Tài liệu Phòng chống tham nhũng

A. Lêi nãi ®Çu Trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi cña ®Êt níc. ViÖc më cöa héi nhËp vÒ kinh tÕ - x· héi lµ ®iÒu mµ rÊt nhiÒu ngêi ®ang híng tíi. nhng ngoµi nh÷ng mÆt tÝch cùc rÊt râ nÐt cña chóng. Nã cßn ®Ó l¹i ë ®©y nh÷ng nguy c¬ v« cïng to lín: §ã lµ tham nhòng vµ tôt hËu xa h¬n vÒ kinh tÕ. Nã cã thÓ ¶nh hëng ®Õn sù tån vong cña c¶ mét quèc gia. Do ®ã §¶ng vµ Nhµ níc ta ®· x¸c ®Þnh viÖc ®Êu tranh chèng tham nhòng vµ tôt hËu xa hn vÒ kinh tÕ lµ vÊn ®Ò hÕt søc khã kh¨n vµ nã cã ¶nh hëng rÊt lín ®èi víi viÖc ph¸t triÓn kinh tÕ ®Êt níc ta. Víi tham nhòng, ®îc nh©n d©n ViÖt Nam coi lµ quèc n¹n, lµ mét nguy c¬ lµm tµn h¹i ®Êt níc. §©y lµ mét c¨n bÖnh cña x· héi loµi ngêi. Nã x¶y ra ë nh÷ng quèc gia vµ khu vùc rÊt kh¸c biÖt vÒ hÖ t tëng, lÞch sö, v¨n ho¸, chÕ ®é chÝnh trÞ, x· héi. Cßn viÖc tôt hËu xa h¬n vÒ kinh tÕ, ®©y còng lµ vÊn ®Ò rÊt nan gi¶i vµ lµ bµi to¸n khã cho §¶ng, Nhµ níc vµ nh©n d©n ta trong qu¸ tr×nh b¾t kÞp víi ®µ ph¸t triÓn cña nÒn kinh tÕ thÕ giíi. Tõ nh÷ng n¨m 1975, níc ta ®i theo con ®êng kÕ ho¹ch ho¸ tËp trung. Nhng nh×n thÊy mÆt tiªu cùc cña nã, §¶ng vµ Nhµ níc ta ®· ®a níc ta ph¸t triÓn theo kinh tÕ thÞ trêng vµ cã nh÷ng thµnh tùu ®¸ng kÓ. Nhng ®Ó b¾t kÞp ®îc víi ®µ ph¸t triÓn cña thÕ giíi th× ®ã lµ c¶ vÊn ®Ò cùc kú khã kh¨n. V× vËy, viÖc t×m hiÓu vµ c¸c biÖn ph¸p phßng chèng vÒ tham nhòng vµ vÊn ®Ò tôt hËu xa h¬n vÒ kinh tÕ ®· trë thµnh vÊn ®Ò trung t©m thu hót sù chó ý cña céng ®ång thÕ giíi hiÖn nay. Víi ®Ò tµi nµy, em viÕt ®Ó n¾m b¾t vÒ thùc tr¹ng vÊn ®Ò cña ®Êt níc vµ c¸c biÖn ph¸p, gi¶i ph¸p ph¸t triÓn kinh tÕ níc ta. Em xin ch©n thµnh c¶m ¬n thÇy. 1 B. Néi dung Ch¬ng I: Tham nhòng vµ tôt hËu xa h¬n vÒ kinh tÕ 1.1. Nguyªn nh©n ra ®êi vµ sù gia t¨ng cña n¹n tham nhòng 1.1.1. Tham nhòng 1.1.1.1. Kh¸i niÖm vÒ tham nhòng Tham nhòng lµ hiÖn tîng kinh tÕ - x· héi g¾n liÒn víi sù h×nh thµnh giai cÊp vµ sù ra dêi vµ ph¸t triÓn cña bé m¸y Nhµ níc. TÖ n¹n tham nhòng diÔn ra ë tÊt c¶ c¸c quèc gia kh«ng kÓ giµu nghÌo, ®ang ë tr×nh ®é ph¸t triÓn nh thÕ nµo. Nã x¶y ra ë mäi lÜnh vùc kinh tÕ, x· héi, v¨n ho¸ nã tån t¹i vµ ph¸t triÓn thêng xuyªn hµng ngµy hµng giê, nã len lái vµo mäi mÆt ®êi sèng x· héi vµ ®ông ch¹m tíi lîi Ých cña hÇu hÕt d©n c. Tham nhòng lµ mét c¨n bÖnh nguy hiÓm, nã g©y ra c¸c hËu qu¶ hÕt søc tai h¹i vÒ mÆt kinh tÕ, chÝnh trÞ, v¨n ho¸, x· héi, nã c¶n trî sù ph¸t triÓn ®i lªn cña x· héi. Vµ cã thÓ dÉn ®Õn sù sôp ®æ cña c¶ mét thÓ chÕ. Vµ nh×n tõ gãc ®é ph¸p luËt: §iÒu 1, ph¸p lÖnh chèng tham nhòng quy ®Þnh "Tham nhòng lµ hµnh vi cña ngêi cã chøc vô, quyÒn h¹n vµ lîi dông chøc vô quyÒn h¹n ®ã ®Ó tham «, hèi lé hoÆc cè lµm tr¸i ý víi ph¸p luËt v× ®éng c¬ vô lîi, g©y thiÖt h¹i cho tµi s¶n nhµ níc vµ c¸ nh©n, x©m ph¹m ho¹t ®éng ®óng ®¾n cña c¬ quan, tæ chøc. 1.1.1.2. Nguyªn nh©n cña tham nhòng Nh÷ng n¨m gÇn ®©y t×nh h×nh tham nhòng ë níc ta diÔn biÕn hÕt søc phøc t¹p. §¶ng vµ Nhµ níc ta ®· ban hµnh nhiÒu NghÞ quyÕt, chÝnh s¸ch ph¸p luËt ®Ó ®Êu tranh kiªn quyÕt víi hiÖn tîng nµy, song tham nhòng còng cha cã nhiÒu thuyªn gi¶m. §Ó ®Êu tranh cã hiÖu qu¶ víi t×nh tr¹ng nµy, mét trong c¸c vÊn ®Ò ®îc quan t©m hµng ®Çu ®ã lµ t×m ®îc c¸c nguyªn nh©n lµm ph¸t sinh tham nhòng vµ t×m c¸c biÖn ph¸p kh¾c phôc, lo¹i trõ nh÷ng nguyªn nh©n ®ã. Tríc hÕt ph¶i kh¼ng ®Þnh rµng, hÖ thèng ph¸p luËt vµ c¬ chÕ ¸p dông nã cã ¶nh hëng rÊt lín ®Õn t×nh tr¹ng tham nhòng. Hay nãi c¸ch kh¸c t×nh tr¹ng tham nhòng ë mét quèc gia t¹i mét thêi ®iÓm x¸c ®Þnh ph¶n ¸nh møc ®é hoµn thiÖn cña hÖ thèng ph¸p luËt còng nh thùc tr¹ng ¸p dông ph¸p luËt. Tõ ®ã ta cã thÓ nh×n ra c¸c nguyªn nh©n sau: - Thø nhÊt: Nguyªn nh©n ®Çu tiªn cã tÝnh s©u xa, b¶n chÊt lµ do chÕ ®é ngêi bãc lét ngêi sinh ra. Chñ tÞch Hå ChÝ Minh ®· nãi: "Tham «, l·ng phÝ, quan liªu lµ nh÷ng xÊu xa cña x· héi cò. Nã do lßng tù t tù lîi, Ých kû h¹i d©n mµ ra, nã do chÕ ®é ngêi bãc lét ngêi sinh ra". - Thø hai: ®ã lµ do b¶n chÊt cña c¬ chÕ thÞ trêng, cña viÖc tù do ho¸ c¹nh tranh t¹o ra. 2 - Thø ba: Sù suy tho¸i vÒ phÈm chÊt ®¹o ®øc cña bé phËn kh«ng nhá c¸n bé §¶ng viªn vµ sù yÕu kÐm cña c«ng t¸c qu¶n lý, gi¸o dôc ®µo t¹o c¸n bé ®¶ng viªn cña c¸c tæ chøc Nhµ níc vµ §¶ng. Tríc ®©y, trong c¬ chÕ cò tËp trung, quan liªu bao cÊp ®· cã tham nhòng nhng ë ph¹m vi hÑp h¬n vµ møc ®é thÊp h¬n. Tõ khi chuyÓn sang nÒn kinh tÕ thÞ trêng, më réng giao lu víi bªn ngoµi, do t¸c ®éng bëi yÕu tè vËt chÊt cña c¬ chÕ ®ã vµ do kh«ng chÞu thêng xuyªn rÌn luyÖn tu dìng nhiÒu c¸n bé ®¶ng viªn, c«ng chøc ®· sa ng·, tho¸i ho¸, ch¹y theo lèi sèng chñ nghÜa c¸ nh©n, bÞ lîi Ých vËt chÊt c¸m dç, sèng ®åi truþ xa hoa, ®· trît vµo cïng bïn tham nhòng, téi lçi. Trong khi ®ã c«ng t¸c qu¶n lý, gi¸o dôc kiÓm tra c¸n bé §¶ng, c¸n bé vµ c«ng chøc bÞ bu«ng láng, yÕu kÐm, kh«ng chuyÓn kÞp tríc t×nh h×nh míi. - Thø t: C¬ chÕ, chÝnh s¸ch, ph¸p luËt cha ®Çy ®ñ, thiÕu sù ®ång bé, cha thùc sù chuyÓn m¹nh sang c¬ chÕ thÞ trêng. MÆc dï níc ta ®· tr¶i qua hµng chôc n¨m ®æi míi, nhng chóng ta cha x©y dùng ®îc mét hÖ thèng c¬ chÕ, chÝnh s¸ch qu¶n lý kinh tÕ vÜ m« ®ång bé vµ hoµn chØnh phôc vô cho sù nghiÖp ®æi míi. - Thø n¨m: Sù l·nh ®¹o chØ ®¹o cña §¶ng vµ Nhµ níc cã lóc, cã n¬i cßn thiÕu s©u s¸t, chÆt chÏ, cha quyÕt t©m cao, c¬ chÕ tæ chøc vµ gi¶i ph¸p phßng ngõa tham nhòng cha hiÖu qu¶. Tuy §¶ng vµ Nhµ níc cã nhiÒu chØ thÞ, nghÞ quyÕt vÒ phßng, chèng, tham nhòng nhng viÖc triÓn khai cô thÓ cha bµn kü, thiÕu nh÷ng gi¶i ph¸p cã hiÖu qu¶, tæ chøc chØ ®¹o cha chÆt chÏ. Tãm l¹i, t×nh tr¹ng tham nhòng phæ biÕn vµ nghiªm träng ë níc ta xÐt vÒ mÆt chñ quan lµ hÖ qu¶ tæng hîp cña 5 nguyªn nh©n trªn, trong ®ã nguyªn nh©n vÒ sù suy tho¸i vÒ phÈm chÊt ®¹o ®øc cña bé phËn kh«ng nhá c¸n bé, ®¶ng viªn lµ nguyªn nh©n chñ yÕu. 1.1.1.3. Sù gia t¨ng h¬n cña n¹n tham nhòng ë vµo thêi ®iÓm më ®Çu cña thiªn niªn kû míi, hÇu hÕt tÊt c¶ c¸c níc trªn thÕ giíi, kh«ng ph©n biÖt giµu nghÌo, ph¸t triÓn hay ®ang ph¸t triÓn ph¶i ®èi diÖn mét c¸ch gay g¾t víi c¨n bÖnh nan y nhøc nhèi, ®ã lµ n¹n tham nhòng. ë nhiÒu níc, tham nhòng ®· trë thµnh quèc n¹n, kh«ng chØ g©y nh÷ng hiÖu qu¶ to lín vÒ mÆt kinh tÕ mµ cßn ®Ó l¹i nh÷ng hËu qu¶ x· héi nÆng nÒ, lµm b¨ng ho¹i ®Õn nÒn t¶ng ®¹o ®øc vµ tinh thÇn x· héi. Víi quy m« réng lín, tÝnh chÊt phøc t¹p vµ nhiÒu t¸c dông tiªu cùc mang tÝnh ®a chiÒu cña nã, tham nhòng ®ang thùc sù næi lªn nh mét ®¹i dÞch - mét vÊn ®Ò mang tÝnh toµn cÇu xuyªn thÕ kû. Bëi vËy cuéc chiÕn chèng tham nhòng ®ßi hái nh÷ng nç lùc to 3 lín vµ kiªn quyÕt kh«ng chØ trªn ph¹m vi mét quèc gia mµ c¶ sù phèi hîp trªn quy m« toµn cÇu. Theo ®¸nh gi¸ cña ng©n hµng ph¸t triÓn ch©u ¸ (ADB), tham nhòng ®ang cã xu híng gia t¨ng t¹i nhiÒu ch©u lôc, ë nhiÒu níc sè thiÖt h¹i do tham nhòng g©y ra vît qu¸ tæng sè nî níc ngoµi cña hä. NhiÒu níc §«ng Nam ¸ vèn ®· ph¶i gång m×nh vËt lén víi c¬n b·o t¸p khñng ho¶ng tµi chÝnh - tiÒn tÖ l¹i ph¶i ®¬ng ®Çu víi sù tµn ph¸ kh«ng kÐm cña tÖ n¹n tham nhòng, hèi lé vµ röa tiÒn, khiÕn cho c«ng cuéc phôc hng kinh tÕ ®ang trë ng¹i l¹i cµng thªm phÇn gian nan. §èi víi ViÖt Nam, §¶ng vµ ChÝnh phñ ta lu«n kh¼ng ®Þnh chèng tham nhòng mét c¸ch kiªn quyÕt vµ triÖt ®Ó. Nh»m lµm trong s¹ch bé m¸y ®¶ng, chÝnh quyÒn vµ ®oµn thÓ. B¸o c¸o ChÝnh trÞ Ban chÊp hµnh TW §¶ng kho¸ VIII, t¹i §¹i héi ®¹i biÓu toµn quèc lÇn thø IX cña §¶ng tiÕp tôc nhÊn m¹nh tham nhòng quan liªu lµ mét trong nh÷ng nguy c¬ kh«ng thÓ xem thêng. Víi sù gia t¨ng cña tÖ n¹n tham nhòng hiÖn nay th× cuéc ®Êu tranh chèng tham nhòng ph¶i ®îc tiÕp cËn nh lµ cuéc ®Êu tranh lo¹i trõ mét quèc n¹n nguy hiÓm. Vµ trong sù nghiÖp CNH, H§H ë níc ta hiÖn nay, §¶ng còng dµnh sù quan t©m ®Æc biÖt ®Õn viÖc gi¶i quyÕt vÊn n¹n nµy. V¨n kiÖn §¹i héi IX §CSVN nªu râ: "HiÖn nay, c¸n bé, ®¶ng viªn vµ nh©n d©n ta ®ang hÕt søc quan t©m ®Õn cuéc ®Êu tranh chèng tham nhòng. N¹n tham nhòng diÔn ra nghiªm träng kÐo dµi g©y bÊt b×nh trong nh©n d©n vµ lµ mét nguy c¬ lín ®e do¹ sù sèng cßn cña chÕ ®é ta. Ph¶i t¨ng cêng vÒ tæ chøc vµ c¬ chÕ, tiÕp tôc ®Èy m¹nh cuéc ®Êu tranh chèng tham nhòng trong bé m¸y Nhµ níc vµ toµn bé hÖ thèng chÝnh trÞ, ë c¸c cÊp, c¸c ngµnh, tõ TW ®Õn c¬ së? 1.1.2. Tôt hËu xa h¬n vÒ kinh tÕ, mÆt yÕu kÐm cña sù ph¸t triÓn ViÖt Nam chuyÓn tõ nÒn kinh tÕ kÕ ho¹ch ho¸ tËp trung chuyÓn sang nÒn kinh tÕ thÞ trêng trong bèi c¶nh kinh tÕ - chÝnh trÞ thÕ giíi ®ang trong qu¸ tr×nh c¬ cÊu l¹i mét c¸ch s©u s¾c. H¬n n÷a, ViÖt Nam n»m trong khu vùc ch©u ¸ víi nÒn v¨n minh Trung Hoa ®Æc s¾c vµ cã sù ph¸t triÓn kinh tÕ n¨ng ®éng nhÊt trong thËp kû qua. LiÖu ViÖt Nam cã ph¸t triÓn vît lªn ®îc theo con ®êng ph¬ng §«ng, con ®êng ViÖt Nam riªn cña m×nh hay kh«ng? So víi nhiÒu níc trong khu vùc, sù ph¸t triÓn cña ViÖt Nam ®ang bÞ chËm vµi thËp kû, ViÖt Nam ®· bÞ tôt hËu kh¸ xa vÒ kinh tÕ, lµ mét trong nh÷ng níc nghÌo nhÊt thÕ giíi vµ cã nguy c¬ tôt hËu m¹nh h¬n n÷a nÕu kh«ng cã mét ®êng lèi, chiÕn lîc th«ng minh vµ cã mét quyÕt t©m cao. §ã lµ sù nh×n nhËn víi nÒn kinh tÕ ViÖt Nam. Cßn nh×n vµo sù tôt hËu xa h¬n vÒ kinh tÕ gi÷a c¸c níc trªn thÕ giíi. Víi xu thÕ cµng ngµy cµng ph¸t 4 triÓn hiÖn nay th× kho¶ng c¸ch gi÷a c¸c nÒn kinh tÕ, c¸c níc ngµy cµng ®îc gia t¨ng. Song, cã kh«ng Ýt nh÷ng th¨ng trÇm trong mçi giai ®o¹n ph¸t triÓn cña lÞch sö. Víi ®iÓm xuÊt ph¸t rÊt cao, c¸c cêng quèc nh Anh, Ph¸p, Mü, §øc, NhËt B¶n (c¸c níc ph¸t triÓn) rÊt thuËn lîi. Trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ nhng víi ®iÓm xuÊt ph¸t thÊp nh ViÖt Nam, Lµo, Campuchia vµ mét sè níc ch©u Phi, ch©u Mü (c¸c níc chËm vµ kÐm ph¸t triÓn) th× viÖc ph¸t triÓn kinh tÕ lµ vÊn ®Ò rÊt nan gi¶i. Trong nh÷ng n¨m 90, thÕ giíi ®· chøng kiÕn sù thay ®æi lín lao cha tõng cã kÓ tõ ®Çu thÕ kû ®Õn nay. Sù kiÖn næi bËt nhÊt lµ sù sôp ®æ cña m« h×nh x©y dùng chñ nghÜa x· héi X« viÕt, kÐo theo ®ã lµ sù sôp ®æ cña c¶ hÖ thèng x· héi chñ nghÜa. T¸c ®éng cña nh÷ng sù kiÖn ®ã ®èi víi nÒn kinh tÕ thÕ giíi rÊt to lín, chóng ®·, ®ang vµ sÏ diÔn ra cã thÓ cho ®Õn nay chóng ta vÉn cha lêng tríc ®îc. Thùc vËy, trong thËp kû 90 chiÒu híng gi¶m sót nhÞp ®é t¨ng kinh tÕ toµn cÇu cã thÓ tiÕp tôc. B¶ng sè liÖu møc t¨ng tæng s¶n phÈm x· héi (% so víi n¨m tríc) sau ®©y cho ta râ chiÒu híng gi¶m sót ®ã. Níc 1986 1987 1988 1989 1990 1991 1992 - C¸c níc XHCN tríc ®©y 2,9 2,0 4,1 1,3 -2,2 -9,7 -16,8 - C¸c níc ph¸t triÓn 2,7 3,3 4,4 3,3 2,9 1,6 1,0 - C¸c níc ®ang ph¸t triÓn 2,6 2,9 3,7 4,4 3,3 3,2 3,0 Theo ®¸nh gi¸ cña c¬ qua dù b¸o quèc tÕ, trong nh÷ng n¨m tíi, møc t¨ng tæng thu nhËp quèc d©n cña hÇu hÕt c¸c níc ph¸t triÓn ®Òu chØ ®¹t 0,1% cßn ë mét sè níc kh¸c lµ ©m cßn møc t¨ng trëng cña c¸c níc ®ang ph¸t triÓn vµ kÐm ph¸t triÓn cßn tåi tÖ h¬n n÷a. Tõ ®ã cho thÊy, ngay trong nh÷ng giai ®o¹n suy sôp nhÊt cña nÒn kinh tÕ thÕ giíi, nhng c¸c níc ph¸t triÓn vÉn gi÷ ®îc møc t¨ng trëng d¬ng dï lµ nhá. Cßn c¸c níc kh¸c lµ ©m. Tõ ®ã cho thÊy kho¶ng c¸ch (hay tôt hËu xa h¬n vÒ kinh tÕ) gi÷a c¸c níc trªn thÕ giíi lµ kh«ng thÓ tr¸nh khái. 1.2. Thùc tr¹ng vµ nh÷ng vÊn ®Ò tån t¹i cña tham nhòng ë níc ta 1.2.1. Thùc tr¹ng cña tham nhòng Tõ tríc ®Õn nay §¶ng vµ Nhµ níc ta lu«n chó träng phßng, chèng tham nhòng. Ngay tõ n¨m 1945 sau khi dµnh ®îc chÝnh quyÒn, Chñ tÞch Hå ChÝ Minh ®· ch¨m lo gi¸o dôc c¸n bé, ®¶ng viªn n©ng cao ®¹o ®øc c¸ch m¹ng, thùc hµnh "cÇn kiÖm, liªm chÝnh". Ngêi ®· chØ râ : Tham « l·ng phÝ, quan liªu lµ giÆc "néi x©m". Trong thêi kú x©y dùng XNXH ë miÒn B¾c. §¶ng ta ®· tiÕn hµnh cuéc vËn ®éng "3 x©y, 3 chèng". Bíc vµo c«ng cuéc ®æi míi, §¹i héi §¶ng VI cña §¶ng ®· yªu cÇu tiÕn hµnh cuéc vËn ®éng lµm trong s¹ch vµ n©ng cao hiÖu lùc qu¶n lý cña c¸n bé bé m¸y nhµ níc, ®Èy lïi vµ xo¸ bá c¸c 5 hiÖn tîng tiªu cùc, lµm lµnh manh ho¸ c¸c quan hÖ x· héi. Bé chÝnh trÞ ®· cã NghÞ quyÕt sè: 04/NQ/TW (12-9-1987) ®Ó chØ ®¹o cuéc vËn ®éng nµy. Sau ®ã Ban bÝ th ®· cã chØ thÞ sè: 64-CT vµ Héi ®ång Bé trëng cã quyÕt ®Þnh sè: 240/H§BT (26-6-1990) vÒ ®Êu tranh chèng tham nhòng: §¹i héi VIII trong V¨n kiÖn §¹i héi ghi râ néi dung cña nhiÖm vô ®Êu tranh chèng tham nhòng. Th¸ng 2-1998, Uû ban thêng vô quèc héi ®· th«ng qua Ph¸p lÖnh chèng tham nhòng. Th¸ng 2-1999 Héi nghÞ TW 6 (lÇn 2) kho¸ VIII ®· ®Ò ra nghÞ quyÕt vÒ x©y dùng vµ chØnh ®èn §¶ng. §¹i héi §¶ng IX (th¸ng 4-2001) ®· quyÕt ®Þnh thùc hiÖn nghÞ quyÕt vÒ x©y dùng §¶ng, nhÊt lµ NghÞ quyÕt TW 6 (lÇn 2) kho¸ VIII, tËp trung lµm tèt c«ng t¸c gi¸o dôc chÝnh trÞ, rÌn luyÖn ®¹o ®øc c¸ch m¹ng, chèng chñ nghÜa c¸ nh©n, ®Èy m¹nh cuéc ®Êu tranh chèng tham nhòng. Th¸ng11-2001 Héi nghÞ trung ¬ng lÇn thø 4 (kho¸ IX) ®· ra kÕt luËn sè: 04/KL-TW vÒ tiÕp tôc thùc hiÖn cuéc vËn ®éng x©y dùng, chØnh ®èn §¶ng, ng¨n chÆn ®Èy lïi tÖ n¹n tham nhòng, l·ng phÝ. KÕt luËn cña Trung ¬ng ®· x¸c ®Þnh chèng tham nhòng l·ng phÝ lµ nhiÖm vô tríc m¾t, ®ång thêi cÇn nhËn râ ®©y lµ cuéc ®Êu tranh khã kh¨n, quyÕt liÖt l©u dµi, g¾n liÒn víi sù nghiÖp x©y dùng vµ b¶o vÖ tæ quèc. Trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn chñ tr¬ng chèng tham nhòng cña §¶ng vµ Nhµ níc, c¸c tæ chøc, chÝnh quyÒn ®oµn thÓ TW - ®Þa ph¬ng ®· bÒn bØ, tÝch cùc ®Êu tranh vµ ®¹t ®îc mét sè kÕt qu¶ nh: §· ph¸t hiÖn vµ xö lý ®îc nhiÖm vô tham nhòng, trõng trÞ nghiªm kh¾c nh÷ng kÎ ®ôc khoÐt tµi s¶n cña Nhµ níc, tËp thÓ vµ cña d©n; thu håi l¹i cho nhµ níc vµ tr¶ l¹i cho d©n mét gi¸ trÞ tµi s¶n rÊt lín, ®· x©y dùng vµ hoµn thiÖn nhiÒu c¬ chÕ chÝnh s¸ch qu¶n lý cã t¸c dông h¹n chÕ mét phÇn tÖ quan liªu, cöa quyÒn, tham nhòng. Nh÷ng viÖc ®ã ®· gãp phÇn vµo sù nghiÖp ®æi míi, x©y dùng §¶ng vµ kiÖn toµn bé m¸y Nhµ níc, ®¶m b¶o an ninh chÝnh trÞ x· héi ®Êt níc. MÆc dï cã nh÷ng cè g¾ng quyÕt t©m nhng cuéc ®Êu tranh chèng tham nhòng ë níc ta ®¹t kÕt qu¶ cßn thÊp, hiÖu qu¶ rÊt h¹n chÕ. Cã nhiÒu lÜnh vùc vµ thËm chÝ ngµy cµng nghiªm träng h¬n tríc. Tham nhòng x¶y ra réng kh¾p trong bé m¸y nhµ níc, ë hÇu hÕt c¸c ngµnh c¸c cÊp tõ trªn xuèng díi víi quy m« ngµy cµng lín, thñ ®o¹n ngµy cµng tinh vi x¶o quyÖt h¬n. §· cã nhiÒu doanh nghiÖp nhµ níc, doanh nghiÖp t nh©n thua lç, ph¸ s¶n v× tÖ n¹n tham nhòng. TÖ n¹n tham «, ¨n c¾p cña c«ng, cè ý lµm tr¸i v× ®éng c¬ vô lîi c¸ nh©n, b¸o c¸o sai sù thËt ®Ó thanh quyÕt to¸n khèng, bßn rót c«ng quü trong c¸c lÜnh vùc ®Ó lµm giµu bÊt chÝnh, l¹m dông chøc quyÒn ®Ó nhòng nhiÔu… ®· lan réng kh¾p c¸c lÜnh vùc kinh tÕ, v¨n ho¸, gi¸o dôc, y tÕ, th¬ng binh x· héi. Tham nhòng ®· x©m nhËp ngay vµo 6 c¸c c¬ quan b¶o vÖ, ph¸p luËt, lµ nh÷ng c«ng cô chñ yÕu trong ®Êu tranh chèng tham nhòng vµ gi÷ g×n an ninh trËt tù, x· héi. Mét c©u hái ®îc ®Æt ra: V× sao tham nhòng l¹i diÔn ra phæ biÕn vµ nghiªm träng nh vËy? MÆc dï §¶ng vµ Nhµ níc ta ban hµnh nhiÒu chØ thÞ, NghÞ quyÕt, ®· tiÕn hµnh nhiÒu cuéc vËn ®éng lín, ®· chØ ®¹o xö lý nhiÒu vô rÊt nghiªm kh¾c, mÆc dï bÞ c¶ x· héi lªn ¸n, ai ai còng c¨m ghÐt phÉn né, nhng tÖ n¹n tham nhòng cha bÞ ®Èy lïi, ng¨n chÆn, thËm chÝ cßn ph¸t triÓn h¬n, nghiªm träng h¬n. Tríc c©u hái nµy ®Æt ra rÊt nhiÒu vÊn ®Ò nh c¬ chÕ chÝnh s¸ch cha hoµn thiÖn, cßn s¬ hë, vÒ ®êi sèng khã kh¨n, l¬ng thÊp, cã ngêi cho r»ng v× phÈm chÊt ®¹o ®øc suy tho¸i, c«ng t¸c gi¸o dôc ®µo t¹o c¸n bé ®¶ng viªn kÐm, ngêi th× cho r»ng c¸c nhµ l·nh ®¹o kh«ng g¬ng mÉu, cha chèng ®Òu kh¾p tõ trªn xuèng díi, c«ng t¸c ®iÒu tra cßn bÞ coi nhÑ, kÐm hiÖu qu¶, viÖc xö lý c¸c vô tham nhòng cha nghiÖm… Theo b¸o c¸o cña ChÝnh phñ t¹i kú häp thø 10 kho¸ IX ®· ph¸t hiÖn vµ xö lý trªn 500 vô tham nhòng víi tæng sè tµi s¶n thiÖt h¹i trªn 1,2 tû ®ång vµ 34 triÖu USD. §Æc biÖt n¨m 1996 ta ®· ph¸t hiÖn 10 vô tham nhòng lín trªn 100 tû ®ång/vô. Theo b¸o c¸o cña Ch¸nh ¸n Toµ ¸n Nh©n d©n tèi cao tríc Quèc héi, tõ n¨m 1992 - 1997 toµ ¸n xÐt xö 3621 vô tham nhòng víi 6315 bÞ c¸o, trong ®ã cã 64,5% sè bÞ c¸o bÞ tï, 10 tªn bÞ tuyªn ph¹t tö h×nh. Vµ ®Õn nay vÉn liªn tiÕp x¶y ra c¸c vô ¸n lín nghiªm träng g©y thiÖt h¹i lín ®Õn tiÒn cña cña Nhµ níc vµ nh©n d©n, g©y mÊt æn ®Þnh vÒ kinh tÕ x· héi. Tiªu biÓu nh viÖc ph¸t hiÖn thu håi vÒ cho Nhµ níc hµng ngh×n tØ ®ång, hµng chôc ngµn hÐc ta ®Êt, cïng nhiÒu tµi s¶n cã gi¸ trÞ kh¸c, xö lý hµng chôc ngh×n c¸n bé sai ph¹m, c«ng chøc sai ph¹m nh EPCO - Minh Phông; T©n Trêng Sanh; Nhµ m¸y dÖt Nam §Þnh. GÇn ®©y tiÕp tôc lµm râ c¸c vô ¸n lín nh: C«ng ty th¬ng m¹i §ång Th¸p; C«ng ty l¬ng thùc an Giang; C«ng ty dîc xuÊt nhËp khÈu Cµ Mau, vô N¨m Cam… còng ®· cã t¸c dông phßng ngõa, r¨n ®e gi¸o dôc mäi ngêi trong cuéc ®Êu tranh chèng tham nhòng. 1.2.2. Nh÷ng vÊn ®Ò tån t¹i Lý luËn vµ thùc tiÔn ®· kh¼ng ®Þnh, quan liªu tham nhòng lµ nh÷ng hiÖn tîng x· héi g¾n liÒn víi sù h×nh thµnh x· héi cã giai c¸p vµ sù ra ®êi vµ ph¸t triÓn cña bé m¸y Nhµ níc… Chóng lµ nh÷ng c¨n bÖnh ®ång hµnh ®Æc trng cña mäi nhµ níc, lµ khuyÕt tËt bÈm sinh cña quyÒn lùc, lµ biÓu hiÖn cña sù tha ho¸ "quyÒn lùc nhµ níc", tÖ n¹n tham nhòng, quan liªu diÔn ra ë tÊt c¶ c¸c quèc gia, kh«ng ph©n biÖt chÕ ®é chÝnh trÞ x· héi, kh«ng kÓ quèc gia ®ã giµu nghÌo, ë tr×nh ®é ph¸t triÓn thÊp hay cao. Chóng len lái vµo mäi mÆt cña ®êi 7 sèng x· héi, lµm gi¶m hiÖu lùc, hiÖu qu¶ cña bé m¸y nhµ níc, lµm xãi mßn ®¹o ®øc, phÈm chÊt con ngêi, g©y ra sù c¶n trë ®i lªn vµ ph¸t triÓn cña x· héi. Tuy nhiªn, h×nh thøc, tÝnh chÊt vµ møc ®é quan liªu, tham nhòng kh«ng mang tÝnh cè ®Þnh, bÊt biÕn mµ thay ®æi tuú thuéc vµo bèi c¶nh kinh tÕ chÝnh trÞ x· héi vµ tr×nh ®é d©n trÝ, kh¶ n¨ng qu¶n lý x· héi cña Nhµ níc. Víi viÖc tham nhòng ngµy cµng gia t¨ng, vµ cã quy m« ngµy cµng lín nh hiÖn nay. Vµ víi c¸c biÖn ph¸p phßng ngõa ®ang dÇn dÇn cã hiÖu qu¶. NÕu nh nh÷ng yÕu tè cña c¸c chiÕn dÞch chèng tham nhòng thµnh c«ng cho ®Õn nay ®· ®îc hiÓu t¬ng ®èi ®Çy ®ñ, th× viÖc thùc hiÖn vµ duy tr× chóng l¹i cùc kú khã kh¨n. BÊt kú yÕu tè nµo còng ®Òu cã thÓ gãp phÇn ®a chóng ®Õn chç thÊt b¹i. H¬n n÷a, nh÷ng n¬i mµ tham nhòng hoµnh hµnh vµ ¨n s©u vµo toµn bé bé m¸y chÝnh phñ, th× c¸c c¬ héi ®Ó b¾t ®Çu c¶i c¸ch sÏ rÊt hiÕm hoi vµ hµng lo¹t c¶n trë sÏ xuÊt hiÖn. Thªm vµo ®ã, ¸p lùc c¶i c¸ch b¾t nguån tõ nh÷ng ®¼ng cÊp thÊp h¬n trong bé m¸y quan liªu cã thÓ bÞ c¶n trë do sù thiÕu v¾ng ý chÝ hay sù quan t©m chÝnh trÞ trong nh÷ng c«ng chøc ë cÊp cao h¬n vµ c¸c quan chøc chÝnh trÞ. T¹i bÊt cø trong tiÕn tr×nh nµy, sù thiÕu v¾ng mét cam kÕt tõ cÊp cao nhÊt hay tÇng thÊp nhÊt ®Òu cã thÓ thùc sù ph¸ háng nh÷ng nç lùc c¶i c¸ch. H¬n n÷a, c¶i c¸ch cã thÓ bÞ ®e do¹ nÕu nh, mét nh©n vËt cã thÕ lùc kh«ng tu©n thñ hay mét c«ng chøc lµm chËm tiÕn ®é cña nã. Còng nh nh÷ng nç lùc c¶i c¸ch ph¶i ®îc sù hç trî réng r·i, chóng ph¶i ®îc híng vµo tÊt c¶ nh÷ng ngêi liªn quan vµ hëng lîi tõ tham nhòng. Nh÷ng chiÕn dÞch nh»m vµo nh÷ng ngêi vi ph¹m lÆt vÆt, hay xö lý ch¼ng h¹n, mét vµi thµnh viªn trong nh÷ng phÇn tö cã thÕ lùc, mµ kh«ng xö lý tham nhòng mét c¸ch cã hÖ thèng th× sÏ mau chãng lµm mÊt hÕt hîp ph¸p vµ t¹o ra nh÷ng tÊm g¬ng cã søc khuyÕn khÝch nh÷ng hµnh ®éng sai tr¸i tiÕp diÔn trong toµn thÓ c¸c thµnh viªn cña x· héi. C¶i c¸ch còng cã thÓ kÐm hiÖu qu¶ nÕu ®îc tiÕn hµnh mét c¸ch v« tæ chøc, phèi hîp kÐm, cã tÝnh ®ét xuÊt, hoÆc nÕu viÖc dùa qu¸ nhiÒu vµo luËt ph¸p vµ cìng chÕ sÏ dÉn ®Õn t×nh tr¹ng nguy c¬ tham nhòng lín nhÊt. C¸n bé luËt cÇn gi÷ mét vai trß quan träng trong viÖc xö ph¹t nh÷ng kÎ vi ph¹m, song chóng cÇn ®îc bæ sung b»ng nh÷ng cuéc vËn ®éng n©ng cao nhËn thøc cña d©n chóng b»ng gi¸o dôc vµ c¶i c¸ch trªn diÖn réng. 1.2.3. T¸c h¹i cña tham nhòng víi ph¸t triÓn kinh tÕ Tham nhòng sinh ra hµng lo¹t t¸c h¹i cho x· héi. Tham nhòng g©y tæn h¹i to lín vÒ mÆt kinh tÕ cho sù ph¸t triÓn x· héi, kÐo lïi sù ph¸t triÓn theo quy m« vµ møc ®é g©y h¹i cña nã. ChØ riªng tæng thãng M«butu cña níc C«ng g« víi sè tiÒn tham nhòng trong c¸c n¨m cÇm quyÒn lªn tíi 9 - 10 tû USD ®· b»ng70% sè nî níc ngoµi cña níc nµy. 8 Nã lµm gi¶m lßng tin cña c«ng d©n ®èi víi bé m¸y vµ c«ng chøc, viªn chøc cña bé m¸y nhµ níc, triÖt tiªu ®éng lùc c¬ b¶n nhÊt cña sù ph¸t triÓn. §iÒu nµy ®· ®îc V.I. Lªnin khuyÕn c¸o. NÕu cã c¸i g× ®ã cã thÓ tiªu diÖt ®îc chñ nghÜa x· héi th× ®ã lµ tham nhòng quan liªu. §©y còng lµ bµi häc hµng ®Çu mµ §¶ng ta rót ra t¹i §¹i héi lÇn thø VI cña §¶ng, ®ã lµ bµi häc lÊy d©n lµm gèc, d©n biÕt, d©n lµm, d©n bµn, d©n kiÓm tra. Tham nhòng sÏ lµm "tÇm thêng ho¸" hÖ thèng ph¸p luËt cña nhµ níc, kû c¬ng x· héi kh«ng thÓ gi÷ v÷ng vµ lµ c¬ héi cho kÎ thï ph¸ ho¹i x©m lîc. NÕu c¸c nhµ hµng ph¸p mµ tù m×nh ph¸ bá luËt ph¸p th× lµm sao cã thÓ duy tr× ® îc phÐp níc. Nh÷ng kÎ tham nhòng chÝnh lµ nh÷ng tªn ®Çu trß trong viÖc lµm tª liÖt hÖ thèng hµnh ph¸p: lµm cho nhµ níc trë thµnh ®èi lËp vµ lµ g¸nh nÆng cho c«ng d©n. Tham nhòng tÊt yÕu sÏ dÉn ®Õn ph¸ ho¹i ®éi ngò c¸n bé nhµ níc bëi v× nh÷ng kÎ tham nhòng sÏ lõa dãi vµ hñ ho¸ cÊp trªn, lµm cho bé m¸y nhµ níc trë thµnh quan liªu, chóng sÏ t¨ng cêng ®a thªm kÎ xÊu vµo guång m¸y vµ triÖt h¹i ®éi ngò viªn chøc tèt. Nh÷ng kÎ tham nhòng chÝnh lµ nh÷ng tªn ph¸ ho¹i tõ bªn trong cña hÖ thèng hµnh chÝnh quèc gia. Tham nhòng lµ c¨n bÖnh m·n tÝnh cña nhiÒu quèc gia, khi c¸c viªn chøc xÊu ®· mÊt l¬ng tri vµ ®¹o ®øc cña m×nh. V¨n kiÖn §¹i héi VIII cña §¶ng ta còng mét lÇn n÷a kh¼ng ®Þnh: N¹n tham nhòng ®ang lµ mét nguy c¬ trùc tiÕp quan hÖ ®Õn sù sèng cßn cña hÖ thèng chÝnh trÞ. §¶ng, Nhµ níc vµ nh©n d©n ta ®· cã c¸c biÖn ph¸p kh¾c phôc song hiÖu qu¶ cßn thÊp. Ph¶i tiÐn hµnh ®Êu tranh kiªn quyÕt, thêng xuyªn vµ hiÖu qu¶ chèng tham nhòng trong bé m¸y nhµ níc, nh÷ng biÖn ph¸p cÊp b¸ch víi nh÷ng gi¶i ph¸p cã tÇm chiÕn lîc nh»m hoµn thiÖn c¬ chÕ chÝnh s¸ch, kiÖn toµn tæ chøc, chÊn chØnh c«ng t¸c qu¶n lý, kh¾c phôc s¬ hë, võa xö lý nghiªm kÞp thêi mäi vi ph¹m, téi ph¹m, huy ®éng vµ phèi hîp chÆt chÏ mäi lùc lîng ®Êu tranh. Lµm ng¨n chÆn, ®Èy lïi vµ lo¹i trõ tham nhòng. Thñ trëng c¸c c¬ quan ®¬n vÞ chñ chèt c¸c cÊp ph¶i g¬ng mÉu ®i ®Çu trong ®Êu tranh chèng tham nhòng, tríc hÕt lµ ®èi víi b¶n th©n. §Êu tranh chèng tham nhòng ph¶i g¾n liÒn víi ®Êu tranh chèng bu«n lËu, l·ng phÝ, quan liªu, tËp trung vµo c¸c hµnh vi tham «, chiÕm ®o¹t lµm thÊt tho¸t tµi s¶n nhµ níc, ®ßi hèi lé, ®a vµ nhËn hèi lé. Tham nhòng Chøc quyÒn Trong níc Ký kÕt mãc ngoÆt víi níc ngoµi Tµi nguyªn §Êt ®ai Tµi s¶n kh¸c 9 Ph¸ ho¹i c«ng tr×nh di tÝch TiÒn Th«ng tin Ph¬ng tiÖn lµm viÖc Ch¬ng II: VÊn ®Ò tôt hËu xa h¬n vÒ kinh tÕ ë níc ta 2.1. C¸c vÊn ®Ò cña tôt hËu kinh tÕ ViÖt Nam chuyÓn tõ nÒn kinh tÕ kÕ ho¹ch ho¸ tËp trung chuyÓn sang nÒn kinh tÕ thÞ trêng trong bè c¶nh kinh tÕ - chÝnh trÞ thÕ giíi ®ang trong qu¸ tr×nh c¬ cÊu l¹i mét c¸ch s©u s¾c. H¬n n÷a, ViÖt Nam n»m trong khu vùc ch©u ¸ víi nÒn v¨n minh Trung Hoa ®Æc s¾c vµ cã sù ph¸t triÓn kinh tÕ n¨ng ®éng nhÊt trong mÊy thËp kû qua. LiÖu ViÖt Nam cã ph¸t triÓn vît lªn theo con ®êng ph¬ng §«ng, con ®êng ViÖt Nam riªng cã cña m×nh hay kh«ng? So víi nhiÒu níc trong khu vùc, sù nghiÖp ph¸t triÓn cña ViÖt Nam bÞ chËm vµi thËp kû. ViÖt Nam ®· bÞ tôt hËu kh¸ xa vÒ kinh tÕ, lµ mét trong nh÷ng níc nghÌo nhÊt thÕ giíi vµ cã nguy c¬ sÏ cßn tôt hËu m¹nh h¬n n÷a nÕu kh«ng cã ®êng lèi, chiÕn lîc th«ng minh vµ mét quyÕt t©m cao. Níc vµ l·nh N¨m xuÊt ph¸t D©n sè (TriÖu GN1* (tû GDP/ngêi thæ cÊt c¸nh ngêi) USD) USD §µi Loan 1960 11 11 1000 Hµn Quèc 1960 25 18 700 Th¸i Lan 1960 26 8 300 In®«nªxia 1967 111 17 150 ViÖt Nam 1990 66 10-14 150-200 B¶ng I: So s¸nh xuÊt ph¸t ®iÓm kinh tÕ cña ViÖt Nam vµ mét sè níc vµ l·nh thæ trong khu vùc §Ó tr¸nh tôt hËu, ch¾c ch¾n ViÖt Nam ph¶i héi nhËp vµo céng ®ång thÕ giíi, nhng héi nhËp thÕ nµo, theo híng nµo, theo ph¬ng thøc nµo, tiÕp thu c¸i g× lµ mét vÊn ®Ò lùa chän mang tÝnh quyÕt ®Þnh. Trong khi ®ang tiÕp tôc tiÕn hµnh míi vµ ph¸t triÓn kinh tÕ ViÖt Nam ph¶i ®èi mÆt víi chÝnh m×nh víi qu¸ khø vµ di s¶n cña m×nh. Khi ®Êt níc ta chuyÓn ®æi sang nÒn kinh tÕ thÞ trêng ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa thùc chÊt lµ mét cuéc gi¶i phãng x· héi lÇn thø 2, theo ®ã mçi tiÒm n¨ng cña m«i c¸ nh©n, mçi tæ chøc kinh tÕ, x· héi, mçi ®Þa ph¬ng vµ vïng l·nh thæ ®îc "gi¶i phãng". Sù kÕt nèi, t¸c ®éng t¬ng hç gi÷a chóng sÏ ®îc thùc hiÖn th«ng qua mét c¬ chÕ míi lµ c¬ chÕ thÞ trêng kÕt hîp víi c¸c chuÈn mùc ®¹o ®øc, v¨n ho¸ vµ x· héi mang b¶n s¾c ViÖt Nam. Trªn mét thËp kû qua, c«ng cuéc chuyÓn ®æi sang nÒn kinh tÕ thÞ trêng ®a ®a ®Êt níc ta tho¸t khái sù khñng ho¶ng kinh tÕ x· héi, ®¹t ®îc sù t¨ng trëng cao vµ liªn tôc tõ n¨m 1991, ®êi sèng nh©n d©n ®· ngµy ®îc c¶i thiÖn, nhiÒu mÆt cña ®êi sèng x· héi ®· ®îc thay ®æi tÝch cùc; nÒn kinh tÕ ®· ®îc më 10 cöa víi thÕ giíi góp ViÖt Nam sö dông ®îc c¸c lîi thÕ so s¸nh cña m×nh cã ®îc nguån t¨ng trëng quan träng bªn ngoµi… Tuy nhiªn, còng ®· xuÊt hiÖn nhiÒu vÊn ®Ò míi khiÕn chóng ta ph¶i suy ngÉm. C¸c quan hÖ kinh tÕ thÞ trêng mét mÆt ph¸ vì nh÷ng c¬ cÊu vµ c¬ chÕ k×m h·m ph¸t triÓn, nhng mÆt kh¸c còng g©y ra nh÷ng vÊn ®Ò míi, mÆt tiªu cùc, mÆt tr¸i cÇn ph¶i ®îc xem xÐt vµ xö lý. 2.2. Nguyªn nh©n cña tôt hËu xa h¬n vÒ kinh tÕ KÓ tõ khi ra ®êi, §¶ng Céng s¶n ViÖt Nam (1930) ®· l·nh ®¹o nh©n d©n ta vît qua hÕt c¸c khã kh¨n nµy tíi khã kh¨n kh¸c. Nh©n d©n ta ®· ®¸nh b¹i tªn thùc d©n Ph¸p, ®Õ quèc Mü… ®Ó x©y dùng lªn n íc ViÖt Nam d©n chñ céng hoµ. Vµ kÓ tõ khi ®Êt níc ®îc hoµn toµn gi¶i phãng §¶ng l¹i l·nh ®¹o nh©n d©n ta trong c«ng cuéc ph¸t triÓn kinh tÕ. Song, ngoµi nh÷ng thµnh tùu rÊt ®¸ng kÓ, chóng ta cßn cã nh÷ng khã kh¨n riªng. §ã lµ sù tôt hËu h¬n so víi ®µ ph¸t triÓn cña thÕ giíi. Mµ sù tôt hËu nµy ngoµi nh÷ng nguyªn nh©n chñ quan, cßn cã nh÷ng nguyªn nh©n kh¸ch quan cña nã. Thø nhÊt, do hËu qu¶ cña 2 cuéc chiÕn tranh kÐo dµi ®· tµn ph¸ nh÷ng thµnh tùu cña d©n téc ta. Ngay tõ khi míi ra ®êi, §¶ng ®· ph¶i chèng ®ì víi rÊt nhiÒu khã kh¨n: khã kh¨n vÒ ®Êt níc mÊt chñ quyÒn, vµ nÒn kinh tÕ bÞ l¹m ph¸t vµ §¶ng vµ nh©n d©n ta ®· ph¶i gång m×nh chèng ®ì. N¨m 1954 th× miÒn B¾c míi hoµn toµn gi¶i phãng ®Ó ®i lªn ph¸t triÓn kinh tÕ, nhng miÒn Nam vÉn bÞ ®« hé cña ®Õ quèc Mü. Do ®ã lóc bÊy giê viÖc quan träng nhÊt lµ gi¶i phãng miÒn Nam. Vµ khi ®ã miÒn B¾c ®i lªn x©y dùng chñ nghÜa x· héi víi c¸c khÈu hiÖu: "Võa kh¸ng chiÕn, võa kiÕn quèc", "tÊt c¶ v× miÒn Nam th©n yªu". Nhng kh«ng chØ ®¬n thuÇn ph¸t triÓn kinh tÕ, miÒn B¾c còng ph¶i chÞu nh÷ng cuéc r¶i th¶m b»ng bom rÊt ¸c liÖt, nã ®îc vÝ nh "§iÖn Biªn Phñ trªn kh«ng", ®Õ quèc Mü ®· nÐm xuèng miÒn B¾c hµng triÖu tÊn bom ®Ó ng¨n c¶n miÒn B¾c ®i lªn vµ sù chi viÖn cña miÒn B¾c cho miÒn Nam. Khi ®ã hµng tr¨m ngµn tÊn bom ®¹n cña Mü ®· tµn ph¸ rÊt nhiÒu nh÷ng thµnh tùu cña miÒn B¾c, nhng kh«ng v× thÕ mµ miÒn B¾c kh«ng ph¸t triÓn, kh«ng viÖn trî cho miÒn Nam ruét thÞt. MiÒn B¾c vÉn ph¸t triÓn vµ ngµy cµng viÖn trî nhiÒu vÒ ngêi vµ tµi s¶n cho miÒn Nam. Vµ ®Õn n¨m 1975 ®· chøng kiÕn cuéc mét níc thuéc ®Þa nhá ®· ®¸nh b¹i mét tªn trïm ®Õ quèc x©m lîc lín. KÓ tõ ®ã níc ta hoµn toµn thèng nhÊt, vµ nh©n d©n ta b©y giê chØ cßn viÖc b¾t tay vµo ph¸t triÓn kinh tÕ. Nhng nh×n vµo toµn c¶nh ®Êt níc ta n¨m ®ã, th× ViÖt Nam bÞ tµn ph¸ hÕt søc nÆng nÒ mµ ®Ó x©y dùng lªn c¸c c¬ së h¹ tÇng nh vËy ®Ó phôc vô cho ph¸t triÓn th× ta cÇn rÊt nhiÒu thêi gian, tiÒn cña vµ c«ng søc. 11 Thø hai, ngay sau khi c¸ch m¹ng th¸ng 8 thµnh c«ng, ®Æc biÖt lµ ngay sau khi miÒn B¾c ®i vµo x©y dùng x· héi míi. Khi ®ang t×m tßi con ®êng nèi tiÕp hîp lý víi lÞch sö vµ bøt ra khái qu¸ khø th× do hoµn c¶nh cña lÞch sö lóc ®ã, chóng ta ®· thu nhËp m« h×nh kÕ ho¹ch ho¸ tËp trung cña Liªn X« vµ Trung Quèc cïng víi viÖc nhËn thøc vµ vËn dông cha s¸ng t¹o t tëng M¸c Lªnin trong m« h×nh x©y dùng kinh tÕ phï hîp víi ®iÒu kiÖn ë níc ta. Khi ®ang cßn mß mÉm víi m« h×nh kinh tÕ du nhËp nãi trªn vµ ®ang b¾t ®Çu tr¨n trë víi c¸c vÊn ®Ò n¶y sinh trong cuéc ®Êu tranh chèng Mü, cøu níc lµm gi¸n ®o¹n con ®êng t×m tßi, s¸ng t¹o m« h×nh kinh tÕ míi, m« h×nh tæ chøc x· héi míi. Nh vËy, ë ViÖt Nam cã mét sù kÕt hîp gi÷a t tëng Nho gi¸o, t tëng M¸c Lªnin ®· cã phÇn bÞ gi¸o ®iÒu ho¸ vµ ®îc nhËn thøc, ®îc nu«i dìng trong m«i trêng chiÕn tranh l©u dµi. V× vËy m« h×nh kinh tÕ ViÖt Nam lµ mét m« h×nh rÊt ®Æc trng, pha trén nhiÒu mµu s¾c, ph¶n ¸nh nhiÒu xu thÕ vµ rÊt phøc t¹p. Lý luËn M¸c - Lªnin lµ häc thuyÕt khoa häc cã vÞ trÝ ®Æc biÖt quan träng trong sù ph¸t triÓn x· héi, trong ®êi sèng chÝnh trÞ thÕ giíi vµ phong trµo c«ng nh©n quèc tÕ. Nã lµ nÒn t¶ng cho sù ra ®êi cña hÖ thèng x· héi chñ nghÜa thÕ giíi, thÓ hiÖn sù kh¸t väng cao c¶ cña nh©n lo¹i, híng tíi mét chÕ ®é x· héi tèt ®Ñp h¬n, tiÕn bé h¬n theo nghÜa ®Çy ®ñ nhÊt cña tõ nµy. ViÖc sôp ®æ cña hÖ thèng XHCN võa qua kh«ng cã nghÜa ®¬n gi¶n lµ sù sôp ®æ cña t tëng M¸c Lªnin. Víi t c¸ch lµ mét häc thuyÕt khoa häc. Tuy nhiªn cÇn ý thøuc r»ng mét häc thuyÕt khoa häc th× kh«ng thÓ coi nã nh kinh th¸nh vµ còng kh«ng thÓ gi¸o ®iÒu; nã cã sù s¸ng t¹o vµ cã nh÷ng h¹n chÕ tÊt yÕu mang tÝnh lÞch sö. Do vËy, mét nhµ yªu níc ch©n chÝnh ph¶i lµ ngêi cã tr¸ch nhiÖm, vµ sø mÖnh lµu giµu häc thuyÕt ®ã vÒ khoa häc vµ thùc tiÔn ®Ó nã tiÕp tôc cã søc sèng nh mét tinh hoa cña nh©n lo¹i. Nhng ®¸ng tiÕc trong qu¸ tr×nh vËn dông t tëng M¸c - Lªnin ®· cã sù nhÇm l·n gi÷a môc tiªu vµ ph¬ng tiÖn, cã mét sù tr¸i ngîc gi÷a lêi nãi vµ viÖc lµm, cã sù xa rêi gi÷a triÕt lý nÒn t¶ng vµ ph¬ng ph¸p luËn khoa häc cña nã. §¶ng vµ Nhµ níc ta së dÜ l·nh ®¹o ®îc c¸ch m¹ng d©n téc d©n chñ vµ gi¶i phãng ®Êt níc thµnh c«ng vµ ®îc nh©n d©n tin yªu, ñng hé chÝnh lµ nhê tríc hÕt vµo viÖc §¶ng ta ®· ®Ò ra ®îc c¸c môc tiªu phï hîp víi lîi Ých thiÕt tha cña d©n téc, cña nh©n d©n. Nhng sau khi c¸ch m¹ng thµnh c«ng vµ trong c«ng cuéc x©y dùng kinh tÕ ®· cã sù nhÇm lÉn trong c¸ch xö lý mèi quan hÑ gi÷a môc tiªu vµ ph¬ng tiÖn, coi träng xö lý c¸c vÊn ®Ò c¬ chÕ, v× quan hÖ s¶n xuÊt, coi ®ã môc tiªu, trong khi ®ã l¹i sao nh·ng, coi nhÑ c¸c vÊn ®Ò gi¶i phãng lùc lîng s¶n xuÊt ®Ó t¹o ra cña c¶i vµ dÞch vô cho x· héi. Bªn c¹nh ®ã cßn rÊt 12 nhiÒu thãi quen, nhiÒu tËp qu¸n, nhiÒu di s¶n t¸c ®éng kh«ng cã lîi rÊt nhiÒu cho sù ph¸t triÓn. NÕu kh«ng ý thøc ®îc ®Çy ®ñ vÒ ¶nh hëng vÒ di s¶n qu¸ khø, ta sÏ kh«ng x¸c ®Þnh ®îc ®iÓm xuÊt ph¸t; kh«ng biÕt c¸i g× lµ thuËn lîi, tÝch cùc cÇn ®îc t¹o ®iÒu kiÖn ®Ó tËn dông vµ ph¸t huy; kh«ng biÕt nh÷ng c¸i g× lµ bÊt thuËn lîi, tiªu cùc cÇn ph¶i h¹n chÕ vµ vît qua do ®ã ta sÏ khã h×nh dung ®îc mét c¸ch râ rµng môc tiªu vµ con ®êng sÏ ®i, còng nh kh«ng thÓ ý thøc ®îc mét c¸ch râ rµng vµ cã chñ ®Ých c¸i cÇn thiÕt, c¸i míi cÇn ph¶i ®a vµo thùc tÕ. T×nh h×nh ®ã cã nguy c¬ dÉn ®Õn mét qu¸ tr×nh tiÕn triÓn tù ph¸t, xen lÉn cò, míi, lµm ta quyÒn mÊt kh«ng ý thøc ®îc c¸i cò v·n ®ang tån t¹i, vÉn nh¹p vµo t duy hµnh ®éng, vµo thùc t¹i, c¸i cò nµy hoÆc lµ tån t¹i díi d¹ng ph©n gi¶i hoµ nhËp vµo thùc t¹i, hoÆc díi d¹ng chê thêi c¬ trçi dËy, hoÆc ®îc t©n trang biÕn d¹ng, thay ®æi mµu da ®Ó thÝch nghi víi thùc t¹i. §ång thêi, ta còng quªn, hoÆc kh«ng cã kh¶ n¨ng nhËn thøc thùc tÕ vµ nhËn thøc c¸i míi, thËm chÝ nhËn thøc cña ta vÒ lý tëng vµ môc tiªu cña chñ nghÜa x· héi, cña d©n téc cã thÓ bÞ sai lÖch vµ bÞ thµnh kiÕn. Vµ §¶ng vµ Nhµ níc ta ®· cã nh÷ng nhËn thøc nhÊt ®Þnh ®Ó ®Þnh híng sù ph¸t triÓn kinh tÕ ®Êt níc. N¨m 1986 lµ n¨m chÝnh thøc níc ta më cöa kinh tÕ vµo mét nÒn kinh tÕ míi lµ kinh tÕ thÞ trêng ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa vµ ®· cã sù t¨ng trëng quan träng bªn ngoµi. Tuy nhiªn c¸c mÆt tr¸i cña nã còng lµ mét trong c¸c nguy c¬ lín g©y sù kÐm ph¸t triÓn cña níc ta ®ã lµ sù c¹nh tranh kh«ng lµnh m¹nh, vi ph¹m quyÒn tù do cña ngêi kh¸c. Hai lµ, do nh÷ng ®éng c¬ lîi nhuËn vµ khu«n khæ cña ph¸p lý cha h×nh thµnh ®Çy ®ñ nªn cã sù xãi mßn vÒ c¸c gi¸ trÞ ®¹o ®øc vµ c¸c gi¸ trÞ v¨n ho¸ truyÒn thèng. §©y lµ th¸ch thøc lín nhÊt kh«ng chØ víi ViÖt Nam mµ cßn ®èi víi tÊt c¶ c¸c níc ®ang ph¸t triÓn. Ba lµ, viÖc më cöa nÒn kinh tÕ, héi nhËp víi khu vùc vµ thÕ giíi. §iÒu nµy còng cã nghÜa lµ ViÖt Nam ph¶i ®èi mÆt víi nÒn v¨n minh míi cña nÒn c«ng nghiÖp, nÒn v¨n minh ph¬ng T©y, níc ngoµi, nh÷ng sù lai vÒ v¨n ho¸ còng nh nh÷ng tÖ n¹n, sù tha ho¸ bªn ngoµi nhËp vµo ViÖt Nam. Nh÷ng qu¸ tr×nh vµ nh÷ng hiÖn tîng nµy kh«ng ®îc kiÓm so¸t tèt sÏ dÉn ®Õn sù suy ®åi vÒ v¨n ho¸, x· héi, c¶n trë sù ph¸t triÓn æn ®Þnh vµ bÒn v÷ng cña ®Êt níc. 2.3. Sù tôt hËu xa h¬n cña ViÖt Nam so víi c¸c níc trªn thÕ giíi T¨ng trëng kinh tÕ lu«n lµ môc tiªu sè 1 cña nhiÒu quèc gia vµ ViÖt Nam còng kh«ng ngo¹i lÖ. MÆc dï, trong nh÷ng n¨m ®æi míi kinh tÕ, ViÖt Nam ®· ®¹t ®îc tû lÖ t¨ng trëng t¬ng ®èi cao so víi c¸c níc trong khu vùc, song chÊt lîng t¨ng trëng vÉn lµ mét kh©u yÕu, cÇn ph¶i ®¸nh gi¸ trªn c¸c b×nh diÖn kh¸c nhau vµ ®a ra c¸c gi¶i ph¸p nh»m n©ng cao chÊt lîng t¨ng trëng, tr¸nh tôt hËu xa h¬n n÷a vÒ kinh tÕ. §¸nh gi¸ vÒkt n¨m 1999 cña ViÖt 13 Nam, cã ý kiÕn cho r»ng tèc ®é t¨ng trëng kinh tÕ cña ViÖt Nam ®· vît qua ®©y; ngîc l¹i còng cã ý kiÕn cho r»ng nÒn kinh tÕ cha chÆn ®îc ®µ sót gi¶m cña tèc ®é t¨ng trëng. N¨m 1989: 4,69%; 1990: 5,10%; 1991: 5,96%; 1992: 8,56%; 1993: 8,07%; 1994: 8,83%; 1995: 9,54%; 1996: 9,34%; 1997: 8,15%; 1998: 5,8%; 1999: 4,7%. Trong khi ®ã, còng vµo nh÷ng n¨m cuèi cïng cña thÓ kû XX T©y ¢u ®ang nhanh chãng trë thµnh mét cùc ®Æc biÖt thu hót nÒn kinh tÕ thÕ giíi vµ cã søc m¹nh kinh tÕ. Ví h¬n 340 triÖu d©n, tæng s¶n phÈm x· héi h¬n 5,5 ngh×n tû USD, c¸c níc T©y ¢u chiÕm 1/3 s¶n phÈm c«ng nghiÖp cña thÕ giíi TBCN. §Æc biÖt trong nh÷ng n¨m ®Çu cña thËp kû 90, qu¸ tr×nh liªn kÕt chÝnh trÞ ®ang diÔn ra ë T©y ¢u ®· gióp cho viÖc æn ®Þnh t×nh h×nh kinh tÕ khu vùc, t¹o ®iÒu kiÖn cho T©y ©u ph¸t triÓn vÒ chÊt. Víi khu vùc kinh tÕ ch©u ¸ - Th¸i B×nh D¬ng thËp kû 90 th× ®îc dù b¸o lµ tiÕp tôc t¨ng nhanh. §¹i ®a sè cho r»ng, kinh tÕ c¸c níc ®ang ph¸t triÓn ë §«ng ¸ tiÕp tôc duy tr× tèc ®é t¨ng trëng cao trong nh÷ng n¨m 90. Trong ®ã, ®Æc biÖt chó ý lµ céng hoµ d©n chñ nh©n d©n TriÒu Tiªn, Th¸i Lan, Mailaixia, Trung Quèc. 14 Ch¬ng III: Tham nhòng vµ tôt hËu xa h¬n vÒ kinh tÕ trªn thÕ giíi 3.1. T×nh tr¹ng mét sè níc trªn thÕ giíi 3.1.1. Tandania: Thùc tr¹ng tham nhòng kh«ng b¾t ®Çu víi viÖc giµnh ®éc lËp tõ sù thèng trÞ cña thùc d©n, mµ nã còng kh«ng ph¶n ¸nh mét khuynh híng cña ch©u Phi vÒ hµnh vi sai nh ®«i khi ngêi ta vÉn cho lµ thÕ. Trªn thùc tÕ, tham nhòng vµ sù thiÕu v¾ng tinh minh b¹ch trong chÝnh phñ ®îc ghi nhËn lµ nh÷ng ®Æc ®iÓm cña sù thèng trÞ thùc d©n ë Tandania, còng nh t×nh tr¹ng chung trªn toµn ch©u Phi. Tr¸ch nhiÖm ®èi víi ngêi d©n ®Þa ph¬ng, gÇn nh ch¾c ch¾n lµ thiÕu v¾ng trong suèt thêi kú thuéc ®Þa. ChÝnh phñ cã tÝnh chÊt ®µn ¸p vµ nã nhËn ®îc quyÒn lùc tõ sù ng thuËn cña nh÷ng ngêi bÞ cai trÞ. NÒn ®éc lËp cña Tandinia n¨m 1964 kh«ng th«ng b¸o sù gia t¨ng râ rÖt cña c¸c th«ng lÖ tham nhòng. Trong nh÷ng n¨m qua ngay sau ®éc lËp, tham nhòng cã chiÒu híng bÞ h¹n chÕ trong nh÷ng quan chøc cÊp thÊp. Tham nhòng cha trµn lan tíi nh÷ng cÊp cao h¬n trong khu vùc c«ng chøc vµ t¸c ®éng cña nã vÉn cßn ®ñ nhÑ ®Ó kh«ng lµm xãi mßn hiÖu qu¶ tæng thÓ cña khu vùc c«ng chøc Nhµ níc. Sù tån t¹i vÒ bé luËt vÒ ban l·nh ®¹o x· héi chñ nghÜa vµ cam kÕt m¹nh mÏ cña tæng thèng ®Êu tranh chèng tham nhòng, kÕt hîp víi møc l¬ng tr¶ cao cho c«ng chøc nhµ níc vµ tèc ®é t¨ng trëng kinh tÕ v÷ng ch¾c, ®· gióp cho viÖc h¹n chÕ t×nh tr¹ng tham nhòng qu¸ qu¾t vµ kiÓm so¸t ë møc ®é lín h¬n nh÷ng hµnh vi tåi tÖ. Tuy nhiªn, cuèi nh÷ng n¨m 1960 vµ nh÷ng n¨m 1970 lµ thêi kú b¾t ®Çu suy gi¶m m¹nh vµ ph¶i tr¶ gi¸ ®¾t vÒ c¸c ph¬ng diÖn hiÖu qu¶ tÝnh chuyªn nghiÖp vµ sù toµn vÑn cña dÞch vô c«ng céng cña Tandania. NhiÒu nh©n tè kÕt hîp l¹i ®· t¹o ra mét m«i trêng thÝch hîp cho sù ph¸t triÓn vµ trµn lan cña tham nhòng trªn quy m« lín. Ngêi ta cho r»ng mét trong c¸c nguyªn nh©n quan träng nhÊt cña t×nh tr¹ng lan trµn tÖ n¹n tham nhòng trong nh÷ng n¨m 1970 lµ ch¬ng tr×nh x©y dùng chñ nghÜa x· héi ®îc ®Ò xíng trong tuyªn bè chÝnh thøc Arusha th¸ng 2 n¨m 1967 vµ theo ®ã lµ sù bµnh tríng cña nhµ níc trong hÇu nh mäi khu vùc ®êi sèng ë Tandania. Khu vùc c«ng céng ë Tandania ph¸t triÓn víi tèc ®é nhanh, buéc vai trß cña khu vùc t nh©n trong nÒn kinh tÕ t¬ng øng ph¶i thu hÑp. Tõ n¨m 1966-1979 con sè c¸c c¬ quan, tæ chøc c«ng céng ë Tandania t¨ng tõ 43 lªn 380. Trªn thùc tÕ, c«ng cuéc quèc h÷u ho¸ c¸c tËp ®oµn t nh©n vµo n¨m 1967 ®· khiÕn chÝnh phñ trë thµnh ngêi thuª nh©n c«ng lín nhÊt vµ duy nhÊt trong 15 ®Êt níc, liªn quan tíi tÊt c¶ c¸c lÜnh vùc tõ b¸n lÎ cho tíi xuÊt nhËp khÈu, thËm chÝ lµ c¶ viÖc níng b¸nh. V× ph¹m vi quyÒn lùc cña chÝnh phñ t¨ng lªn, nªn c¸c bËc thang trong bé m¸y c«ng chøc nhµ níc vµ nh÷ng c¬ héi ®Ó cho c¸c c¸ nh©n quan chøc ®ã khai th¸c quyÒn lùc míi ®îc thiÕt lËp cña hä ®Ó mu lîi c¸ nh©n còng t¨ng theo. Vµ viÖc lµm t¨ng gÊp béi c¸c thñ tôc quan liªu phiÒn hµ trong hÇu hÕt mäi giao dÞch víi chÝnh phñ ®· g©y ra nh÷ng chËm trÔ kh«ng cÇn thiÕt vµ nh÷ng b¶o bèi vÒ phÝa nh÷ng ngêi tiÕp nhËn nh÷ng lo¹i dÞch vô c«ng céng. Ngoµi ra sù lan trµn cña tham nhòng, ®îc trî lùc m¹nh mÏ bëi t×nh tr¹ng suy gi¶m liªn tôc trong t¨ng trëng trong nh÷ng n¨m 1970, sù qu¶n lý lÖch l¹c trong néi bé nÒn kinh tÕ còng ph¶i chÞu tr¸ch nhiÖm mét phÇn. C¸c chÝnh s¸ch cña chÝnh phñ thêng bãp nghÑt t¨ng trëng kinh tÕ. Tríc t×nh tr¹ng khñng ho¶ng ngµy cµng nÆng nÒ th× sù gi¸m s¸t vµ tÝnh chÞu tr¸ch nhiÖm, ®¹o ®øc c«ng chøc nhµ níc b¾t ®Çu suy yÕu, khiÕn cho nhiÒu nh©n viªn cã Ên tîng rÊt sai lÇm r»ng hä kh«ng ph¶i chÞu tr¸ch nhiÖm tríc bÊt kú ai, vµ cã quyÒn chØ thùc thi nh÷ng nhiÖm vô cña m×nh khi hä thÊy lµ phï hîp. §iÒu ®ã lµm t¨ng ®¸ng kÓ nh÷ng c¬ héi cho sù l¹m dông quyÒn lùc. Vµ vÊn ®Ò nµy ngµy cµng nghiªm träng trong nh÷ng n¨m 1980 vµ b¾t®Çu nh÷ng n¨m 1990. Nh÷ng nç lùc cña chÝnh phñ ®Ó h¹n chÕ tham nhòng ë mét møc ®é lín lµ kh«ng cã hiÖu lùc. Chóng bao gåm chñ yÕu viÖc ö lý nh÷ng vô viÖc riªng lÎ, gi÷a v« sè tiÕng kÌn lÖnh mµ kh«ng nh»m tíi bèi c¶nh tæng thÓ ®· t¹o ®iÒu kiÖn vµ kÝch thÝch tham nhòng lan trµn. Dï ChÝnh phñ ®· ban hµnh mét sè th«ng t ®a ra c¸c nguyªn t¾c chung cho c¸c chiÕn lîc ph¸t hiÖn tham nhòng vµ nh÷ng biÖn ph¸p ®Ó ®¶m b¶o r»ng c¸c chÝnh s¸ch vµ thñ tôc cña khu vùc c«ng chøc nhµ níc sÏ ph¶n ¸nh cao nguyªn t¾c vµ minh b¹ch vµ cã tr¸ch nhiÖm. Song vÉn bÕ t¾c. Khi Tandania chuyÓn tõ chÕ ®é mét ®¶ng sang chÕ ®é ®a ®¶ng vµo gi÷a nh÷ng n¨m 1990. C¶ chÝnh phñ lÉn c«ng chóng ®Òu giµnh sù quan t©m s©u s¾c h¬n cho vÊn ®Ò tham nhòng ®Æc biÖt lµ ngay trong qu¸ tr×nh bÇu cö còng bÞ ®Æt vµo t×nh thÕ nguy hiÓm bëi c¸c th«ng lÖ tham nhòng. Do ®ã cuéc chiÕn ë Tandania cã thµnh c«ng hay kh«ng vÉn lµ mét dÊu hái. Tuy nhiªn, ®èi víi Tandania th× râ rµng ®Òu kú väng ë ®ã lµ rÊt lín vµ kh«ng liªn quan tíi c¸i g× kh¸c lµ nh÷ng triÓn väng ph¸t triÓn cña ®Êt níc vµ nh©n d©n Tandania. 3.1.2. Uganda Uganda ngµy nay lµ mét x· héi ®ang chuyÓn ®æi, sau 2 thËp kû néi chiÕn d÷ déi, tham nhòng nghiªm träng, mÊt æn ®Þnh vµ suy tho¸i kinh tÕ, giê ®©y Uganda cã vÎ nh ®ang chuyÓn ®éng híng ®Õn kh«i phôc l¹i sù t¨ng trëng 16 kinh tÕ vµ mét nÒn d©n chñ cao h¬n. Giíi b¸o chÝ giõo ®îc tù do vµ ån µo. C¸c cuéc bÇu cö ®îc tæ chøc tõ n¨m 1996, mét b¶n HiÕn ph¸p míi ®îc ban hµnh vµo T10/1995 sau vµi n¨m tranh luËn kÞch liÖt, mét ch¬ng tr×nh c¶i c¸ch khu vùc c«ng céng cã ¶nh hëng s©u réng ®ang ®îc tiÕn hµnh. Nh÷ng th¸ch thøc to lín vÉn cßn n»m ë phÝa tríc. Mét chÝnh phñ minh b¹ch cã tr¸ch nhiÖm, lµ c¬ së cho viÖc x©y dùng mét nhµ níc d©n chñ cha tõng cã trong lÞch sö cña ®Êt níc Uganda ®éc lËp. Tõ thêi kú thùc d©n sù ¸p bøc vµ tham nhòng ®· lµ ®Æc trng râ rµng cña sù cai trÞ. ChÝnh quyÒn thùc d©n Anh, kh«ng cã tr¸ch nhiÖm gi¶i tr×nh tríc nh©n d©n Uganda vµ kh«ng ®iÒu hµnh c«ng viÖc theo nguyªn t¾c c«ng khai, minh b¹ch vµ tr¸ch nhiÖm. C¸c chÝnh s¸ch thùc d©n còng lµm t¨ng thªm nh÷ng c¨ng th¼ng x· héi vµ s¾c téc trong níc, tõ ®ã gãp phÇn khuÊch ®éng xung ®ét vµ sÏ x¸c ®Þnh tÝnh chÊt nÒn chÝnh trÞ ë Uganda trong ba thËp kû sau ®ã. KÓ tõ khi giµnh ®éc lËp, th¸ng 10 n¨m 1962, Uganda trë thµnh mét ®Êt níc ®éc lËp, nhng kh«ng hoµn toµn, víi mét nÒn v¨n ho¸ chÝnh trÞ kh«ng thÝch hîp cho sù tån t¹i cña mét hÖ thèng chÝnh quyÒn c«ng khai vµ d©n chñ. Vµo n¨m 1996 khi tæng th«ng míi Obate lªn n¾m quyÒn kÐo theo ®ã lµ sù t¨ng lªn nhanh chãng c¸c ®¬n vÞ quèc doanh ®· b¸o tríc sù gia t¨ng cña tÖ n¹n tham nhòng lan trµn kh¾p Uganda. C¸c hîp t¸c x· quèc doanh th©u tãm c¸c tæ chøc ®éc quyÒn chÕ biÕn vµ tiÕp thÞ n«ng s¶n phÈm vèn ®· n»m trong c¸c c«ng ty Ch©u ¢u, còng nh hµng lo¹t c¸c ho¹t ®éng chñ yÕu trong cung cÊp ®iÖn n¨ng, s¶n xuÊt xi m¨ng, vµ du lÞch. ThËmchÝ trong mét sè trêng hîp cßn bÞ xÕp vµo lo¹i "khu vùc t nh©n" nhng, c¸c hîp t¸c x· nµy vÉn ®îc nhµ níc bao cÊp vµ nh÷ng ngêi qu¶n lý hîp t¸c x· do chÝnh phñ bæ nhiÖm. Víi sù kiÓm so¸t trùc tiÕp ®èi víi gi¸ c¶ cña nhµ s¶n xuÊt, thuÕ ®¸nh vµo c¸c lo¹i hµng ho¸ vµ dÞch vô, giÊy phÐp xuÊt nhËp khÈu, mua b¸n ngo¹i tÖ vµ v« sè c¸c lo¹i giÊy phÐp kh¸c ®îc ®ßi hái víi ngay c¶ nh÷ng khÝa c¹nh trÇn tôc nhÊt cña cuéc sèng hµng ngµy, c¸c ®¬n vÞ quèc doanh vµ c¸c c¬ quan vµ c¸c c¬ quan nhµ níc kh¸c ®Òu ng¶ vÒ phÝa tham nhòng. Vµ nh÷ng n¨m sau ®ã sù tham « vµ nh÷ng hµnh ®éng cíp ®o¹t tr¾ng trîn kh«ng hÒ bÞ kiÓm so¸t. Víi chÝnh s¸ch trôc xuÊt nh÷ng ngêi ch©u ¸ kh«ng ph¶i lµ c«ng d©n Uganda, tÞch thu tµi s¶n c¸ nh©n vµ doanh nghiÖp cña hä råi ph©n ph¸t chóng cho giíi qu©n nh©n, nh÷ng kÎ cã thÕ lùc vµ c¸c ®¬n vÞ quèc doanh. Tõ ®ã dÉn ®Õn trong vßng cha ®Õn mét thËp kû, gi¸ trÞ thùc cña tiÒn c«ng, tiÒn l¬ng bÞ mÊt ®i ®Õn 90% (do l¹m ph¸t). Cuéc khñng ho¶ng thu nhËp ®îc ph¶n ¸nh qua sù xuÊt hiÖn cña nÒn kinh tÕ song song, hay lµ kinh tÕ ngÇm. 17 C«ng chøc Uganda chiÕm mét tû lÖ lín trong nh÷ng ngêi lµm c«ng ¨n l¬ng vµ tû lÖ l¹m ph¸t t¨ng vät buéc nhiÒu ngêi ph¶i t×m kiÕm nh÷ng nguån thu nhËp phô thªm. Mét sè ho¹t ®éng thËm chÝ cßn râ rµng lµ bÊt hîp ph¸p h¬n. C¸c kho dù tr÷ do chÝnh phñ së h÷u bÞ b¸n ®i mét c¸ch kÝn ®¸o. Tµi s¶n c«ng ®îc cung cÊp cho viÖc sö dông t ®Ó ®æi lÊy mét kho¶n kinh phÝ, vµ nh÷ng kho¶n l¹i qu¶ 10-15% trë thµnh th«ng lÖ trªn c¸c b¶n hîp ®ång ký víi doanh nghiÖp níc ngoµi vµ trong c¸c dù ¸n viÖn trî. Kh«ng mÊy lo sî vÒ chuyÖn bÞ truy tè, c¸c quan chøc trao hîp ®ång x©y dùng c¸c c«ng tr×nh c«ng céng cho nh÷ng c«ng ty t nh©n do chÝnh b¶n th©n hä ®øng ra lµm chñ hoÆc thuéc së h÷u cña gia ®×nh, b¹n bÌ hä. 3.1.3. Xiera Le«n Ngµy nay, ®èi víi ngêi d©n Xiera Le«n th× tham nhòng lµ mét c¸ch ®Ó sèng, bÊt chÊp v« sè sù thay ®æi trong chÝnh phñ, c¶ c«ng d©n lÉn qu©n sù, n¹n tham nhòng vµ nh÷ng ho¹t ®éng phi ®¹o ®øc ®ang hoµnh hµnh vµ lan tíi tÊt c¶ c¸c cÊp chÝnh quyÒn th× hÇu nh kh«ng cã sù thay ®æi. Trong c¶ khu vùc c«ng céng lÉn khu vùc t nh©n, nh÷ng ho¹t ®éng phi ®¹o ®øc ®· khiÕn cho c¸c cuéc khñng ho¶ng kinh tÕ vèn ®· nghiªm träng vµ kÐo dµi cña ®Êt níc l¹i cµng nghiªm träng thªm. KÓ tõ nh÷ng n¨m 1980, Xiera Le«n ®· tr¶i qua t×nh tr¹ng suy tho¸i kinh tÕ vµ kh¾c nghiÖt nhÊt trong lÞch sö quèc gia nµy. NhiÒu ngêi ë nh÷ng vÞ trÝ cã träng tr¸ch ®· ®Æt quyÒn lîi c¸ nh©n cña hä lªn trªn hÕt vµ ®Æt quyÒn lîi chung cña ®Êt níc xuèng hµng cuèi cïng. ThÊt b¹i liªn tiÕp cña c¸c chiÕn lîc c¶i c¸ch tríc ®©y, ë mét møc ®é lín lµ do sù thiÕu hiÓu biÕt vÒ nh÷ng c¨n nguyªn vµ ®éng lùc cña tham nhòng. Nh÷ng biÖn ph¸p ®îc sö dông tríc ®©y ®Òu thiÕu sù phèi hîp, ý chÝ chÝnh trÞ, sù l·nh ®¹o vµ sù tham gia cña c«ng chóng. N¨m 1992 Xiera Le«n ®· thµnh lËp c¸c uû ban ®iÒu tra ®Ó nhËn diÖn nh÷ng quan chøc nhµ níc vµ doanh nh©n, nhõng ngêi ®¸ng lªn ¸n do cùc kú thiÕu trung thùc, t¾c tr¸ch vµ l¹m dông chøc quyÒn ®Ó mu lîi Ých riªng. C¸c uû ban ®· phanh phui v« sè vô tham nhòng mãc nèi ch»ng chÞt, trong ®ã cã c¸i gäi lµ cíp ngµy cña c¸c chÝnh kh¸ch vµ c«ng chøc nhµ níc, trém c¾p vµ lõa ®¶o c¸c bªn ký hîp ®ång cña chÝnh phñ vµ ©m mu cña c¸c doanh nghiÖp níc ngoµi, trong níc, cña c¸c nhµ chÝnh trÞ, c«ng ty xuyªn quèc gia. Nh÷ng kÎ ph¹m téi nµy víi ph¬ng thøc c¸ nh©n tËp thÓ ®· ®ôc khoÐt tiÒn cña, hµng ho¸ vµ dÞch vô cña nhµ níc. Cho dï chÝnh quyÒn ®· bµn nhiÒu vÒ tÝnh minh b¹ch vµ tr¸ch nhiÖm, nhng còng ch¼ng ®îc bao nhiªu ®Ó biÕn nh÷ng lêi høa cam kÕt thùc sù nh»m 18 ph¸t hiÖn vµ trõng ph¹t nh÷ng hµnh vi v« ®¹o ®øc. ChÝnh phñ bÞ ngËp trong nh÷ng lêi tè gi¸c tõ kh¾p n¬i. Vµ tõ n¨m 1996, d©n chóng Xiera Le«n ®· bÇu ra mét c¸ch d©n chñ mét chÝnh phñ mµ còng gièng nh nh÷ng ngêi tiÒn nhiÖm cña nã, tuyªn bè r»ng, hä muèn chèng tham nhòng vµ phôc håi tÝnh toµn vÑn. Nhng c¸c c¶i c¸ch ®· g©y thÊt väng, mét chÝnh phñ ph×nh to (45 bé, thø trëng) trong 1 ®Êt níc cha ®Çy 5 triÖu d©n, mét nÒn kinh tÕ teo dÇn lµm c¹n kiÖn c¸c nguån lùc c«ng céng. Ngµy 27 th¸ng 5 -1997, cuéc ®¶o chÝnh ë Freeoun lµ lÇn cìng chÕ thay ®æi chÕ ®é thø 3 thµnh c«ng trong vßng 5 n¨m lµ cuéc ®¶o chÝnh ®Ém m¸u vµ tµn ph¸ nÆng nÒ nhÊt trong lÞch sö Xiera Le«n. Nh÷ng ngêi chiÕn ®Êu ®· tuyªn høa sÏ hµnh ®éng v× lîi Ých cña quèc gia. Hä ®a ra nh÷ng lý do mang mµu s¾c d©n tuý cho sù can thiÖp: tham nhòng, chñ nghÜa thiªn vÞ khu vùc… Nh÷ng ®éng lùc vµ hµnh vi næi lo¹n gÇn nh hoµn toµn mang tÝnh tù th©n vµ ngêi ta ®· g©y ra sù tµn ph¸ nÆng nÒ trong nh÷ng ngµy sau tiÕp qu¶n. QuyÒn lùc qu©n sù ®îc ¸p ®Æt ®èi víi ngêi d©n, lµm cho nÒn kinh tÕ bÞ tª liÖt. Vµ ®Çu n¨m 1998 trë vÒ ®©y c¸c lùc lîng kinh tÕ ®· can thiÖp thµnh c«ng ®Ó lËt ®æ quyÒn lùc cña chÝnh phñ qu©n sù vµ dÇn dÇn ®a nÒn kinh tÕ Xiera Le«n vÒ ®óng quü ®¹o cña nã lµ ph¸t triÓn. 3.2. Kho¶ng c¸ch vÒ kinh tÕ gi÷a c¸c níc trªn thÕ giíi Theo "World Economic Outlook" cña IMF trong thêi gian 1900-2000. GDP toµn thÕ giíi (theo gi¸ hiÖn hµnh) t¨ng 19 lÇn so víi nh÷ng n¨m ®Çu thÕ kû XX, b×nh qu©n t¨ng 3,7%. Cßn d©n sè thÕ giíi t¨ng 4 lÇn. Sù gia t¨ng GDP vµ d©n sè thÕ giíi ë thÕ kû XX g©y ra nhiÒu nghi ngê vÒ kh¶ n¨ng æn ®Þnh ë khuynh híng nµy. §ã lµ nh×n vµo tæng thÓ cßn nh×n vµo c¸c khÝa c¹nh cña nÒn kinh tÕ tõng níc th× ta thÊy sù chªnh lÖch rÊt lín gi÷a c¸c níc vÒ kinh tÕ cïng víi sù t¨ng trëng cña kinh tÕ thÕ giíi. Thùc vËt, c¸c tµi liÖu tæng hîp t×nh h×nh ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi thÕ giíi thÕ kû XX cña IMF cho biÕt r»ng trong 100 n¨m qua. GDP/ngêi cña 1/4 d©n sè giµu nhÊt thÕ giíi t¨ng 6 lÇn vµ cña 1/4 d©n sè nghÌo nhÊt thÕ giíi t¨ng 3 lÇn. Nh÷ng níc nghÌo nhÊt thÕ giíi (®Çu thÕ kû XX) - 19000: gåm Gana, Ai CËp, B¨ng La §et, Ên §é vµ Trung Quèc, ngoµi ra cßn mét sè níc n÷a ë Ch©u Phi, Ch©u ¸, Ch©u Mü. Cßn nh÷ng níc giµu nhÊt thÐ giíi ®Çu thÕ kû 20 bao gåm nh÷ng níc trong c©u l¹c bé nhµ giµu OEDC, Hungari, TiÖp Kh¾c (cò). Nh Bå §µo Nha - GDP/ngêi lµ: 1410 USD, cao nhÊt ë Anh: 4600 USD/ngêi. B×nh qu©n GDP/ngêi cña nhãm nµy ®Çu thÕ kû XX lµ 3200 USD. Nh÷ng níc giµu nhÊt cuèi thÕ kû XX gåm c¸c níc ®Çu thÕ kû vµ thªm nhiÒu níc kh¸c 19 Achentina, Hµn Quèc, NhËt B¶n, §µi Loan. Trong ®ã thu nhËp thÊp nhÊt lµ ë Hungari - GDP/ngêi lµ 2050 USD vµ cao nhÊt ë Mü - GDP/ngêi lµ: 27270 USD vµ b×nh qu©n GDP/ngêi cña nhãm nµy n¨m 2000 lµ: 18.000 USD. Trong sè c¸c nÒn kinh tÕ lín cña thÕ giíi ë ®Çu thÕ kû XX th× Ên §é (diÖn tÝch 3,270 triÖu Km2), d©n sè 1.005,3 triÖu ngêi) vÉn × ¹ch trong c¶nh ®ãi nghÌo: Brªdin (diÖn tÝch 8.312 triÖu Km 2, d©n sè 169,6 triÖu ngêi) vÉn n»m trong khu vùc c¸c níc cã thu nhËp/ngêi díi trung b×nh cña thÕ giíi ®Çu vµ cuèi thÕ kû XX. Thu nhËp/ngêi b×nh qu©n ë nhãm díi trung b×nh cña ®Çu thÕ kû 20 lµ 675 USD vµ cuèi thÕ kû lµ 2400 USD. Nga (diÖn tÝch 17 triÖu km 2, d©n sè 147,2 triÖu ngêi) l¹i ë vµo t×nh tr¹ng bi ®¸t h¬n, tõ níc cã GDP/ngêi (1220 USD) ®îc xÕp trªn møc trung b×nh thÕ giíi, cho ®Õn n¨m 2000 bÞ tôt xuèng nhãm níc cã thu nhËp díi møc trung b×nh cña thÕ giíi - GDP/ngêi cña Nga n¨m 2000 lµ 3685. §Õn cuèi thÕ kû 20 (n¨m 2000) GDP/ngêi ë nhiÒu níc nghÌo vÉn cßn thÊp h¬n GDP/ngêi ë c¸c níc ph¸t triÓn ®Çu thÕ kû 20 (n¨m 1900). Vid dô, nÕu GDP/ngêi toµn ch©u Phi n¨m 2000 lµ 1290 USD (theo gi¸ c¶ vµ søc mua cña ®ång néi tÖ cña mçi níc n¨m 1995 - tÝnh chuyÓn ra USD) th× GDP/ngêi n¨m cña c¸c níc T©y ¢u lµ 3090 USD, cña c¸c níc d©n Ch©u ¢u nhËp c (Mü, Canada, Oxtraylia, Niu Dil©n) lµ 4020 USD. GDP/ngêi ë Ch©u Phi vµo n¨m 1990 lµ500 USD, nghÜa lµ thÊp h¬n 9,2 lÇn GDP/ngêi cña Anh. Cßn ®Õn n¨m 2000, chØ tiªu nµy cña ch©u Phi thÊp h¬n cña Mü - níc giµu nhÊt thÕ giíi tõ n¨m 1900 ®Õn nay - lµ 20 lÇn (GDP/ngêi cña Mü n¨m 2000 lµ 27.270 USD). NÕu dïng GDP/ngêi ®Ó so s¸nh møc ®é b×nh ®¼ng vÒ thu nhËp gi÷a c¸c níc vµ khu vùc trong khi kinh tÕ ngµy cµng ph¸t triÓn, cña c¶i x· héi ngµy cµng gia t¨ng, th× cã thÓ nãi r»ng, nÐt næi bËt nhÊt cña nÒn kinh tÕ thÕ giíi thÕ kû 20 lµ kho¶ng c¸ch thu nhËp gi÷a giµu vµ nghÌo gi÷a c¸c níc vµ c¸c khu vùc ngµy cµng do·ng ra vµ tû lÖ theo thêi gian. Khu vùc vµ níc T©y ¢u C¸c níc cã d©n Ch©u ¢u nhËp c Nam ¢u §«ng ¢u, trong ®ã: - §«ng ¢u (trõ Liªn X« cò) - Liªn X« cò Mü La Tinh Ch©u ¸ : - Ch©u ¸ (trõ NhËt vµ Trung Quèc) - NhËt B¶n - Trung Quèc So víi Anh (%) 1870 1900 64,7 67,3 74,8 87,6 34,0 24,2 33,3 29,9 35,9 25,1 31,4 26,5 23,3 23,4 17,8 14,8 19,0 14,4 22,7 24,7 16,0 14,2 20 1913 69,8 98,7 33,0 31,9 38,2 28,0 27,1 14,0 13,7 25,1 13,0 So víi Mü (%) 1950 1973 53,5 74,0 96,7 96,7 21,1 36,2 27,5 34,6 23,9 30,9 29,6 36,5 26,0 26,4 8,0 10,8 7,8 8,6 19,6 66,3 6,4 7,1 2000 74,1 96,5 36,1 15,5 13,3 16,6 20,1 15,9 8,3 75,6 23,0