Tài liệu Phòng ngừa rủi ro trong quá trình tự do hóa tài chính ở việt nam

B(l GIAO DVC VA DAO T ~0 TRUONG D~I HQC KINH TE TP.HO CHi MINH .. ... t DS tai KCKH cap Trtrcrng: . ·-' PBONG NGUA RUI RO TRONG QUA TRINH TV no noA TAI cniNH avi~T NAM • BQ GIAO DVC eAo T~O ! TRLIONG D~l HQC KINH TE TP.HCM. Ma s6: cs - 2006 - 07 THUVIEN )/16/f-J3 .. Chu nhi~m d8 tai: ..... ; '.1 " . THS. NGUYEN KHAC QUOC BAO· Thanh vien: .. "' "' THS. HO QUOC TUAN DH. Kinh tJ TP.HCM THS. TON THAT DIEN KHOA NH TMCP Xudt Nh(lp Khdu - EXIMBANK Vi?t Nam TP. I-Ib Chi Minh 2007 I. C6 th~ d~ dang nh~n thdy r~ng hi~rt nay Vi~t N am dang & trong cao di~m cua 19 trinh h9i nh~p kinh t~ qu6c t~,. d~c bi~t hi qua trinh tv' do h6a tfti chinh. "M& cua" nghia la d6n nh~n nhung ca h9i m6i nhung di kern la nhung rui ro tang len. Cac ly thuy~t kinh di~n vS tv do h6a tai chinh dSu cho r~ng cac h~ th6ng tai chinh c6 tinh tv do h6a cang cao se cang lam tang tinh "d~ bj t6n thuang". Nghia la cac nSn kinh t~ d6 sed~ hdp thu nhllng cu s6c tir thj trucmg ben ngoai va bj khu~ch d~i b&i nhung y~u kern hay thdt b~i tir chinh sach kinh t~ vi mo trong nu6c, d~n d~n nhung cu9c d6 va hay khung hoang tai chinh nhu da xay ra & Chau A nam 1997. Cac tai li~u va cong trinh nghien c(ru v€ tv do h6a cho d~n khung tai chinh, du6i nhi~u g6c d9 ti~p c~n khac nhau ca trong nu6c va th~ gi6i c6 kha nhiSu va rdt phong phu v€ m~t n9i dung. Tuy nhien vfin cAn c6 m9t cong trinh di sau vao nghien c(ru m9t each c6 h~ th6ng cac vv d6 va trong qua trlnh tv' do h6a tai chinh da xay ra tren th~ gi6i d~ c6 th8 khai quat thanh nhfrng bai hQC kinh nghi~m, Ca thanh cong l~n thdt b~i trong chinh sach kinh te vi mo d~ dua ra nhfrng giai phap phong ngira rui ro trong qua trinh tv do h6a tai chinh cua Vi~t Nam. Quan trQng la hO'llla nhfrng giai phap d6 se gop phftn lam n€n tang d~ xay dl,lng m9t 19 trinh tv' do h6a va phat tri~n thi truemg tai chinh 6n djnh va hi~u qua. Dl,fa vao y tu&ng t6ng hqp cac bai nghien c(ru, bao cao va tai li~u chuyen vS tv do h6a tai chinh cua cac t6 chl'rc kinh t~ qu6c t~ nhu Ngan hang th~ gi6i, Quy tiSn t~ th~ gi6i, Ngan hang phat tri~n Chau A, Chuapg trinh phat tri~n cua Lien Hi~p Qu6c; dbng thai l~t l~i cac cu9c khung Uti chinh da tung xay ra trong ljch sir nhu khung hoang & Chau My Latin nam 1994, a Nga va Brazil nam 1998, Khung hoang tai chinh Chau A nam 1997, khung hoang & Achentina nam 2002 va gftn nhdt Ia cu9c khung hoang tinh thanh khoan tren thi truang tin dvng thfr cdp cua My nam 2007 d~ rut ra nhung bai h9c kinh nghi~m, ca thanh cong 1~n thfit b~i; trong khi d6, d\fa vao nhung phan tich, danh gia v€ thvc tr~ng kinh t~ hi~n t~i cua Vi~t N am d~t trong xu huang h9i nh~p va to an cftu h6a 11 kinh t~ rna chu y~u la 19 trinh tl,l' do h6a tai chinh cua Vi~t Narn d~ dua ra nhung dv bao vS nhfrng rlii ro va xay dl,l'ng h~ th6ng giai phap phong ngira, d6ng thai dua ra rn<)t s6 gqi y v8 rn~t chinh sach kinh t~ la rn\lc dich nghien c(ru cua chung toi khi thl,l'c hi~n d8 tai nghien cfru khoa hQc cAp Truong: ''PHONG NGUARIDRO TRONG QUA TRiNH WOO HOA TAl CHiNH Ovq:TNAM'' DS tai ngoai phdn chuang nhu sau: rna ddu, k~t lu~n va ph\1 1\lC bao g6rn 75 trang, dugc b6 C\}C thanh 4 Chuang 1 (18 trang) : Khung nghien cU'u vJ fl! do h6a ted chfnh Chuang 2 (1 0 trang) : Rid ro trong qua trinh fl! do h6a tai chfnh -Itch sic va kinh nghi~m Chuang 3 (29 trang) : Dt! bao rid ro fl! do h6a tai chfnh tic th11c trc;zng kinh ti Vi~t Nam Chuang 4 (23 trang): Phong ngita rili ro trong qua trinh (lfdo h6a tai chfnh a Vi~t Nam 111 MUCLUC • • ' Lai rna dau ........................................................................................................................ i Mvc Ivc ........................................................................................................................... 111 Danh ffi\}C cac hinh .......................................................................................................... v Danh ffi\}C cac bang ......................................................................................................... vi , ' Danh ffi\lC cac tir viet tat ................................................................................................ vii Chtr«ng 1: Khung nghien cll'u v~ tt.r do h6a tai chinh ................................................ 1 1.1 Kim ham tai chinh va t\I do h6a tai chinh.................................................................. 1 1.1.1 Kim ham tai chinh .. .. .. .. .. ... .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. ... ... .. .. .. .. .... .. .. .. ... ... .. .. .. .. .. .. .. ... 1 1.1.2 Chi~u sau tfli chinh ......................................................................................... 2 1.1.3 Cac n()i dung ca ban cua tl,I do h6a tai chinh ................................................. 3 1.2 Tl,I do h6a tai chinh va nhftng rui ro ti~m An ............................................................. 4 1.2.1 T~i sao khung ho{mg tfti chinh thubng theo sau tl,I do h6a tai chinh? ............ 4 1.2.2 Tl,I do h6a tai chinh va S\f mong manh v~ tai chinh ....................................... 6 1.2.3 Cang th~ng tai .chinh ...... :·................................................................................ 7 1.2.4 Khai ni~m va cac ca ch~ truy~n d()ng khung hoang tai chinh ........................ 9 1.2.5 Nguyen nhan cua khung hoang tai chinh ..................................................... 14 1.2.6 Cac h~u qua cua khung hoang tai chinh ....................................................... 15 ChtrO'ng 2: Rui ro trong qua t~inh tl}' do h6a tai chinh -lfch sti' va kinh nghi~m .. 19 2.1 Nhftng V\1 d6 va trong; qua trinh tl,I do h6a tai chinh tren th~ gi6i.. ......................... 19 2.1.1 Mexico 1994 .................................................................................................. 19 2.1.2 ChauA 1997 ................................................................................................. 19 2.1.3 Nga va Brazil 1998 ....................................................................................... 19 2.1.4 Achentina 2002 ............................................................................................. 22 2.1.5 Khung hoang thi trubng til) d\lng thu clip My nam 2007 ............................. 23 2.2 Muai bai h<;>c kinh nghi~m cho Vi~t Nam tir cac cu()c khung hoang ...................... 26 ChtrO'ng 3 : D\I' bao rui ro t\r do h6a tai chinh tir tht.rc tr~ng kinh t~ Vi~t Nam .... 29 3.1 Thl,Ic tr~ng kinh t~ Vi~t Nam giai do~n 2001 - 2007 .............................................. 29 3 .1.1 Tang tnr&ng kinh t~ va l~m phat .................................................................. 29 3.1.2 Chinh sach tai kh6a va tham h\lt ngan sach ................................................. 30 iv 3.1.3 Chinh sach lai sudt.......................... .. ....... .................................... ........ ........ 3 5 · ' ho.:.1· do'· ' can " t'm· kho an · vang - 1a1· ............................................. . 37 3. 1.4 Ty· g1a m va' can 3.1.5 Chinh sach ki~m soat v6n ............................................................................. 40 3.1.6 "Sue khoe" cua h~ th6ng ngan hfmg ............................................................ 44 3.2 Nhfrng nii ro trong qua trinh tt;r do h6a Uti chinh 6 Vi~t Nam ................................. 45 , ' 3.2.1 Rui ro til' "sue khoe" cua nen kinh te ........................................................... 45 3.2.2. Rui ro til' tinh bdt 6n cua TTCK .................................................................. 49 .. ro t'u S\f "1"ay n h'" ' qua't' 323R • . UI 1em" cua rmhh"'nh" 91 ~p ......................................... . 51 Chll'O'ng 4: Phong ngira rrd ro trong qua trinh tv do boa tai chinh lr Vi~t Nam ... 53 4.1 Quan di~m v~ 19 trinh t¥ do h6a t~ti chinh va h9i nh~p kinh te ............................... 54 4.2 T¥ do h6a tai chinh theo m9t 19 trinh th~n trQng va an toan ................................... 59 4.3 Ca1 thi¥n sue kh oe cua nen ta1 chmh quoc g1a ..................................................... 60 , ' ' d/... , . , 4.3.1 Dam bao an toan 01 VOl cac can dm1on ..................................................... 60 7 • • " '' , 9 ,, ' ).. ' • , /.. 1'\ /... • , 4.3.2 Chinh sach tai kh6a ...................................................................................... 61 4.3.3 Chfnh sach vay nq ........................................................................................ 62 4.3.4 Cai each h~ th6ng ngan hang va cac dinh che tai chinh trung gian ............. 62 4.3.5 Ki~m soat thi trubng tai chinh ...................................................................... 63 4.4 Xay d¥ng cache giam sat tai chinh ......................................................................... 63 4.4.1 Giam sat ho~t d9ng cua h~ th6ng trung gian tai chinh ................................. 64 4 .4 .2 a·,tams at ta1, · ch'Inh t1en · ;\ t¥:. VI- mo" ................................................................. .. 64 4.5 M9t s6 gqi y v~ m~t chinh sach ............................................................................... 67 Ket 1u~n ......................... .-................................................................................................... 75 Danh mvc tai li~u tham khao .. ~: ..................................................................................... 76 Ph1,1 11,1c 1: Minh hQa th\fc te m6i quan h~ gifra t¥ do h6a tai chinh va khung hoang tai chinh a cac nu&c tren the gi&i.. ........................................................... 79 . ' Phvl\lc 2: Nhfrng bai hQc cho Chau A til' khung hoang Mehico ................................... 84 Ph1,11vc 3: Muai bai hQc kinh nghi~m tieu c\fc cho Vi~t Nam rut ra tu cac cu9c khung hoang tai chinh ........................................................................................... 90 v DANH MUC CAC HINH • Hinh 1.1: Mo hinh khung hmlng ti€n t~ thS h~ thu nhftt.. .............................................. 10 Hinh 1.2: Mo hinh khung hoang ti€n t~ thS h~ thu hai (Mo hinh ky vQng xoay vong) ....................................................................... 11 Hinh 1.3: Mo hinh khung hoang ti€n t~ thS h~ thu ba ................................................... 12 Hinh 3.1: Ca cftu GDP Vi~t Nam nam 2006 ................................................................. 30 Hinh 3.2: Di~n biSn l~m phat aVi~t Nam giai do~n 2003-2006 ................................ 30 Hinh 3.3: Di~n biSn l~m phat trong nam 2007 (TAng c1,1c Th6ng Ke) .......................... 31 Hinh 3.4: Di~n biSn lai sufit giai do~n 2000-2004 ...................................................... 35 Hinh 3.5: Di~n biSn lai sufit tren thi tru6ng lien NH trong nam 2007 ........................... 36 Hinh 3.6: Di~n biSn ty gia USD/VND trong nam 2007 ................................................ 37 Hinh 3.7: Tai khoan vang lai Vi~t Nam 2004- 2006 .................................................... 38 Hinh 3.8: Dt! tru ngo~i h6i cua Vi~t Nam tinh dSn dAu nam 2007 ................................ 40 Hinh 3.9: Danh gia v€ th~ chS chinh sach qu6c gia ....................................................... 46 Hinh 3.10: Di~n biSn chi s6 VN-Index tir nam 2004 dSn nay ....................................... 49 Vl DANH MUC cAc BANG • Bimg 1.1: Chi phi tai ca cAu khu vvc tai chinh va cac khoan cho vay khong c6 IQ'i tuc ..... ...... .... .. .. .. ... .. ... ...... ... ... ... .. .. ... ... ...... .............. ... ......... ..... 16 Bimg 1.2: Thi~t h?i v~ san luQ'llg do khung hoang so v6ixu hu6ng tang tru6ng ........ 17 Bang 1.3: Ty 1~ thAt nghi~p t?i cac nu6c Dong NamA nam 1997- 1998 .................... 18 Bang 1.4: Ngheo kh6 tang do khung hoang .................................................................. 18 Bang 3.1: T6c d() tang tru6ng GDP giai do?n 2001-2006 (Dan vj: %) ...................... 29 Bang 3.2: Can din tai kh6a Vi~t Nam giai do?n 2001-2007 (dan vj:% GDP) .......... 33 Bang 3.3: Bu d~p b()i chi NSNN (Dan vi: ty d6ng) ...................................................... 34 Bang 4.1: L() trinh tv do h6a tai chinh d~ xuAt cho Vi~tNam ..... ;................................. 58 Vll DANH MUC C..t\c TUVIET TAT • ADB : Ngan hang phat tri~n Chau A DNNN : Doanh nghi~p nha nu6c DTNN : Dfiu tu nu6c ngoai FDI : D~u tu trgc tiSp nu6c ngoai GDP : TBng thu nh~p qudc dan IMF : Quy tiSn t~ thS gi6i NAFTA : Khu vgc m~u djch tg do B~c My NHNN : Ngan hang nha nu6c NHTM : Ngan hang thuang NHTW : Ngan hang trung uang NSNN : Ngan sach nha nu6c TTCK : Thi truang ch(rng khoan UNDP : Chuang trinh phat tri~n cua Lien Hi~p Qudc UBCKNN : Uy ban ch(rng khoan Nha nu6c VND : Vi~t Nam dbng WB : Ngan hang th8 gi6i WTO : TB chuc thuang m~i th8 gi6i m~i PhOng ngira rui ro trong qua trinh f\r do h6a Uti chinh a Vi~t Nam 1 Chuung t·· Khung nghien cuu v~ tu·do hoa tai chfnh • " ... Vi?c toim cdu hoa dii din khong co nghia lit chimg ta chi vi?c ngbi nhin trong lite bdy de thit huy di?t chitng ta ... Thach tht'rc cho Chau A khong phai lit giai quyit khai ni?m toitn cdu hoa hi?n nay nhu thi nito mit la lam cho no wJn hanh va huang l(li tit no. Thach thuc cho Chau Ala tt;to anh huang len tu duy vJ toan cdu hoa, tai dtnh hinh no, giam thiiu kha nang no di sai l?ch va phd huy nJn kinh ti cua cdc qu6c gia ..." (I) " ... Di bi?n h9 cho nhung tri hoiin trong tiin trinh a6i mai va h9i nh(ip, cdc l(ip lu(in thuang la "phai a&i mai va h9i nh(ip theo kidu Vi?t Nam ". Kidu tu duy nay vo cimg bdt l(li. D6i m&i ad h(li nh(ip vao nJn kinh ti toan cdu phai tuan thu nhilng quy tdc {rng XU chung CUa san chai khu VlfC va thi giai ... " (2) 1.1 Kim ham titi chinh va trr• do boa tai chinh Hftu h€t die nha kinh t€ hQc di tien phong trong linh V\fC nghien c(ru v~ tl,l do h6a tai chinh d~u chQn each ti€p c~n vfin d~ tir khia qmh nguqc l~i, cai rna hQ gQi la "kim hiim tili chinh" (J). Thu~t ngu kim ham tai chinh mangy nghia tuang phfm v6i tl,l do h6a tai chinh. N€u xettheo nghia d6 thi tl,l do h6a tai chinh la qua trinh x6a bo nhung kim ham va rang bu()c v~ m~t tai chinh, hay n6i each khac tl,l do h6a tai chinh la qua trinh d~ cho cac cong C\1 ctla chinh sach ti~n t~ duqc v~ hanh thea ca ch€ thi truang. Vi v~y, chung toi cling ch<;>n each ti€p c~n vftn d~ la di tir kim ham tai chinh d€n tg do h6a tai chinh va khung hoang tai chinh. 1.1.1 Kim ham tai chinh Edward Shaw va McKinnon (1973) daly giai cho thu~t ngu kim ham tai chinh hay con gQi la ap che tai chinh r~ng: N€u Chinh phu cac nu6c danh thu€ ho~c bop meo thi truang v6n b~ng each sir dvng cac cong C\1 nhu t)r 1~ dl,l trfr b~t bu()c cao, cac t6 chuc tin dl,lng duqc chuyen mon h6a va ap dl,lng muc trftn lai suftt ti~n giri va cho vay v.v. thi n~n kinh t€ nu6c d6 duqc coi la hi kim ham ve m~t tai chinh. 2 Mahathir Mohamad -- nguyen Thu tucrng Malaysia, trich trong bai diSn van phat biau t~i DiSn dan Kinh t~ Th~ gicri (World Economic Forum), New York, 03/02/2002. PGS.TS. Trdn Ng9c Tha, "Kinh t~ Vi~t Nam tren duemg h9i nh~p- Qmin ly qua trinh tv do h6a tai chinh", NXB Th6ng Ke, 03/2005. Nhu McKinnon (1973), Edward Shaw (1973), Fry (1988) va Roland Clark (1996). PhOng ngira nii ro trong qua trinh tt.r do h6a Uti chinh aVi~t Nam 2 Theo McKinnon, h~ th6ng Uti chinh bi kim ham b6'i ba kh6i chinh: Khlii thll' nhdt, B<) Uti chinh thong qua h~ th6ng ngan hang d~ bu d~p cho cac thi~u hvt trong ngan sach b~ng each bu()c cac t6 chtrc nay mua nhi~u cong trai chinh phu Hii suAt thAp du&i danh nghia ho~c ban cong trai cho ngan hang trung uang d~ lAy ti~n tlV'c ti~p. KhtJi thll' hai, NHTW v6i nhi~m V\l huy d()ng v6n t~p trung nh~m dap trng nhu cAu v~ v6n tai trq cua kh6i thtr nhAt. Nhi~m V\l nay duqc th1,1'C thi b~ng hai each: ( 1) danh thu~ vao nhu cAu gui ti~~ hay cac tai khmin ti~n gui thong qua mire dg trfr b~t bu()c cao; (2) danh thw~ vao nhu cAu gift ti~n m~t thong qua thu~ l;;tm phat (phat hanh ti~n thua trong luu thong). KhtJi thll' ba, cac NHTM va cac t6 chtrc huy d()ng ti~n ti~t ki~m huy d()ng v6n ti~t ki~m trong dan, nh~m th1,1'c hi~n nhi~m vv kep: (1) t;;to nen ngu6n thu thu~ qua d6 NHTW c6 th~ danh thu~ vao cac tai khoan ti~n gui; (2) ti~n hanh cho vay tin dvng d€ t6n t;;ti. Cac k~t qua nghien c1ru cho thAy nhi~u nu&c dang phat tri~n, thubng Ia cac nu6c Chau My La-tinh, Chau A va Chau Phi da th1,1'c hi~n cac chinh sach kim ham tai chinh. Edward Shaw va McKinnon da due k~t cac tac d()ng tieu cgc cua kim ham tai chinh nhu: can tr6' s·lf phat tri€n cua h~ th6ng tai chinh theo chi~u sau, khong lam tang tru6'ng v6n ddu tu vi kha nang huy d()ng ti~t ki~m bi h;;tn ch~, ti~n t~ bAt 6n dinh va cac tai si'm tai chinh khong c6 tinh thanh khoi'm v.v. Va hai ong cling da di tien phong trong vi~c ly thuy~t ro rang cho nhung lu~n di€m ling h() r~ng t\1' do h6a tfti cung cAp m()t ca chinh Ia m()t bu&c di tAt y~u cua qua trinh phat tri~n kinh t~. sa 1.1.2 Chi~u san tai chinh McKinnon dad~ c~p nhi~u d~n thu~t ngu "chiiu siiu titi chinh" (financial deepening) khi nghien c1ru v~ t1,1' do h6a tai chinh. Theo ong, chi~u sau tai chinh la thu~t ngu dung d~ chi qua trinh phat tri~n cac trung gian tai chinh, ch~ng nhfrng bao g6m ca qua trinh t1,1' do h6a khu V\l'C ngan hang rna con cao han th~ nfra, thu~t ngfr chi~u sau tai chinh con lien quan d~n vi~c phat tri~n m()t thi trubng c6 phi~u va trai phi~u nang d()ng. McKinnon da chung minh r~ng qua trinh t1,1' do h6a tai chinh va vi~c ap dvng lai suAt th1,1'c duang la nguyen nhan ddn d~n chi~u sau tai chinh thong qua vi~c phan tich ty s6 M3/GNP (M3: la cung ti~n m& r()ng), ty s6 M3/GNP cang cao thi chi~u sau tai chinh cang dang k~ . Ty s6 M3/GNP cao cho thAy m()t dong v6n th1,1'c sg cua cac quy c6 kha nang cho vay trong nu&c dung d~ tai trq cho cac dg an dAu tu m&i. Tuy nhien, v~ m~t ly lu~n l~n th1,1'c ti~n vdn con t6n t;;ti m()t cau hoi, chi~u sau tai chinh la nguyen nhan ddn d~n k€t qua trong tang tru6'ng GDP hay nguqc l;;ti chi~u sau Uti chinh dan gian chi la k€t qua sau d6 cua ty ~~ tang truang trong san luqng th1,1'C rna ty ~~ tang truang trong san luqng thvc l;;ti la k~t qua 6' dau d6 tu nhung chinh sach kinh t~ vi mo khac cua Chinh phu. vAn d~ nay t;;tm thai duqc ly giai phAn nao thong qua phan tich h6i quy cua Fry 4 vao nam 1988 v&i k~t qua lai suAt thvc tang 1% se dfin d~n GDP thgc tang 2,592% < ). 4 Chu y r~ng m6i lien M tucrng quan nay khong nhfit thi~t phai la m6i quan h~ nhan qua. Phong ngira rui ro trong qua trinh tv' do h6a tl1i chfnh aVi~t Nam 3 Theo McKinnon va Shaw thi n€u nhu nhfrng kim ham tai chinh duqc thao gO', hay n6i each khac hai ong am chi r~ng t\1' do h6a tai chinh dUQ'C th\l'C hi~n cling v6i S\l' V~n hanh hi~u qua cua h~ th6ng ngan hang thi se lam gia tang chi~u sau tai chinh. 1.1.3 Cac n{)i dung CO' ban cua tl}' do h6a tai chinh T\l' do tai chinh la qua trinh chuy~n d6i tu h~ th6ng tai chinh duqc di~u ti€t ml)t each ch~t che va cung nh~c b~ng cac cong C\1 hanh chinh m~nh l~nh la chu y€u sang h~ th6ng tai chfnh dUQ'C di~u ti€t linh hoc;tt b~ng cac cong C\1 kinh t€, dlJa tren cac y€u t6 CUa Ct h~ th6ng tai chinh v~n hanh hi~u qua vfin chua duqc thiet l~p hoan chinh. Nhfrng kham pha nay lam phat sinh diu hoi: phai chang nhilng l9'i fch cua tl! do hoa ted chfnh vbn tfU(J'C ghi nhqn n6i bqt trong ted fi?u nghien Clru se khong au ad bu adp cho cai gia phai tra cua tinh trc;mg dl bj t6n thucmg truac cac cu(Jc khung hoang ngan hemg? Lai giai dap dAy du va ro rang cho diu hoi phuc t~p nay vuQ't ra ngoai ph~m vi cua nhung nghien ctru hi~n nay tren thS gi6i. Tuy nhien, b~ng sir dvng t~p hqp s6 li~u, Kunt va Detragiache da c6 g~ng lam sang to doi chut m9t khia c~nh cv th~ cua vAn d8, d6 la imh huang cua do h6a tai chinh va khung hoang ngan hang d6i v6i phat tri~n tai chinh va tang truang: w Thu nhAt, hQ da chung minh r~ng phat tri~n tai chinh c6 tuong quan d6ng bien v6i tang truang san luqng trong mfiu quan sat cua hQ, kh~ng dinh cac kSt qua cua King va Levine (1993). Thu hai, hQ da nh~n thAy r~ng dva tren di8u ki~n la khong c6 khung hoang ngan hang, nhfrng qu6c gia rna a d6 CaC thj truang tai chinh dUQ'C t\1' do hoa Se CO S\f phat tri~n tai chinh cao hon so v6i nhfrng qu6c gia rna thi truang tai chinh bi ki~m soat bai Chinh phu. Tuy nhien, nhfrng qu6c gia vira c6 tv do h6a tai chinh vira c6 khung hoang ngan hang thi se c6 muc d9 phat tri~n tai chinh g~n nhu khong khac v6i nhfrng qu6c gia khong tv do hoa tai chinh d6ng thai cling khong c6 khung hoang ngan hang. Nhu v~y, fmh huang rong d6i v6i tang truang kinh tS thong qua phat tri~n tai chinh trong truang hqp tren se g~n nhu la b~ng khong v8 m~t y nghia th6ng ke. D~ tim hi~u vAn dS nay m9t each tri~t d~ han nfra, A.D. Kunt va E. Detragiache chia mfiu phan tich ra thanh nhfrng qu6c gia bi kim ham tai chinh m~nh vao thai di~m tv do h6a va nhfing nu6c bi kim ham tai chinh ySu hay duqc tv do hoa vS tai chinh hon. Trong d6, tinh tr~ng kim ham tai chinh m~nh duqc xac dinh bai lai su~t tht,rc am, con tinh tr~ng kim ham tai chinh ySu duqc xac dinh bai lai suAt thvc duang trong giai do~n tru6c khi tv do h6a. Sau d6 A.D. Kunt va E. Detragiache thvc hi~n nhung ki~m djnh gi6ng nhu mo ta tren day cho hai m~u nay. D6i v6i nh6m qu6c gia bi kim ham tai chinh ySu, ket qua tuang tt,r nhu kSt qua nguyen thuy tru6c khi duqc chia lam hai. Nguqc l~i, nhfrng nu6c bi. kim ham tai chinh m~nh, tg do h6a tai chinh se di kern v6i phat tri~n tai chinh cao hon, ngay ca lc.hi c6 m(lt cu<)c khung hoang ngan hang dien ra. Cac phat hi~n nay da cho thAy: "Ti! do h6a ted chfnh co thd co m9t tac a(Jng tfch qrc tlbi vai tang truang kinh ti thong qua phat tridn tili chfnh tgi nhfmg nuac tlu(J'c tl(lc trung bai s{t kim ham ted chfnh mgnh, cho. d1'J chting c6 thd lam gia tang them tinh trgng m6ng manh vJ tai chfnh". · 1.2.3 Cang thing titi chinh D~ c6 m<)t citi nhin t6ng quan han v8 khung hoang tai chinh, chung ta hay l~t nguqc thai gian l~i giai do~n tru6c khi xay ra khung hoang tai chinh. RAt nhi8u nghien ciru PhOng ngira rui ro trong qua trinh t\I do h6a Uti chinh aVi~t Nam 8 tlwc nghi~rn chung rninh rilng trong gian dol;ln nay thi trubng tai chinh cua cac qu6c gia dang (J trong tinh trl;lng "ciing thlmg tlti chinh". V~y ding thing tai chinh la gi? D6 la hi~n tuqng rna h~ th6ng ngan hang vdn ti~p tt,tc rn6 cfra hol;lt d{)ng nh~n ti~n gfri va tni ti~n rut cho nguai gfri ti~n, d6ng thai cho vay theo thong I~ nhung th\Ic chAt la ngan hang da mAt kha nang tra nq rna khach hang chua nh~n ra, tuc la t6ng tai san cua ngan hang nh6 han t6ng ngu6n v6n d6i v6i nhfrng nguai gfri ti~n. V a dau la nguyen nhan gay ra hi~n tuqng tren? Thti' nhdt, ttidu kifn kinh ti vi mo xiiu dido chu kjJ kinh ti va nhtrng cu sJc til' ben ngoai gay ra cho khu v{l'c siin xuiit hang hoa va djch v{l. Trong giai dol;ln "di len" cua chu ky kinh t~, khi ddu tu Va san luqng gia tang, ky VQng V~ lqi t(rc ddu tu tang theo nen nhi~u nha ddu tu s~n sang ddu tu vao cac d\f an c6 d{) rui ro cao va s~n sang dung cac khoan vay ng~n hl;ln dS tai trq cho nhung d\I an dai hl;ln. Tir d6 cang c6 them nhi~u nguai di vay nhim trang trai cho cac khoan nq hi~n tl;li cua minh. Tuy nhien, khi gdn dl;lt d~n dinh cua chu ky kinh t~, Uti suAt se tang, m{)t phdn do cdu tin dt,mg it nhi~u khong co gian theo Hli suAt va phdn khac la do du cdu tin dt,mg. K~t qua, nhi~u nguai thfty khong con kha nang tra nq, hQ b~t ddu g~p kh6 khan v~ dong ti~n cua minh va keo deli thai hl;ln tra nq cho nhung nha ddu tu khac, gay ra hi~n tuqng kh6 khan tai chinh tren di~n r{)ng. Han nua, trong giai dol;ln "di len" cua chu ky kinh t€, gia tai san nhu d§.t dai hay c6 phi~u tang nhanh. Di~u nay lam tang gia tri cua cac khoan th€ chAp v6n vay. Dbng thai dlng gay ra hi~n tuqng bung n6 ddu ca vi nhung khoan Uii v6n c6 duqc do so hilu cac Uti san vuqt xa lqi nhu~n tir hol;lt d{)ng san xuAt kinh doanh. Do d6 nhfrng nguai di vay s~n sang b6 v6n vay vao cac hol;lt d{)ng ddu ca nay ngay ca khi Hii suAt di vay vuqt xa Hii suAt c6 thS c6 trong khu V\fC san xuAt hang h6a. D€n khi giai dol;ln "di xu6ng" cua elm ky kinh t~, gia cac tai san CO XU huang giam va ngay cang giam ml;lnh, nq khe dQng se ddn ddn ch6ng chAt. Ngan hang se lam vao tinh trl;lng "cang thing tai chinh" va b~t ddu th~t ch~t cac khoan cho vay, di~u nay cang gop phdn lam giam san luqng, vi~c lam va tang them kh6 khan cho kha nang tra nq cua nha ddu tu. Nhu v~y, kha nang d~ d6 va cua thi trubng tai chinh khi c6 cac cu s6c ben trong hay ben ngoai tac dQng tuy thu{)c rAt 16n vao phan (rng cua ngan hang va cua cac CO' quan c6 ch(rc nang giam sat tru6c muc dQ rui ro ngay m{)t Ian han cua nguai di vay, c{)ng v6i S\I bung n6 gia tai san do hOI;lt d{)ng ddu CO'. Thti' hai, CO' ciiu va /tanh vi cua thj tnrllng tin d{lng, do /a cdc khuyit tQi cua tltj trzrllng vi hifn ttr(fng /{fa chpn ngtr(fc va l(fi d{lng b.iio liinh, cJ y /am liiu. Khi nha ddu tu vay nq g~p kh6 khan tra nq, lam tang rui ro tin dt,mg nhung ngan hang vdn ti~p tvc cho hQ vay 6 rnuc lfii suAt cao v6i- ky v<;mg la r6t cu{)c hQ c6 the h6i phvc va tra duqc nq. Han nfra, ngan hang cling khong mu6n cho ben ngoai bi€t la ngan hang c6 nhfrng m6n nq khong thu h6i duqc, lam giam kha nang thanh toan cua ngan hang, gay ra tam trl;lng lo sq cho nguai gfri ti~n. Di~u nay di nguqc v6i nguyen t~c phan tan rui ro trong hol;lt dQng cua ngan hang va iam cho nhfrng nha ddu tu lanh rnl;lnh khong vay duqc v6n ho~c hQ khong chAp nh~n vay v6i Hii suAt qua cao do ngan hang dua ra vi ngan hang khong the phan bi~t duqc dau la khach hang lam an t6t va dau la khach hang dang g~p Phong ngira rui ro trong qua trinh tv' do h6a tlii chfnh &Vi~t Nam 9 kh6 lilian tai chinh. K~t qua, dfin d~n hi~n tuqng t~p trung v6n vay trong tay nhfrng ngm)'i vay v6n hi~n t~i khong c6 kha nang tn't nq. Cu nhu v~y, vi~c "phan b6 tin dvng sai" rai vao cai vong lfin qudn ngay cang nghien trQng han. D6ng thai, khi nguai di vay dang kh6 khan tai chinh vay v6i H'ii suit cao thi hQ se hanh d<)ng theo each ngay cang li~u linh vi mu6n thu v~ lqi rue 16n han nh~m trang tn'ti cho nhung khoan Hii ngay cang ch6ng chit. Nhu v~y, quy~t dinh cho vay sai va vi~c sir d\lng v6n vay li~u linh, sai m\}e dich da dfin d~n tinh tr~ng cang thAng tai chinh cho h~ th6ng ngan hang. Thtr ba, S(l' thay a6i chinh sdch. N~u NHTW th~t ch~t cung ti~n qua mfrc, thi NHTM se thi~u h\lt d\1' tru so v&i muc b~t bu<)c, do d6 hQ phcli ban b6t tai san va vi th~ ghi tai sim se giam va lai suit tang, ni~m tin vao h~ th6ng ngan hang se bi tbn thuang. 1.2.4 Khai ni~m va cac CO' ch~ truy~n d(>ng khting hoang tai chinh Nhu v~y qua· hai n<)i dung vira trinh bay a tren, sv mong manh v~ tai chinh va cang thAng tai chinh, c6 th~ n6i d6 la nhfrng dfru hi~u hay ngu6n g6c cua di~u t6i t~ nhit, khung hoang tai chinh; Khung hoang tai chinh, m<)t each tbng quat duqc hi~u la sv xfru di m<)t each ro rang va nhanh chong cua tit ca hay h~u h~t cac nh6m chi tieu tai chinh cua m<)t n~n kinh t~ qu6c gia nhu lai suit ng~n h~n, gia tri tai san, tinh tqmg khong tra duqc nq va nhfrng thit b~i cua cac dinh ch~ tai chinh. Khung hm'tng tai chinh c6 th8 duqc bi~u hi~n du6i m<)t s6 d~ng khung hoang d~c thu sau day: · Khiing hoant~ ti~n t~ (Currency crisis), con duqc gQi la khung hoang cy gia h6i doai hay khung hoang can can thanh toan nb ra khi ho~t d<)ng ddu ca ti~n t~ dfin d~n sv giarh gia m(lt each d<)t ng<)t cua dAng n<)i t~ ho~c truemg hqp bu<)c cac ca quan c6 trach nhi~m phai bao v~ dbng ti~n cua nu6c minh b~ng each nang cao lai sudt hay chi ra m<)t kh6i luQ'llg 16n d\1' tru ngo~i h6i. Paul Krugman (1979) va sau d6 Ia Flood & Garber ( 1984) da giai thich ca ch~ truy~n d<)ng cua khung hoang ti~n t~ dl,l'a vao mo hinh ti~n t~ dan gian v6i ten gQi ly thuy~t khung hoang th~ h~ thu nhdt. Khung hoang ti~n t~ (hay khung hoang can can thanh toan) lien quan den vi~c Chinh phil khong con du d\1' trfr ngo~i t~ d~ dap ung nhu c~u sir d\lng ngo~i t~ cua cac khu V\fC khac nhau trong n~n kinh t€ va bu(lc phai pha gia d6ng n<)i t~. MQi chuy~n thuemg b~t d~u tir vi~c Chinh phu duy tri ca ch€ ty gia h6i doai c6 dinh. Chinh phu c6 th~ bao v~ ty gia nay b~ng each can thi~p vao thi truang ngo~i h6i (tf\l'c ti€p mua ho~c ban ngo~i t~). N€u c6 m(lt thi truang tai chinh phat tri~n, nghi~p V\1 nay c6 th~ duqc thvc hi~n b~ng cac ho~t d<)ng thi truemg rna hay can thi~p vao thi truang ngo~i h6i Icy h~n. Tuy nhien, vi~c bao v~ ty gia cling c6 gi6i h~n cua n6. Tru6c sue ep giam gia tri n<)i t~ (thuemg la do Chinh phu in ti~n d~ bu d~p tham h\lt ngan sach), Chinh phu phai ban ngo~i t~ d~ bao v~ cy gia. Dv trfr ngo~i h6i gH'tm va cu6i cung Chinh phu bu<)c phai chfim dlrt ty gia c6 dinh va chuy~n sang tha nbi ty gia. Di~m d~c bi~t la ngay tru6c khi dv trfr c~n ki~t, sv suy y€u cua cac y€u t6 kinh t~ vi mo can ban tr& thanh tin hi~u cho cac cu<)c tdn cong mang tinh d~u ca vao d6ng n<)i t~ va ddy nhanh khung hoang. Phong ngira nii ro trong qua trinh tg do'h6a tai chinh Hinh 1.1: aVi~t Nam 10 Mo hinh khtiilg hoang ti~n t~ th~ h~ thti' nhfit Tham hl,lt ngan sach · Tai trq b~ng each phat hanh them ti~n Sue ep len ty gia h6i doai c6 djnh Xucit phat di€m Ia cac chinh sach kinh t~ vi mo khong 6n djnh va duy tri ch~ d() ty gia h6i doai c6 djnh NHTW b{m d\f trfr ngo~i h6i d€ duy tri cy gia h6i doai c6 dinh D\1' trfr ngo~i h6isuy ., gmm . Tcin cong ddu CO' Khung hofmg ti~n t~ D\fa tren mo hinh ti~n t~ don gifm, ly thuy~t cua Krugman da ghii thich ti~n trinh d~n d8n khung hoang ti~n t~ khi Chinh phu c6 dinh ty gia h6i doai va theo du6i chinh sach kinh t8 vi mo khong mang tinh b~n vfrng. Di€m then ch6t la vi~c co ch~ ty gia c6 djnh s1,1p db va duqc thay b~ng ty gia tha n6i la m()t S\1' ki~n tcit y8u xay ra sau m()t cu()c tcin cong mang tinh ddu ca tru6c khi d\1' trfr ngo~i t~ c~n ki~t. Tuy v~y, phan tich 6 tren c6 di€m y8u la d\fa vao mo hinh vi mo dan gian, trong d6 gia dinh m<;>i d6i tuqng c6 kha nang d\1' doan hoan hao. Vi~c gia dinh hai lo~i tai san la n()i t~ va ngo~i t~ c6 nghia la Chinh phu chi c6 th€ bao v~ ty gia c6 dinh kh6i bi pha gia b~ng each tr\fC ti~p ban d\f trfr ngo~i t~. Nhfrng gia dinh dan gian cua mo hinh cho phep ta mo ta kha C\1 th€ qua trinh di€n ra khung hoang nhung ro rang nhi~u y~u t6 gay ra khung hoang ( chu khong chi latham hl,lt ngan sach) da bi b6 qua. Mo hinh khung hoang ti~n t~ cua Krugman (1979) dua ra m()t each giai thich kha thuy~t phl,lc v~ qua trinh S\IP d6 cua ty gia h6i doai c6 dinh khi d\f tru ngo~i t~ c~n ki~t. Tuy v~y, trong rcit nhi~u cu()c khung hoa~g ti~n t~ (d~c bi~t d6i v6i nhfrng n~n kinh t8 phat tri€n), Chinh phu ro rang c6 du d\1' trfr d€ bao v~ ty gia, nhung da khong lam nhu v~y. Nguqc l~i, do nhfrng m6i quan ng~i v~ tac d()ng lai sucit cao va thcit nghi~p nen Chinh phu nhi~u nu6c da tha n6i ty gia khi bi cac nha ddu co tcin cong. Vi v~y, Obsfdd da phat tri€n mo hinh khung hoang ti~n t~ th8 h~ thu hai (mo hinh kY v9ng xoay vong). Theo ong, vi~c quy8t dinh bao v~ ty gia h6i doai c6 djnh c6 ca lqi ich va chi phi. D(rng tru6c sue ep phai tha n6i cy gia, n8u Chinh phu quy8t dinh bao v~ ty Phong ngira nii ro trong qua trinh t\1' do h6a tai chinh aVi~t Nam 11 gia c6 djnh thi lqi ich c6 duqc se la uy tin v€ chinh sach trong dai h~n. Nhung vi~c bao v~ ty gia t~o ra nhung tac d<)ng tieu ClJC t6i n€n kinh t~ n<)i dja vi thubng thi Hli suftt phai tang len. Lai suftt tang, tru6c het lam suy giam tang truang kinh te va gay ra thftt nghi~p. Tac d<)ng nfra la d6i v6i h~ th6ng ngan hang, lai suftt cao bu<)c cac ngan hang phai tra Hli cao hon cho ti€n girL Nhung d6i tuqng vay nq theo lai suftt tha nbi se g~p kh6 khan v€ kha nang thanh toan. Ty 1~ nq kh6 doi va tinh tr~ng va nq vi the gia tang lam anh huang t&i kha nang vfrng m~nh v€ m~t tai chinh cua ca h~ th6ng ngan hang. Hinh 1.2: Mo hinh khung: hoang ti~n t~ th~ h~ thll' hai (Mo hinh ky vQng xoay vong) Ky v(mg thj tnrifng: Chinh phu c6 the rai bo ty gia c6 djnh de thvc hi~n chinh sach kinh te khac (nhu giam thftt nghi~p) KY VQNG XOAY VONG a+--------------------------~~ TAn cong xay ra t!;\O ky VQng dbng n{)i t~ c6 th8 hi pha gia va lam tang lai sufit Chinh phu thfty lai suAt tang len gayanh huang xAu den tang truang va tinh tr~ng thAt nghi~p nen tha nbi ty gia Dung tru&c sv can d6i gifra lqi ich va chi phi, Chinh phu c6 the ll,la chQn bao v~ ty gia h6i doai hay tha nbi ty gia. Cac nha d~u c6 cilng c6 hai Iva chQn: ho~c la tAn cong vao dong n<)i t~ ho~c la khong. Neu thAy t~i m<)t thai diem nao d6, vi~c bao v~ cy gia c6 dinh t~o nen nhfrng chi phi kinh te qua l&n thi cac nha d~u ca c6 the suy doan rdng Chinh phu se tha nbi ty gia de c6 the giam lai suAt va thuc dfty S\T tang truang kinh te. Ky VQng nay lam cac nha d~u CO' va ca nhi€u nha d~u tu khac d6ng lo~t ban d6ng n<)i t~ de c6 the mua ngo~i t~. Diem then ch6t trong mo hinh cua Obsfeld la da can bdng ·c6 the t6n t~i va khung hoang c6 the mang tinh tl,l phat sinh. Ky VQng ban d~u c6 phv thu<)c vao vi~c suy doan v€ phart irng ctia Chinh phu nhung phan ung cua Chinh phu l~i phv thu<)c vao vi~c thay dbi gia ca va chi s6 kinh te khac tac d<)ng nhu th~ nao t&i tinh hinh kinh t~ va chinh tri nhung nhung thay dbi v€ gia ca va cac chi s6 kinh te l~i c6 the xay ra dan gian la vi ky vQng cua cac nha d~u tu. Nhfrng yeu t6 va tac d<)ng xoay vong nay c6 the t~o ra m<)t CUQC khting hoang rna le ra khong the xay ra nhung l~i xay ra khi cac d6i tuqng c6 cung m<)t kY VQng nhu v~y. Mo hinh thu hai bi phe phan la kh6 giai thich nhfrng sv nhay vQt cua n€n kinh t~ gifra cac tr~ng thai can bdng. Thong thuang, phai mAt m<)t thai gian nhftt dinh thi lai suftt trong nu&c m&i anh hu6ng bdt lqi t&i thAt nghi~p va ngan sach. Do d6, mo hinh c6 the Phong ngua nii ro trong qua trinh tl,l' do h6a tai chinh aVi~t Nam 12 khong giai thich duqc t~i sao khung hoang tt,r phat l~i xay ra trong thai gian ng~n nhu v~y. Ben c~nh d6, mo hinh cfing khong th~ giai thich duqc t~i sao cac nha ddu tu l~i dbng lo~t di~u chinh dl,l' dmin cua hQ gay ra nhfrng chuy~n d9ng cua n~n kinh te gifra cac di~m can b~ng. Mo hinh nay chi c6 th~ giai thich t6t tinh hu6ng trong d6 nha ddu tu ho~c nha ddu ca l&n tbn t~i tren thi truang nhung khong th~ giai thich duqc tinh hu6ng rna 6 d6 cdn Sl,l' ph6i hqp gifra cac nha ddu tu d~ tl;lO ra nhfrng CUQC tfrn cong t1,l' phat. Cu<)c khung hoang 6 Chau A nam .1997 cfing khong th~ giai thich t6t b6i mo hinh th~ h~ thu hai. Cac nu&c Chau A khong c6 vAn d~ thAt nghi~p hay nq Chinh phu nao dang k~ tru&c khi khung hoang xay ra nen khong cdn phai lo~i bo chinh sach cy gia h6i doai c6 dinh d~ thl,l'c thi chfnh siich ti~n t~ m6 rQng. Vi v~y, Krugman, Radelet va Sachs (1998) da dua ra rna hinh khung hoimg the h~ thu ba. Hinh 1.3: Mo hinh khiing hoang ti~n t~ th~ h~ thll' ba H~ thfing tili chinh n{)i dja: T~p trung vao ngan hang Ghim sat y€u kern Tam ly y l~i Phan Dong vBn nU' - Xem thêm -