Tài liệu Phố cảng vùng thuận quảng thế kỉ xvii xviii

M UC L UC Trang Chuc-ng I : 3bl canh Ij-cb r.i/, sii r a d e l c^o pho cang vung Thu-^n Quang I 1/ i Boi cnnh l i c b su 17 II : SI/ I ^ dò^i cao pho cang vùng Thu^n Quong 2^ Cbueng i r ; Pho cang Hf^i An r ? Tong quan n g h i o n cUu ve pl]c3 c a n g , H g i An ^l6 li. S'/ t h n n h l,^p phf3 cang Hg i An 51 6? ; | I 1 . Ho^t ó^OQ k i n b t e o' plu'j cang HQi An IV. Vai t r o cun Nha nucc d è i v e i phò cang 86 Hgi An 0 V. Si/ sa;y t;hoai e uà thUCJig cang HGi An va anh hUO'MK e uà no 92 ChUo^ng 5:il : Pho cang Thanli Ha ,' l a ; Pho cang Tlianh Ila - l'Aanl] d a t va c o n ngu'o'i 101 1 1 , , JQnh t e th'iCng n g h i ^ p e TlianiiHa t r o n g I t h c i ky pha't t r i o n III. St/ syyy t a n e uà Thanh Ha va ngh i ve ni^t ! i tién trinh 113 do thj- hòa , I^Sa Chuong IV : Cua Ke Thu va pho cang i NL/O'G Mi^n. la Pho Quy Hhen t r o n g d i S u k i ^ n pljat; l f kinh te . 0 ' 0 y bang boa cua xu Dang Trong I I . :Phó c a n g Huec mgn va Vgn GÒ Bui ( Chuo^np: k i t Thu muc lu;ln trién 145 157 171 177 MÓ D1 U Dang Trong - m9t vung dat rgng loti o^ vao mQt g i a i dogn l i c b su co nhiéu y nghia cua dàn t ^ c . Tbò-i lanb tbo nacfo te mc^ r$ng, xa boi pbàn boa sàu ky do, sSc va co n b i l u b i l n d^iìG9 hQB ngo§i xàm bi cb§n dung « Nbung dang cbu y la Dang Trong lue bay gic? da co nln kinb te bang boa phat t r i é n . Khacb tbucmg niic^c ngoai re vèc buon ban t i p n|ip» Nbiéu pbo cang ra dò^i va pbon t h i n b nburHgi An^ Tbanh He, Nuc^c M|n • . . Trong cac t b i ky XVII - rVIII^ ba pbo cang nay diu nSm t r é n dàt Tbu^n Quang (Tnu4n Boa va Quang Nam), tuc?ng ducmg vc/i vung dat bi§n tbuQc cac » • 0 * 9 % m. t i n b Quang T r i , Tbua Tbién - HUB , Quang Nam - Da NSng, QuàjQg Ngai, BÌnh Dinb va Pbu Yèn. Xac dinb kbong gian va tbc?i gian l;i.cb su nbu v|y de gicyi b§n pb«ìm v i ngbién cuu eòa di t à i Lu$n an, nban di : ^PHO GANG VUNG THUAN QUANG THE £Y XVII ^ ZVHI" nblm ngbien cuu vi ba pho cang nói t r é n . Xet rSng, ba pho cang HQÌ An, Tbanb Ha, Nuc^c M|n t i é u bieu cbo su pben t h i n b cua Tbucyng ngbi^p va t r i é n ctf dàn do t b i kbong r i é n g g i vìzag d i t % • 0 phat Tbu^n Quang % ma ca dat Deng Trong. Do m$c cam ve nbà Nguyén, nèn trUf^c dSy cbung ta a gianb qua i t thò^i gian va cóng stlG ngbien ciia ve tfaò'icac obua Nguyén, nbiìng thànfa ttfu ngbién c«iu céc Cbus Kguyln cung nbtf t i n b binb kinb t é - xà bei Bang Itong qua i t o l , \ 0 ^ 9 % % • * tagc du do la si/ thgit l i c b su ve tbanb qua cua g i a i do§n l i c b su nèy cung kb6i}g keni lei:- l a o . Diéu de, bifn nay d^t ra cbo gitfi su bgc ntjc^c ta nb: m^t kbiéE kHayet n g h ngbi^P cua cut kbu c i n pbei ne Igfc kbac pbipic* Bsi Iiin bèi tbeo vi Trilu Nguyèn cf tbanb pb^ Ho Chi Minti cbuan b i t ì c b cj;c cu© Hgi kboa hoc Licb su Vift to cbtfc HQÌ tbao Qulc già ve t i l n tó'i to chue è ve B\$ Naa di h§i tbao Quoe t é ve Triéu Nguyén da n o i len suy ngbi dung dan e us gicPi su hpc truche yéu c l u kboa hQC ve xc boi bue tbilt dang dgt r a . Gang co y nghia boti vai cbung t o i , cong tac 0? kboa Licb sii t § i ni9t t r u ò ^ D^i hpc deng t r e n dàt co do Hué - Thu Pbu cua cac ebua Nguyén Dang Tr-ong va Kinh docua Triéu Kguyin tu dau thè ky XIX din nSm 19^5* Tici biéu Phò cang vùng Tbugn Quang vào thè kyXVIIXVIII la ngbién ouu ve mgt lo^-^i hinh kinb ice - xe bQi^an boa duci t b c i cac cbua Nguyén co quan bg din san 2:u|tbàng bea, tbuo^ng ngbifp, phat t r i é n do t b i trong moi quan giao luu kinb t i va vàn boa vai cac niièc ben n g o s i . be Qu^ do de biéu ve mgt l o ^ i hinh do t b i Vlét Nam nSm ven song c^nb b i l n gpi là D3 t b i cang. cang t b i , ; Cbung t e i de ngbi tbu^t ngu tbich hcp cbo logi hinh này \ byi t b a o , cbu cbua pbai la mgt cong t r i n h bién kbao ve HQÌ An cua mgt tèp tbé tàc già tà boan toàn kbong giong tbeo cach càu t r ù c va nhung cua mq;t luan an kboa bgc vc^i nbi^rjg m.;.c t i é u va yéu bQc t b u | t ùQt r a . Pbàn t o i , di tbatn già ngbién c;iu ve HQÌ An vàn di càu tu ngm » 6 198^; vr. tbam gir. bei ci^i-c bvi tuao iibo: hvc v{.. H; i i»n nèii^ 1935, 1990. T-u naSi 1955f roi à\i(i'o ci^ laci orni t r i de tsi do .^ Giac ciic v^ sàc t^o quàn 1:', mang tén : "B! t b i cr- 0» càc t i n b Miln Trung Vi$t Nam'', duyc ngbifm tbu ve danh già t é t vào nac 1991. Lu^^n àn mang tén "Pho Cang Tbuan Quang thè k.y XVII - XVIII" v ù n g dugfc xày di/ng t r é n 30^ tu l i | u , k i t qua nghién cuu cua ban tbàn va danfa co? già kboa hoc cua uè t à i cap BQ nói t r e n . Luàn an dugPc t r è n trpng gbi nbàn y kién dóng góp cua cac Giao su, Tién si, Pbo Tiln s i la tbànb vian cua Bg mon Licb su Co trung d^i 9 » V i | t Nam va cua b j i dong kboa hpc cbuyén ngànb cua kboa Licb su truòng D5Ì hoc Tong h 7C»i sgt l::4n an pbo t i è n s i kboa bfc cuc- chuyfn ng^nb Lich su Vift Nam. Tom I g i , cbo dèn nay cac nha kboa b^c c^ trong ngoài nuoc quan tàm nbiéu vi vi^'C ngbién cuu Hqi An,tbành ti/u ngbién cuu do tb§t co i t vàn di su hpc d | t i^ se sành. Trén két qua ngbien cUu ve Hgi An, cbung t e i nbin tong quan vi lj.cb su de ngbién cUu d5 t b i co này. CÙng vói k i t qua nghién cUu cua ban t b à n , cbung t o i co g^ing pbàn ànb 0 nbung tbànb tuu mei nbat ve HQÌ An vao lu^n an t r é n co» se? tif l i | u bifn nay cbung t o i co diiqfc. vó'i Pbo cang Tbfinb Ha gicyi '- • " i ngbién ciiu i g i i t quan tàm, sau hc?n 50 nSc ke tvt bài beo cua Trln 2inb HÒa (1961), gin day mèi ce mgt bài v i e t ve pbo cang này /"24_7. Con Nufó'c M^n gin dt.j aio': dUQ>r piò'; ngbién cui- dC c«p din / " 2 2 _ 7 , C^^J Hy vpng day 1^ cong t r ì n b kbn£. hvc d l j i;i^:,. ng::.i^n cuu t o à n difn ve cac pbo cang cua vùng d à t Tbu^n Quangtbc ky XVII - XVIII se co nbur^g dóng góp ve tu l i | u va kitqut. n g h i é n euu mtfi, mang l a i nhung k i l n thue va k i n b ngbi^m bé ieh t r o n g dhx song kinb t i va xa hQi b i § n n a y . Truce b i t cbung t o i cbu y dea nguon t à i l i § u Dia chx co l i é n quan d i n vùng Tbu|n Quang nbu : D^jf Die chicaa Nguyén T r a i . Ó cbàu Càn lue cua Duoìog Vgn An, Phù bien t a o lue cua l e Qui Don, Dai Nam n b à t tbong c h i cua Su quan t r i é u Nguyén . . . t Thè ffigmb cua nguon tu l i é u TXB.-^ mang den nbungtbong A bao dang t i n c&y ve dia denb, nbàn v à t l i c b s u , cac pbo , ebd, càu, duc^g, ben do, tbanb l u y , dhn miei: . . . de giup cbo cbung t e i t i é n bành kbac s a t t r e n tbtfc dìB, nbam pbàt b i § n , bo sung tbém n b i é u t e i l i § u q u i . li'ong nguon tai l i ^ u die c h i , cbung t o i cbu y k h a i . t b à c cuon Pbu b i é n tei) 0 0 \ ^ 0 \ 0 \ lue cua Le Quy Don, n b à t la quyén 4 : n o i ve 1§ tbue dàu 9 nguon, t u à n t y , dàm ho, chef* d ò , tbué vang b§c dong s S t , l e vàn t a i e? bai xu Tbu^n Hóa, Quang Nam va quyén tbu 6: n ó i ve s a n vgit va pbong tgic . . . Nbung thong t i n t u t b i ky _ 0 • 0 0m ^ , XVIiI cua L§ Quy Don da cung cap cbo cbuiig t o i ^ nhiéu chi t i l t g i à t r i v i nguon bang bòa G Tbuàn Quang, lucng va g i à cà duo^ng t b t f i , c h i dg t b u l khóa va t e cbuc ^ 0 0 *• tbuo^g thoPi cac cbua Nguyén . . . bang ngo^i - s Toj' nbién, nguon "cài ligti dia odi obi pbàn ann mit phàii neo oc ve boan canh ngi sinb cua* cac pbc csuf.- ne e vào càc vbè ky truc'c, nbung tàc già cui nguon t a i 11^ oney entra co diéu ki§n pbàn t i c b va kiétr» cbi^ng kboc bpc. Cbung t o i Itfu y din nguon t a i l i s u trcng cac bS st^ bien nién diftfi tbò-i pbong k i l n nbu' : Bai Viet sif k? toàn th Bsi T i l t ss? k.T tue bién (1676 - 1789), Bsi ITac tb^c lue t i l n b i é n . Dei Nam thKC lue cbinb bien . . . . Nguon t a i l i | u nay noi cbung i t de c^p dén cac ho§t dOng e? càc do t b i va t i n b binb tbuctog nghifp nucc t e . Tuy nbién, "Srong Dai Nam tbJc Igc t i l n bién va l^i Nacutbi'^c cbinb bien thinb tboang co gbi cbep vai su kién cua Trié u 0 dinb ce l i é n quan din Hgi An, Da Ngng, Tbi^nb BÌ . . . nbàt là cbinb sacb cua nbà nucJc quy dinb doi vó'l tbtrcng nbe.n nuo'c n g o a i . Cbung t o i da kbong de l a r ^ p b i nhung càu, cbu e trong nguon t à i l i ^ u noi t r é n . D^i T:& bSl » \ 0 * c* Ite:n£: Treng, kbong r i é n g g : bo^t dQn^; k i n h té tbuc^ng: ngbigp* Cbung t o i c o i do la ngucn t a i l i ^ u quan t r p n g càn du^c kfaai t a a c t r i ^ t de p b t c v^ cùo Lain an nh\i t C r i s t o f o r o B o r r i (1618-1621), Alerancx^e de Ebodos(l6241627, 1o40~l645) B.Vechet (1671-1685). T.Bowyeco? (1695^ 1696), I h i c h Dgi San (1695-1696). J . K o f f l e r P.Poivre (1744-1755), (1744-1750), Chapman (1777) J . B a r r o w ( 1 7 9 2 - 1 7 9 3 ) . Ngoai ra cbung t o i con cbu y kbai t b a c nguon tu l i § u qua cac bao càc cua cac tbuyér truo^ng va tbuc^ngnbàn gui ve cac cong ty Dong An, boSc cac tbu t u cua cac g i a o s i , tbuo^ng nbàn gui ve nuo-c k h i t i è p xuc v c i iteng Trcixg. Nguon t à i l i é u nay bay l à u dUQ'c luu t r u e cac tbu kbotc, d^c b i p t d u ^ c gio^i t b i é u ve t r i c h do§n t r o n g b a i CUQC b j i tbeo Quoe t e 0» Vi^t Nam : HQÌ An (1990) pbo S i e n ( 1 9 9 2 ) . Cbung t o i con su dwng nguèn t a i Ì Ì Q U cac kbo luu t r u nuo?c n g c à i c u a cac hpc g i à cf t r o n g va ngoai nuc^e. Tuy n b i é n tf nguun t a i l i ^ u n à y , t i l n g Anh co va t i e n g He Lan co la vàn de nan g i e i cbo g i ^ i n g b i é n cuu b i ^ n n a y . Ngoai r a , cbung t o i con du ly l u | n mang t i n b bL'tfng din giup cbo cb'xng t o i tbi^c b i f n de t a i . Tren ce so' c3Ó, luan an sif d^ng pbi^cng pbap n g b i é n ciiu t b u j c cbuyén rgànb va cac pbL'ong pbap CK t h è kbac v c i cii?c t i é u t i l ? c§n dLfo'c cbàn l^khéc.'; quan cua l^cb s u . - 13 Cac pbi?c'ng p b a p , dong d ^ i , Ilo.-, d a i , se ssr.b lj.cb sLf ducPc cbu y k b i nghién CL^U Ij-ch zìi cua cngt vung giC"! b§n trong bai t b i ky XYII - X V I I I . Cbung- t e i dat v £ n c o i t r o n g x>hiia>nQ pbap rao t a l i c b s'J vs phifo-tig ?bap nganb, nbSm md" r e n g thong t i n t o i da che Lu^jn a n . lién D ^c b ì | t cbu y din pbuo^ng phàp d i é n dà de tSng dS cbinb xàc va lem phong pbu cbo tu l i ^ u . Luàn an buo»e dàu àp diing phueng pbap pbàn ticb dinb lugfng a nhung thong t i n co the do luoiig dup'c qua thong k é , nò t a ^ t i m cac moi l i é n b§ . . . Qua do se paansnb dup»c ban chat cua sU vgit. Phueng pbap nay c h i t a c dgngkhi p b a i xu ly khòi lugìig thong t i n do sg , nbung t r é n tbv'o t e , 0 0. * \ 0 * 0 % X 0 kbong p b a i myi SÌ/ k i é n déu co tue do deix. dUQ*c, ve du ce 0 lu<>^g t i n b dU8*c nbung kbong the cuTig eiip iiiit c a i n b i n c b i n n x o c , bac quat dUQ\3 t a t ce cac moi quen bf n b i l u cbièu cu*' ctìc nbàn to cau tbanb mgt sii v à t , mgt bign tUQ^g li-ob Ld. Cbo nen pbuoìig nay c h i gio^i b§n de tbam g i e xu l y , pbàn 0 t i c b tu l i é u va gop pbàn tia3 r a m^t xu hifo'ng pbaù trién nào do tu kboi tii l i 5 u lón tnà t b c i . Hgoài r a , cbung t o i con v^n dyng ly t b u y e t ngbién ctfu vung (Area S t u d i e s ) de nghién c i u vùng d à t Thu«nQuang t r o n g boi canb Bang Trong vao tbò'i bufng t h i n b tbu:o^.gngbi^p 0' dong ^^am i . Bèing n b i l u phifoìig pbap kbac nbau k i t hQ'p di n g b i é n ct?u va g i a i quyét di t s i ILO'Ì hy VQng t a i r§o I j i t r a n b l i c b si? tim ra nh^ng dèe d i l a cbù y l u va b L' xu C ni?c^ng - 14 ~ cùa cac pbó càng vùng TbuQn Quang t h I ky XVII - XVIII. 0 Ngoài chuc/ng mo* dàu d§t vàn dì ve ngbién cuu,gie?! t b i ^ u l u à n àn ; ohue^ng k i t l u | n : nbung y k i é n r u t ra tu so s à n h , càc moi quan h e , nhung d i e diém, t a o dyng vaanb butfng cua pbo cang vùng Thuìn Quang. Con phan thu myc va pby l » e : t$p btfp n b i l u t à i l i § a q u { . Ngi dung lu»n an dutfe chia lem 4 chuò»ng. . Chuo'ng I : Boi canh l i c h sU. sU r a dò^i càc pho cang vùng Thuàn Quànff : NhSm k b à i q u à t v i d$c diém t»^ n b i é n va boi canh l i c h i5U vung d à t Thu|n Quang duo-i tbci»i càc Cbua Nguyén va Tày So^i (chu y l u t h è ky XVII va X V I I I ) . Cac nguyén nban dàn don s!l radè'! cac pho cang vung Tbu^n Quang. • Cbueng I I : Pbc cang Hai An. Tong quan nghién cUu pho càng Hqì An t u thò^i Phàp tbuSe che dén n a y , nbung tbành fci/u va van de dang d^t r a che luàn a n . Wbur^ k i t quo mói n b à t n g h i é n cuu ve • HgiAn 9 se lain sang t o qua t r i n h hinb thònh pho caog ligi An.Ho^t dOng k i n h t e : chu y l u là kinh t é tbiioT^ nghi^p ó' HQÌ An, flV 8uy t b o a i cua Hgi An va anh hiic'ng cua n o . m • • Cbufo'ng I I I : Pho cànp: Thanh Pia : Khao CI?u pho càng Thanh Ha, Hogt d^ng kinh t e thifong n g b i f p e Tbanh Ha gom : Ilàng h ó a , thiio'ng n b à n , t i è n t | va g i à c a . Si/ suy t à n cua pho Tbanb Ife va d i é n b i l n do 0 t b j . hóa 0» Hue. - 15 - • Cbuo^ng IV : CÙa Ke Thu va p h i cang Nuéc Mgn. Thành 1§F phù Quv Nbo»n va PA^ p b à t t r i l n k i n h ti bang hóa o day. Kb^^o sàb Cun Ke Thu - cua khàu quantrpng / t cua pbu Quy Nbcn t r o n g cac tbo ky XVII - XVIII» Kbao s a t pho càng Nuó»c M5n.Si| suy t à n cua pho càng Nuó-c M^n vàanh bucng cua nò trong d i i n b i l n do t l ) i boa a phu Quy IT he? n . 9 Mi pho cang dlu tini hiou qua t r i n h p b à t s i n b pbàt t r i é n , suy t a n , anh huo'ng cua kinh tS bang boa 0 \ 0 X * * " va " > f qua t r i n b dp t h i boa • Nhung tuy t b e o dgc diém cua moipho 9 0 0 0 0 cang, chung t o i xày dj/ng bc) c u c , tu l i f u kbac nbau , co gSng t r a n b si; t r ù n g l§p tùng vàn de 9 tùng t i e u t i l t d e thày dUGPc s!/ thong n b à t cua càc pho cang cf mgt vùng dà t 0 0 • 0 0 " nhung mgt kbac de nbàn r a si/ pbong p h u , da dgng, hàp dan cua moi mgt pho cang» sau hcrn 10 nnm n g h i é n ciiu, mi-jt mài d i é n da v I nhung pho cang e' cao t i n b Mién Trung, cbung t o i da xay di/ng hon h a i miro^i ban bào cào kboa b g c , cong b6 t r é n càc tgp c h i : Itehién otju Ljcb Rif, Khào co bvc» Nghién ct^u £inh t è va n b i é u typ san khoa hgc h càc dia phirorog . Co n h i é u bao cào du<5'c t r i n h bay t r o n g càc cuOc HQÌ tbàoQuoo g i à va Quoc Té ve chu de do tbj- c 5 . Dtfyc càc cbuyén g i à , càc b$c thày d i t r u ó ' c , n g b i e p giup do'^ nhimg do kha n è n g , d i e u k i g n làm déng vifc cua t à c g i à con n h i e u hgn c h e , nen ban Lu^in àn i " P H g' cang vùng Tbuan Quanr: thè k.y XVII - XVIII" sé khén F. - 16 t h I t r à n h kboi nhung t h i l u s ó t . Kini» ^ong càc nbà kboa hpc co quan tàm d i n di t à i va q u i v i co diéu ìÌQn t 0 0 0 > • iep • xuc vo»i Lu§in an t ^ n t i n h e h i bao. Hoàn thành bàn lugin à n , cbung t o i dug»c trùo»ng Dgi bpc Tong bop Hué, D?i hpc Tong hg»p Ha Ngi, t h i oySdiAnfiy s 0 • t ban nbàn dàn Tbanb pho Quy Nho'n, buy^n uy, uy ban nhàn dàn huyén Tuy Pbuó»c, t i n b Binb Dinb, Bo mon Lich su ce t r u n g dgi Vi^t Nam, kboa Lich su truó'ng D§i hpc Tongh(yp Ha Ngi dành mpi diéu k i é n tbu^n lo^i. Chung t o i dUQ»c giup dtf, c b i dàn tgin t i n b cua cac cbuyén g i à , cac bàc t h à y d i t r u ó ^ , dutyc dong nghi§p t b à n huu va t b à n nhàn luon quan tàm ho trq», dgng v i é n , dgc b i g t là nhung k i l n q u i bau va giùp d(f triic t i l p cua PGS. TS VU GIANG, PTS. NGUYÉN THIJA H Ì . I&c g i à x i n chan thành cam c n . H§ JfOl, 1993 Tac già 4 sU Do Bang y MINH <%\ - 17 ,.-v.l y.il^A^i] Chito'ng BOI CAM CAC PHO' LICH S\il Sl/^ RA VIÌNG GANG BÒI THUAN QUANG I . BOI CA^NH LJCH stf^ N3m 1613, truó»c k b i qua dc'i, Nguyén Hoang can d^n vó'i ì^guyln Phuc Nguyén va Triéu t b a n : "Dàt Thu^n Queng phia bac co Hoành Son va Linh Giang hiém trc^, p h i a Namcó n ù i Hai Vàn va n ó i dà bia vung b l n . Nui san v a n g , s a t b i é n co c à , rauoi. Tbgit là dàt dyng vo cua nguò'i anb hùng. Neu 0 b i e t dgy dan luyfn binh da cbong c h ^ i vó'i hp Trj.nh du xay dyng cC nghiQP muon dtfi. Va. bang thè Itfc thi k h ong dich diij'c th^ co giif viìng d l t d a i de chó» co' h5t,chtf dùfng bó qua Ig'i dgy cuo t a " / " 1 2 2 , t r , 4 4 - / . Vung d a t na JSguyln Hoàng d§t nen mong "xay di/ngco' ngh iep rauon deci", dò là khong g i a n l à n h tbo Tbu|in Quang no'i cbua da xàc d ^ h du t b i m^nh ve k i n b t é , chinh t r i v a quàn su sau 56 n5m gay di/ng co' nghigp tf day (1558-1613 )< • 0 V » 1 • DSc,diém dj.a 1,7 tu nbién vung. Thuàn Quang : f * X • ^ 0 0 Vj. t r i Thu^n Quang nSm khoang g i u a d é t nutfc t a, doc t h e o bó» b i é n ì^liln Trung ; c h i l u d a i gàn SDO kffi,tùb|£ v i a0^y12,5^^ d i n 1 8 ^ . Phia Tày là day TrUtfng Sem va cao nguyén Trung BQ, pbfa dong là b i e n . Day l à dogn btf biln khuc kbuy, co n b i l u cifa song t g o tbànb n h i é u vj,nh s a u k i n 'X 6 " 18 - gió.Dvo l;heo bò' b^^.i hi'in my .v? Tay .]i;ng n b i l u b a i taw d^p. £)o$n bc> hi4ii này co nh.llu t ~ i c à t va con c a t ke d a i , mQl: p h i n dugfc phù «?' song boi lép dàn, t ^ o o thanh ohuoi dong bSng l.i'jp ven bi^:in - oh-nn n u i . Do?n bo'' bién này co nhieu ijóng to g i ó lón nén hinh tbnyih n h i é u d tf n c à t ct»o, co no'i oòn d i dgiMg. tlhiea d^^m phà chue h i boi l à p . I » i nh.^t là phn Tr-n GU»rH_:^ r-^ng ahàt là dàm CàuHai. Ngoài ro con co n b i e n d^m ghi hhr\c nbf vujog Lgng Co,phTi Hgi An, 'Ic^m Thi l'^i ... Dpc duyon h n i co nbi'^Mi mom nui àn r a t j n b i e n thành càc dèo nbu : F>òo % a n e , ciào Hai Y*3n, òeo Cu Mong..* t g o tljànlì d p gió»i of:? n l i i ì u bin!-. Ngoài kh^i co nh i^^u dao va hàn dno nh'^ : ^nx Fouj MU: L a i , ÓXÌO Con c o , mai Oh? ìVIày, ban deo Scìa Tra, Cu Lr\o Ch.^iti, GÙ Lio r e , mai Lang An, han d??o Pbt^o'ns H'^i . . . Dpc t b e o bc b i é n B a e o nhiéu b à i can{;, lói. nhc't 1*^^ Da N^ng va Quy Nhoìi / ^ 9 , t r . 4 ! ? / Vung T hnr^n Qu^.v^g cii co xihieu Gong, p b à t nguyé n tu dny Truc?ng So'n va c^^o nguyén phia Tày« Sorig n g ^ n , do doc Cc?o do ra b i é n Dong, t-^o thanh n h i é u aito khàu • ^ 0 0 X ^ thucng c a n g . Song loìii n b à t la r.oiTg Gianh, oong 0m X v à ^^ \ ^ Nbàt 1 4 , X % song Con . . . Day c^ing In no^i da hinh thanh n h i é u lang meo, t r u n g tàm thucng righl tbang 8 r<^t. d 1 n thang 1 . Vi^c sar.. Tu4t hfJcg boa vn t< ua bón n g o a i t r ò ' i t 5 p n0p thi'ò*n.g di^n ra vào njòp v^o Irla irrc'i t^nh r a o . Vao UIIIM mu'a co kèci theo bao l i i t , t i l p do là r ó t buot nen chQ' bua thi^a t h ó ' t , pho r a vSng kh^cb, ono thuyén buon rò'i blncang de di/a bang ve nilo'c. 0 Dàu thè ky XVII, k h i co m|t cf Tbu$n Quang, C r i s t o f o r o B o r r i cbo b i l t k h i bau ó' day nb'i r.n u : "Heu trongnun he bao gon. ci^c thang 6 , 7 , 8 xii này nóri^- v i ó' t r o n g v u n g n h i l t dó'i va nigt t r ò ' i ó' vào dinb diém cua no t h i t r a i l§i tbàng 9 , 10,11 là tnù?i thi:i, c à i nóng h i t d i , khong k h i tro' nen d i l u hóa nhò' nhung odn rnuo l i o n l;tfc tu tr«Sn miàn nui c a o . càc dòng rrió'c tuon t r n o t r a n ng^.p Vuo'ng Quoc, oheyra don tC^n b i e n . Troog 3 thang n-^y, cac tr^^n liit >:oy rti cUlp ngày Digt, rDoi lhx\ >:PO d^i 3 l'gày ••* Trong 3 thang mùa dong ph5n b i g t dug'o vó*i càc raùo khàc brong nam. Cuoi cung vào tbàr'g 3 t 4 , 5 nguo^i tn th^iy hi'^u qua cua mùa .^uàn. Tà t ca d^^u xanb tuo4 va no' boa" j(^1!38, t r - 2 8 ^ 7 . t 0 *^ 9 * / * / * D^c di5m t^; n h i e n ^*o J.^ anh huo'ng dan do'i song cun cu dàn va bo^it dyng k i n h t? o' vimg dàt Tha?n Quang. 2» ^-buàn Quan/? duc^i thó^i càc chùa Ni?u.vin : 9 Ng:u:y§n Hoàng dSt co' stf o* Thu^ti Qmw: : Sau k h i Nguyoìi Kim oiàt, quyln binh g i a o cho cc3