Tài liệu Phát triển thư viện số tại trung tâm thông tin thư viện, đại học quốc gia hà nội

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƢỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN ------------------------------ LÊ THU HƢỜNG PHÁT TRIỂN THƢ VIỆN SỐ TẠI TRUNG TÂM THÔNG TIN – THƢ VIỆN, ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI LUẬN VĂN THẠC SĨ THÔNG TIN – THƢ VIỆN Hà Nội – 2018 ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƢỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN ------------------------------ LÊ THU HƢỜNG PHÁT TRIỂN THƢ VIỆN SỐ TẠI TRUNG TÂM THÔNG TIN – THƢ VIỆN, ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI Chuyên ngành: Khoa học Thông tin -Thƣ viện Mã số: 60320203 LUẬN VĂN THẠC SĨ THÔNG TIN – THƢ VIỆN NGƢỜI HƢỚNG DẪN KHOA HỌC: TS. NGUYỄN HUY CHƢƠNG Hà Nội – 2018 LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đề tài “Phát triển thư viện số tại Trung tâm Thông tin – thư viện, Đại học Quốc gia Hà Nội” là công trình nghiên cứu của riêng tôi, được thực hiện nghiêm túc dưới sự hướng dẫn của TS Nguyễn Huy Chương. Các số liệu và kết quả nghiên cứu trong luận văn là trung thực và có nguồn gốc rõ ràng. Nếu có điều gì sai sót, tôi xin hoàn toàn chịu trách nhiệm. Hà Nội, ngày………..tháng………. năm 2018 Học viên Lê Thu Hƣờng LỜI CẢM ƠN Trong suố t quá trình ho ̣c t ập, nghiên cứu và hoàn thành lu ận văn tố t nghiệp cao ho ̣c ngành thông tin - thư viện, tôi đã nhận được sự giúp đỡ t ận tình của rấ t nhiề u người. Tôi xin chân thành cảm ơn: TS. Nguyễn Huy Chu ̛ơng đã tận tình hướng dẫn, chỉ bảo tôi trong suốt thời gian theo ho ̣c cao ho ̣c cũng như trong thời gian thực hiện nghiên cứu đề tài. Quý thầ y cô khoa Thông tin – Thư viện, trường Đại học Khoa học Xã h ội và Nhân văn, Đa ̣i ho ̣c quố c gia Hà Nội và các thầy cô giảng dạy các chuyên đề cao học đã hỗ trơ ̣ tận tình trong suố t quá trình theo ho ̣c ta ̣i trường. Phòng đào ta ̣o sau đa ̣i ho ̣c tru ̛ờng Đại học Khoa học Xã h ội và Nhân văn Hà Nội, Đa ̣i ho ̣c quố c gia Hà Nội đã ta ̣o điề u ki ện cho tôi hoàn thành tố t khóa ho ̣c của mình. Lãnh đa ̣o Trung tâm Thông tin - Thư viện, ĐHQGHN đã ta ̣o điề u ki ện cho tôi tiếp cận, thu thập thông tin liên quan đến đề tài. Cảm ơn ba ̣n bè, đồ ng nghiệp, đã hỗ trơ ̣ công vi ệc cũng nhu ̛ chia sẻ kinh nghi ệm, cung cấ p tài liệu, hỗ trơ ̣ thực hi ện phiế u điề u tra khảo sát giúp tôi giúp tôi hoàn thiện luận văn. Sau cùng tôi xin chân thành cảm ơn gia đình tôi đã luôn ủng hộ, động viên và tạo điều kiện giúp tôi hoàn thành chương trình ho ̣c và thực hiện đề tài. Hà Nội, ngày tháng năm 2018 HỌC VIÊN THỰC HIỆN LUẬN VĂN Lê Thu Hƣờng MỤC LỤC PHẦN MỞ ĐẦU ........................................................................................................1 CHƢƠNG 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ CƠ SỞ THỰC TIỄNPHÁT TRIỂN THƢ VIỆN SỐ TẠI TRUNG TÂM THÔNG TIN –THƢ VIỆN, ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI.....................................................................................10 1.1. Những vấn đề lý luận chung .......................................................................10 1.1.1. Một số khái niệm ....................................................................................10 1.1.2. Đặc điểm thư viện số ..............................................................................11 1.1.3. Các yếu tố cấu thành thư viện số ............................................................12 1.1.4. Tầm quan trọng của thư viện số .............................................................12 1.1.5. Các tiêu chí đánh giá thư viện số............................................................13 1.1.6. Các yếu tố ảnh hưởng đến thư viện số ...................................................14 1.2. Khái quát về Trung tâm Thông tin – Thƣ viện, Đại học Quốc gia Hà Nội ..................................................................................................................15 1.2.1. Lịch sử hình thành và phát triển .............................................................15 1.2.2. Chức năng, nhiệm vụ ..............................................................................16 1.2.3. Cơ cấu tổ chức ........................................................................................17 1.3. Ý nghĩa và sự cần thiết phát triển thƣ viện số tại Trung tâm Thông tin – Thƣ viện Đại học Quốc gia Hà Nội ...........................................................17 CHƢƠNG 2:THỰC TRẠNG PHÁT TRIỂN THƢ VIỆN SỐ TẠI TRUNG TÂM ..........................................................................................................20 2.1. Giai đoạn 1: Thí điểm ứng dụng công nghệ thông tin tại Trung tâm (1997 – 2001) ........................................................................................................20 2.1.1. Những ngày đầu thành lập trung tâm (1997) áp dụng CDS/ISIS ...........20 2.1.2. Giai đoạn (1999 – 2001) sử dụng chương trình xử lý kiểu MARC .......21 2.2. Giai đoạn 2: Từ 2002 đến hết quý I năm 2008: quản lý thƣ viện bằng phần mềm thƣ viện tích hợp Libol ..........................................................23 2.2.1. Các nội dung ứng dụng của Libol ..........................................................23 2.2.2. Kết quả đạt được .....................................................................................30 2.3. Thời kỳ 3: Từ quý II năm 2008 đến nay: Một số dự án hiện đại hoá Thƣ viện ...............................................................................................................31 2.3.1. Dự án Xây dựng thư viện điện tử (2008 – 2012) ...................................31 2.3.2. Dự án e.Books đại học............................................................................47 2.3.3. Dự án Thư viện số 2.0 ............................................................................54 2.4. Nhận xét và đánh giá thƣ viện số tại Trung tâm ......................................69 2.4.1. Nhận xét ..................................................................................................70 2.4.2. Đánh giá ..................................................................................................72 CHƢƠNG 3: ĐỀ XUẤT MỘT SỐ GIẢI PHÁP HOÀN THIỆNTHƢ VIỆN SỐ TẠI TRUNG TÂM.................................................................................84 3.1. Nhóm giải pháp về tổ chức và quản lý .......................................................84 3.1.1. Hoàn thiện quy trình tổ chức, quản lý của Trung tâm ............................84 3.1.2. Xác định kế hoạch phát triển chiến lược ................................................85 3.1.3. Bồi dưỡng, nâng cao trình độ cán bộ TTTV và đào tạo người dùng tin.............................................................................................................86 3.1.4. Tăng cường kinh phí để phát triển thư viện số .......................................89 3.2. Nhóm giải pháp về chuyên môn nghiệp vụ ................................................90 3.2.1. Tăng cường bổ sung tài liệu số ...............................................................90 3.2.2. Tiếp tục số hoá tài liệu............................................................................92 3.2.3. Hoàn thiện quy trình xử lý tài liệu..........................................................94 KẾT LUẬN ..............................................................................................................96 TÀI LIỆU THAM KHẢO ......................................................................................97 PHỤ LỤC DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT VÀ CÁC THUẬT NGỮ Nghĩa đầy đủ Viết tắt Bookworm Hệ thống mượn trả tài liệu số Bx Là một trong những công cụ của phần mềm tìm kiếm URD2 nhằm gợi ý đọc bài báo nghiên cứu và xu hướng nghiên cứu dựa trên mức độ sử dụng và di chuyển trong các nguồn thông tin nghiên cứu cấp độ toàn cầu trong môi trường điện toán đám mây. CCVC Công chức, Viên chức CNTT Công nghệ thông tin CSDL Cơ sở dữ liệu ĐHQGHN Đại học Quốc gia Hà Nội Hot Articles Các bài báo nóng phản ánh sự quan tâm, được đọc nhiều nhất, được trích dẫn nhiều nhất bởi các nhà nghiên cứu trên toàn thế giới. Đây là một dịch vụ của phần mềm tìm kiếm URD2. ILS Integrated Library System Hệ quản trị thư viện tích hợp KH&CN Khoa học và công nghệ LAN Mạng cục bộ (Local Area Network) MetaLib Là một trong những công cụ của phần mềm tìm kiếm URD2 nhằm hỗ trợ tìm kiếm thông tin khoa học theo chủ đề trong các cơ sở dữ liệu điện tử trực tuyến và quản lý bạn đọc tài nguyên điện tử từ xa. NAS Network Attached Storage NCKH Nghiên cứu khoa học NDT Người dùng tin OPAC Online Public Access Catalog Mục lục truy cập công cộng trực tuyến PRIMO Là một trong những công cụ của phần mềm tìm kiếm URD2 nhằm phát hiện các tài nguyên thông tin số (truy cập có phí và miễn phí) PVBĐ Phục vụ bạn đọc RFID Radio Frequency Identification( Nhận biết qua sóng Radio) SFX Là một trong những công cụ của phần mềm tìm kiếm URD2 nhằm xử lý kết nối ngữ cảnh và quản lý dữ liệu nối kết. TCVN Tiêu chuẩn Việt Nam Trung tâm Trung tâm Thông tin – Thư viện, Đại học Quốc gia Hà Nội TTĐCVN Hệ thống thông tin tích hợp Địa chất và Tài nguyên địa chất Việt Nam TTTV Thông tin thư viện TVĐH Thư viện đại học URD2 Unified Resource Discovery and Delivery Hệ thống phát hiện và chuyển giao tài nguyên thông tin tập trung của ExLibris VN Việt Nam WAN Mạng diện rộng (Wide Area Network) Webometrics Bảng xếp hạng các trang web và thư viện số đại học, viện nghiên cứu DANH MỤC BẢNG Bảng 1: Bảng đánh giá nguồn tài liệu số trực tuyến đáp ứng nhu cầu NDT ............74 Bảng 2: Bảng đánh giá tài liệu giáo trình tiếng Việt đáp ứng yêu cầu NDT. ...........75 Bảng 3: Bảng đánh giá tài liệu giáo trình tiếng nước ngoài đáp ứng yêu cầu NDT ......75 Bảng 4: Bảng đánh giá tài liệu tham khảo tiếng Việt đáp ứng nhu cầu NDT ..........76 Bảng 5: Bảng đánh giá tài liệu tham khảo tiếng nước ngoài đáp ứng nhu cầu NDT ....77 Bảng 6: Bảng đánh giá phần mềm tra cứu tài liệu in, tài liệu số ..............................78 Bảng 7: Bảng đánh giá Website thư viện có nội dung phong phú ............................79 Bảng 8: Bảng đánh giá thái độ phục vụ của cán bộ thư viện ....................................81 Bảng 9: Bảng đánh giá hiệu quả hỗ trợ bạn đọc của cán bộ, nhân viên thư viện .....81 Bảng 10: Bảng đánh giá hệ thống trang thiết bị của thư viện ...................................83 DANH MỤC HÌNH Hình 1: Giao diện phầ n mề m Libol 5.5 tại Trung tâm ..............................................24 Hình 2. Giao diện phân hệ bổ sung ...........................................................................25 Hình 3: Giao diện phân hệ biên mu ̣c .........................................................................25 Hình 4: Bản ghi hoàn chỉnh dữ liệu biên mu ̣c sách giáo trình ..................................26 Hình 5: Giao diện phân hệ OPAC .............................................................................27 Hình 6: Giao diện phân hệ bạn đọc ...........................................................................28 Hình 7: Giao diện phân hệ lưu thông ........................................................................29 Hình 8: Giao diện phân hệ ấn phẩm định kỳ .............................................................30 Hình 9: Mô hình kết nối hệ thống .............................................................................36 Hình 10: Phân bổ máy tra ̣m và máy tra cứu ..............................................................38 Hình 11: Mô hiǹ h tổ ng thể TTĐCVN .......................................................................41 Hình 12: Mô hiǹ h tổ chức TTĐCVN ........................................................................42 Hình 13: Mô hình luồ ng nghiê ̣p vu ̣ biên soa ̣n nô ̣i dung TTĐCVN ..........................43 Hình 14: Mô hiǹ h khai thác TTĐCVN .....................................................................44 Hình 15: Mô hình logic của hệ thống .......................................................................51 Hình 16 : Quy trình số hoá tài liệu của Trung tâm ...................................................53 Hình 17: Mô hình dữ liệu cho dịch vụ Bx tích hợp trên Primo OPAC ....................59 Hình 18:Giao diện đăng nhập một lần của Trung tâm ..............................................62 Hình 19: Hệ thống mượn trả tự động ........................................................................64 Hình 20: Hệ thống trả sách tự động 24/7 ..................................................................65 Hình 21: Hệ thống cổng an ninh thư viện công nghệ Hybrid ...................................66 DANH MỤC BIỂU ĐỒ Biểu đồ 1: Biểu đồ đánh giá nguồn tài liệu số trực tuyến đáp ứng nhu cầu NDT ....74 Biểu đồ 2: Biểu đồ đánh giá tài liệu giáo trình tiếng Việt đáp ứng yêu cầu NDT. ........75 Biểu đồ 3: Biểu đồ đánh giá tài liệu giáo trình tiếng nước ngoài đáp ứngyêu cầu NDT. .......................................................................................................76 Biểu đồ 4: Biểu đồ đánh giá tài liệu tham khảo tiếng Việt đáp ứng nhu cầu NDT. ........76 Biều đồ 5: Biểu đồ đánh giá tài liệu tham khảo tiếng nước ngoài đáp ứngnhu cầu NDT. .......................................................................................................77 Biểu đồ 6: Biểu đồ đánh giá phần mềm tra cứu tài liệu in, tài liệu số ......................78 Biểu đồ 7: Biểu đồ đánh giá Website thư viện có nội dung phong phú....................79 Biểu đồ 8: Biểu đồ đánh giá thái độ phục vụ của cán bộ thư viện ............................81 Biểu đồ 9: Biểu đồ đánh giá hiệu quả hỗ trợ bạn đọc của cán bộ, ............................82 nhân viên thư viện. ....................................................................................................82 Biểu đồ 10: Biểu đồ đánh giá hệ thống trang thiết bị của thư viện ...........................83 PHẦN MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Giữa thế kỷ XX , khái niệm “Bùng nổ th ông tin” đã chin ́ h thức đu ̛ợc đưa ra bởi nhà thông tin ho ̣c ngu ̛ời Anh, tên là Derek dela Solla Price (1922 - 1983), với ý nghĩa là sự phát triển bùng nổ của các tạp chí khoa học . Đế n nay , thuật ngữ này thường được dùng để chỉ sự gia t ăng ma ̣nh mẽ khố i lu ̛ợng tri thức khoa học cũng như các sản phẩm th ông tin tưliệu. Một trong số các h ệ quả của hiện tượng bùng nổ thông tin chính là sự ra đời các tài liệu không ở da ̣ng sách nhu ̛: băng từ , điã CD – ROM... Sự gia tăng nhanh chóng các loa ̣i hình tài liệu đã dẫn đế n sự thay đổ i co ̛ cấ u của kho tài liệu trong các cơ quan thông tin – thư viện. Bên ca ̣nh đó, sự xuấ t hiện của máy tin ́ h đi ện tử với dung lượng bộ nhớ tưởng chừng kh ông ha ̣n chế , khả n ăng tính toán cực nhanh và hầ u nhu ̛ không bao giờ nhầ m lẫn , đã mở ra hu ̛ớng đi mới , đầ y triể n vo ̣ng cho vi ệc lưu trữ , xử lý th ông tin. Việc sử du ̣ng kỹ thu ật số để biể u diễn th ông tin đã dẫn đế n sự xuấ t hi ện của m ột loại hình tài liệu mới, đó là tài liệu số . Tài liệu số được hiểu là tất cả những th ông tin được lưu trữ dưới dạng số, được xử lý, lưu trữ và truy cập trên máy tin ́ h, hay trên mạng máy tính . Nguồ n tài liệu số hiện đang đóng m ột vai trò quan tro ̣ng trong hoa ̣t động thông tin – thư viện nhờ có nhiề u u ̛u điể m nổ i tr ội: mật độ thông tin cao; thông tin được lưu giữ dưới nhiều dạng khác nhau (âm thanh, hình ảnh...); thông tin có thể được truy c ập từ xa, theo nhiề u dấ u hi ệu khác nhau và đu ̛ợc nhiều người truy cập cùng một thời điể m ... Có thể nói, nguồ n tài liệu số đang góp phầ n làm thay đổ i về chấ t của hoa ̣t đ ộng giao lưu thông tin, trong đó có hoa ̣t đ ộng thông tin – thư viện trên toàn thế giới. Trong bố i cảnh h ội nhập quố c tế đang diễn ra s ôi động, xu hướng li ên kế t hoạt động giữa các co ̛ quan thông tin – thư viện là một tấ t yế u và sự li ên kế t này đang dầ n vu ̛ợt qua cả bi ên giới giữa các quố c gia , châu lu ̣c , hình thành n ên một mạng cung cấp th ông tin toàn cầ u . Vấ n đề đ ặt ra là , làm sao để cho sự li ên kế t ấ y ngày càng trở nên hữu ích hơn. Sẽ là lãng phí, nế u như liên kế t trong hệ thố ng thông tin – thư viện chỉ để trao đổi dữ liệu thư mục, hay sẻ chia kinh nghi ệm trong giao 1 tiế p với ngu ̛ời dùng tin . Sự liên kế t sẽ kh ông thể đa ̣t hi ệu quả nhu ̛ mong đơ ̣i , nế u các cơ quan thông tin – thư viện không sẻ chia đu ̛ợc toàn văn của tài liệu, vì chỉ có toàn văn mới mang la ̣i giá tri ̣đích thực cho tài liệu. Đó cũng là minh chứng cho sự phát triển về khoa học , công nghệ của một quố c gia, vùng lãnh thổ. Câu hỏi đã từng làm đau đầu những nhà hoạt đ ộng thông tin, không gì khác , ngoài việc làm thế nào để chia sẻ được toàn văn tài liệu một cách nhanh chóng, thuận tiện nhấ t; làm thế nào để người dùng tin ở mọi nơi trên Trái đấ t đề u có thể truy c ập trực tiế p đế n nguồ n tin họ cần mà kh ông phải tố n bao c ông sức, thời gian để vu ̛ợt qua rào cản về khoảng cách địa lý , chi phí v ận chuyể n ... Một giải pháp tố i u ̛u được các thư viện hướng tới là xa ̂y dựng và ta ̣o l ập các thư viện số - số hóa toàn v ăn tài liệu, đây là m ột giải pháp tối ưu và đang trở thành m ột xu hướng phát triển chung của các thư viện, góp phầ n đưa thông tin trở thành m ột dich ̣ vu ̣ x ã hội trên pha ̣m vi toàn cầ u , thúc đẩy sự phát triển của nền kinh tế tri thức. Không nằ m ngoài xu thế đó , thư viện các trường đại học Việt Nam cũng đang từng bước xây dựng và phát triể n h ệ thố ng thư viện số , cung cấ p th ông tin tiện ić h và nhanh chóng nhất cho bạn đọc. Với đặc thù ba ̣n đo ̣c là toàn thể cán bộ giảng viên và sinh vi ên, sử du ̣ng thư viện với mu ̣c đić h ho ̣c t ập và nghi ên cứu. Đa số ba ̣n đo ̣c đều có trình đ ộ ngoại ngữ và tin học , với mong muố n sử du ̣ng tài liệu toàn văn một cách nhanh chóng , thuận tiện ở bấ t cứ đa ̂u và thời điể m nào . Thư viện đa ̣i ho ̣c còn có một lơ ̣i thế đó là nguồ n tài liệu nội sinh phong phú , đó chin ́ h là các c ông trin ̀ h nghiên cứu khoa học, luận án , luận văn, các báo cáo khoa học , các co ̛ sở dữ liệu môn ho ̣c do giảng vi ên biên soa ̣n... rấ t thuận lơ ̣i cho việc xây dựng và phát triể n thư viện số . Đại học Quốc gia Hà Nội là cơ quan đầu ngành trong hệ thống giáo dục đào tạo ở Việt Nam, nơi đào tạo đội ngũ những nhà khoa học, nhà quản lý có trình độ cao cho đất nước. Ngay từ khi thành lập, Ban Giám đốc Đại học Quốc gia Hà Nội đã xác định được tầm quan trọng của hoạt động thông tin thư viện trong việc cung cấp nguồn tin, thúc đẩy quá trình tự học, tự nghiên cứu cho sinh viên, nâng cao chất lượng giáo dục. 2 Trung tâm Thông tin – Thư viện, Đại học Quốc gia Hà Nội được thành lập theo Quyết định số 66/TCCB ngày 14/02/1997 của Giám đốc Đại học Quốc gia Hà Nội.Với mục tiêu phát triển Trung tâm trở thành trung tâm khai thác, cung cấp tài nguyên tri thức hiện đại được quản lý, vận hành ở trình độ quốc tế, có khả năng phục vụ và đáp ứng cao yêu cầu nghiên cứu khoa học và đào tạo đẳng cấp quốc tế của ĐHQGHN. Đồng thời xây dựng Trung tâm trở thành đầu mối liên kết các trung tâm thông tin thư viện đại học trong cả nước và góp phần mở rộng trao đổi thông tin với các trường đại học trong khu vực và trên thế giới.Nhận thức được tầm quan trọng đó, Trung tâmđã xác định phải xây dựng và phát triển thư viện số.Đến nay, thư viện số tại Trung tâm đã phát triểnở một trình độ khá cao. Tuy nhiên vẫn còn nhiều thách thức đặt ra với Trung tâm trong thời gian tới.Chính vì vậy, tôi chọn đề tài Luận văn: “Phát triểnthư viện số tại Trung tâm Thông tin – Thư viện,Đại học Quốc gia Hà Nội”nhằm tìm hiểu và đưa ra các giải pháp thư viện số tại Trung tâm ngày càng hoàn thiện là vô cùng cần thiết. 2. Mục đích và mục tiêu nghiên cứu  Mục đích nghiên cứu:  Hệ thống hoá và góp phần làm rõ thêm lý luận về thư viện số.  Nghiên cứu thực trạng công tác xây dựng thư viện số tại Trung tâm.  Đưa ra và đề xuất những giải pháp nhằm hoàn thiện thư viện số tại Trungtâm.  Mục tiêu nghiên cứu:  Khảo sát, đánh giá nguồn lực thông tin số hiện có của Trung tâm Thông tin – Thư viện ĐHQGHN.  Nghiên cứu quy trình xây dựng và phát triển thư viện số tại Trung tâm.  Đề xuất các giải pháp nhằm hoàn thiện thư viện số để phục vụ ngày càng hiệu quả hơn hoạt động nghiên cứu và học tập của người dùng tin. 3. Nhiệm vụ nghiên cứu Để thực hiện được những mục đích trên, luận văn cần xác định được nhiệm vụ nghiên cứu sau: - Nghiên cứu những vấn đề lý luận chung về Thư viện số. 3 - Nghiên cứu quá trình hình thành và phát triểnThư viện số tại Trung tâm Thông tin – Thư viện Đại học Quốc Gia Hà Nội. Nghiên cứu thực trạng tổ chức và hoạt động của Thư viện số tại Trung tâm Thông tin – Thư viện Đại học Quốc Gia Hà Nội, từ đó chỉ ra những ưu và nhược điểm . - Đề xuất các kiến nghị, giải pháp nhằm hoàn thiện Thư viện số tại Trung tâm Thông tin – Thư viện ĐHQGHN. 4. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu  Đối tƣợng nghiên cứu: Thư viện số tại Trung tâm Thông tin – Thư viện ĐHQGHN.  Phạm vi nghiên cứu: - Về không gian: Trung tâm Thông tin – Thư viện Trường Đại học Quốc Gia Hà Nội. - Về thời gian: Từkhi Trung tâm thành lập cho tới nay. 5. Tình hình nghiên cứu Đề tài nghiên cứu về thư viện số đã có nhiều công trình khoa học cũng như các bài báo, luận văn của các tác giả từ các cơ quan thông tin – thư viện từ trung ương đến địa phương, các cơ sở đào tạo ngành thông tin thư viện chủ yếu đi vào các khía cạnh: nguồn lực thông tin số; vấn đề về xây dựng thư viện số, phát triển nội dung số và các phần mềm quản lý bộ sưu tập số; vấn đề bản quyền tài nguyên số; hợp tác, chia sẻ nguồn lực thông tin số. Các công trình nghiên cứu ở nhiều mức độ khác nhau đã góp phần phát triển thư viện số, nâng cao chất lượng phục vụ bạn đọc, thoả mãn tối đa nhu cầu của người dùng tin đồng thời nâng cao chất lượng đào tạo cũng như nghiên cứu khoa học là tư liệu quý giá cho tác giả trong nghiên cứu đề tài của mình. Về nguồn lực thông tin số, có nhiều công trình nghiên cứu trong đó có một số công trình tiêu biểu như: “Vấn đề phát triển nguồn lực thông tin điện tử trong các thư viện hiện nay”(2011) của ThS. Trần Nữ Quế Phương; “Khai thác nguồn lực thông tin số tại Thư viện Quốc Gia Việt Nam” (2011) của tác giả Nguyễn Xuân Dịu; “Phát triển nguồn lực thông tin điện tử tại Cục thông tin và công nghệ quốc gia” 4 (2012) của tác giả Nguyễn Thị Hà; “Nguồn lực thông tin số tại trường Đại học Văn hoá Hà Nội ”(2014) của tác giả Kiều Thanh Thảo; “Xu hướng quản lý nguồn lực thông tin ở thư viện đại học Việt Nam” (2014) của tác giả Lê Quỳnh Chi. Các công trình này đề cập xu hướng khai thác, quản lý và phát triển nguồn lực thông tin ở các thư viện đại học Việt Nam thời đểm hiện nay đó là: chuyển từ hình thức sở hữu sang hình thức tiếp cận; đa dạng hoá sản phẩm thông tin và tăng cường số hoá tài liệu; phát triển nguồn thông tin nội sinh; liên kết, chia sẻ nguồn lực thông tin giữa các thư viện và tăng cường hoạt động tiếp thị (marketing) nguồn lực thông tin. Luận văn “Phát triển nguồn lực thông tin số tại Thư viện Viện Lịch sử quân sự Việt Nam” của tác giả Nguyễn Thị Thanh Hương đã góp phần làm sáng tỏ một số vấn đề lý luận cơ bản của công tác phát triển nguồn lực thông tin số trong hoạt động thông tin - thư viện như: làm rõ khái niệm nguồn lực thông tin số, nêu ra các yếu tố tác động đến công tác phát triển nguồn lực thông tin số; nghiên cứu thực trạng công tác phát triển nguồn lực thông tin số và đưa ra những nhận xét, đánh giá về thực trạng nguồn lực thông tin số cũng như hoạt động xây dựng nguồn lực thông tin số tại Thư viện Viện Lịch sử quân sự Việt Nam. Trên cơ sở các nghiên cứu lý luận và khảo sát thực tiễn, luận văn đã đề xuất một số giải pháp phát triển nguồn lực thông tin số nhằm đáp ứng tốt hơn nhu cầu tin của người dùng tin tại Viện Lịch sử quân sự Việt Nam. “Digital Information Resources for Disaster Management of Libraries and Information Centres” nói về tài nguyên số trong việc quản lý các rủi ro của thư viện. Về xây dựng thư viện số và phát triển nội dung số, các phần mềm quản lý bộ sưu tập số được thể hiện rõ trong một số công trình nghiên cứu như: “Phát triển nội dung số ở Việt Nam”(2000) của tác giả Tạ Bá Hưng ; “Kinh nghiệm xây dựng thư viện số với phần mềm mã nguồn mở GREENSTONE”(2005) của tác giả Đặng Đức Nguyên; “Xây dựng thư viện điện tử và vấn đề số hoá tài liệu ở Việt Nam” của tác giả Nguyễn Tiến Đức. Các công trình này đã trình bày tiếp cận xây dựng thư viện số, xem xét khía cạnh cấu trúc, hạ tầng cơ sở kỹ thuật và phát triển kho tư liệu 5 số hoá, các phần mềm số hoá tài liệu, đề cập việc tổ chức số hoá tài liệu trong phạm vi mạng lưới các tổ chức thông tin khoa học công nghệ ở Việt Nam. Luận văn thạc sỹ “Xây dựng thư viện điện tử tại Trung tâm Thông tin – Thư viện Đại học Quốc Gia Hà Nội : Thực trạng và giải pháp hoàn thiện” (2010) của tác giả Trần Thị Minh Nguyệt đã đưa ra cái nhìn tổng quan về xu hướng phát triển thư viện điện tử trong các trường đại học; thực trạng xây dựng thư viện điện tử tại Trung tâm Thông tin – Thư viện Đại học Quốc Gia Hà Nội và đề xuất những giải pháp nhằm hoàn thiện thư viện điện tử tại Trung tâm trong thời gian tới. Ngoài ra, còn có các công trình nghiên cứu khác như: “Xây dựng thư viện số với phần mềm kipos.digital”(2010) của tác giả Nguyễn Hồng Vinh; “Xây dựng thư viện điện tử và phát triển nguồn tài nguyên số trong hệ thống thư viện đại học Việt Nam” của tác giả Nguyễn Huy Chương; “Giải pháp số hóa nguồn tài liệu và xây dựng các bộ sưu tập số trong thư viện các trường đại học” (2010) của tác giả Hoàng Đức Liên và Nguyễn Hữu Ty; “Học liệu mở và hướng phát triển tài nguyên số tại các thư viện đại học Việt Nam” của tác giả Nguyễn Huy Chương và Nguyễn Tiến Hùng đã giới thiệu về học liệu mở, truy cập mở và những lợi ích của học liệu mở, truy cập mở đối với công tác đào tạo và nghiên cứu khoa học, kinh nghiệm xây dựng thư viện số ở các trường đại học từ đó đề xuất hướng phát triển cho tài nguyên số cho thư viện điện tử tại các trường Đại học Việt Nam. Bài báo “DSPACE – Giải pháp tạo l ập, lưu trữ và phổ biế n tài nguyên điện tử cho các thư viện ở Việt Nam” của tác giả Nguyễn Huy Chương và Nguyễn Tiến Hùng giới thiệu tổng quan về phần mềm thư viện số Dspace, mô tả chức năng và thiết kế của hệ thống thư viện số mã nguồn mở Dspace, và cách tiếp cận các vấn đề khác nhau trong thư viện số và thiết kế lưu trữ. “Building digital Libraries” trình bày các khái niệm, các yếu tố cần được xem xét khi xây dựng thư viện số. Về vấn đề bản quyền, có một số công trình nghiên cứu tiêu biểu như“Xây dựng và thực thi các chính sách liên quan đến quyền tác giả trong phục vụ thư viện ở Việt Nam” (2011) của tác giả Bùi Loan Thuỳ và Bùi Thu 6 Hằng; “Thư viện số với vấn đề bản quyền” của tác giả Trịnh Khánh Vân. Các công trình này đề cập đến thư viện số và xây dựng thư viện số, một số văn bản pháp luật về bản quyền liên quan tới hoạt động thư viện và các vấn đề bản quyền trong số hoá tài liệu. Về xu hướng hợp tác, chia sẻ nguồn lực thông tin số hoá, có nhiều công trình tiêu biểu như: “Chia sẻ nguồn lực thông tin trong hệ thống thư viện các trường đại học Việt Nam” (2014) của tác giả Vũ Duy Hiệp; “Ứng dụng công nghệ thông tin trong hoạt động chia sẻ tài nguyên thông tin tại các thư viện đại học Việt Nam” (2016) của tác giả Đoàn Mậu Hiển. Các công trình này đã chỉ ra thực trạng, những thách thức và hướng giải quyết, giải pháp bằng cách sử dụng phần mềm mua quyền sử dụng (Ilib, Exlibris) và phần mềm mã nguồn mở (Koha, Dspace…) trong việc quản lý và chia sẻ nguồn tài nguyên thông tin số giữa các thư viện trường đại học. Nhìn vào tổng thể các công trình nghiên cứu về thư viện số, nhiều công trình đã được công bố và đề cập đến các vấn đề lý luận và thực tiễn về nguồn lực thông tin số; xây dựng thư viện số, phát triển nội dung số và các phần mềm quản lý bộ sưu tập số; bản quyền tài nguyên số và vấn đề hợp tác, chia sẻ nguồn lực thông tin sốsong chưa có đề tài nào nghiên cứu sâu việc hoàn thiện, phát triển thư viện số tại Trung tâm. Vì vậy, tôi lựa chọn đề tài này cho luận văn của mình là hoàn toàn phù hợp. Tôi hi vọng, kết quả đạt được là những đóng góp thiết thực về mặt lý luận và thực tiễn trong việc đánh giá, đề xuất các giải pháp nhằm phát triển thư viện số tại Trung tâm Thông tin – Thư viện Đại học Quốc Gia Hà Nội nói riêng và các cơ quan thông tin - thư viện nước ta nói chung. 6. Ý nghĩa của khóa luận - Về lý luận: Đề tài góp phần hệ thống hoá và làm rõ thêm một số vấn đề lý luận chung về thư viện số. - Về thực tiễn: Đề tài đã xem xét, phân tích quy trình, phương thức xây dựng và phát triển thư viện số tại Trung tâm Thông tin – Thư viện, Đại học Quốc gia Hà Nội nói riêng, nhằm có định hướng cho các thư viện trường đại học nói chung đang trong quá trình xây dựng và phát triển thư viện số. 7 7. Phƣơng pháp nghiên cứu Để thực hiện nhiệm vụ nghiên cứu, tôi sử dụng kết hợp các phương pháp nghiên cứu sau: 7.1. Phương pháp luận Luận văn vận dụng phương pháp luận duy vật biện chứng và duy vật lịch sử của chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh và các quan điểm của Đảng và Nhà nước về hoạt động thông tin - thư viện; về phát triển khoa học – Công nghệ; giáo dục và đào tạo. 7.2. Phương pháp cụ thể Trong quá trình nghiên cứu và giải quyết các vấn đề cụ thể của luận văn tác giả đã sử dụng các phương pháp sau: - Phương pháp thu thập, phân tích và tổng hợp tài liệu. - Phương pháp quan sát - Phương pháp thống kê số liệu - Phương pháp điều tra thực tế 8. Giả thiết nghiên cứu Thư viện số tại Trung tâm Thông tin – Thư viện Đại học Quốc Gia Hà Nội đã đạt được những thành tựu đáng kể, xứng đáng là trung tâm thông tin thư viện đại học lớn của nước ta. Tuy nhiên hoạt động thư viện số tại Trung tâm còn gặp một số hạn chế về tổ chức quản lý, chuyên môn nghiệp vụ của cán bộ thư viện, nguồn lực thông tin số, vấn đề bản quyền tài nguyên số, chuẩn hoá các hoạt động trong thư viện số,chia sẻ thông tin số giữa các cơ quan thông tin thư viện... Nếu như khắc phục được những hạn chế này, thư viện số tại Trung tâm Thông tin – Thư viện Đại học Quốc Gia Hà Nội sẽ không ngừng phát triển, đáp ứng và thoả mãn nhu cầu ngày càng cao của người dùng tin. Để khắc phục những hạn chế này cần có những giải pháp tích cực như đổi mới cơ cấu tổ chức, phát triển nguồn lực thông tin số, nâng cao trình độ đội ngũ cán bộ, đảm bảo những vấn đề về pháp lý, chuẩn hoá các hoạt động trong thư viện số và tăng cường trao đổi, chia sẻ nguồn thông tin số. 8 9. Bố cục luận văn Ngoài phần mở đầu, kết luận, danh mục tài liệu tham khảo và phụ lục. Luận văn được chia thành 3 chương: Chƣơng 1: Cơ sở lý luận và cơ sở thực tiễn phát triển thư viện số tại Trung tâm Thông tin – Thư viện, Đại học Quốc Gia Hà Nội. Chƣơng 2: Thực trạng phát triển thư viện số tại Trung tâm. Chƣơng 3: Đề xuất một số giải pháp phát triển thư viện số tại Trung tâm. 9