Đăng ký Đăng nhập
Trang chủ Phong trào chống toàn cầu hóa trên thế giới ( luận văn ths. quan hệ quốc tế )...

Tài liệu Phong trào chống toàn cầu hóa trên thế giới ( luận văn ths. quan hệ quốc tế )

.PDF
86
1521
154

Mô tả:

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƯỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN ----------------------------------------------------- TRẦN DUY THÙY DƯƠNG PHONG TRÀO CHỐNG TOÀN CẦU HÓA TRÊN THẾ GIỚI LUẬN VĂN THẠC SĨ Chuyên ngành:QUAN HỆ QUỐC TẾ Hà Nội-2014 ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƯỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN ----------------------------------------------------- TRẦN DUY THÙY DƯƠNG PHONG TRÀO CHỐNG TOÀN CẦU HÓA TRÊN THẾ GIỚI Luận văn Thạc sĩ chuyên ngành: QUAN HỆ QUỐC TẾ Mã số: 60310206 Người hướng dẫn khoa học: TSKH. LƯƠNG VĂN KẾ Hà Nội - 2014 LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của cá nhân tôi. Những thông tin trong luận văn là trung thực. Các số liệu và tài liệu tham khảo sử dụng trong luận văn đều được chỉ rõ nguồn tham khảo. Những kết luận của luận văn chưa được ai công bố trong bất kỳ công trình nghiên cứu nào khác. Trần Duy Thùy Dương LỜI CẢM ƠN Lời đầu tiên, với lòng kính trọng và biết ơn sâu sắc tôi xin chân thành cảm ơn người thầy đã hướng dẫn tôi TSKH. Lương Văn Kế, thầy đã tận tình giúp đỡ tôi trong suốt quá trình nghiên cứu và thực hiện luận văn này. Thầy đã góp ý, chỉ dẫn và chỉnh sửa cách hành văn, kiến thức và nội dung từ đề cương đến luận văn để tôi có thể hoàn thành luận văn. Tôi cũng xin cảm ơn các thầy cô giáo trong khoa Quốc tế học, trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn, Đại học Quốc gia Hà Nội đã hết sức nhiệt tình trong quá trình giảng dạy, cung cấp cho tôi những kiến thức vô cùng quý giá cũng như chỉ dẫn, đóng góp ý kiến về tư liệu quý báu cho quá trình thực hiện luận văn của tôi. Cuối cùng, tôi xin cảm ơn gia đình, bạn bè, người thân đã ủng hộ, động viên tôi để tôi có thể vững tâm hoàn thành nhiệm vụ của mình. Hà Nội, 2014 Trần Duy Thùy Dương MỤC LỤC MỞ ĐẦU Chương 1: Tổng quan về toàn cầu hóa và phong trào chống toàn cầu hóa 1.1 Toàn cầu hóa ………………………………………………………12 1.1.1 Khái niệm về toàn cầu hóa……………………………….. …..12 1.1.2 Những mặt tích cực và tiêu cực của toàn cầu hóa……………..16 1.2 Phong trào chống toàn cầu hóa …………………………………....20 1.2.1 Khái niệm về chống toàn cầu hóa……………………………...20 1.2.2 Nguyên nhân chống toàn cầu hóa ………………………..........28 Chương 2: Thực trạng một số phong trào chống toàn cầu hóa trên thế giới 2.1 Phong trào chống toàn cầu hóa ở các nước phát triển……………...39 2.1.1 Phong trào J18 – Lễ hội chống tư bản toàn cầu………………39 2.1.2 Phong trào N30 – Cuộc chiến ở Seattle……………………...42 2.1.3 Phong trào J20 – Genoa và các cuộc chống đối……………….45 2.2 Phong trào chống toàn cầu hóa ở các nước đang phát triển………...48 2.2.1 Phong trào chống đối toàn cầu đầu tiên từ Zapatista (EZLN)….48 2.2.2 Diễn đàn xã hội thế giới (WSF)………………………………...52 2.2.3 Phong trào nhân dân hành động toàn cầu (GPA)……………….56 Chương 3: Đánh giá sự tác động của phong trào chống toàn cầu hóa với thế giới và Việt Nam và dự báo phong trào trong những năm tới 3.1 Tác động đối với thế giới và việt Nam……………………………..61 3.3.1 Tác động của phong trào với thế giới…………………………..61 3.3.2 Tác động của phong trào với Việt Nam………………………..66 3.2 Đánh giá về phong trào chống toàn cầu hóa trên thế giới………….70 3.3 Dự báo về phong trào chống toàn cầu hóa………………………. ..72 KẾT LUẬN 1 DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT AFTAA: Khu vực Mậu dịch Tự do ASEAN ASEAN: Hiệp hội các Quốc gia Đông Nam Á EZLN: Quân giải phóng quốc gia Zapatista J20: Phong trào chống toàn cầu hóa tại Genoa ngày 20 tháng 7 2001 J18: Phong trào chống toàn cầu hóa tại London ngày 18 tháng 1999 IMF: Quỹ tiền tệ quốc tế GATTS: Hiệp định chung về thương mại và thuế GDAs: Ngày toàn cầu hành động GDP: Tổng sản phẩm quốc nội GSF: Diễn đàn Xã hội Genoa MNCs: Tập đoàn đa quốc gia N30: Phong trào chống toàn cầu hóa tại Seattle ngay 30 tháng 11 năm 1999 NAFTA: Hiệp định thương mại tự do Bắc Mỹ NGOs: Tổ chức vô chính phủ OECD: Tổ chức hợp tác và phát triển kinh tế PGA: Tổ chức hành động nhân dân toàn cầu RTS: Phong trào Reclaim the Street ở Anh 2 TPP: Hiệp định Đối tác Kinh tế Chiến lược xuyên Thái Bình Dương WB: Ngân hàng thế giới WEF: Diễn đàn kinh tế thế giới WSF: Diễn đàn xã hội thế giới WTO: Tổ chức thương mại thế giới 3 MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài luận văn Khoảng mười năm trước khi nhà báo Thomas Friedman người nổi tiếng với những cuốn sách về toàn cầu hóa như “chiếc xe Lexus và cây ô liu”(1999); “ Thế giới phẳng” (2004) đã cho rằng “thế giới bây giờ là một thế giới phẳng...” Nhưng trong lần quay trở lại Việt Nam gần đây chính ông đã phải phải thú nhận rằng chỉ trong mười năm, thế giới đã thay đổi quá nhiều do tốc độ kết nối khủng khiếp của toàn cầu hóa mang lại khiến những gì viết trong sách không còn bắt kịp “thế giới ngày càng phẳng hơn so với thời tôi viết sách này. Chúng ta chuyển từ kết nối sang siêu kết nối. Quan hệ giữa chúng ta chuyển từ liên kết thành phụ thuộc lẫn nhau chỉ trong vòng 1 thập kỷ…Rất tiếc, thời đó tôi không đủ thật thà để viết "thế giới đang trở nên phẳng hơn", thay vì chọn "thế giới phẳng”. 1 Những chia sẻ của Thomas cho thấy sự phát triển của toàn cầu hóa chưa hề có dấu hiệu dừng lại thậm chí toàn cầu hóa vẫn ngày càng mạnh mẽ lan tỏa khắp mọi con đường, ngõ hẻm trên thế giới, không trừ lĩnh vực nào, không quốc gia tổ chức nào có thể đứng ngoài sự “siêu kết nối” và “phụ thuộc lẫn nhau” của toàn cầu hóa. Thế giới dường như đã nhỏ lại rất nhiều so với nhiều thập kỷ trước. Tuy nhiên, khi toàn cầu hóa xâm nhập ngày càng sâu vào các lĩnh vực của nhân loại bên cạnh những mặt tích cực toàn cầu hóa mang tới thì vẫn kèm theo cả những mặt trái. Những mặt tiêu cực này cũng đã tác động và ảnh hưởng nhiều tới văn hóa, chính trị, đời sống, xã hội của con người và gây nên 1 http://gafin.vn/20140508072950781p64c70/loi-tu-thu-cua-thomas-friedman-tai-viet-nam.htm 4 những làn sóng phản đối, chống lại toàn cầu hóa gay gắt. Dẫn đến sự ra đời của các phong trào chống đối toàn cầu hóa. Phong trào chống toàn cầu hóa có nhiều thành phần tham gia khác nhau, có nhiều đặc điểm, tính chất, mục đích khác nhau và diễn ra ở nhiều nơi trên thế giới. Những phong trào này xuất hiện không phải chỉ ở những nước đang phát triển, nơi chịu nhiều áp bức, đè nén mà còn cả ở những nước phát triển, họ cũng phải chịu những tác động nhất định trong quá trình hội nhập của toàn cầu hóa ảnh hưởng tới đời sống kinh tế - xã hội như thất nghiệp hay ô nhiễm môi trường, phân hóa giàu nghèo rõ rệt… Ở Việt Nam, thuật ngữ “toàn cầu hóa” không còn xa lạ, và Việt Nam cũng đang trong quá trình hội nhập từng phần với toàn cầu hóa. Tuy nhiên khi nhắc tới các thuật ngữ “chống toàn cầu hóa” “phong trào chống toàn cầu hóa” hay “phong trào chống mặt trái của toàn cầu hóa” thì dường như khá mới mẻ và hầu như chưa nhiều các công trình nghiên cứu về đề tài này. Mặc dù Việt Nam cũng nhận biết được những tác động gồm tích cực và tiêu cực, những mặt trái của toàn cầu hóa. Nhằm làm rõ thêm kiến thức và hiểu biết về các “phong trào chống đối toàn cầu hóa” giúp chúng ta nhận thức được những điểm tích cực và những mặt chưa tích cực của toàn cầu hóa. Hơn nữa, làm đa dạng góc nhìn, đánh giá chính xác về các phong trào chống toàn cầu hóa để luôn vững vàng trước sự tác động của nó đối với các cá nhân, tổ chức và quốc gia. Đồng thời đây cũng là đóng góp nhất định giúp cho sự phát triển của toàn cầu hóa ngày một hoàn thiện hơn, giảm bớt các mặt tiêu cực hơn. Chính vì vậy tôi quyết định chon đề tài “phong trào chống toàn cầu hóa trên thế giới” để làm đề tài nghiên cứu trong luận văn thạc sĩ của mình. Đồng thời, muốn cung cấp thêm một lượng thông tin hữu ích cho việc nghiên cứu và tìm hiểu sâu hơn về đề tài này. 5 2. Tình hình nghiên cứu liên quan đến đề tài luận văn  Tình hình nghiên cứu trong nước Nghiên cứu về toàn cầu hóa và những mặt trái của nó không còn là đề tài mới, có rất nhiều công trình nghiên cứu, sách, tạp chí về đề tài này. Nhưng nghiên cứu về hiện tượng và phong trào chống toàn cầu hóa trên thế giới thì lại rất mới mẻ, chưa đi sâu và khái quát được về định nghĩa, nguyên nhân, thực trạng và tác động của chống toàn cầu hóa với thế giới và đặc biệt với Việt Nam. Trong các công trình nghiên cứu trong nước nổi bật một số sách, bài viết sau : Trước hết là cuốn Phong trào chống mặt trái của toàn cầu hóa và vấn đề đặt ra với Việt Nam do TS. Nguyễn Thị Quế, PGS,TS. Nguyễn Hoàng Giáp và ThS. Mai Hoài Anh đồng chủ biên (NXB Chính trị Quốc gia Hà nội – 2008) gồm 6 chương. Trong đó làm rõ định nghĩa khái quát về xu thế toàn cầu hoá và tìm hiểu về sự ra đời phong trào chống mặt trái của toàn cầu hoá, cũng như mục tiêu, tính chất, đặc điểm, nội dung và hình thức đấu tranh của phong trào chống mặt trái của toàn cầu hoá. Đưa ra những kết quả và xu hướng của phong trào chống mặt trái của toàn cầu hoá. Đánh giá Việt Nam với phong trào chống mặt trái của toàn cầu hoá và những vấn đề đặt ra với Việt Nam trước xu thế toàn cầu hoá. Đây cũng là một trong số ít những nghiên cứu về chống đối toàn cầu hóa, nhưng còn chưa đi sâu vào thực trạng các phong trào. Ở trong luận văn này sẽ có những điểm mới nhằm làm rõ những thực trạng đấu tranh của phong trào chống đối toàn cầu hóa. Ngoài ra, cuốn Toàn cầu hoá hôm nay và thế giới thứ ba của Trần Nhu (NXB Trẻ, TP. HCM, 2001) cũng đã giới thiệu về những mặt trái của toàn cầu hóa và những phản ứng cửa thế giới thứ ba đối với toàn cầu hóa và đưa ra những khuyến nghị với các nước thế giới thứ ba. 6 Trong bài viết “Khảo sát và suy nghĩ về hiện tượng “chống toàn cầu hóa””, (tạp chí Kinh tế và chính trị thế giới (Trung Quốc), số 2, 2001) của Long Trung Anh đã khái quát hóa hiện tượng chống toàn cầu hóa trên thế giới, qua đó đưa ra các đánh giá của mình về phong trào. Một số bài báo như Những nét mới của phong trào phản toàn cầu hóa hiện nay của Nguyễn An Ninh đưa ra những góc nhìn về các sắc thái chính trị , hình thức tập hợp lực lượng của phong trào. Ngoài ra còn có một trang web cũng viết khá ngắn gọn về những phong trào chống toàn cầu hóa. Có thể thấy, các nghiên cứu trong nước còn chưa nhiều những nghiên cứu về vấn đề này.Trong khi đó các nguồn tài liệu nước ngoài thì khá dồi dào và đa dạng hơn rất nhiều hơn so với tình hình nghiên cứu ở trong nước.  Tình hình nghiên cứu nước ngoài Phong trào chống toàn cầu hóa đã thu hút rất nhiều sự quan tâm nghiên cứu trên thế giới từ khi bắt đầu hình thành và khi trở thành một phong trào toàn cầu. Trong đó đáng chú ý là các tác giả: Thomas Friedman, với hai cuốn sách đã được dịch sang tiếng Việt bao gồm Chiếc xe Lexus và cây Ôliu (1999) miêu tả khá kỹ các nguyên nhân của sự chống đối, tâm lý chống đối và hành vi chống đối toàn cầu hóa. Phân tích hiện tượng chống đối một cách khái quát, toàn diện và đưa ra các định hướng giúp nhân loại có thể thích nghi được với toàn cầu hóa, không bị lùi lại phía sau. Còn cuốn Thế giới phẳng (2004) cho thấy những đặc điểm, tính chất toàn cầu hóa dẫn tới những tác động đối với con người và tốc độ đổi thay rất nhanh của toàn cầu hóa. Bên cạnh Thomas Friedman, các tác giả viết về các phong trào chống đối rất nổi tiếng bao gồm: 7 AK Thompson có cuốn sách Black Bloc, White Riot: AntiGlobalization and the Genealogy of Dissent, xuất bản năm 2010. Trong cuốn sách của ông, ông đã viết về các cuộc biểu tình chống lại toàn cầu hóa với những cuộc chiến bạo lực thực sự . Qua đó, cho thấy những góc tối của toàn cầu hóa và sự bùng nổ của con người những mặt trái mà toàn cầu hóa mang tới. Với cuốn The battle of the story of: The battle of Seattle, David Solnit and RBbBeca Solnit đã miêu tả rất kỹ về cuộc chiến ở Seattle, để cho thấy rõ bức tranh chống đối của toàn cầu hóa tại nơi được coi là dấu ấn lịch sử chống lại mặt trái của toàn cầu hóa, một mảng tối của nhân loại trong những năm đầu thế kỉ XXI. Luis A. Fernadez với cuốn Policing Dissent Social Control and the Anti-Globalization Movement đã đưa các phong trào xã hội liên quan tới việc chống đối toàn cầu hóa phân tích cụ thể, sau đó đã chỉ ra những phương thức để kiểm soát nó không biến những cuộc chống đối hòa bình thành những cuộc bạo loạn trên toàn thế giới. Cuốn Globalizations from below: Transnational Activists and Protest Networks cũng viết rất hay về sự toàn cầu hóa từ bên dưới, đó là những tầng lớp thấp kém hơn, chịu nhiều tác động của toàn cầu hóa và các mạng lưới chống đối toàn cầu hóa. Đây được cho là những thành phần chính yếu trong các phong trào chống đối toàn cầu hóa.Các tác giả này đã cho thấy một góc nhìn khác nhau về các phong trào chống toàn cầu hóa trên toàn cầu. Viết về các phong trào xã hội trong đó nổi bật là Diễn đàn Xã hội Thế giới, tác giả Teivo Teivainen đã giới thiệu cuốn sách The World Social Forum and global democratisation: learning from Porto Alegre, nói về diễn đàn, 8 hình thức hoạt động và những thành viên tham gia trong cuộc gặp tại Porto Alegre tại Braxin, qua đó cung cấp thêm những thông tin về diễn đàn này cho người đọc có thêm những kiến thức. Bên cạnh các cuốn sách viết về sự chống đối toàn cầu hóa, có rất nhiều những bài báo, tham luận của các tác giả khắp nơi trên thế giới. Đây cũng là một nguồn tư liệu hữu ích để tôi tham khảo và có thể hoàn thành luận văn của mình. Ngoài ra còn một lượng lớn các website với những thông tin góp phần làm rõ những đặc điểm, hiện trạng của các phong trào. 3. Mục đích và nhiệm vụ của luận văn  Mục đích Tìm hiểu về hiện tượng chống toàn cầu hóa ở trên thế giới, nghiên cứu vấn đề nhằm một mặt tìm hiểu rõ hơn quá trình toàn cầu hóa và phong trào đấu tranh chống toàn cầu hóa, cụ thể là sự ra đời, phát triển, tổ chức và hoạt động của toàn cầu hóa và phong trào đấu tranh chống toàn cầu hóa. Từ đó thấy rõ tầm quan trọng của phong trào chống toàn cầu hóa hiện nay. Góp phần phân tích, làm rõ và thấy được thực trạng của phong trào đấu tranh chống toàn cầu hóa hiện nay trên thế giới nói chung và Việt Nam nói riêng. Tổng quát được các vấn đề đặt ra và triển vọng của phong trào đấu tranh chống toàn cầu hóa.  Nhiệm vụ Từ những cơ sở của mục đích, luận văn sẽ có những nhiệm vụ sau:  Một là, đưa ra khái quát định nghĩa, khái niệm về toàn cầu hóa, hiện tượng chống toàn cầu hóa và phong trào chống toàn cầu hóa. 9  Hai là, chỉ ra các điểm tích cực và tiêu cực của toàn cầu hóa dẫn đến các nguyên nhân chính dẫn tới các phong trào chống toàn cầu hóa trên thế giới hiện nay.  Ba là, đánh giá thực tiễn các phong trào chống toàn cầu hóa trên thế giới hiện nay qua đó đưa ra được những tác động của phong trào đối với thế giới và Việt Nam.  Bốn là, đề xuất những dự báo về phong trào này trên thế giới trong những năm tới đây . 4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu của luận văn  Đối tượng nghiên cứu Đối tượng của đề tài nghiên cứu tập trung vào một số các quốc gia phát triển và đang phát triển, các nhóm, tổ chức nổi để làm rõ được thực trạng đấu tranh của các phong trào này trên thế giới.  Phạm vi nghiên cứu Phạm vi nghiên cứu được bắt đầu từ khi các phong trào chống toàn cầu hóa hình thành từ cuối những năm 80 của thế kỉ XX cho tới nay. 5. Phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu của luận văn  Phương pháp luận Phương pháp luận được vận dụng trong luận văn là các lý luận quan hệ quốc tế, lý luận kinh tế học chính trị và xã hội học về xung đột xã hội nhằm làm rõ các nguyên nhân, đặc điểm, thực trạng của phong trào.  Phương pháp nghiên cứu Sử dụng phối kết hợp các phương pháp nghiên cứu lịch sử, phân tích, case-study, so sánh, tổng hợp để làm rõ sự hình thành, phát triển, thực trạng 10 của hiện tượng chống đối toàn cầu hóa cũng như đưa ra các dự báo cho tương lai của phong trào. 6. Những đóng góp mới của luận văn Làm rõ các khái niệm và nguồn gốc của phong trào chống toàn cầu hóa, phân tích các nguyên nhân và đánh giá thực trạng của phong trào qua đó chỉ ra các tác động của các phong trào đối với thế giới và đặc biệt với Việt Nam. Đồng thời đưa ra những dự báo của phong trào đối với thế giới trong một số năm tới đây. 7. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của luận văn Luận văn có thể cung cấp một mảng kiến thức nhỏ cho những ai chưa hiểu về mặt trái của toàn cầu hóa và chưa hiểu về các phong trào chống toàn cầu hóa. Để có cái nhìn đúng đắn với các phong trào và tầm quan trọng của một lực lượng chính trị mới đang nổi lên chống lại những bất bình đằng, mong muốn có được sự dân chủ, công bằng trên thế giới. Đồng thời, có thể đóng góp trở thành tài liệu tham khảo phục vụ cho công tác giảng dạy hay nghiên cứu. 8. Kết cấu của luận văn Ngoài phần mở đầu, kết luận, các phần phụ lục , kết cấu luận văn gồm có 3 chương:  Chương 1: Tổng quan về toàn cầu hóa và hiện tượng chống toàn cầu hóa  Chương 2: Thực trạng phong trào chống toàn cầu hóa trên thế giới  Chương 3: Tác động của phong trào Chống toàn cầu hóa đối với đời sống kinh tế, chính trị và văn hóa thế giới. 11 CHƯƠNG 1: TỔNG QUAN VỀ TOÀN CẦU HÓA VÀ HIỆN TƯỢNG CHỐNG TOÀN CẦU HÓA 1.1. Toàn cầu hóa 1.1.1 Khái niệm về toàn cầu hóa Bước sang giữa thập kỉ thứ hai của thế kỉ XXI toàn cầu hóa vẫn đang là thuật ngữ rất nóng và đang tiếp tục được nghiên cứu. Chưa có một định nghĩa nhất quán nào để giải thích cho thuật ngữ “toàn cầu hóa” một cách chuẩn mực nhất. Các định nghĩa của toàn cầu hóa đến nay chỉ mang tính chất tương đối, giải thích một cách khái quát nhất nguồn gốc, tính chất, đặc điểm...của toàn cầu hóa, giúp con người có thể dễ dàng khái quát hơn về toàn cầu hóa. Có thể thấy rằng toàn cầu hóa không phải là một hiện tượng mới xuất hiện. Toàn cầu hóa thực chất là một quá trình. Từ thời xa xưa các quốc gia sống biệt lập với nền kinh tế tự cung tự cấp cho chính quốc gia mình. Chỉ khi kinh tế hàng hóa ra đời và phát triển các quốc gia mới bắt đầu có nhu cầu quan hệ, buôn bán, giao thương nhưng chủ yếu dưới hình thức thương mại lẻ tẻ, từng khu vực, từng vùng chứ chưa trao đổi, giao thương trên toàn thế giới. Tới thế kỷ XVI với sự phát triển của CNTB, với nhiều phát minh mới trong khoa học kỹ thuật đã giúp cho sự giao lưu, giao tiếp của con người trên toàn thế giới tăng lên. Sang tới thế kỉ XVIII cuộc đại cách mạng khoa học đầu tiên biến nền sản xuất kinh tế thủ công lên nền đại công nghiệp cơ khí. Các nước lớn như Anh, Pháp, Đức, Hoa Kỳ đòi hỏi nguồn lực sản xuất lớn, bắt đầu đi tìm kiếm và xâm lược thuộc địa lẫn nhau và quá trình quốc tế hóa đã dần bắt đầu. 12 Thế kỉ XX vào giai đoạn phát triển cao nhất của CNTB và tiếp tục của quá trình quốc tế hóa trong điều kiện mới, mức độ cao.2 Trong thời gian này, với nhu cầu phát triển và sự thiếu hụt các nguồn lực tăng lên một cách nhanh chóng, các quốc gia phát triển tìm mọi cách để thâu tóm các nguồn lực ở các nước kém phát triển hơn và đẩy thế giới vào hai cuộc chiến tranh với quy mô chưa từng có trong lịch sử nhân loại đó là hai cuộc chiến tranh thế giới I và II. Sau các cuộc chiến đó, các quốc gia bắt đầu phân chia các khu vực ảnh hưởng, xây dựng những luật lệ buôn bán quốc tế và đồng thời có những quy định về việc cắt giảm hàng rào thuế quan. Đồng thời, với sức sản xuất lớn đòi hỏi phải có một lực lượng sản xuất hùng hậu, nên các cuộc di dân Âu – Mỹ, Úc, Á- Âu, Phi- Âu, Mỹ đã trở nên phổ biến và làm cho sự giao lưu trao đổi hàng hóa, nhận lực đã bắt đầu chạm tới phạm vi toàn cầu. Với sự phát triển mạnh mẽ của thế giới, những thập niên cuối của thế kỉ XX và những năm đầu của thế kỉ XXI, gắn liền với sự bùng nổ cuộc cách mạng thông tin. Làn sóng toàn cầu hóa hiện nay có nhiều yếu tố chưa từng có tiền lệ. Nhờ sự vươn xa của internet đã làm thay đổi cuộc sống của con người ở nhiều nơi hơn, với chi phí rẻ hơn bao giờ hết – và tốc độ thay đổi đó nhanh chóng đến mức khó có thể hi vọng ghi chép lại được. Và giai đoạn này đánh dấu một sự thay đổi về lịch sử, khi toàn cầu hóa đã bắt đầu len lỏi vào từng quốc gia khu vực trên thế giới. Các dòng vốn chảy đi khắp nơi trên toàn thế giới, các công ty xuyên quốc gia có mặt khắp mọi nơi. Giờ đây, khó để biết một chiếc máy tính xách tay từ khâu sản xuất, lắp ráp và viết phần mềm đã qua bao nhiêu quốc gia, đó là những quốc gia nào trước khi đến tay người sử dụng. Bởi sự hội nhập và liên kết toàn cầu đã làm cho mọi thứ được chuyên môn hóa với từng khu vực, từng quốc gia khác nhau. Với sự phát triển của mạng lưới thông tin và quản trị mạng, con người 2 Nguyễn Đức Bình, Toàn cầu hóa và phương pháp tiếp cận nghiên cứu, NXB CTQG , tr 13 13 cũng dễ dàng quản lý thông qua mạng lưới này, dù có cách nơi làm việc nửa vòng trái đất. Số liệu thống kê về thương mại cho thấy, từ năm 1950 đến năm 1997, kim ngạch thương mại hàng hóa toàn cầu trung bình mỗi năm tăng lên 6%. Một yếu tố đáng ghi nhận nữa là sự bùng nổ các hoạt động sát nhập và thôn tính của các công ty. Theo Hội nghị Liên hiệp quốc tế về thương mại và phát triển: “tổng giá trị các phi vụ sát nhập này lên tới 411 tỷ USD vào năm 1998, có nghĩa là tăng 74% so với năm 1997 và ngay con số của năm 1997 cũng đã tăng 47% so với năm 1996”3. Như vậy, toàn cầu hóa đã diễn ra như một quá trình do nhu cầu phát triển cấp thiết do chính con người tạo ra trong một thời gian dài và bùng nổ ở cuối thế kỉ XX đầu thế kỉ XXI. Nếu nhìn từ lý thuyết, toàn cầu hóa không phải xuất hiện một cách tự nhiên mà nó phát sinh và phát triển từ chủ nghĩa tự do mới đi kèm là nền kinh tế thị trường của chủ nghĩa tư bản. Chủ nghĩa tự do mới nghĩa luôn hướng tới sự cam kết cao nhất về tự do cá nhân, niềm tin vào thị trường tự do và phản đối sự can thiệp của nhà nước trong đó. Chủ nghĩa tự do cho rằng việc can thiệp của nhà nước quá sâu vào thị trường sẽ làm cho thị trường bị trì trệ và không phát triển được đồng nghĩa với việc các yếu tố xã hội khác cũng bị suy giảm theo. Để thị trường được tự do phát triển và tự điều phối sẽ làm cho các tầng lớp trong xã hội được cạnh tranh lành mạnh, người nghèo sẽ được giàu hơn, xã hội sẽ là một xã hội dân chủ và văn minh. Các “lực lượng chính của chủ nghĩa tự do mới là IMF, WB, WTO”4. Đây chính là các tổ chức hỗ trợ cho thị thị trường, giúp đỡ cho các thị trường gặp khó khăn và bất ổn bằng cách cho mượn các khoản vay ưu đãi, các khoản trợ cấp và ràng buộc họ bởi một số các điều khoản, yêu cầu. Do đó, đây cũng 3 Roland Blum, Toàn cầu hoá, Báo cáo điều tra 1963, Quốc hội, Uỷ ban đối ngoại, 1999, tr. 7 4 George Ritzer, The globalization: The essentials, John Wiley & Sons Ltd, 2011, tr. 42 14 chính là một nguyên nhân dẫn đến việc chống đối nhằm vào các tổ chức này ở nhiều nơi trên thế giới. Vì họ cho rằng các tổ chức này đại diện cho một số nước, dùng tiền thông qua các tổ chức để buộc các nước khác phải có những điều chỉnh hay có những chính sách không hợp lý để làm lợi cho các nước thâu tóm thông qua các tổ chức kia. Nghĩa là để nhận được viện trợ từ các tổ chức, các quốc gia tiếp nhận phải tái cấu trúc nền kinh tế và xã hội của họ phù hợp với lý thuyết của chủ nghĩa tự do mới và điều này gây ra sự cưỡng ép, bất bình đẳng, thiếu dân chủ cho các nước chịu viện trợ từ các tổ chức này. Toàn cầu hóa là một xu thế khách quan. Toàn cầu hóa là một lực lượng quá đa dạng, phổ biến và mạnh mẽ đến nỗi sự sụp đổ kinh tế quy mô lớn hiện nay cũng không thể làm chậm tiến trình hay đảo chiều hoàn toàn được nó. Dù là được ủng hộ hay phê phán, toàn cầu hóa vẫn đang tồn tại. Giống như Thomas Friedman đã viết trong “chiếc cây Lexus và cây ôliu” cả “sư tử” và “linh dương” trước khi ngủ đều phải nghĩ làm sao sáng mai mình phải chạy thật nhanh, nếu “sư tử” không muốn bị chết đói vì không săn được con mồi và “linh dương” không muốn bị ăn thịt bởi “sư tử”. Mỗi con người quốc gia chỉ có thể hoặc chấp nhận toàn cầu hóa và thích nghi để có thể sống cùng với toàn cầu hóa hoặc sẽ bị toàn cầu hóa làm cho lạc hậu hơn. Mặc dù là xu thế khách quan, tất yếu nhưng nhân loại không hề đơn độc trong quá trình này. Xét về bản chất toàn cầu hóa là “quá trình tăng lên mạnh mẽ các mối liên hệ, sự ảnh hưởng lẫn nhau, phụ thuộc lẫn nhau của tất cả các quốc gia, các khu vực trên thế giới”5. Ngôi “làng toàn cầu” mà nhà văn Canada McLuhan đã từng nói đến trong những năm 1960 đang trở thành hiện thực. Những cuộc khủng hoảng tài chính 1997 hay 2008 là những ví dụ rõ nét nhất cho tính chất phụ thuộc và ràng buộc của toàn cầu hóa. Giờ đây sự khủng 5 Tài liệu tham khảo đặc biệt, TTXVN, (3/2001) tr.3 15 hoảng của một nước có thể kéo theo sự sụp đổ của thị trường chứng khoán hay nền tài chính của một quốc gia. Tóm lại, toàn cầu hóa là một quá trình xuyên suốt và phát triển mạnh mẽ nhất vào cuối thể kỷ XX và đầu thế kỉ XXI, nó đề cao phát triển theo chủ nghĩa tự do mới, và tự do thị trường . Qua đó các hoạt động thương mại được mở rộng, giao lưu trên nhiều lĩnh vực với quy mô toàn cầu. Là xu thế khách quan và phụ thuộc lẫn nhau về nhiều mặt giữa các quốc gia và khu vực trên toàn thế giới. Tới nay, định nghĩa được cho là phổ biến nhất của toàn cầu là: “Toàn cầu hóa là quá trình phổ biến các giá trị chung trên quy mô toàn cầu.” 1.1.2 Những mặt tích cực và tiêu cực của toàn cầu hóa  Xét về những mặt tích cực của toàn cầu hóa Toàn cầu hóa mang tới một sự đổi mới về kinh tế rất nhanh và mạnh mẽ so với trước đây. Mậu dịch gia tăng, dòng vốn đầu tư chảy xuyên các biên giới. Tạo ra một thị trường cạnh tranh tự do, thúc đẩy hội nhập và phát triển nền kinh tế toàn thế giới. Chính vì vậy, toàn cầu hóa đã tạo điều kiện cho các nước đang phát triển có cơ hội được thử sức mình ở sân chơi lớn với quy mô toàn cầu. Sự hội nhập kinh tế toàn cầu mang tới những ưu đãi hấp dẫn cho các khu vực, quốc gia. Việc tham gia các tổ chức, nhóm, hiệp hội là cơ hội để các nước kém phát triển, đang phát triển nói lên những quan điểm, ý kiến, quyền lợi chính đáng của mình và nhận được sự ủng hộ của các nước trong hội, nhóm, tổ chức đó. Toàn cầu hoá kinh tế mở ra khả năng cho các quốc gia chậm phát triển nhanh chóng tham gia vào hệ thống phân công lao động quốc tế, từ đó hình thành một cơ cấu kinh tế – xã hội, đẩy nhanh, rút ngắn tiến trình hiện đại hoá. 16
- Xem thêm -

Tài liệu liên quan