ®éng vµ ng-êi sö dông lao
®éng v× khi cßn khoÎ, ng-êi lao ®éng lµm viÖc cho ng-êi sö dông lao ®éng th×
khi vÒ giµ, ng-êi sö dông lao ®éng ph¶i cã mét phÇn tr¸ch nhiÖm b¶o ®¶m cuéc
sèng cho hä. ViÖc tiÕn hµnh b¶o hiÓm h-u trÝ vµ tö tuÊt nÕu kh«ng cã tæ chøc
b¶o hiÓm b¾t buéc cña x· héi, cña Nhµ n-íc th× b¶n th©n ng-êi lao ®éng còng
ph¶i t×m mét h×nh thøc nµo ®ã ®Ó tù lo cho m×nh nh»m ®¶m b¶o æn ®Þnh cuéc
sèng lóc giµ yÕu, lóc qua ®êi.
§Æc ®iÓm cña b¶o hiÓm h-u trÝ vµ tö tuÊt lµ nã thùc hiÖn sau qu¸ tr×nh lao
®éng, quan hÖ ph©n phèi cã tÝnh chÊt hoµn tr¶, lîi Ých ®-îc h-ëng t-¬ng øng víi
nghÜa vô ®ãng gãp. B¶n chÊt kinh tÕ-x· héi cña quü BHXH chi cho chÕ ®é h-u
trÝ vµ tö tuÊt ph¶n ¸nh quan hÖ kinh tÕ (quan hÖ lîi Ých) gi÷a ng-êi lao ®éng,
ng-êi sö dông lao ®éng vµ Nhµ n-íc. Ng-êi lao ®éng vµ ng-êi sö dông lao ®éng
®ãng b¶o hiÓm h-u trÝ, tö tuÊt nh»m môc ®Ých ®¶m b¶o l©u dµi, æn ®Þnh cuéc
sèng cho b¶n th©n ng-êi lao ®éng vµ gia ®×nh hä khi giµ yÕu kh«ng cã kho¶n thu
nhËp tõ lao ®éng. Møc h-ëng trî cÊp h-u trÝ phô thuéc vµo møc ®ãng gãp vµ
thêi gian ®ãng phÝ b¶o hiÓm Ýt hay nhiÒu cßn thêi gian h-ëng h-u trÝ lµ kh«ng cã
giíi h¹n, h-ëng ®Õn khi chÕt mµ tuæi thä cña tõng ng-êi lao ®éng l¹i kh¸c nhau
nªn tÝnh hoµn tr¶ kh«ng ®ång ®Òu, cïng thêi gian ®ãng nh- nhau nh-ng ng-êi
nµo sèng l©u h¬n th× ®-îc h-ëng h-u trÝ nhiÒu h¬n, thËm chÝ h-ëng nhiÒu h¬n c¶
møc ®ãng gãp. PhÇn h-ëng nhiÒu h¬n ®ã ®-îc quü BHXH ®¶m b¶o, ®ã chÝnh lµ
tÝnh chÊt x· héi, tÝnh céng ®ång cña BHXH.
ChÕ ®é h-u trÝ vµ tö tuÊt th-êng ®-îc gäi lµ chÕ ®é dµi h¹n v× tõ khi ng-êi
lao ®éng tham gia b¶o hiÓm ®Õn khi nghØ h-u ®-îc h-ëng chÕ ®é h-u trÝ ph¶i tr¶i
qua mét thêi gian dµi 30 n¨m. Sè d- cña quü BHXH thùc chÊt lµ sè tiÒn øng
Website: http://www.docs.vn Email 16
:
[email protected] Tel : 0918.775.368
tr-íc cña ng-êi lao ®éng vµ ng-êi sö dông lao ®éng cho môc ®Ých b¶o hiÓm h-u
trÝ. Trong suèt 30 n¨m ®ã, quü vÉn thuéc së h÷u cña ng-êi lao ®éng cã tham gia
®ãng gãp.
Nh- vËy ta cã thÓ thÊy ®iÒu kiÖn tån t¹i vµ ph¸t triÓn cña quü BHXH chi
cho chÕ ®é h-u trÝ vµ tö tuÊt lµ:
-Muèn ®-îc h-ëng chÕ ®é b¶o hiÓm h-u trÝ vµ tö tuÊt th× ng-êi lao ®éng,
ng-êi sö dông lao ®éng ph¶i tham gia ®ãng gãp vµo quü BHXH. QuyÒn lîi ®-îc
h-ëng b¶o hiÓm t-¬ng øng víi møc ®ãng gãp vµ thêi gian ®ãng gãp b¶o hiÓm
cña tõng ng-êi lao ®éng.
-Sè d- t¹m thêi nhµn rçi cña quü BHXH thuéc vÒ së h÷u cña ng-êi lao
®éng, cã tÝnh chÊt dµi h¹n nªn cã thÓ ®Çu t- ph¸t triÓn kinh tÕ-x· héi nh»m b¶o
toµn, ph¸t triÓn quü vµ nã ph¶i ®-îc tån tÝch mµ kh«ng ®-îc sö dông vµo môc
®Ých kh¸c.
-Møc ®ãng gãp b¶o hiÓm h-u trÝ, tö tuÊt ph¶i ®-îc c¬ cÊu vµo tiÒn l-¬ng,
tiÒn c«ng vµ ®-îc h¹ch to¸n vµo gi¸ thµnh s¶n phÈm ®Ó t¹o nguån tµi chÝnh cho
ng-êi lao ®éng vµ ng-êi sö dông lao ®éng ®ãng gãp phÝ b¶o hiÓm.
-Ph¶i cã c¬ chÕ qu¶n lý quü b¶o hiÓm ®Õn tõng ng-êi lao ®éng thuéc c¸c
®èi t-îng kh¸c nhau ®Ó t¹o ®iÒu kiÖn cho ng-êi lao ®éng thuéc mäi thµnh phÇn
kinh tÕ ®Òu ®-îc quyÒn tham gia b¶o hiÓm h-u trÝ vµ tö tuÊt phï hîp víi kh¶
n¨ng cña hä.
C¸c chÕ ®é èm ®au, thai s¶n, tai n¹n lao ®éng vµ bÖnh nghÒ nghiÖp:
Trong qu¸ tr×nh lao ®éng, ng-êi lao ®éng th-êng gÆp ph¶i rñi ro bÊt ngê
kh«ng l-êng tr-íc ®-îc nh- èm ®au, tai n¹n lao ®éng vµ bÖnh nghÒ nghiÖp lµm
Website: http://www.docs.vn Email 17
:
[email protected] Tel : 0918.775.368
gi¶m hoÆc mÊt kh¶ n¨ng lao ®éng t¹m thêi ®èi víi nh÷ng tr-êng hîp nhÑ hoÆc
mÊt kh¶ n¨ng lao ®éng vÜnh viÔn, chÕt ng-êi ®èi víi nh÷ng tr-êng hîp nÆng.
Nguyªn nh©n dÉn ®Õn nh÷ng rñi ro bÊt ngê ®èi víi ng-êi lao ®éng cã thÓ
b¾t nguån tõ nguyªn nh©n chñ quan vµ kh¸ch quan cña ng-êi lao ®éng vµ ng-êi
sö dông lao ®éng g©y ra. VÝ dô nh- tai n¹n lao ®éng cã thÓ do nguyªn nh©n chñ
quan tõ ng-êi lao ®éng kh«ng t«n träng kû luËt lao ®éng, an toµn lao ®éng ®Ó
x¶y ra tai n¹n lao ®éng; còng cã thÓ do nguyªn nh©n kh¸ch quan nh- nåi h¬i bÞ
næ, sù cè vÒ ®iÖn, m¸y mãc... g©y ra tai n¹n; còng cã thÓ do c«ng t¸c an toµn lao
®éng, vÖ sinh c«ng nghiÖp, phßng chèng ®éc h¹i kh«ng tèt dÉn ®Õn ng-êi lao
®éng bÞ èm ®au, tai n¹n lao ®éng vµ bÖnh nghÒ nghiÖp... HËu qu¶ khi x¶y ra c¸c
rñi ro ®ã ng-êi lao ®éng kh«ng nh÷ng mÊt nguån thu nhËp tõ lao ®éng mµ cßn
ph¶i t¨ng thªm chi phÝ cho viÖc ch¨m sãc y tÕ nÕu bÞ nÆng th× tµn phÕ suèt ®êi
hoÆc chÕt ng-êi.
Bªn c¹nh ®ã nh÷ng lao ®éng n÷ cßn cã mét thiªn chøc ®ã lµ lµm mÑ.
Trong thêi gian sinh vµ nu«i con nhá, lao ®éng n÷ ph¶i nghØ lµm viÖc dÉn ®Õn
gi¶m mét phÇn thu nhËp do lao ®éng.
§èi víi ng-êi sö dông lao ®éng, th× khi ng-êi lao ®éng bÞ rñi ro ®ã
kh«ng nh÷ng ¶nh h-ëng ®Õn qu¸ tr×nh s¶n xuÊt kinh doanh mµ cßn ph¶i bá ra
nhiÒu chi phÝ ®Ó kh¾c phôc hËu qu¶ ®ét xuÊt cho c¸c rñi ro ®ã g©y ra dÉn ®Õn
t×nh h×nh tµi chÝnh cña ®¬n vÞ cµng gÆp khã kh¨n h¬n.
§Ó cã nguån thu nhËp æn ®Þnh cuéc sèng cho ng-êi lao ®éng trong khi bÞ
èm ®au, thai s¶n, tai n¹n lao ®éng vµ bÖnh nghÒ nghiÖp, æn ®Þnh kinh tÕ tµi chÝnh
cho ng-êi sö dông lao ®éng tÊt yÕu ph¶i cã quü b¶o hiÓm, ng-êi sö dông lao
®éng ph¶i cã tr¸ch nhiÖm trÝch nép phÇn thu nhËp ®Ó ®ãng gãp vµo quü BHXH
cho c¸c môc ®Ých trªn.
Website: http://www.docs.vn Email 18
:
[email protected] Tel : 0918.775.368
Th«ng th-êng, ®Ó æn ®Þnh kinh tÕ cho doanh nghiÖp nguån ®ãng gãp ®Ó
t¹o lËp quü b¶o hiÓm cho c¸c rñi ro nµy ®-îc Nhµ n-íc cho phÐp h¹ch to¸n vµo
gi¸ thµnh s¶n phÈm ®Ó ng-êi tiªu dïng trong x· héi g¸nh chÞu. TÝnh chÊt ®éc
h¹i, kh«ng an toµn trong s¶n xuÊt kinh doanh g©y èm ®au, tai n¹n lao ®éng vµ
bÖnh nghÒ nghiÖp cho ng-êi lao ®éng x¶y ra kh¸c nhau ë c¸c ngµnh, c¸c doanh
nghiÖp nh-ng do nhu cÇu cña c¸c s¶n phÈm phôc vô cho s¶n xuÊt vµ tiªu dïng
cuéc sèng mang tÝnh chÊt x· héi v× thÕ mäi doanh nghiÖp, mäi thµnh viªn x· héi
tiªu dïng s¶n phÈm ®Òu ph¶i cã nghÜa vô b¶o hiÓm cho ng-êi lao ®éng khi x¶y
ra rñi ro èm ®au, thai s¶n, tai n¹n lao ®éng vµ bÖnh nghÒ nghiÖp. Nh- vËy b¶n
chÊt kinh tÕ-x· héi cña c¸c chÕ ®é b¶o hiÓm èm ®au, thai s¶n, tai n¹n lao ®éng vµ
bÖnh nghÒ nghiÖp ®èi víi ng-êi lao ®éng ph¶n ¸nh mèi quan hÖ kinh tÕ-x· héi
gi÷a ng-êi lao ®éng, ng-êi sö dông lao ®éng vµ Nhµ n-íc th«ng qua viÖc t¹o lËp
vµ sö dông quü BHXH nh»m æn ®Þnh cuéc sèng cho ng-êi lao ®éng vµ æn ®Þnh
s¶n xuÊt kinh doanh cña ng-êi sö dông lao ®éng vµ x· héi.
Tõ ®ã ta cã thÓ rót ra ®iÒu kiÖn tån t¹i vµ ph¸t triÓn quü BHXH ®Ó chi cho
c¸c chÕ ®é èm ®au, thai s¶n, tai n¹n lao ®éng vµ bÖnh nghÒ nghiÖp lµ:
-§Ó ®¶m b¶o æn ®Þnh cuéc sèng cho ng-êi lao ®éng vµ æn ®Þnh kinh tÕ cho
ng-êi sö dông lao ®éng khi èm ®au, thai s¶n, tai n¹n lao ®éng vµ bÖnh nghÒ
nghiÖp tÊt yÕu ph¶i cã quü b¶o hiÓm. Tr¸ch nhiÖm vµ nghÜa vô ®ãng gãp vµo quü
b¶o hiÓm thuéc vÒ ng-êi lao ®éng vµ ng-êi sö dông lao ®éng. Sè chi phÝ nµy
®-îc h¹ch to¸n ®Çy ®ñ vµo gi¸ thµnh ®Ó t¹o nguån tµi chÝnh cho ng-êi sö dông
lao ®éng nép phÝ b¶o hiÓm.
-H×nh thøc tæ chøc vµ qu¶n lý quü b¶o hiÓm cho môc ®Ých nµy cã thÓ ®Ó
mét phÇn nhÊt ®Þnh ë ®¬n vÞ sö dông lao ®éng ®Ó gi¶i quyÕt kÞp thêi nhu cÇu
ph¸t sinh ë ®¬n vÞ khi ng-êi lao ®éng bÊt ngê bÞ èm ®au, tai n¹n lao ®éng vµ
bÖnh nghÒ nghiÖp vµ mét phÇn nép vµo quü BHXH theo quy ®Þnh.
Website: http://www.docs.vn Email 19
:
[email protected] Tel : 0918.775.368
-Ph©n phèi mang tÝnh chÊt båi hoµn cho c¸c chÕ ®é nµy th-êng ®-îc diÔn
ra trong mét kh«ng gian vµ thêi gian nhÊt ®Þnh ®Ó ®¶m b¶o kÞp thêi cho ng-êi
lao ®éng nÕu bÞ rñi ro. Víi tÝnh chÊt ®ã, quü BHXH dïng ®Ó chi tr¶ cho c¸c chÕ
®é nµy lµ ph¶i ®-îc c©n ®èi trong mét thêi gian nhÊt ®Þnh th-êng lµ 1 n¨m theo
nguyªn t¾c thu BHXH ®ñ bï ®¾p chi tr¶ cho c¸c chÕ ®é ®ã trong n¨m.
Qua sù ph©n tÝch trªn ®©y, ta cã thÓ rót ra tæng qu¸t vÒ b¶n chÊt tµi chÝnh
BHXH nh- sau: Tµi chÝnh BHXH là tæng thÓ c¸c quan hÖ kinh tÕ ph¸t sinh trong
qu¸ tr×nh h×nh thµnh mét quü BHXH tËp trung, thèng nhÊt do sù ®ãng gãp cña
ng-êi lao ®éng, ng-êi sö dông lao ®éng vµ Nhµ n-íc theo ph¸p luËt quy ®Þnh,
ph©n phèi sö dông quü BHXH nh»m ®¶m b¶o æn ®Þnh cuéc sèng cña ng-êi lao
®éng vµ gia ®×nh hä khi gÆp c¸c rñi ro lµm gi¶m hoÆc mÊt thu nhËp tõ lao ®éng
(tiÒn l-¬ng, tiÒn c«ng); phÇn quü t¹m thêi nhµn rçi ®-îc tham gia ®Çu t- ph¸t
triÓn, gãp phÇn æn ®Þnh kinh tÕ-x· héi cña ®Êt n-íc. Chñ thÓ nguån tµi chÝnh
BHXH lµ nh÷ng ng-êi së h÷u quü BHXH, ®ã lµ c¸c bªn tham gia ®ãng BHXH mµ
®¹i diÖn cña nã lµ Héi ®ång qu¶n lý BHXH ViÖt nam.
Nh- vËy, ®Æc ®iÓm t¹o lËp vµ sö dông quü BHXH thÓ hiÖn nh- sau:
-Quü BHXH lµ mét quü tiÒn tÖ tËp trung gi÷ vÞ trÝ lµ kh©u tµi chÝnh trung
gian trong hÖ thèng tµi chÝnh quèc gia. Nã ra ®êi, tån t¹i vµ g¾n víi môc ®Ých
®¶m b¶o æn ®Þnh cuéc sèng cho ng-êi lao ®éng vµ gia ®×nh hä khi gÆp rñi ro lµm
gi¶m hoÆc mÊt thu nhËp tõ lao ®éng mµ kh«ng nh»m môc ®Ých kinh doanh kiÕm
lêi.
-Ph©n phèi quü BHXH võa mang tÝnh chÊt hoµn tr¶, võa mang tÝnh chÊt
kh«ng hoµn tr¶. TÝnh chÊt hoµn tr¶ vµ kh«ng hoµn tr¶ lín h¬n so víi møc phÝ
®ãng gãp thÓ hiÖn tÝnh chÊt x· héi cña c¸c ho¹t ®éng BHXH.
Website: http://www.docs.vn Email 20
:
[email protected] Tel : 0918.775.368
-Sù ra ®êi, tån t¹i vµ ph¸t triÓn quü BHXH phô thuéc vµo tr×nh ®é ph¸t
triÓn kinh tÕ-x· héi cña tõng quèc gia vµ ®iÒu kiÖn lÞch sö trong tõng thêi kú nhÊt
®Þnh cña ®Êt n-íc. Tr×nh ®é kinh tÕ-x· héi cµng ph¸t triÓn th× c¸c chÕ ®é BHXH
®-îc ¸p dông cµng më réng, nhu cÇu tho¶ m·n vÒ BHXH ®èi víi ng-êi lao ®éng
cµng ®-îc n©ng cao vµ khi kinh tÕ ph¸t triÓn ng-êi lao ®éng cã thu nhËp cao
cµng cã ®iÒu kiÖn tham gia ®ãng BHXH.
§Ó hiÓu râ h¬n b¶n chÊt cña tµi chÝnh BHXH ta cÇn ph©n biÖt sù gièng vµ
kh¸c nhau gi÷a quü BHXH vµ Ng©n s¸ch Nhµ n-íc.
Ng©n s¸ch Nhµ n-íc lµ sù vËn ®éng cña c¸c nguån tµi chÝnh g¾n liÒn víi
qu¸ tr×nh t¹o lËp, sö dông quü tiÒn tÖ tËp trung cña Nhµ n-íc nh»m thùc hiÖn c¸c
chøc n¨ng kinh tÕ-x· héi theo kÕ ho¹ch cña Nhµ n-íc trªn c¬ së luËt ®Þnh. Nã
ph¶n ¸nh c¸c quan hÖ kinh tÕ gi÷a Nhµ n-íc vµ c¸c chñ thÓ trong x· héi ph¸t
sinh khi nhµ n-íc tham gia ph©n phèi c¸c nguån tµi chÝnh quèc gia theo nguyªn
t¾c kh«ng hoµn tr¶ trùc tiÕp lµ chñ yÕu. Ng©n s¸ch Nhµ n-íc lµ kh©u tµi chÝnh
gi÷ vÞ trÝ chñ ®¹o trong hÖ thèng tµi chÝnh quèc gia.
Tõ kh¸i niÖm Ng©n s¸ch Nhµ n-íc ta rót ra ®Æc ®iÓm ph©n phèi cña Ng©n
s¸ch Nhµ n-íc nh- sau:
-Ng©n s¸ch nhµ n-íc lµ quü tiÒn tÖ tËp trung, lµ kh©u tµi chÝnh gi÷ vÞ trÝ
chñ ®¹o trong hÖ thèng tµi chÝnh quèc gia. Ng©n s¸ch Nhµ n-íc ra ®êi, tån t¹i vµ
ho¹t ®éng g¾n liÒn víi viÖc thùc hiÖn chøc n¨ng, nhiÖm vô cña Nhµ n-íc, Ng©n
s¸ch Nhµ n-íc g¾n víi chñ thÓ duy nhÊt lµ Nhµ n-íc.
-Ng©n s¸ch Nhµ n-íc mang tÝnh ph¸p lý cao. Ho¹t ®éng thu-chi cña Ng©n
s¸ch Nhµ n-íc lu«n g¾n liÒn víi quyÒn lùc chÝnh trÞ, kinh tÕ cña Nhµ n-íc vµ
®-îc tiÕn hµnh trªn c¬ së ph¸p luËt quy ®Þnh