Tài liệu Phát triển ý thức chính trị xã hội chủ nghĩa của học viên dân tộc thiểu số ở học viện chính trị quân sự hiện nay

3 MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Ý thức chính trị xã hội chủ nghĩa là loại hình ý thức chính trị tiên tiến, có vai trò quan trọng trong định hướng về chính trị cho quá trình tồn tại và phát triển của xã hội xã hội chủ nghĩa. Đối với Quân đội nhân dân Việt Nam, ý thức chính trị xã hội chủ nghĩa là cơ sở hình thành thế giới quan, phương pháp luận khoa học; là nền tảng quy định sự hình thành, phát triển phẩm chất và năng lực của mỗi quân nhân; đồng thời là cơ sở xây dựng nhân tố chính trị - tinh thần nhằm nâng cao sức mạnh chiến đấu của quân đội. Do vậy, một trong những mục tiêu và nhiệm vụ chủ yếu của công tác giáo dục - đào tạo tại các học viện, nhà trường trong quân đội là phải phát triển ý thức chính trị xã hội chủ nghĩa cho các đối tượng học viên. Hiện nay, chủ nghĩa đế quốc đứng đầu là Mỹ và các thế lực thù địch đang tìm mọi cách chống phá cách mạng nước ta trên mọi lĩnh vực của đời sống xã hội, đặc biệt là lĩnh vực chính trị - tư tưởng. Đối tượng và địa bàn chống phá của chúng thường tập trung vào đồng bào dân tộc thiểu số đang sinh sống ở những vùng rừng núi xa xôi hẻo lánh, có trình độ dân trí thấp, cuộc sống còn nhiều khó khăn... Sự chống phá đó đã tác động tiêu cực đến sự phát triển ý thức chính trị xã hội chủ nghĩa của học viên là con em đồng bào dân tộc thiểu số đang học tập, rèn luyện tại Học viện Chính trị quân sự. Bởi vậy, yêu cầu và nhiệm vụ cấp bách hiện nay đối với Học viện là phải quan tâm phát triển ý thức chính trị xã hội chủ nghĩa của học viên dân tộc thiểu số, đảm bảo cho họ khi ra trường có đủ trình độ, năng lực và phẩm chất chính trị, đáp ứng yêu cầu nhiệm vụ của quân đội trong tình hình mới, đặc biệt là nhiệm vụ xây dựng “trận địa lòng dân” ở các vùng rừng núi, biên giới và hải đảo của Tổ quốc. 4 Trong những năm qua, dưới sự lãnh đạo của các cấp uỷ đảng, cùng với sự nỗ lực của các lực lượng giáo dục trong Học viện, việc phát triển ý thức chính trị xã hội chủ nghĩa của học viên dân tộc thiểu số đã đạt được những kết quả nhất định. Phần lớn học viên dân tộc thiểu số khi tốt nghiệp ra trường đã có hiểu biết tương đối tốt về chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh, quan điểm đường lối của Đảng; có niềm tin tuyệt đối vào sự lãnh đạo của Đảng và thắng lợi của công cuộc đổi mới đất nước theo định hướng xã hội chủ nghĩa; sẵn sàng nhận và quyết tâm hoàn thành tốt mọi nhiệm vụ do tổ chức phân công. Tuy nhiên, sự phát triển ý thức chính trị xã hội chủ nghĩa của một bộ phận học viên dân tộc thiểu số vẫn còn bộc lộ những hạn chế, nhất là sự hiểu biết về chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh, quan điểm đường lối của Đảng; về động cơ phấn đấu học tập, rèn luyện và ý chí quyết tâm trong thực hiện nhiệm vụ... Trong khi đó, việc nghiên cứu làm rõ cơ sở lý luận và thực tiễn phát triển ý thức chính trị xã hội chủ nghĩa của học viên dân tộc thiểu số cũng chưa được các lực lượng giáo dục trong Học viện quan tâm nghiên cứu đúng mức. Vì vậy, tác giả chọn đề tài “Phát triển ý thức chính trị xã hội chủ nghĩa của học viên dân tộc thiểu số ở Học viện Chính trị quân sự hiện nay” nhằm luận giải những vấn đề lý luận và thực tiễn đang đặt ra trong quá trình phát triển ý thức chính trị xã hội chủ nghĩa của học viên dân tộc thiểu số ở Học viện hiện nay. 2. Tình hình nghiên cứu có liên quan đến đề tài Ý thức xã hội là một nội dung cơ bản của chủ nghĩa duy vật lịch sử. Trên cơ sở nội dung lý luận đó đã có nhiều công trình khoa học nghiên cứu về vấn đề ý thức chính trị xã hội chủ nghĩa trong xã hội và quân đội thời kỳ đổi mới. Tiêu biểu như: đề tài "Ý thức chính trị xã hội chủ nghĩa nguồn sức mạnh tinh thần của nhân dân ta" của GS Đỗ Tư (1992); đề tài "Phát triển ý 5 thức chính trị xã hội chủ nghĩa trong xã hội và quân đội thời kỳ đổi mới" của GS, TS Lê Văn Quang (2001); đề tài "Bản chất quá trình phát triển ý thức chính trị xã hội chủ nghĩa của sĩ quan cấp phân đội Quân đội nhân dân Việt Nam", luận văn thạc sĩ của Trần Xuân Bình, Học viện Chính trị quân sự, Hà Nội - 1997; đề tài "Quá trình phát triển ý thức chính trị ở học viên sĩ quan pháo binh hiện nay", luận văn thạc sĩ của Phùng Văn Ngọc, Học viện Chính trị quân sự, Hà Nội - 1997; đề tài "Phát triên ý thức chính trị xã hội chủ nghĩa của học viên Học viện Kỹ thuật quân sự hiện nay", luận văn thạc sĩ của Vũ Văn Lan, Học viện Chính trị quân sự, Hà Nội - 2001… Các công trình nói trên, từ nhiều góc độ khác nhau đã tập trung làm rõ bản chất quá trình phát triển biện chứng của ý thức chính trị xã hội chủ nghĩa trong xã hội và quân đội; đồng thời luận giải khá sâu sắc cơ sở lý luận và thực tiễn phát triển ý thức chính trị xã hội chủ nghĩa của đội ngũ sĩ quan cấp phân đội và học viên ở một số học viện, nhà trường trong quân đội. Đó là cơ sở lý luận và thực tiễn quan trọng để tác giả nghiên cứu đề tài "Phát triển ý thức chính trị xã hội chủ nghĩa của học viên dân tộc thiểu số ở Học viện Chính trị quân sự hiện nay". 3. Mục đích và nhiệm vụ của luận văn * Mục đích: Nghiên cứu những vấn đề cơ bản về lý luận và thực tiễn phát triển ý thức chính trị xã hội chủ nghĩa của học viên dân tộc thiểu số ở Học viện Chính trị quân sự. * Nhiệm vụ: - Làm rõ thực chất phát triển ý thức chính trị xã hội chủ nghĩa của học viên dân tộc thiểu số ở Học viện Chính trị quân sự. - Đánh giá tình hình và đề xuất một số giải pháp cơ bản phát triển ý thức chính trị xã hội chủ nghĩa của học viên dân tộc thiểu số ở Học viện Chính trị quân sự hiện nay. 4. Cơ sở lý luận, thực tiễn và phương pháp nghiên cứu 6 - Luận văn dựa trên cơ sở lý luận của chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh, quan điểm của Đảng Cộng sản Việt Nam về vấn đề chính trị, ý thức chính trị, ý thức chính trị xã hội chủ nghĩa; các chỉ thị, nghị quyết của Đảng uỷ Quân sự Trung ương, Tổng cục Chính trị về xây dựng quân đội và một số công trình nghiên cứu có liên quan trực tiếp đến đề tài. - Luận văn dựa trên cơ sở thực tiễn chủ yếu là tình hình thực tế của các đơn vị học viên dân tộc thiểu số, các văn bản báo cáo tổng kết của Học viện và kết quả điều tra, khảo sát trực tiếp của tác giả về thực trạng phát triển ý thức chính trị xã hội chủ nghĩa của học viên dân tộc thiểu số ở Học viện Chính trị quân sự. - Phương pháp nghiên cứu chủ yếu của luận văn là kết hợp giữa phương pháp luận của chủ nghĩa duy vật biện chứng và chủ nghĩa duy vật lịch sử với các phương pháp: điều tra xã hội học; tổng kết thực tiễn; thống kê; so sánh và phương pháp chuyên gia... trên cơ sở hoạt động nghiên cứu thực tế của tác giả và các nguồn tài liệu có liên quan. 5. Ý nghĩa của luận văn Kết quả nghiên cứu của luận văn góp phần nâng cao chất lượng giáo dục - đào tạo, đặc biệt là chất lượng phát triển ý thức chính trị xã hội chủ nghĩa của học viên dân tộc thiểu số ở Học viện Chính trị quân sự hiện nay. Luận văn có thể làm tài liệu tham khảo để nghiên cứu và vận dụng vào hoạt động giáo dục - đào tạo ở các học viện, nhà trường trong quân đội có đối tượng đào tạo là con em đồng bào dân tộc thiểu số. 6. Kết cấu của luận văn Gồm phần mở đầu, 2 chương (4 tiết), kết luận, danh mục tài liệu tham khảo và phụ lục. 7 Chương 1 THỰC CHẤT PHÁT TRIỂN Ý THỨC CHÍNH TRỊ XÃ HỘI CHỦ NGHĨA CỦA HỌC VIÊN DÂN TỘC THIỂU SỐ Ở HỌC VIỆN CHÍNH TRỊ QUÂN SỰ 1.1. Khái niệm và vai trò phát triển ý thức chính trị xã hội chủ nghĩa của học viên dân tộc thiểu số ở Học viện Chính trị quân sự 1.1.1. Khái niệm phát triển ý thức chính trị xã hội chủ nghĩa của học viên dân tộc thiểu số ở Học viện Chính trị quân sự Chính trị là lĩnh vực phức tạp trong đời sống tinh thần của xã hội. Chính trị xuất hiện khi trong xã hội nảy sinh quan hệ giai cấp, trong xã hội có sự phân chia thành các giai cấp và sự đối kháng giai cấp. Về bản chất, chính trị phản ánh mối quan hệ giữa các giai cấp, là biểu hiện tập trung của kinh tế, của những lợi ích căn bản của các giai cấp và quan hệ, tác động lẫn nhau giữa các dân tộc, các tập đoàn người có lợi ích khác nhau và đối lập nhau trong xã hội có giai cấp. Theo Từ điển Tiếng Việt, chính trị là: "1. Những vấn đề về tổ chức và điều khiển bộ máy nhà nước trong nội bộ một nước, và về quan hệ về mặt nhà nước giữa các nước với nhau; 2. Những hoạt động của một giai cấp, một chính đảng, một tập đoàn xã hội nhằm giành hoặc duy trì quyền điều khiển bộ máy nhà nước; 3. Những hiểu biết về mục đích, đường lối, nhiệm vụ đấu tranh của một giai cấp, một chính đảng nhằm giành hoặc duy trì quyền điều khiển bộ máy nhà nước; 4. Những hoạt động nhằm 8 nâng cao giác ngộ chính trị cho quần chúng, tổ chức quần chúng thực hiện mọi đường lối, những nhiệm vụ chính trị nhất định" [45, tr.163]. Khi bàn về vấn đề chính trị, V.I.Lênin cho rằng, chính trị là mối quan hệ giữa các giai cấp, các đảng phái, các dân tộc về mặt nhà nước, "Chính trị là biểu hiện tập trung của kinh tế" [21, tr.349]. Như vậy, chính trị là lĩnh vực đấu tranh giữa các giai cấp, đấu tranh giữa các dân tộc, đấu tranh giữa các đảng phái để giành và giữ chính quyền. Chính trị của một giai cấp do địa vị kinh tế của nó chi phối, quyết định. Giai cấp nào chiếm địa vị thống trị đời sống xã hội về mặt kinh tế sẽ trở thành giai cấp thống trị về mặt chính trị; ngược lại, sự thống trị về kinh tế của một giai cấp nhất định chỉ được bảo đảm đầy đủ bằng quyền lực chính trị, quyền lực của nhà nước. Nhà nước là công cụ chủ yếu để thực hiện và bảo đảm lợi ích của giai cấp thống trị xã hội. Do đó: “Chính trị không thể không chiếm vị trí hàng đầu so với kinh tế”[21, tr.349]. Chính trị là hiện tượng thuộc kiến trúc thượng tầng của xã hội có giai cấp. Cấu trúc của chính trị bao gồm ý thức chính trị, tổ chức thể chế chính trị, quan hệ chính trị và hoạt động chính trị. Ý thức chính trị là một hình thái ý thức xã hội, nó phản ánh tồn tại xã hội, được xuất hiện trong những xã hội có giai cấp và nhà nước, tồn tại trong những giai đoạn nhất định của lịch sử xã hội loài người. Ý thức chính trị là hệ thống các quan điểm, tư tưởng lý luận, tâm lý và tình cảm của một giai cấp về địa vị và vai trò lịch sử, về mục tiêu và nhiệm vụ chính trị, về đường lối chiến lược và sách lược của giai cấp đó trong một giai đoạn nhất định của lịch sử. Về bản chất, ý thức chính trị là sự phản ánh các quan hệ chính trị, kinh tế, xã hội giữa các giai cấp, các dân tộc và các quốc gia, biểu hiện tập trung ở tư tưởng và thái độ của các giai cấp đối với quyền lực nhà nước. So với các hình thái ý thức xã hội khác như đạo đức, tôn giáo, thẩm mỹ, triết 9 học… thì ý thức chính trị và ý thức pháp quyền giữ vai trò chi phối mạnh mẽ nhất đối với tồn tại xã hội. Xét dưới cấp độ phản ánh, ý thức chính trị được phân chia thành hai cấp độ khác nhau. Cấp độ thấp của ý thức chính trị là tâm lý chính trị, hay còn gọi là ý thức chính trị thông thường được biểu hiện ở những cảm xúc, tình cảm chính trị, kinh nghiệm của con người về quyền lợi, địa vị của giai cấp, về lợi ích kinh tế cơ bản của giai cấp. Tâm lý chính trị phản ánh trực tiếp cuộc sống sinh hoạt thường ngày của xã hội, được hình thành một cách tự phát trong xã hội có sự phân chia giai cấp. Do đó, nó thường biến động, thay đổi và không ổn định. Mặc dù là tự phát nhưng tâm lý chính trị vẫn mang tính giai cấp và bị chi phối bởi địa vị chính trị cơ bản của giai cấp mà nó phản ánh. Tâm lý chính trị cũng có vai trò nhất định trong đời sống xã hội, là điều kiện để con người trong các giai cấp tiếp thu tốt hơn hệ tư tưởng chính trị. Tâm lý chính trị là cầu nối để hệ tư tưởng chính trị thâm nhập và phát huy vai trò quyết định trong đời sống xã hội. Cấp độ cao của ý thức chính trị là hệ tư tưởng chính trị. Hệ tư tưởng chính trị là hệ thống quan điểm, tư tưởng chính trị của một giai cấp nhất định, phản ánh trực tiếp, tập trung lợi ích của giai cấp ấy, được diễn tả một cách lô gíc và hệ thống dưới dạng các học thuyết chính trị – xã hội. Hệ tư tưởng chính trị được thể hiện trong cương lĩnh chính trị, đường lối chiến lược, sách lược của các chính đảng và chính sách, pháp luật của nhà nước. Khác với tâm lý chính trị, hệ tư tưởng chính trị không hình thành tự phát, mà được hình thành một cách tự giác thông qua quá trình đấu tranh giai cấp, cách mạng xã hội, do nhu cầu cải tạo xã hội. Hệ tư tưởng chính trị được các nhà lý luận, các nhà tư tưởng tiên tiến, các lãnh tụ vĩ đại của các giai cấp xây dựng và truyền bá trong quần chúng nhân dân thông qua các phong trào cách mạng. Hệ tư tưởng chính trị thường gắn với các tổ chức chính trị, 10 thông qua các tổ chức chính trị mà các giai cấp tiến hành đấu tranh cho lợi ích của giai cấp mình. Tuy nhiên, không phải tất cả các giai cấp đều có hệ tư tưởng chính trị, chỉ có giai cấp nào đại diện cho một phương thức sản xuất nhất định mới có hệ tư tưởng chính trị. Giai cấp nào đại diện cho một phương thức sản xuất tiến bộ, cách mạng sẽ đề ra hệ tư tưởng chính trị tiến bộ và cách mạng, phù hợp với nguyện vọng của đông đảo quần chúng nhân dân lao động. Khi giai cấp còn đại diện cho một phương thức sản xuất tiến bộ, cách mạng thì hệ tư tưởng chính trị của nó có tác động tích cực đến sự phát triển xã hội. Ngược lại, khi giai cấp ấy đã lỗi thời, lạc hậu, không còn đại diện cho một phương thức sản xuất mới thì hệ tư tưởng chính trị của nó có tác động tiêu cực, kìm hãm sự phát triển xã hội. Ý thức chính trị, đặc biệt là hệ tư tưởng chính trị của giai cấp nắm quyền thống trị có vai trò rất quan trọng đối với sự phát triển xã hội. Đối với cơ sở kinh tế, thông qua tổ chức nhà nước nó tác động trở lại cơ sở kinh tế, "nó có thể, trong những giới hạn nhất định làm thay đổi cả cơ sở kinh tế"[19, tr.101]. Mặt khác, hệ tư tưởng chính trị còn giữ vai trò chủ đạo, chi phối toàn bộ đời sống tinh thần của xã hội. Nó thâm nhập vào các hình thái ý thức xã hội khác và định hướng chính trị đối với các hình thái ý thức xã hội đó. Như vậy, hệ tư tưởng chính trị của giai cấp thống trị xã hội có vai trò to lớn đối với toàn bộ đời sống xã hội. Mọi lĩnh vực, mọi tổ chức, mọi lực lượng, mọi thành viên trong xã hội đều chịu sự tác động, chi phối của hệ tư tưởng chính trị của giai cấp thống trị xã hội. Đối với từng thành viên trong xã hội, hệ tư tưởng chính trị của giai cấp thống trị chi phối đến sự hình thành, phát triển phẩm chất và năng lực của họ thông qua sự định hướng về mô hình nhân cách và xác lập các hệ giá trị để giáo dục, đào tạo, bồi dưỡng con người. 11 Ý thức chính trị xã hội chủ nghĩa là loại hình ý thức chính trị tiên tiến nhất trong lịch sử, phản ánh tồn tại xã hội với những quan hệ kinh tế, chính trị, xã hội xã hội chủ nghĩa. Ý thức chính trị xã hội chủ nghĩa phản ánh trực tiếp, tập trung lợi ích của giai cấp công nhân và nhân dân lao động, phản ánh xu hướng phát triển tất yếu của lịch sử xã hội loài người và khác về chất so với các loại hình ý thức chính trị của các xã hội trước đó. Ý thức chính trị xã hội chủ nghĩa có nguồn gốc từ phong trào đấu tranh của giai cấp công nhân, với hệ tư tưởng chính trị là chủ nghĩa Mác - Lênin (hệ tư tưởng của giai cấp công nhân). Hệ tư tưởng đó là học thuyết khoa học và cách mạng nhất; là thế giới quan, phương pháp luận khoa học để nhận thức và cải tạo thế giới. Nội dung cốt lõi của nó đã chỉ ra mục tiêu, nhiệm vụ, con đường, biện pháp đấu tranh xoá bỏ mọi áp bức, bất công, giải phóng hoàn toàn nhân loại, tiến tới một xã hội tốt đẹp nhất trong tiến trình phát triển của lịch sử - đó là chủ nghĩa cộng sản mà giai đoạn đầu là chủ nghĩa xã hội. Ý thức chính trị xã hội chủ nghĩa là hệ thống quan điểm, tư tưởng lý luận, tâm lý, tình cảm của giai cấp công nhân về địa vị, vai trò lịch sử, về mục tiêu và nhiệm vụ chính trị, về đường lối chiến lược, sách lược của họ trong quá trình đấu tranh cải tạo xã hội cũ, xây dựng xã hội mới theo con đường xã hội chủ nghĩa. Ý thức chính trị xã hội chủ nghĩa được thể hiện trong cương lĩnh chính trị, quan điểm đường lối của đảng cộng sản và chính sách, pháp luật của nhà nước xã hội chủ nghĩa. Nội dung cơ bản của ý thức chính trị xã hội chủ nghĩa bao gồm: Thứ nhất, đó là hệ thống những quan điểm, tư tưởng, lý luận về địa vị kinh tế và chính trị, về vai trò và sứ mệnh lịch sử, về mục tiêu và nhiệm vụ chính trị của giai cấp công nhân trong tiến trình lịch sử. 12 Thứ hai, đó là những tình cảm tốt đẹp, niềm tin tưởng tuyệt đối của giai cấp công nhân đối với mục tiêu và con đường cách mạng xã hội chủ nghĩa, với lý tưởng cộng sản chủ nghĩa. Thứ ba, đó là ý chí quyết tâm phấn đấu hoàn thành mục tiêu, nhiệm vụ chính trị, sứ mệnh lịch sử của giai cấp công nhân: xoá bỏ áp bức bóc lột, xây dựng thành công chủ nghĩa cộng sản trên toàn thế giới. Tính chất tiên tiến của ý thức chính trị xã hội chủ nghĩa được quy định bởi địa vị, vai trò lịch sử của giai cấp công nhân. Đó là giai cấp có tinh thần cách mạng triệt để nhất so với các giai cấp đã từng xuất hiện trong lịch sử; là giai cấp đại diện cho phương thức sản xuất tiên tiến nhất trong lịch sử - phương thức sản xuất cộng sản chủ nghĩa. Hiện nay nước ta đang trong thời kỳ quá độ đi lên chủ nghĩa xã hội bỏ qua chế độ tư bản chủ nghĩa. Đây là thời kỳ cải biến cách mạng một cách sâu sắc, toàn diện trên mọi lĩnh vực của đời sống xã hội. Sự hình thành và phát triển ý thức chính trị xã hội chủ nghĩa trong thời kỳ quá độ ở nước ta không phải là kết quả mong muốn chủ quan, mà là tất yếu khách quan từ yêu cầu của sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc Việt Nam xã hội chủ nghĩa. Sự hình thành, phát triển của ý thức chính trị xã hội chủ nghĩa trong thời kỳ quá độ ở nước ta là kết quả của sự thống nhất biện chứng giữa điều kiện khách quan và nhân tố chủ quan. Do vậy, sự hình thành và phát triển của ý thức chính trị xã hội chủ nghĩa trong thời kỳ quá độ ở nước ta vừa tuân theo những quy luật chung, vừa có những nét đặc thù riêng. Ý thức chính trị xã hội chủ nghĩa trong thời kỳ quá độ ở nước ta hiện nay là sự kế thừa những tinh hoa văn hóa của nhân loại và tinh hoa văn hóa của dân tộc Việt Nam, được hình thành trong suốt quá trình cải biến cách mạng để xây dựng thành công chủ nghĩa xã hội ở nước ta. Quá trình phát 13 triển của ý thức chính trị xã hội chủ nghĩa chịu sự tác động của tình hình chính trị thế giới đang có những biến động to lớn, đặc biệt là cuộc đấu tranh gay go, quyết liệt giữa hai hệ tư tưởng chính trị đối lập của thời đại, đó là hệ tư tưởng của giai cấp công nhân và hệ tư tưởng của giai cấp tư sản. Ý thức chính trị xã hội chủ nghĩa ở nước ta được hình thành từ trong phong trào đấu tranh cách mạng của giai cấp công nhân và nhân dân lao động dưới sự lãnh đạo của Đảng Cộng sản Việt Nam và Chủ tịch Hồ Chí Minh. Nội dung cơ bản của ý thức chính trị xã hội chủ nghĩa ở nước ta hiện nay là: có trình độ giác ngộ về chính trị trên cơ sở nhận thức sâu sắc lý luận chủ nghĩa Mác-Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh, quan điểm đường lối của Đảng, chính sách và pháp luật của nhà nước, truyền thống đấu tranh cách mạng của dân tộc; có tình cảm tốt đẹp đối với Đảng, Bác Hồ và chế độ xã hội chủ nghĩa, có niềm tin đối với sự lãnh đạo của Đảng và thắng lợi của công cuộc đổi mới đất nước theo định hướng xã hội chủ nghĩa; có ý chí quyết tâm chiến đấu cho thắng lợi cuối cùng của cuộc đấu tranh “ai thắng ai” trong toàn bộ tiến trình lịch sử quá độ từ chủ nghĩa tư bản lên chủ nghĩa xã hội, nhưng trước hết là quyết tâm biến đường lối đổi mới của Đảng thành hiện thực “dân giàu, nước mạnh, xã hội công bằng, dân chủ, văn minh”, bảo vệ vững chắc độc lập dân tộc, chế độ xã hội chủ nghĩa và quyền làm chủ của nhân dân. Đó là những nội dung quan trọng của ý thức chính trị xã hội chủ nghĩa ở nước ta hiện nay. Học viện Chính trị quân sự là một trung tâm đào tạo cán bộ chính trị các cấp trong quân đội. Trong số các đối tượng đào tạo cán bộ chính trị, có một bộ phận học viên là con em của đồng bào dân tộc thiểu số đang sinh sống trên khắp các vùng rừng núi, biên giới và hải đảo của Tổ quốc. Hiện nay, ở các đối tượng đào tạo và ở các cấp học trong Học viện đều có học viên là người dân tộc thiểu số. Trong phạm vi nghiên cứu, đề tài chỉ tập trung nghiên cứu học viên dân tộc thiểu số là hạ sĩ quan, chiến sĩ đang học tập và 14 rèn luyện để trở thành cán bộ chính trị cấp phân đội có trình độ đại học. Số học viên này trước kia được biên chế đều khắp các đại đội của từng khóa học. Do sự phát triển của nhiệm vụ giáo dục - đào tạo cán bộ chính trị trong quân đội, từ tháng 8 năm 1992 đến nay, Học viện Chính trị quân sự đã thành lập một tiểu đoàn chuyên đào tạo cán bộ chính trị cấp phân đội là con em của đồng bào dân tộc thiểu số (Tiểu đoàn 1). Như vậy, học viên dân tộc thiểu số ở Học viện Chính trị quân sự bao gồm những hạ sỹ quan, chiến sỹ là con em đồng bào dân tộc thiểu số, có đủ tiêu chuẩn, được tuyển chọn và đào tạo tại Học viện Chính trị quân sự để trở thành cán bộ chính trị cấp phân đội, có trình độ đại học. Mặc dù có những đặc điểm tâm lý dân tộc khác nhau, nhưng nhìn chung ở học viên dân tộc thiểu số đều có những đặc điểm nổi bật là sống rất thẳng thắn, trung thực, giản dị, yêu lao động. Họ kiên quyết đấu tranh bảo vệ lẽ phải, coi trọng tình nghĩa, giàu tính cộng đồng. Phần lớn học viên dân tộc thiểu số đều rất cần cù, chịu khó; có quyết tâm phấn đấu học tập, rèn luyện trở thành cán bộ chính trị trong quân đội, để xứng đáng với lòng tin và niềm vinh dự mà quê hương, gia đình, dòng tộc đã giành cho họ; có tình cảm tốt đẹp đối với Đảng và Bác Hồ... Đó là những đặc điểm thuận lợi giúp cho họ vượt qua mọi khó khăn, vất vả trong học tập, rèn luyện để hoàn thành mục tiêu yêu cầu đào tạo của Học viện. Tuy nhiên, do môi trường, hoàn cảnh sống ở địa bàn rừng núi, vùng sâu, vùng xa, nơi còn nhiều khó khăn về kinh tế - xã hội cho nên trình độ nhận thức, sự hiểu biết về các vấn đề chính trị - xã hội còn có những cách biệt đáng kể so với học viên là người vùng đồng bằng, đô thị. Về tâm lý, học viên dân tộc thiểu số thường có tính tự ti, tự ái, định kiến khá lâu với cái xấu, cái sai; ngại giao tiếp, thiên về tư duy trực quan... Do đó, thường hay bi quan, chán nản khi mắc phải khuyết điểm, khi gặp khó khăn và thiếu linh hoạt, sáng tạo trong hoạt động thực tiễn, hay có biểu hiện máy móc trong ứng xử. 15 Mặt khác, do phong tục tập quán sản xuất nhỏ lẻ, sống du canh, du cư của đồng bào dân tộc thiểu số, nên đã để lại trong họ những nếp nghĩ, lối sống, thói quen của những tập quán lạc hậu không còn phù hợp với yêu cầu học tập, rèn luyện trong nhà trường quân đội. Đó là một trong những khó khăn không nhỏ, là lực cản trong quá trình tiếp thu kiến thức, hình thành và phát triển phẩm chất, năng lực cán bộ chính trị ở học viên dân tộc thiểu số, đặc biệt là ý thức chính trị xã hội chủ nghĩa của họ. Ý thức chính trị xã hội chủ nghĩa của học viên dân tộc thiểu số ở Học viện Chính trị quân sự là những tư tưởng, tâm lý, tình cảm chính trị phản ánh trình độ giác ngộ, thái độ, trách nhiệm chính trị của họ trước Đảng, Nhà nước, quân đội và nhân dân; được hình thành, phát triển chủ yếu trong thời gian học tập, rèn luyện và công tác tại Học viện. Nội dung ý thức chính trị xã hội chủ nghĩa của học viên dân tộc thiểu số ở Học viện Chính trị quân sự bao gồm: Một là, trình độ hiểu biết về lý luận chủ nghĩa Mác-Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh, quan điểm đường lối của Đảng, chính sách và pháp luật của nhà nước, nhiệm vụ của cách mạng và quân đội, lịch sử đấu tranh dựng nước và giữ nước của dân tộc, đặc biệt là truyền thống đấu tranh anh dũng của quân đội và đồng bào dân tộc thiểu số trong các cuộc kháng chiến. Hai là, những tình cảm tốt đẹp đối với Đảng, Bác Hồ, quê hương, đất nước và chế độ xã hội chủ nghĩa; niềm tin đối với sự lãnh đạo sáng suốt của Đảng và thắng lợi của công cuộc đổi mới đất nước theo định hướng xã hội chủ nghĩa. Ba là, động cơ, thái độ học tập, rèn luyện đúng đắn và ý chí quyết tâm phấn đấu thực hiện thắng lợi mục tiêu lý tưởng của Đảng, nhiệm vụ cách mạng, nhiệm vụ quân đội và nhiệm vụ của bản thân. Hiện nay, trong sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc Việt Nam xã hội chủ nghĩa đã và đang đặt ra những yêu cầu mới về đào tạo đội ngũ cán bộ. Việc 16 quan tâm đào tạo cán bộ là con em đồng bào dân tộc thiểu số làm nòng cốt cho vùng sâu, vùng xa, biên giới và hải đảo là nhiệm vụ đặc biệt quan trọng; nó thể hiện sự nhất quán và xuyên suốt của những quan điểm, chính sách của Đảng và Nhà nước ta về vấn đề dân tộc nói chung, đặc biệt là công tác đào tạo bồi dưỡng đội ngũ cán bộ người dân tộc thiểu số. Đối với quân đội ta hiện nay, phần lớn các đơn vị đều đang đóng quân trên địa bàn rừng núi, vùng sâu, vùng xa, biên giới và hải đảo - nơi sinh sống của đại đa số đồng bào dân tộc thiểu số. Do đó, việc quan tâm đào tạo cán bộ chính trị là con em đồng bào dân tộc thiểu số làm lực lượng nòng cốt để tuyên truyền giáo dục cho đồng bào dân tộc thiểu số về quan điểm, đường lối, chính sách của Đảng và Nhà nước càng có ý nghĩa vô cùng to lớn. Bởi vì, học viên dân tộc thiểu số ở Học viện Chính trị quân sự - những cán bộ chính trị tương lai, họ là con em của đồng bào dân tộc thiểu số, hơn ai hết họ là người nắm chắc tình hình mọi mặt của miền núi, thấu hiểu sâu sắc tư tưởng, tình cảm, nguyện vọng, phong tục tập quán của đồng bào mình. Hơn nữa, họ còn là niềm tin, niềm tự hào của mỗi dân tộc; là cầu nối giữa đồng bào dân tộc thiểu số với Đảng, với quân đội. Mặt khác, do được sinh ra và lớn lên trong môi trường, hoàn cảnh sống đặc biệt khó khăn, nên trình độ nhận thức, khả năng tư duy lý luận và sự hiểu biết của học viên dân tộc thiểu số về các vấn đề chính trị - xã hội còn rất hạn chế so với các đối tượng học viên khác. Điểm xuất phát về ý thức chính trị xã hội chủ nghĩa của họ còn rất thấp so với yêu cầu cao về ý thức chính trị xã hội chủ nghĩa của người cán bộ chính trị trong quân đội và đặc điểm nhiệm vụ của họ khi tốt nghiệp ra trường. Do vậy, phát triển ý thức chính trị xã hội chủ nghĩa của học viên dân tộc thiểu số ở Học viện Chính trị quân sự là vấn đề tất yếu và cấp bách trong quá trình giáo dục - đào tạo hiện nay. 17 Tính tất yếu của sự phát triển ý thức chính trị xã hội chủ nghĩa của học viên dân tộc thiểu số còn nằm trong tổng thể yêu cầu chung của cuộc đấu tranh chống chiến lược "diễn biến hoà bình" của chủ nghĩa đế quốc và các thế lực thù địch đang nhằm vào xã hội và Quân đội ta. Những thủ đoạn của chiến lược này là hết sức đa dạng và thâm độc. Về chính trị, tư tưởng: tìm mọi cách xuyên tạc, phủ nhận chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh, phủ nhận sự lãnh đạo của Đảng, làm cho quần chúng nhân dân mất phương hướng, xa rời chủ nghĩa xã hội, đi theo con đường tư bản chủ nghĩa; tìm mọi cách đánh vào lòng tin, ý chí, làm chuyển đổi nhận thức, tư tưởng của cán bộ, đảng viên, nhân dân và quân đội. Đối tượng lợi dụng chống phá, chúng tập trung vào số cán bộ, đảng viên thoái hóa biến chất, lực lượng học sinh, sinh viên, đồng bào theo đạo và đồng bào dân tộc thiểu số... trong đó, lực lượng học viên trong các nhà trường quân đội nói chung và Học viện Chính trị quân sự nói riêng cũng là một trong những đối tượng mà chúng đã và đang triệt để lợi dụng để chống phá. Bởi vì muốn “phi chính trị hóa quân đội”, trước hết phải bắt đầu từ thế hệ học viên hôm nay - những cán bộ tương lai, là lực lượng nòng cốt xây dựng Quân đội nhân dân Việt Nam cách mạng, chính quy, tinh nhuệ, từng bước hiện đại trong thế kỷ XXI; là lực lượng góp phần quan trọng trong thực hiện nhiệm vụ xây dựng và bảo vệ Tổ quốc Việt Nam xã hội chủ nghĩa. Nếu đội ngũ này dao động về lập trường tư tưởng, mất niềm tin và lòng trung thành đối với Đảng, với Tổ quốc, với nhân dân... thì quân đội sẽ mất phương hướng chiến đấu. Bởi vậy, để góp phần đánh bại âm mưu chiến lược “diễn biến hoà bình” của chủ nghĩa đế quốc và các thế lực thù địch, một trong những vấn đề đặt ra cấp thiết hiện nay đối với công tác đào tạo cán bộ chính trị cấp phân đội người dân tộc thiểu số ở Học viện Chính trị quân sự là phải tăng cường phát triển ý thức chính trị xã hội chủ nghĩa của họ. 18 Phát triển ý thức chính trị xã hội chủ nghĩa của học viên dân tộc thiểu số ở Học viện Chính trị quân sự là một dạng đặc thù của quá trình phát triển nhận thức và tư tưởng của con người - xã hội. Đó là quá trình vận động tiến lên từ thấp đến cao, từ đơn giản đến phức tạp, từ kém hoàn thiện đến hoàn thiện hơn ý thức chính trị xã hội chủ nghĩa của họ thông qua sự hình thành, phát triển của các yếu tố, các bộ phận cấu thành của nó. Phát triển ý thức chính trị xã hội chủ nghĩa của học viên dân tộc thiểu số ở Học viện Chính trị quân sự vừa tuân theo quy luật nhận thức, vừa chịu sự chi phối của quy luật đấu tranh giai cấp trên lĩnh vực tư tưởng - lý luận. Phát triển ý thức chính trị xã hội chủ nghĩa của học viên dân tộc thiểu số là một quá trình mang đặc điểm của nhận thức chính trị, nó khác với quá trình nhận thức một số lĩnh vực khoa học cụ thể khác là không phải chỉ có tiếp thu, lĩnh hội tri thức mà còn là một quá trình đấu tranh giai cấp trên lĩnh vực ý thức hệ để loại bỏ những tư tưởng lỗi thời, lạc hậu, phản động không còn phù hợp với ý thức chính trị xã hội chủ nghĩa. Phát triển ý thức chính trị xã hội của nghĩa của học viên dân tộc thiểu số ở Học viện Chính trị quân sự là quá trình đấu tranh giải quyết các mâu thuẫn nảy sinh trong nhận thức, tư tưởng, tâm lý, tình cảm chính trị xã hội chủ nghĩa của học viên dân tộc thiểu số thông qua quá trình học tập, rèn luyện và công tác nhằm đáp ứng mục tiêu yêu cầu đào tạo đã xác định. Từ đó có thể quan niệm: phát triển ý thức chính trị xã hội chủ nghĩa của học viên dân tộc thiểu số ở Học viện Chính trị quân sự là quá trình tác động của các chủ thể giáo dục làm biến đổi về chất trong nhận thức, tư tưởng, tâm lý, tình cảm chính trị; hình thành và hoàn thiện các quan 19 điểm, tư tưởng chính trị, đời sống tâm lý, tình cảm tốt đẹp về chủ nghĩa xã hội thông qua quá trình học tập, rèn luyện và công tác của học viên dân tộc thiểu số nhằm đáp ứng mục tiêu yêu cầu đào tạo. Như vậy, phát triển ý thức chính trị xã hội ch ủ nghĩa của học viên dân tộc thiểu số ở Học viện Chính trị quân sự là quá trình tác động trực tiếp của các chủ thể giáo dục trong Học viện cùng với sự tự giáo dục, rèn luyện của học viên dân tộc thiểu số nhằm không ngừng nâng cao nhận thức, tư tưởng, tâm lý, tình cảm chính trị xã hội chủ nghĩa của họ. Nội dung cốt lõi của phát triển ý thức chính trị xã hội chủ nghĩa của học viên dân tộc thiểu số ở Học viện Chính trị quân sự là không ngừng nâng cao trình độ giác ngộ xã hội chủ nghĩa cho học viên dân tộc thiểu số trên cơ sở nắm vững những nội dung cơ bản về chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh, quan điểm đường lối của Đảng, chính sách và pháp luật của Nhà nước. Phát triển ý thức chính trị xã hội chủ nghĩa của học viên dân tộc thiểu số ở Học viện Chính trị quân sự diễn ra không phải một sớm, một chiều, mà diễn ra lâu dài thông qua sự tác động biện chứng giữa điều kiện khách quan và tính tích cực, năng động, sáng tạo của học viên dân tộc thiểu số ở Học viện Chính trị quân sự. Những điều kiện khách quan đó là: tình hình kinh tế xã hội của đất nước; môi trường chính trị - xã hội trong Học viện; chất lượng giáo dục - đào tạo, sự chống phá của kẻ thù… Sự tác động biện chứng giữa điều kiện khách quan và tính tích cực, năng động, sáng tạo của học viên dân tộc thiểu số được diễn ra thông qua quá trình tổ chức các hoạt động dạy học, hoạt động giáo dục và sự chỉ đạo, định hướng của các chủ thể giáo dục nhằm biến quá trình giáo dục - đào tạo thành quá trình tự giáo dục, tự đào tạo của bản thân mỗi học viên dân tộc thiểu số trong Học viện. Các hoạt động giáo dục - đào tạo được tổ chức một cách công phu, chặt chẽ, kiên trì, 20 thường xuyên và liên tục trong suốt thời gian học tập, rèn luyện và công tác của học viên dân tộc thiểu số ở Học viện Chính trị quân sự. Phát triển ý thức chính trị xã hội chủ nghĩa của học viên dân tộc thiểu số ở Học viện Chính trị quân sự là kết quả của sự kết hợp chặt chẽ giữa việc học tập nâng cao trình độ lý luận chính trị với sự tu dưỡng, rèn luyện nâng cao phẩm chất chính trị và đạo đức của chính bản thân họ. Phát triển ý thức chính trị xã hội chủ nghĩa của học viên dân tộc thiểu số ở Học viện Chính trị quân sự được thể hiện trên những vấn đề cơ bản như sau: Thứ nhất, đó là quá trình tác động toàn diện của các chủ thể giáo dục và sự nỗ lực của bản thân học viên dân tộc thiểu số, làm biến đổi tri thức chính trị của họ từ những tri thức kinh nghiệm là chủ yếu sang tri thức lý luận chính trị là chủ yếu. Quá trình đó giúp cho học viên dân tộc thiểu số từng bước nâng cao trình độ hiểu biết về lý luận chủ nghĩa Mác-Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh, quan điểm đường lối của Đảng, chính sách và pháp luật của nhà nước, nhiệm vụ của cách mạng và nhiệm vụ của quân đội, lịch sử đấu tranh dựng nước và giữ nước của dân tộc, truyền thống đấu tranh anh dũng của quân đội và đồng bào dân tộc thiểu số trong các cuộc kháng chiến. Thứ hai, đó là quá trình tác động của các chủ thể giáo dục làm biến đổi tình cảm, niềm tin chính trị của học viên dân tộc thiểu số từ chỗ dựa trên cơ sở những kinh nghiệm cảm tính mang nặng dấu ấn tự phát sang tình cảm cách mạng, niềm tin cộng sản dựa trên cơ sở lý luận cách mạng và khoa học là chủ nghĩa Mác-Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh. Quá trình đó làm cho học viên dân tộc thiểu số ngày càng giác ngộ sâu sắc về mục tiêu lý tưởng cộng sản chủ nghĩa, về con đường cách mạng mà Đảng, Bác 21 Hồ và nhân dân ta đã lựa chọn; làm cho tình cảm cách mạng, niềm tin cộng sản của họ ngày càng sâu sắc và vững chắc hơn. Thứ ba, đó là quá trình tác động của các chủ thể giáo dục kết hợp với sự tự tu dưỡng, rèn luyện của từng học viên dân tộc thiểu số nhằm xây dựng cho họ thái độ, động cơ phấn đấu học tập, rèn luyện đúng đắn, ý chí quyết tâm thực hiện thắng lợi mục tiêu lý tưởng của Đảng, nhiệm vụ cách mạng, nhiệm vụ quân đội và mọi nhiệm vụ được tổ chức phân công. Thực chất phát triển ý thức chính trị xã hội chủ nghĩa của học viên dân tộc thiểu số ở Học viện Chính trị quân sự là quá trình giáo dục nhằm từng bước nâng cao tri thức chính trị, xây dựng tình cảm cách mạng, niềm tin cộng sản, động cơ phấn đấu học tập, rèn luyện đúng đắn và ý chí quyết tâm thực hiện thắng lợi mọi nhiệm vụ của học viên dân tộc thiểu số. Mục tiêu của quá trình phát triển ý thức chính trị xã hội chủ nghĩa của học viên dân tộc thiểu số ở Học viện Chính trị quân sự là xây dựng cho họ thế giới quan duy vật biện chứng, phương pháp luận cách mạng khoa học; tính tự chủ, tự lực, tự cường, tính năng động, nhạy bén, sáng tạo, khả năng phân tích, tổng hợp, đánh giá, xem xét và xử lý các tình huống chính trị phức tạp diễn ra trong xã hội và quân đội. Tiêu chí xác định sự phát triển ý thức chính trị xã hội chủ nghĩa của học viên dân tộc thiểu số: Một là, phải nắm vững những nội dung cơ bản về lý luận chủ nghĩa Mác -Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh, chủ trương, đường lối của Đảng, chính sách và pháp luật của Nhà nước, nhiệm vụ cách mạng, nhiệm vụ quân đội, lịch sử truyền thống đấu tranh anh dũng của dân tộc, đặc biệt là những chủ trương, chính sách của Đảng và Nhà nước đối với đồng bào dân tộc thiểu số, truyền thống đấu tranh anh dũng của quân đội và đồng bào dân tộc thiểu số trong các cuộc kháng chiến. 22 Hai là, có tình cảm tốt đẹp đối với Đảng, Bác Hồ, quê hương, đất nước và chế độ xã hội chủ nghĩa; có niềm tin tuyệt đối vào sự lãnh đạo của Đảng và thắng lợi của chủ nghĩa xã hội mà trước hết là thắng lợi của công cuộc đổi mới; có lòng tự hào dân tộc và tinh thần trách nhiệm trong việc giữ gìn và phát huy truyền thống tốt đẹp của dân tộc và quân đội, đặc biệt là những truyền thống tốt đẹp của đồng bào dân tộc thiểu số. Ba là, có thái độ, động cơ phấn đấu học tập, rèn luyện đúng đắn; có ý chí quyết tâm thực hiện thắng lợi mục tiêu lý tưởng của Đảng, nhiệm vụ cách mạng, nhiệm vụ quân đội và mọi nhiệm vụ do tổ chức phân công. 1.1.2. Vai trò của phát triển ý thức chính trị xã hội chủ nghĩa của học viên dân tộc thiểu số ở Học viện Chính trị quân sự Trong các chế độ xã hội có giai cấp, giai cấp nắm quyền thống trị xã hội bao giờ cũng tìm mọi cách xây dựng, phát triển và củng cố ý thức chính trị (đặc biệt là hệ tư tưởng chính trị) của giai cấp mình; làm cho hệ tư tưởng chính trị đó thấm sâu vào từng thành viên trong xã hội và trở thành ý thức hệ chi phối toàn bộ đời sống xã hội. Chủ tịch Hồ Chí Minh đã khẳng định: “Muốn xây dựng chủ nghĩa xã hội, trước hết cần có những con người xã hội chủ nghĩa”[32, tr.310]. Con người mới xã hội chủ nghĩa, trước hết phải là những người có ý thức chính trị xã hội chủ nghĩa. Do đó, phát triển ý thức chính trị xã hội chủ nghĩa là một vấn đề vừa cơ bản, vừa cấp bách đối với sự nghiệp giáo dục - đào tạo, bồi dưỡng con người Việt Nam trong thời kỳ công nghiệp hoá, hiện đại hoá hiện nay. Đối với nhiệm vụ đào tạo cán bộ chính trị các cấp trong quân đội, đặc biệt là đào tạo cán bộ chính trị cấp phân đội người dân tộc thiểu số ở Học viện Chính trị quân sự hiện nay, vấn đề phát triển ý thức chính trị xã hội chủ nghĩa có vai trò hết sức quan trọng. Vai trò đó được biểu hiện ở một số nội dung cơ bản sau đây: