Tài liệu Phát triển tập đoàn kinh tế nhà nước ở việt nam trong quá trình hội nhập quốc tế

ĐẠI HỌC QUỐC GIA THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ - LUẬT TRẦN ĐỨC TRƯƠNG PHÁT TRIỂN TẬP ĐOÀN KINH TẾ NHÀ NƯỚC Ở VIỆT NAM TRONG QUÁ TRÌNH HỘI NHẬP QUỐC TẾ LUẬN ÁN TIẾN SỸ KINH TẾ Tp. Hồ Chí Minh năm 2014 ĐẠI HỌC QUỐC GIA THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ - LUẬT TRẦN ĐỨC TRƯƠNG PHÁT TRIỂN TẬP ĐOÀN KINH TẾ NHÀ NƯỚC Ở VIỆT NAM TRONG QUÁ TRÌNH HỘI NHẬP QUỐC TẾ Chuyên N gành: Kinh Tế Học Mã số chuyên ngành: 62 31 03 01 Phản biện 1 : GS.TS Nguyễn Thanh Tuyền Phản biện 2 : GS.TS Ngô Thắng Lợi Phản biện 3 : PGS.TS Nguyễn Tiến Dũng NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC 1. PGS. TS Nguyễn Văn Trình 2. TS . Phạm Viết Muôn Phản biện độc lập 1 : GS.TS Ngô Thắng Lợi Phản biện độc lập 2 : PGS.TS Phí Mạnh Hồng Tp. Hồ Chí Minh năm 2014 ĐẠI HỌC QUỐC GIA THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ - LUẬT TRẦN ĐỨC TRƯƠNG PHÁT TRIỂN TẬP ĐOÀN KINH TẾ NHÀ NƯỚC Ở VIỆT NAM TRONG QUÁ TRÌNH HỘI NHẬP QUỐC TẾ Chuyên Ngành: Kinh Tế Học Mã số chuyên ngành: 62 31 03 01 LUẬN ÁN TIẾN SỸ KINH TẾ NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC 1. PGS. TS Nguyễn Văn Trình 2. TS . Phạm Viết Muôn Tp. Hồ Chí Minh năm 2014 LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan kết quả nghiên cứu của luận án này do tôi độc lập thực hiện trên cơ sở tham khảo các tài liệu có liên quan. Tôi xin hoàn toàn chịu trách nhiệm về kết quả nghiên cứu của mình. NGHIÊN CỨU SINH TRẦN ĐỨC TRƯƠNG MỤC LỤC Trang PHẦNMỞ ĐẦU ............................................................................................................. 1 1. TÍNH CẤP THIẾT CỦA ĐỀ TÀI ................................................................. 1 2. MỤC TIÊU VÀ NHIỆM VỤ CỦA ĐỀ TÀI ................................................. 2 3. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU CỦA LUẬN ÁN..................................... 3 4. ĐỐI TƯỢNG VÀ PHẠM VI NGHIÊN CỨU CỦA ĐỀ TÀI ....................... 4 5. ĐÓNG GÓP MỚI CỦA LUẬN ÁN ............................................................. 5 6. Ý NGHĨA KHOA HỌC VÀ THỰC TIỄN CỦA ĐỀ TÀI ............................ 5 7. TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU CỦA ĐỀ TÀI ................................................. 6 8. KẾT CẤU CỦA LUẬN ÁN........................................................................ 10 Chương 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ KINH NGHIỆM QUỐC TẾ VỀ HÌNH THÀNH VÀ PHÁT TRIỂNMÔ HÌNH TẬP ĐOÀN KINH TẾNHÀ NƯỚC ...... 11 1.1. TẬP ĐOÀN KINH TẾ VÀ ĐẶC TRƯNG CHUNG CỦA TẬP ĐOÀN KINH TẾ ................................................................................................................... 11 1.1.1 Khái niệm về tập đoàn kinh tế ...................................................................... 11 1.1.2. Đặc trưng chung của tập đoàn kinh tế ......................................................... 14 1.1.3. Đặc trưng của tập đoàn kinh tế nhà nước .................................................... 16 1.1.4. Vai trò của tập đoàn kinh tế trong hội nhập quốc tế .................................... 20 1.1.4.1. Mặt tích cực của các tập đoàn kinh tế ....................................................... 20 1.1.4.2. Mặt hạn chế của tập đoàn kinh tế .............................................................. 21 1.2. SỰ HÌNH THÀNH VÀ PHÁT TRIỂN TẬP ĐOÀN KINH TẾ TRÊN THẾ GIỚI ........................................................................................................................... 24 1.2.1 Quá trình hình thành và phát triển của tập đoàn kinh tếTrong lịch sử phát triển kinh tế ở các nước lớn tập đoàn kinh tế hình thành và phát triển dựa vào những tiền đề kinh tế và xã hội nhất định. Có thể khái quát quá trình xuất hiện và phát triển của các tập đoàn kinh tế ở những nét sau: ........................................ 24 1.2.2 Sự hình thành và phát triển tập đoàn kinh tế ở một số nước ........................ 28 1.2.3. Tổ chức quản trị trong các tập đoàn kinh tế và các mô hình tập đoàn ........ 30 1.2.3.1 Đặc điểm quản trị trong tập đoàn kinh tế ................................................... 30 1.2.3.2 Các mô hình tập đoàn ................................................................................. 32 1.3. SỰ CẦN THIẾT HÌNH THÀNH VÀ PHÁT TRIỂN TẬP ĐOÀN KINH TẾ NHÀ NƯỚC Ở VIỆT NAM ..................................................................................... 35 1.3.1 Cơ sở lý luận của sự hình thành và phát triển tập đoàn kinh tế .................... 35 1.3.2 Điều kiện để hình thành các tập đoàn kinh tế nhà nước ở Việt Nam ........... 37 1.3.3 Cơ sở khoa học và thực tiễn của việc hình thành các tập đoàn kinh tế nhà nước ở Việt Nam.................................................................................................... 41 1.3.4 Vai trò của tập đoàn kinh tế nhà nước trong nền kinh tế Việt Nam ............. 44 1.3.5 Các tiêu chí đánh giá hiệu quả hoạt động của tập đoàn kinh tế nhà nước ở Việt Nam ................................................................................................................ 48 1.3.5.1 Các tiêu chí đánh giá dựa trên hiệu quả kinh tế - xã hội của tập đoàn kinh tế nhà nước .................................................................................................................... 48 1.3.5.2 Các tiêu chí kinh tế - tài chính………………………………..……….....49 1.4. BÀI HỌC KINH NGHIỆM RÚT RA TỪ SỰ HÌNH THÀNH VÀ PHÁT TRIỂN TẬP ĐOÀN KINH TẾ CỦA MỘT SỐ NƯỚC TRÊN THẾ GIỚI ............. 51 1.4.1 Kinh nghiệm của Trung Quốc ...................................................................... 51 1.4.2. Kinh nghiệm của Nhật Bản.......................................................................... 58 1.4.3. Kinh nghiệm của Hàn Quốc ........................................................................ 59 1.4.4. Kinh nghiệm của một số nước ở Châu Âu .................................................. 60 TÓM TẮT CHƯƠNG 1 ................................................................................................ 61 Chương 2: THỰC TRẠNG HOẠT ĐỘNG VÀ PHÁT TRIỂN CỦA CÁC TẬP ĐOÀN KINH TẾ NHÀ NƯỚC Ở VIỆT NAM TRONG THỜI GIAN QUA ........ 63 2.1. SỰ HÌNH THÀNH CÁC TẬP ĐOÀN KINH TẾ NHÀ NƯỚC Ở VIỆT NAM .......................................................................................................................... 63 2.1.1 Về chủ trương, chính sách của Nhà nước ..................................................... 63 2.1.2 Quá trình hình thành các tập đoàn kinh tế nhà nước .................................... 65 2.1.2.1 Tập đoàn Bưu chính Viễn thông Việt Nam (VNPT) .............................. 65 2.1.2.2 Tập đoàn Dầu khí Quốc gia Việt Nam (PVN) ........................................ 66 2.1.2.3Tập đoàn Công nghiệp Than - Khoáng sản ViệtNam(Vinacomin) ......... 67 2.1.2.4 Tập đoàn Dệt May Việt Nam (Vinatex) ................................................. 67 2.1.2.5 Tập đoàn Điện lực Việt Nam (EVN) ...................................................... 68 2.1.2.6 Tập đoàn Công nghiệp Tàu thủy Việt Nam (Vinashin) .......................... 68 2.1.2.7 Tập đoàn Công nghiệp Cao su Việt Nam (VRG) ................................... 69 2.1.2.8 Tập đoàn Viễn thông Quân đội (Viettel) ................................................ 69 2.1.2.9 Tập đoàn Công nghiệp Hóa chất Việt Nam (Vinachem) ........................ 69 2.2. TỔ CHỨC QUẢN LÝ VÀ HOẠT ĐỘNG SẢN XUẤT KINH DOANH CỦA CÁC TẬP ĐOÀN KINH TẾ NHÀ NƯỚC Ở VIỆT NAM TRONG THỜI GIAN QUA ............................................................................................................... 71 2.2.1 Quan hệ tổ chức quản lý của các tập đoàn kinh tế nhà nước ở Việt Nam .. 71 2.2.1.1 Quan hệ giữa Nhà nước và tập đoàn kinh tế nhà nước ........................... 71 2.2.1.2. Mô hình cơ cấu tổ chức của các tập doàn kinh tế nhà nước .................. 72 2.2.2. Thực trạng hoạt động sản xuất kinh doanh của các tập đoàn kinh tế nhà nước thời gian qua............................................................................................... 78 2.2.2.1 Quy mô vốn và tài sản ............................................................................ 80 2.2.2.2. Quy mô lao động .................................................................................... 83 2.2.3. Mức độ an toàn vốn và đầu tư ngoài ngành của các tập đoàn kinh tế nhà nước................................................................................................................. 93 2.2.3.1. Hệ số nợ phải trả/vốn chủ sở hữu .......................................................... 93 2.2.3.2 So sánh hoạt động sản xuất kinh doanh của các tập đoàn kinh tế nhà nước..................................................................................................................... 96 2.2.3.3 Đầu tư ngoài ngành của các tập đoàn kinh tế nhà nước ....................... 101 2.3. ĐÁNH GIÁ CHUNG VỀ VỊ TRÍ, VAI TRÒ VÀ HIỆU QUẢ HOẠT ĐỘNG CỦA CÁC TẬP ĐOÀN KINH TẾ NHÀ NƯỚC Ở VIỆT NAM .............. 103 2.3.1. Về vị trí và vai trò của các tập đoàn kinh tế nhà nước trong nền kinh tế 103 2.3.1.1. Những mặt đạt được............................................................................. 103 2.3.1.2. Những mặt hạn chế, yếu kém trong thực hiện vai trò chỉ đạo ............. 113 2.3.2.Đánh giá chung về sự hình thành, phát triển và hiệu quả hoạt động của các tập đoàn kinh tế nhà nước.............................................................................. 118 2.3.2.1. Những thành công của mô hình tập đoàn kinh tế nhà nước ................ 118 2.3.2.2.Những hạn chế, yếu kém trong quá trình thực hiện mô hình tập đoàn kinh tế nhà nước ................................................................................................ 124 2.3.3 Những nguyên nhân ................................................................................. 130 2.3.3.1 Những nguyên nhân của thành tựu ....................................................... 130 2.3.3.2 Nguyên nhân của những hạn chế, tồn tại .............................................. 132 TÓM TẮT CHƯƠNG 2 .............................................................................................. 137 Chương 3: ĐỊNH HƯỚNG VÀ GIẢI PHÁP PHÁT TRIỂN TẬP ĐOÀN .......... 138 KINH TẾ NHÀ NƯỚC TRONG HỘI NHẬP QUỐC TẾ..................................... 138 3.1. CƠ HỘI VÀ THÁCH THỨC PHÁT TRIỂN CÁC TẬP ĐOÀN KINH TẾ NHÀ NƯỚC Ở VIỆT NAM TRONG HỘI NHẬP QUỐC TẾ .............................. 138 3.1.1. Những cơ hội phát triển tập đoàn kinh tế nhà nước trong hội nhập quốc tế........................................................................................................................... 138 3.1.2. Những thách thức đối với các tập đoàn kinh tế nhà nước trong hội nhập quốc tế .................................................................................................................. 140 3.2. QUAN ĐIỂM VÀ ĐỊNH HƯỚNG PHÁT TRIỂN TẬP ĐOÀN KINH TẾ NHÀ NƯỚC Ở VIỆT NAM THỜI GIAN TỚI ...................................................... 143 3.2.1. Quan điểm phát triển tập đoàn kinh tế nhà nước .................................... 143 3.2.1.1. Xây dựng và phát triển các tập đoàn kinh tế nhà nước một cách có trọng điểm và có chọn lọc phù hợp với điều kiện thực tiễn của Việt Nam ................ 143 3.2.1.2.Sự hình thành và phát triển các tập đoàn kinh tế nhà nước phải phù hợp với quá trình đổi mới cơ chế quản lý kinh tế ở nước ta trong bối cảnh cạnh tranh ngày càng gay gắt và xu thế hội nhập quốc tế ngày càng sâu rộng .................. 145 3.2.1.3 Trong quá trình xây dựng và phát triển các tập đoàn kinh tế nhà nước, cấu trúc sở hữu có thể chuyển từ đơn sở hữu sang đa sở hữu, trong đó sở hữu nhà nước giữ vai trò then chốt .......................................................................... 145 3.2.2. Định hướng phát triển tập đoàn kinh tế nhà nước trong thời gian tới .... 146 3.3. CÁC GIẢI PHÁP PHÁT TRIỂN TẬP ĐOÀN KINH TẾ NHÀ NƯỚC Ở VIỆT NAM THỜI GIAN TỚI ................................................................................ 148 3.3.1. Các nhóm giải pháp trực tiếp đối với tập đoàn kinh tế nhà nước ........... 149 3.3.1.1. Tái cấu trúc tập đoàn kinh tế nhà nước ................................................ 149 3.3.1.2. Đẩy mạnh thu hút vốn cho các tập đoàn kinh tế nhà nước .................. 153 3.3.1.3. Tạo động lực cho các tập đoàn kinh tế nhà nước tăng cường ứng dụng tiến bộ khoa học - công nghệ mới vào sản xuất kinh doanh và quản lý ........... 156 3.3.1.4 Nâng cao sức cạnh tranh quốc tế, mở rộng thị trường trong và ngoài nước................................................................................................................... 158 3.3.1.5. Giải pháp phát triển nguồn nhân lực cho các tập đoàn kinh tế nhà nước ........................................................................................................................... 159 3.3.2 Các giải pháp hỗ trợ ................................................................................. 160 3.3.2.1. Giải pháp hoàn thiện mội trường pháp lý cho sự hoạt động và phát triển của tập đoàn kinh tế nhà nước........................................................................... 160 3.3.2.2. Giải pháp hỗ trợ tạo điều kiện khách quan cho hình thành và phát triển tập đoàn kinh tế nhà nước ................................................................................. 164 TÓM TẮT CHƯƠNG 3 .............................................................................................. 166 KẾT LUẬN ................................................................................................................ 167 DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH KHOA HỌC CỦA NGHIÊN CỨU SINH ĐÃ CÔNG BỐ .................................................................................................................. 170 TÀI LIỆU THAM KHẢO ........................................................................................ 171 DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT ADB Ngân hàng phát triển Châu Á ASEAN Hiệp hội các quốc gia Đông Nam Á AFTA Khu vực mậu dịch tự do Châu Á EU Liên hiệp Châu Âu EVN Tập đoàn điện lực Việt Nam GDP Tổng sản phẩm quốc nội GSP Quy chế ưu đãi thuế quan phổ cập IMF Quỹ tiền tệ quốc tế ICOR Hệ số gia tăng tư bản đầu ra KHCN Khoa học công nghệ MNCS Tập đoàn kinh tế đa quốc gia PVN Tập đoàn Dầu khí quốc gia Việt Nam ODA Viện trợ phát triển chính thức SCIC Tổng công ty đầu tư và kinh vốn nhà nước R&D Nghiên cứu và phát triển SXKD Sản xuất kinh doanh TĐKTNN Tập đoàn kinh tế nhà nước TNCS Tập đoàn kinh tế xuyên quốc gia TPP Hiệp định đối tác xuyên Thái Bình Dương VNPT Tập đoàn bưu chính viễn thông Việt Nam VINATEX Tập đoàn Dệt may Việt Nam VINACOMIN Tập đoàn Than – Khoáng sản Việt Nam VINASHIN Tập đoàn Công nghiệp Tàu thủy Việt Nam VRG Tập đoàn Công nghiệp Cao su Việt Nam VIETTEL Tập đoàn Viễn thông Quân đội VINACHEM Tập đoàn Công nghiệp hóa chất Việt Nam DANH MỤC BẢNG Bảng 2.1: Cơ cấu tổ chức của các tập đoàn kinh tế nhà nước..................................... 74 Bảng 2.2: Vị trí xếp hạng của một số tập đoàn kinh tế trong TOP 500 doanh nghiệp lớn nhất Việt Nam ....................................................................................................... 75 Bảng 2.3: Quy mô vốn điều lệ của công ty mẹ ........................................................... 81 Bảng 2.4: Tài sản và vốn chủ sở hữu của các tập đoàn kinh tế Nhà nước .................. 82 Bảng 2.5: Tổng số lao động bình quân của một số tập đoàn ...................................... 83 Bảng 2.6: Doanh thu của một số tập đoàn kinh tế ...................................................... 84 Bảng 2.6a: Kết quả sản xuất, kinh doanh của tập đoàn, tổng công ty nhà nước các năm 2006 – 2012 ................................................................................................................. 85 Bảng 2.7: Nộp ngân sách nhà nước của các tập đoàn kinh tế ..................................... 87 Bảng 2.8: Tỷ suất lợi nhuận trên vốn chủ sở hữu của một số tập đoàn ...................... 89 Bảng 2.9: Tình hình hoạt động của sáu tập đoàn kinh tế nhà nước ........................... 90 Bảng 2.10: Tình hình tài chính của các tập đoàn, tổng công ty nhà nước 2006 – 2012 ..................................................................................................................................... 95 Bảng 2.11: Tỷ suất lợi nhuận trên vốn chủ sở hữu của một số tập đoàn kinh tể nhà nước ............................................................................................................................. 98 Bảng 2.12: Hệ số nợ phải trả trên vốn chủ sở hữu của một số tập đoàn kinh tế nhà nước ............................................................................................................................. 99 Bảng 2.13: Cơ cấu GDP theo thành phần kinh tế 2005 - 2011 ................................. 107 Bảng 2.14: Cơ cấu vốn đầu tư theo giá thực tế phân theo thành phần kinh tế giai đoạn 2000 - 2011 ............................................................................................................... 109 Bảng 2.15: Cơ cấu vốn đầu tư của khu vực kinh tế nhà nước theo giá thực tế phân theo nguồn vốn giai đoạn 2000 - 2011 ...................................................................... 110 Bảng 2.16: Hệ số ICOR của khu vực kinh tế nhà nước và ngoài nhà nước (không tính kinh tế có vốn đầu tư nước ngoài) theo giá so sánh 1994 ......................................... 115 DANH MỤC BIỂU ĐỒ Biểu đồ 2.1: Vốn chủ sở hữu, lợi nhuận của sáu tập đoàn kinh tế nhà nước .............. 90 Biểu đồ 2.2: Tỷ suất lợi nhuận trên vốn sở hữu của sáu tập đoàn kinh tế .................. 91 Biểu đồ 2.3: Vốn chủ sở hữu. Tổng tài sản và nợ phải trả của các tập đoàn, tổng công ty nhà nước 2006 – 2012 ............................................................................................. 96 Biểu đồ 2.4: Tỷ lệ thay đổi của vốn chủ sở hữu, tổng tài sản và nợ phải trả của các tập đoàn, tổng công ty nhà nước 2006 - 2012 ................................................................... 96 Biểu đồ 2.5: Nợ phải trả trên vốn chủ sở hữu của các tập đoàn, tổng công ty nhà nước 2006 - 2012 ............................................................................................................... 100 Biểu đồ 2.6: Tỷ lệ thay đổi của nợ phải trả trên vốn chủ sở hữu của các tập đoàn, tổng công ty nhà nước 2006 - 2012 ................................................................................... 100 Biểu đồ 2.7: Cơ cấu GDP theo thành phần kinh tế 2005 - 2011 ............................... 108 Biểu đồ 2.8: Cơ cấu vốn đầu tư theo giá thực tế phân theo thành phần kinh tế giai đoạn 2000 - 2011……………………………………………………………….110 Biểu đồ 2.9: Cơ cấu vốn đầu tư của khu vực kinh tế nhà nước theo giá thực tế phân theo nguồn vốn giai đoạn 2000 – 2011……………………………………………111 1 PHẦN MỞ ĐẦU 1. TÍNH CẤP THIẾT CỦA ĐỀ TÀI Nền kinh tế Việt Nam đang ngày càng hội nhập sâu rộng vào kinh tế khu vực và thế giới, điều này ngày càng tạo cho các doanh nghiệp Việt Nam nhiều cơ hội để mở rộng và phát triển thị trường mới, gia tăng thị phần trên thị trường thế giới. Bên cạnh đó, hội nhập kinh tế quốc tế cũng đặt ra những thách thức cho các doanh nghiệp Việt Nam trước cuộc cạnh tranh ngày càng khốc liệt nhằm giành giật khách hàng, mở rộng thị trường cả trong nước và ngoài nước, trong đó, các doanh nghiệp Việt Nam phải đối mặt với sự cạnh tranh của hàng loạt các công ty tập đoàn đa quốc gia, xuyên quốc gia có tiềm lực lớn về tài chính, công nghệ, kinh nghiệm và trình độ quản lý, có mạng lưới sản xuất kinh doanh rộng khắp trên toàn thế giới. Trong những năm qua, dưới tác động và sự hỗ trợ nhiều mặt từ phía Chính phủ, các doanh nghiệp Việt Nam, nhất là doanh nghiệp nhà nước, đã từng bước tăng trưởng và thích nghi dần với môi trường cạnh tranh của cơ chế kinh tế thị trường, tuy nhiên, nhìn chung các doanh nghiệp Việt Nam vẫn có quy mô nhỏ, hiệu quả sản xuất kinh doanh còn thấp, năng lực cạnh tranh yếu, kể cả các doanh nghiệp nhà nước đã nhận được nhiều ưu đãi nhất từ các chính sách của Chính phủ. Trước tình hình đó, Chính phủ đã có chủ trương thành lập các tập đoàn kinh tế nhà nước quy mô lớn của Việt Nam nhằm mục tiêu để các tập đoàn trở thành các đầu tàu dẫn dắt thị trường, giúp Chính phủ thực hiện những nhiệm vụ kinh tế - xã hội đã hoạch định. Việc thí điểm thành lập các tập đoàn kinh tế đến nay vẫn chưa có sự tổng kết đánh giá những mặt được và chưa được của các tập đoàn, nhất là trong thời gian vừa qua, các tập đoàn không tập trung vào những lĩnh vực sản xuất chủ yếu mà mình có thế mạnh, lại đầu tư vốn sang những lĩnh vực mới mà mình chưa có kinh nghiệm kinh doanh như tài chính, chứng khoán, ngân hàng....đã gây bức xúc trong dư luận xã hội. 2 Sở dĩ xảy ra điều đó bởi vì việc nghiên cứu làm rõ sự cần thiết khách quan thành lập các tập đoàn kinh tế chưa thực sự được quan tâm đúng mức của các ngành, các cấp, mà chủ yếu việc thành lập các tập đoàn kinh tế ở Việt Nam diễn ra có tính chất phong trào và mang tính chất chủ quan. Xuất phát từ những lý do đó, tôi đã chọn đề tài “Phát triển tập đoàn kinh tế nhà nước ở Việt Nam trong quá trình hội nhập quốc tế” làm luận án tiến sỹ kinh tế, chuyên ngành kinh tế học. 2. MỤC TIÊU VÀ NHIỆM VỤ CỦA ĐỀ TÀI 2.1. Mục tiêu của đề tài Đề tài luận án nhằm thực hiện các mục tiêu sau: Thứ nhất, trình bày cơ sở lý luận và thực tiễn về sự hình thành tập đoàn kinh tế. Kinh nghiệm về sự hình thành và phát triển các tập đoàn kinh tế trên thế giới cho Việt Nam. Sự cần thiết hình thành và phát triển các tập đoàn kinh tế nhà nước ở Việt Nam trong tiến trình phát triển kinh tế - xã hội và hội nhập quốc tế. Thứ hai, phân tích và đánh giá thực trạng hoạt động sản xuất kinh doanh của các tập đoàn kinh tế nhà nước ở Việt Nam trong thời gian từ năm 2006 đến nay. Đánh giá vị trí, vai trò và hiệu quả kinh doanh của các tập đoàn kinh tế nhà nước trong nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam. Thứ ba, đưa ra các giải pháp cơ bản để tái cơ cấu lại các tập đoàn kinh tế nhà nước trong bối cảnh cơ cấu lại nền kinh tế để đổi mới mô hình tăng trưởng, tạo sự phát triển kinh tế bền vững trong tiến trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa và hội nhập quốc tế. 2.2. Nhiệm vụ của đề tài Để thực hiện mục tiêu của đề tài, luận án cần tập trung giải quyết những vấn đề cơ bản sau đây: 3 - Cơ sở khoa học và thực tiễn của sự hình thành và phát triển của các tập đoàn kinh tế nhà nước ở Việt Nam trong tiến trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước và hội nhập kinh tế quốc tế. - Sử dụng các công cụ phân tích kinh tế để làm rõ thực trạng hoạt động sản xuất kinh doanh của các tập đoàn kinh tế nhà nước trong giai đoạn 2006 2012. Chỉ ra những thành tựu đạt được, những hạn chế, yếu kém của các tập đoàn kinh tế nhà nước trong thời gian qua. - Đánh giá được vị trí, vai trò và hiệu quả kinh doanh của các tập đoàn kinh tế nhà nước trong nền kinh tế nhiều thành phần hoạt động theo cơ chế thị trường có sự quản lý của nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam. - Đề xuất các giải pháp có tính khả thi để củng cố, xây dựng và phát triển các tập đoàn kinh tế nhà nước thời gian tới. 3. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU CỦA LUẬN ÁN 3.1 Phương pháp định tính Phương pháp định tính là tổng hợp các cơ sở lý thuyết về tập đoàn kinh tế và tập đoàn kinh tế nhà nước qua mô hình của các nước như Châu Âu, Mỹ, Nhật Bản, Trung Quốc, Hàn Quốc, Ấn Độ… Phân tích và tổng hợp các đặc điểm, điều kiện hình thành các tập đoàn kinh tế và các mối quan hệ một cách khách quan và khoa học. Mô tả một cách đơn giản và hợp lý các mô hình tập đoàn kinh tế nhà nước dưới dạng văn bản, biểu đồ, đồ thị…theo lý thuyết kinh tế tối ưu thuộc phạm vi kinh tế vĩ mô và kinh tế vi mô. Mô tả các hoạt động của các tập đoành kinh tế nhà nước ở Việt Nam trong trạng thái tĩnh có tính tới sự biến động của nền kinh tế qua từng thời kỳ. Mô hình kinh tế nhà nước được xây dựng trên một số tiêu thức lượng biến có mối quan hệ đặc thù trong nền kinh tế ở Việt Nam. Các biến số nội sinh được tính toán giá trị và xác định xu hướng phát triển các tập đoàn kinh tế . Các biến số ngoại sinh được xác định là mô hình các tập đoàn kinh tế của 4 Châu Âu, Mỹ, Nhật Bản, Trung Quốc, Hàn Quốc…từ góc độ sở hữu và cơ chế đầu tư, quản lý và giám sát. 3.2 Phương pháp định lượng Phương pháp thống kê kinh tế: Thu thập và tổng hợp các số liệu kinh tế của các tập đoàn kinh tế nhà nước qua niên giám thống kê của Tổng cục thống kê, các báo cáo tổng hợp của các tập đoàn kinh tế nhà nước từ năm 2006 đến năm 2012. Phương pháp thống kê kinh tế lượng: Xây dựng các tham số chính thức qua số liệu thống kê để phân tích và đánh giá mối quan hệ giữa các biến số kinh tế của các tập đoành kinh tế nhà nước trong thời gian qua. Phương pháp phân tích số liệu: Phân tích và tổng hợp các số liệu điều tra thu thập được của các tập đoàn kinh tế nhà nước. Các phân tích thống kê qua bảng, biểu đồ, đồ thị biểu diễn giá trị thực tế của các tập đoàn kinh tế nhà nước được thực hiện theo thứ tự thời gian từ năm 2006 đến nay. Các giá trị thực tế thu thập được hình thành nên dãy số theo thời gian của các tập đoàn kinh tế nhà nước. 4. ĐỐI TƯỢNG VÀ PHẠM VI NGHIÊN CỨU CỦA ĐỀ TÀI 4.1. Đối tượng nghiên cứu của đề tài Nghiên cứu sự hình thành, hoạt động và phát triển của các tập đoành kinh tế nhà nước ở Việt Nam trên cả ba phương diện: (i) cơ cấu sở hữu; (ii) cơ cấu tổ chức quản lý; (iii) hiệu quả hoạt động sản xuất kinh doanh. Nghiên cứu cơ chế quản lý điều hành hoạt động của các tập đoàn kinh tế trong mối quan hệ giữa nhà nước và các tập đoàn kinh tế. Sự tác động của các tập đoàn kinh tế nhà nước đối với sự phát triển kinh tế - xã hội trong hội nhập quốc tế. 4.2. Phạm vi nghiên cứu của đề tài + Về nội dung: Tập trung trình bày, phân tích và đánh giá sự hình thành, hoạt động và phát triển của các tập đoàn kinh tế nhà nước vế tích tụ và tập 5 trung vốn, kết quả hoạt động sản xuất kinh doanh. Trên cơ sở đó, đề xuất các giải pháp chủ yếu để củng cố và phát triển các tập đoàn kinh tế nhà nước trong thời gian tới. + Về không gian và thời gian: Tập trung vào hoạt động sản xuất kinh doanh của 12 tập đoành kinh tế nhà nước ở Việt Nam trong thời gian từ năm 2006 đến năm 2012. 5. ĐÓNG GÓP MỚI CỦA LUẬN ÁN Đề tài luận án có những đóng góp mới về mặt lý luận và thực tiễn sau: - Thứ nhất, hệ thống cơ sở lý luận và thực tiễn làm tiền đề điều kiện cho sự hình thành và phát triển các tập đoàn kinh tế nhà nước trong nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam. - Thứ hai, phân tích và đánh giá được thực trạng hoạt động sản xuất kinh doanh của các tập đoàn kinh tế nhà nước ở Việt Nam trong những năm qua. Chỉ ra những thành tựu đạt được, những tồn tại yếu kém và hạn chế của các tập đoàn kinh tế nhà nước tác động đến sự phát triển kinh tế - xã hội trong những năm qua. - Thứ ba, đề xuất các giải pháp có tính khả thi để củng cố, xây dựng và phát triển các tập đoàn kinh tế nhà nước phù hợp về số lượng, ngành nghề, nâng cao chất lượng và hiệu quả kinh doanh, tạo ra động lực cho sự phát triển kinh tế - xã hội trong thời gian tới. 6. Ý NGHĨA KHOA HỌC VÀ THỰC TIỄN CỦA ĐỀ TÀI 6.1. Về mặt lý luận Luận án trình bày một cách hệ thống các lý thuyết, nguyên lý về sự hình thành và phát triển các tập đoàn kinh tế, làm rõ hơn tính tất yếu, vị trí, vai trò, tác động của các tập đoàn kinh tế nhà nước đến sự phát triển kinh tế- xã hội. Luận án đưa ra các quan điểm, cách nhìn nhận một cách khách quan và khoa học đối với sự tồn tại và phát triển của các tập đoàn kinh tế nhà nước ở Việt Nam trong tiến trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa và hội nhập quốc tế. 6 6.2. Về mặt thực tiễn Luận án là một tài liệu tham khảo phục vụ cho việc nghiên cứu và giảng dạy trong các trường đại học khối ngành kinh tế và quản trị kinh doanh.Các chuyên đề chuyên sâu về doanh nghiệp nhà nước và mô hình tập đoàn kinh tế nhà nước trong các cơ sở đào tạo và nghiên cứu khoa học kinh tế ở nước ta hiện nay. Những kết quả nghiên cứu của luận án là cơ sở khoa học cho các cơ quan chức năng trong quá trình hoạch định chính sách quản lý và phát triển các tập đoàn kinh tế nhà nước ở Việt Nam, tạo sự phát triển bền vững khu vực kinh tế nhà nước trong nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa ở nước ta. 7. TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU CỦA ĐỀ TÀI Hiện nay đã có một số công trình trong và ngoài nước nghiên cứu về tập đoàn kinh tế như: -“Thành lập và quản lý các tập đoàn kinh doanh ở Việt Nam” do PGS. TS Nguyễn Đình Phan làm chủ biên, NXB Chính trị quốc gia năm 1996. Tác phẩm này được xem là một trong những công trình đầu tiên ở Việt Nam nghiên cứu về tập đoàn kinh tế. Trong công trình này, các tác giả đã nghiên cứu về cơ sở lý thuyết của tập đoàn kinh doanh như khái niệm, đặc điểm, các hình thức, tính tất yếu của việc hình thành các tập đoàn kinh doanh, các mô hình tập đoàn trên thế giới, bài học kinh nghiệm rút ra cho Việt Nam và nghiên cứu sự hình thành các tổng công ty hoạt động theo mô hình tập đoàn ở Việt Nam. -“Tập đoàn kinh doanh - Nhu cầu hình thành và phát triển ở Việt Nam”, đề tài nghiên cứu khoa học cấp cơ sở của Nguyễn Thị Luyến và Trịnh Đức Chiêu, Viện Nghiên cứu Quản lý kinh tế Trung ương năm 2003. Trong đề tài này cũng nghiên cứu các vấn đề lý luận về tập đoàn như: Cơ sở khách quan của việc hình thành các tập đoàn kinh doanh, đặc điểm, nội dung, bản 7 chất của các tập đoàn kinh tế và một số giải pháp hình thành tập đoàn kinh tế ở Việt Nam. -“Tập đoàn kinh tế - Lý luận và kinh nghiệm quốc tế ứng dụng vào Việt Nam”, của Trần Tiến Cường (chủ biên) (2005). Đây là tác phẩm nghiên cứu tương đối hệ thống về tập đoàn kinh tế, trong đó, tập thể tác giả đi sâu nghiên cứu cấu trúc của tập đoàn kinh tế và mô hình quản lý trong một tập đoàn kinh tế. Tác phẩm này cũng trình bày một số tập đoàn kinh tế của Trung Quốc, Thái Lan, Pháp, Malaysia. Tập thể tác giả cũng đã đưa ra phương thức hình thành các tập đoàn kinh tế nhà nước trên cơ sở cấu trúc lại tổng công ty. -“Tập đoàn kinh tế và một số vấn đề về xây dựng tập đoàn kinh tế ở Việt Nam”, của Minh Châu (2005), đây cũng là một trong những tác phẩm nghiên cứu về mô hình tập đoàn kinh tế trên giác độ lý thuyết khi trong tác phẩm tác giả nghiên cứu kinh nghiệm hình thành và phát triển một số tập đoàn lớn trên thế giới. Tác phẩm này cũng chưa phân tích sự hoạt động của mô hình tập đoàn kinh tế ở Việt Nam, bởi vì, thời gian này chưa có tập đoàn kinh tế nào của Việt Nam ra đời. - Vụ Chiến lược Phát triển Ngân hàng - Ngân hàng Nhà nước Việt Nam cũng tập trung nghiên cứu mô hình tập đoàn trong lĩnh vực tài chính, ngân hàng với tác phẩm “Xây dựng mô hình tập đoàn Tài chính – Ngân hàng ở Việt Nam” (2006). Tác phẩm này tập hợp nhiều bài nghiên cứu của nhiều tác giả về mô hình tập đoàn tài chính như phân tích quá trình hình thành các tập đoàn tài chính mạnh trên thế giới với sự xâm nhập lẫn nhau của tư bản công nghiệp và tư bản tài chính hình thành nên những tập đoàn tài chính khổng lồ, tính chất pháp lý của mô hình tập đoàn tài chính, các mô hình tổ chức một tập đoàn tài chính, những điều kiện cần thiết cho việc hình thành các tập đoàn tài chính ở Việt Nam. Tác phẩm cũng trình bày cấu trúc vốn, cấu trúc đầu tư của các tập đoàn tài chính - ngân hàng khổng lồ trên thế giới như Citigroup, HSBS Group, JPMorgan Chase, UBS, BNP Paribas, Credit Suisse 8 Group…. Tác phẩm cũng nghiên cứu về sở hữu chéo trong các tập đoàn tài chính, nhất là trong các Cheabol ở Hàn Quốc. Tác phẩm cũng nêu lên tính tất yếu hình thành nên các tập đoàn tài chính - ngân hàng tại Việt Nam trong thời gian tới. -“Mô hình tập đoàn kinh tế nhà nước ở Việt Nam đến năm 2020” của nhóm tác giả do Phạm Quang Trung chủ biên xuất bản năm 2013. Đây được xem là tác phẩm mới nhất nghiên cứu về mô hình tập đoàn kinh tế nhà nước ở nước ta hiện nay. Trong tác phẩm này, các tác giả đã tập trung nghiên cứu các vấn đề sau: 1) Lý luận về mô hình tập đoàn kinh tế, với vấn đề trọng tâm là phân tích các mô hình tổ chức của tập đoàn về lý thuyết cũng như dẫn chứng vài mô hình tập đoàn kinh tế trong thực tế ở một số nước trên thế giới; 2) Quá trình hình thành, phát triển và thực trạng mô hình tập đoàn kinh tế nhà nước ở Việt Nam với trọng tâm là phân tích một cách chi tiết các hoạt động của các tập đoàn kinh tế nhà nước kể từ khi thành lập thí điểm cho đến hiện nay, những thành tựu và những hạn chế của mô hình tập đoàn kinh tế nhà nước cùng với những nguyên nhân của nó cũng đã được nhóm tác giả sơ bộ tổng kết; 3) Đề xuất mô hình tập đoàn kinh tế nhà nước ở Việt Nam trong thời gian tới, với trọng tâm đề xuất các giải pháp hoàn thiện mô hình tập đoàn kinh tế nhà nước tại Việt Nam trong thời gian tới. Qua nghiên cứu tác phẩm này cho thấy đây là tác phẩm nghiên cứu tương đối có hệ thống về mô hình tập đoàn kinh tế nhà nước tại Việt Nam trong thời gian qua. Tuy nhiên, tác phẩm này cũng chưa xác định được vị trí, vai trò của tập đoàn kinh tế nhà nước trong nền kinh tế, vì vậy chưa trả lời được câu hỏi đang đặt ra hiện nay là tập đoàn kinh tế nhà nước có nên tồn tại và phát triển hay không? Công trình này cũng chưa giải quyết thỏa đáng vấn đề nếu cần tồn tại tập đoàn kinh tế nhà nước thì những ngành nghề và lĩnh vực nào tập đoàn kinh tế nhà nước nên tham gia?