Tài liệu Phát triển sản xuất bưởi trên địa bàn thị xã phổ yên, tỉnh thái nguyên

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC NÔNG LÂM HÀ THỊ HẢO PHÁT TRIỂN SẢN XUẤT BƯỞI TRÊN ĐỊA BÀN THỊ XÃ PHỔ YÊN, TỈNH THÁI NGUYÊN Ngành: Kinh tế nông nghiệp Mã số: 8 62 01 15 LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ NÔNG NGHIỆP Người hướng dẫn khoa học: TS. Nguyễn Văn Tâm THÁI NGUYÊN, NĂM 2022 i LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi, các kết quả nghiên cứu được trình bày trong luận văn là trung thực, khách quan và chưa từng dùng để bảo vệ lấy bất kỳ học vị nào. Tôi xin cam đoan rằng mọi sự giúp đỡ cho việc thực hiện luận văn đã được cảm ơn, các thông tin trích dẫn trong luận văn này đều được chỉ rõ nguồn gốc. Thái Nguyên, ngày 20 tháng 4 năm 2022 Tác giả luận văn Hà Thị Hảo ii LỜI CẢM ƠN Trong suốt thời gian học tập, nghiên cứu và hoàn thành luận văn, tôi đã nhận được sự hướng dẫn, chỉ bảo tận tình của các thầy cô giáo, sự giúp đỡ, động viên của bạn bè, đồng nghiệp và gia đình. Tôi xin được bày tỏ lòng kính trọng và biết ơn sâu sắc TS. Nguyễn Văn Tâm, đã tận tình hướng dẫn, dành nhiều công sức, thời gian và tạo điều kiện cho tôi trong suốt quá trình học tập và thực hiện đề tài. Tôi xin bày tỏ lòng biết ơn chân thành tới Ban Giám hiệu, Phòng Đào tạo, Khoa Kinh tế và Phát triển nông thôn đã tận tình giúp đỡ tôi trong quá trình học tập, thực hiện đề tài và hoàn thành luận văn. Tôi xin chân thành cảm ơn tập thể các cán bộ Phòng Kinh tế, chính quyền các địa phương Minh Đức, Phúc Thuận và Vạn Phái và các hộ nông dân đã giúp đỡ và tạo điều kiện cho tôi trong suốt quá trình thực hiện đề tài. Thái Nguyên, ngày 20 tháng 4 năm 2022 Tác giả luận văn Hà Thị Hảo iii MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN ......................................................................................... i LỜI CẢM ƠN ............................................................................................. ii MỤC LỤC ................................................................................................. iii DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT .......................................................... vi DANH MỤC CÁC BẢNG, HÌNH ............................................................. vii TRÍCH YẾU LUẬN VĂN THẠC SĨ ........................................................ viii MỞ ĐẦU.................................................................................................... 1 1. Tính cấp thiết của đề tài ........................................................................ 1 2. Mục tiêu nghiên cứu .............................................................................. 2 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu ......................................................... 2 4. Những đóng góp mới, ý nghĩa khoa học hoặc thực tiễn ....................... 2 Chương 1: CƠ SỞ KHOA HỌC CỦA ĐỀ TÀI ......................................... 4 1.1. Cơ sở lý luận của vấn đề nghiên cứu ................................................. 4 1.1.1. Một số khái niệm cơ bản ................................................................. 4 1.1.2. Nội dung phát triển sản xuất bưởi ................................................... 8 1.1.3.Đặc điểm kinh tế- kỹ thuật trong sản xuất cây bưởi ...................... 10 1.1.4. Các yếu tố ảnh hưởng đến phát triển sản xuất bưởi ...................... 21 1.2. Cơ sở thực tiễn ................................................................................. 23 1.2.1. Tình hình phát triển sản xuất bưởi ở Việt Nam ............................ 23 1.2.2. Tình hình phát triển sản xuất bưởi ở Thái Nguyên ....................... 27 1.2.3. Bài học kinh nghiệm rút ra từ việc nghiên cứu tài liệu tham khảo cho thị xã Phổ Yên, tỉnh Thái Nguyên.......................................... 31 1.2.4. Tổng quan các vấn đề nghiên cứu ................................................. 28 Chương 2: ĐẶC ĐIỂM ĐỊA BÀN VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU .............................................................................................. 32 2.1. Đặc điểm địa bàn nghiên cứu ........................................................... 32 2.1.1. Điều kiện tự nhiên ......................................................................... 32 iv 2.1.2. Điều kiện kinh tế - xã hội .............................................................. 35 2.1.3. Đánh giá chung về điều kiện tự nhiên, kinh tế - xã hội của thị xã Phổ Yên đối với phát triển cây ăn quả .......................................... 38 2.2. Nội dung nghiên cứu ........................................................................ 40 2.3. Phương pháp nghiên cứu.................................................................. 40 2.3.1. Chọn điểm nghiên cứu .................................................................. 40 2.3.2. Phương pháp thu thập thông tin .................................................... 40 2.3.3. Phương pháp phân tích xử lý số liệu ............................................. 41 2.4. Hệ thống chỉ tiêu nghiên cứu ........................................................... 42 2.4.1. Nhóm chỉ tiêu về phát triển sản xuất............................................. 42 2.4.2. Nhóm chỉ tiêu về kết quả, hiệu quả............................................... 42 Chương 3: KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU THẢO LUẬN ............................. 44 3.1.Thực trạng phát triển sản xuất bưởi tại thị xã Phổ Yên, tỉnh Thái Nguyên........................................................................................... 44 3.1.1. Diện tích bưởi tại thị xã Phổ Yên ..................................................... 44 3.1.2. Năng suất, sản lượng bưởi thị thị xã Phổ Yên .............................. 45 3.2. Thực trạng sản xuất bưởi của các hộ điều tra trên địa bàn thị xã Phổ Yên ................................................................................................ 47 3.2.1. Thông tin chung về các hộ điều tra ............................................... 47 3.2.2. Diện tích, năng suất, sản lượng bưởi của hộ điều tra .................... 50 3.2.3 Chi phí sản xuất bưởi của các hộ điều tra ...................................... 52 3.2.4. Hiệu quả kinh tế sản xuất bưởi của hộ điều tra ............................. 52 3.2.5. Tình hình tiêu thụ bưởi của các hộ điều tra .................................. 54 3.3. Phân tích các yếu tố ảnh hưởng đến phát triển sản xuất bưởi trên địa bàn thị xã Phổ Yên ........................................................................ 55 3.3.1. Thị trường tiêu thụ ........................................................................ 55 3.3.2. Chính sách liên quan ..................................................................... 56 v 3.3.3. Diện tích đất sản xuất .................................................................... 56 3.3.4. Cơ sở hạ tầng ................................................................................. 56 3.3.5. Tập quán canh tác.......................................................................... 56 3.4. Phân tích điểm mạnh, điểm yếu, cơ hội, thách thức đối với hoạt động phát triển sản xuất bưởi trên địa bàn thị xã Phổ Yên .................... 57 3.5. Giải pháp phát triển sản xuất bưởi trên địa bàn thị xã Phổ Yên giai đoạn 2022 - 2025 định hướng đến 2030 ....................................... 58 3.5.1. Giải pháp về thị trường và thương hiệu ........................................ 58 3.5.2. Quy hoạch vùng sản xuất bưởi...................................................... 59 3.5.3. Đẩy mạnh liên kết trong sản xuất, tiêu thụ ................................... 59 3.5.4. Giải pháp về vốn và tín dụng ........................................................ 60 3.5.5. Giải pháp về kỹ thuật .................................................................... 60 3.5.5. Đẩy mạnh liên kết trong sản xuất, tiêu thụ ................................... 60 KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ ........................................................... 63 TÀI LIỆU THAM KHẢO ....................................................................... 65 PHỤ LỤC ................................................................................................ 66 vi DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT Chữ viết tắt Diễn giải BVTV Bảo vệ thực vật ĐVT Đơn vị tính GO Tổng giá trị sản xuất Ha Hec ta HĐND Hội đồng nhân dân IC Chi phí trung gian LĐ NN Lao động nông nghiệp Pr Lợi nhuận PTSX Phát triển sản xuất TBKT Tiến bộ kỹ thuật TC Tổng chi phí UBND Uỷ ban nhân dân VA Giá trị gia tăng VietGap Thực hành nông nghiệp tốt vii DANH MỤC CÁC BẢNG, HÌNH Bảng 1.1. Thực trạng sản xuất bưởi trên địa bàn tỉnh Thái Nguyên ... 28 Bảng 2.1. Hiện trạng sử dụng đất thị xã Phổ Yên năm 2020 .............. 34 Bảng 2.2. Giá trị sản xuất của thị xã Phổ Yên giai đoạn 2018 - 2020 36 Bảng 3.1. Diện tích bưởi trên địa bàn thị xã Phổ Yên, tỉnh Thái Nguyên 44 Bảng 3.2. Năng suất bưởi trên địa bàn thị xã Phổ Yên ....................... 45 Bảng 3.3. Sản lượng bưởi trên địa bàn thị xã Phổ Yên ....................... 46 Bảng 3.4. Thông tin chung về các hộ điều tra..................................... 48 Bảng 3.5. Lao động và nhân khẩu của nhóm hộ điều tra .................... 49 Bảng 3.6. Diện tích sản xuất bưởi của các hộ điều tra ........................ 50 Bảng 3.7. Tình hình sản xuất bưởi phân theo thành phần kinh tế hộ.. 51 Bảng 3.8. Chi phí sản xuất cho 1 ha bưởi ........................................... 52 Bảng 3.9. Hiệu quả sản xuất bưởi của nhóm hộ điều tra .................... 53 Bảng 3.10. Các yếu tố ảnh hưởng đến phát triển sản xuất bưởi trên địa bàn thị xã Phổ Yên .............................................................. 55 Bảng 3.11: Phân tích SWOT trong sản xuất bưởi trên địa bàn thị xã Phổ Yên ...................................................................................... 57 Hình 2.1. Bản đồ thị xã Phổ Yên ........................................................ 32 viii TRÍCH YẾU LUẬN VĂN THẠC SĨ 1. Những thông tin chung Họ và tên tác giả: Hà Thị Hảo Tên đề tài: Phát triển sản xuất bưởi trên địa bàn thị xã Phổ Yên, tỉnh Thái Nguyên Ngành: Kinh tế nông nghiệp Mã số: 8620115 Người hướng dẫn khoa học: TS. Nguyễn Văn Tâm Cơ sở đào tạo: Trường Đại học Nông Lâm - Đại học Thái Nguyên 2. Nội dung bản trích yếu 2.1. Lý do chọn đề tài Trong phát triển kinh tế - xã hội, thị xã Phổ Yên, tỉnh Thái Nguyên đã và đang đạt được những kết quả to lớn. Ngành nông nghiệp đã có đóng góp quan trọng, thành phố đã xây dựng và triển khai thực hiện chương trình phát triển cây ăn quả ở các xã phía tây thành phố, cây bưởi được ưu tiên lựa chọn là một trong số cây trồng phát triển kinh tế lâu dài của thành phố. Mặc dù đã có nhiều cố gắng tạo vùng bưởi hàng hoá có chất lượng cao nhưng việc mở rộng diện tích trồng còn gặp một số khó khăn như: Việc nhân giống, sâu bệnh gây hại và biện pháp phòng trừ, kỹ thuật canh tác, chăm sóc, tạo tán, tỉa cảnh, quy trình sản xuất chưa được người dân thực hiện đúng cách. Phát triển cây bưởi vẫn chưa theo quy hoạch, ngoài ra, hiện nay cây bưởi trên địa bàn thị xã Phổ Yên đã biểu hiện những nhược điểm cơ bản như: Sâu bệnh nhiều, mã quả không đẹp, nên khó có được chỗ đứng trên thị trường, việc tiêu thụ sản phẩm còn mang tính tự phát, thiếu thông tin về yêu cầu của thị trường nên dễ bị ép giá gây thua thiệt cho người sản xuất. Để có những đánh giá về thực trạng phát triển sản xuất bưởi trong thời gian qua, xác định những thuận lợi, khó khăn, trên cơ sở đó đưa ra định hướng, giải pháp nhằm thúc đẩy mạnh phát triển sản xuất bưởi trên địa bàn thị xã Phổ Yên, tác giả đã chọn đề tài “Phát triển sản xuất bưởi trên địa bàn thị xã Phổ Yên, tỉnh Thái Nguyên”. ix 2.2. Mục tiêu nghiên cứu - Hệ thống hoá được các vấn đề về lý luận, thực tiễn liên quan đến phát triển sản xuất bưởi. - Đánh giá được thực trạng phát triển sản xuất bưởi trên địa bàn thị xã Phổ Yên, tỉnh Thái Nguyên. - Đề xuất được một số giải pháp nhằm phát triển sản xuất bưởi trên địa bàn thị xã Phổ Yên, tỉnh Thái Nguyên. 2.3. Phương pháp nghiên cứu * Phương pháp thu thập thông tin Phương pháp thu thập thông tin thứ cấp Phương pháp thu thập thông tin sơ cấp Phương pháp chuyên gia Phương pháp điều tra hộ * Phương pháp phân tích xử lý số liệu Phương pháp thống kê mô tả Phương pháp phân tổ thống kê Phương pháp so sánh Phương pháp phân tích SWOT 2.4. Tóm lược các kết quả nghiên cứu đã đạt được Thị xã Phổ Yên là vùng có tiềm năng, lợi thế về các điều kiện tự nhiên, nguồn nhân lực đáp ứng sản xuất và phát triển cây bưởi. Trên thực tế, các xã phía tây của thị xã Phổ Yên đã và đang trở thành vùng sản xuất, phát triển cây bưởi trọng điểm của thị xã Phổ Yên nói riêng, của tỉnh Thái Nguyên nói chung. Sản xuất và phát triển cây bưởi là một giải pháp giúp Đảng bộ, chính quyền và nhân dân thị xã Phổ Yên phát triển kinh tế xã hội ở các xã thuần nông trong những năm qua. Tình hình sản xuất bưởi trên địa bàn thị xã Phổ Yên những năm qua đã đạt được bước tiến đáng kể cả về diện tích, năng suất và sản lượng. Nếu năm x 2018, diện tích, năng suất, sản lượng bưởi của thị xã Phổ Yên mới đạt 356,5 ha; 122,36 tạ/ha và 43.621,7 tạ thì con số này năm 2020 đã tăng tên là 387,9 ha; 122,94 tạ/ha và 47.683,1 tạ. Sản xuất bưởi trên địa bàn thị xã Phổ Yên có giá trị sản xuất trung bình đạt 255,34 triệu đồng/ha, lợi nhuận đạt 233,64 triệu VNĐ/ha, giá trị GO/IC đạt 7,64. Đẩy mạnh sản xuất bưởi và nâng cao hiệu quả sản xuất bưởi ở thị xã Phổ Yên là hướng đi đúng đắn để khai thác tốt tiềm năng, thế mạnh của mình nhằm phát triển kinh tế, nâng cao thu nhập cho hộ nông dân. Sản xuất bưởi đã giải quyết được nhiều công ăn việc làm, góp phần cải thiện và nâng cao đời sống của hộ nông dân. Tăng cơ hội tiếp cận các vấn đề xã hội như: Tiếp cận với khoa học công nghệ, các dịch vụ chăm sóc sức khỏe, đầu tư nuôi dạy con cái học tập... 2.5. Kết luận Để phát triển sản xuất bưởi trên địa bàn thị xã Phổ Yên cần thực hiện đồng bộ các giải pháp như: Giải pháp về thị trường và thương hiệu; Quy hoạch vùng sản xuất bưởi; Đẩy mạnh liên kết trong sản xuất, tiêu thụ; Giải pháp về vốn và tín dụng; Giải pháp về kỹ thuật; Đẩy mạnh liên kết trong sản xuất, tiêu thụ. Người hướng dẫn khoa học Học viên (Họ, tên và chữ ký) (Họ, tên và chữ ký) 1 MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Sản xuất nông nghiệp luôn giữ một vị trí quan trọng trong công cuộc phát triển kinh tế đất nước, góp phần vào sự ổn định cũng như tăng trưởng kinh tế của mỗi quốc gia. Trong sản xuất nông nghiệp, trồng trọt luôn là ngành quan trọng và chiếm tỷ trọng lớn trong nông nghiệp nước ta khi chiếm tỷ trọng trên 50% GDP của toàn ngành nông nghiệp Ngành trồng trọt nói chung và cây ăn quả nói riêng luôn là ngành đóng góp lớn vào GDP của ngành nông nghiệp nói riêng và kinh tế của quốc gia nói chung. Bên cạnh đó, nước ta có lợi thế về các loại hoa quả nhiệt đới, có nhiều quả đặc sản với giá trị dinh dưỡng cao đang là một trong những hướng phát triển bền vững trong nông nghiệp Việt Nam (Lâm Văn Đức, 2015). Trong phát triển kinh tế - xã hội, thị xã Phổ Yên, tỉnh Thái Nguyên đã và đang đạt được những kết quả to lớn. Bên cạnh đầu tư phát triển nhanh công nghiệp, thị xã Phổ Yên định hướng khuyến khích phát triển kinh tế đa dạng trên nhiều lĩnh vực. Thị xã Phổ Yên có hơn 7.600ha đất nông nghiệp, trong đó có hơn 5.000ha đất cấy lúa, còn lại là trồng rau màu và một số cây trồng khác. Từ năm 2016 đến nay, địa phương đã chuyển đổi gần 500ha đất trồng lúa kém hiệu quả sang trồng cây hàng năm và cây ăn quả. Trong đó, có gần 350ha đất trồng cây hằng năm (hoa, rau, ngô, đậu tương…) tập trung ở các xã: Đông Cao, Tân Phú, Trung Thành, Nam Tiến, Tân Hương; 150ha trồng các loại cây ăn quả (nhãn, bưởi, cam, ổi…) ở các xã: Minh Đức, Phúc Thuận, Phúc Tân, Thành Công. (UBND thị xã Phổ Yên, 2021). Mặc dù đã có nhiều cố gắng tạo vùng bưởi hàng hoá có chất lượng cao nhưng việc mở rộng diện tích trồng còn gặp một số khó khăn như: Việc nhân giống, sâu bệnh gây hại và biện pháp phòng trừ, kỹ thuật canh tác, chăm sóc, tạo tán, tỉa cảnh, quy trình sản xuất chưa được người dân thực hiện đúng cách. Phát triển cây bưởi vẫn chưa theo quy hoạch, ngoài ra, hiện nay cây bưởi trên địa bàn thị xã Phổ Yên đã biểu hiện những 2 nhược điểm cơ bản như: Sâu bệnh nhiều, mã quả không đẹp, nên khó có được chỗ đứng trên thị trường, việc tiêu thụ sản phẩm còn mang tính tự phát, thiếu thông tin về yêu cầu của thị trường nên dễ bị ép giá gây thua thiệt cho người sản xuất. Để có những đánh giá về thực trạng phát triển sản xuất bưởi trong thời gian qua, xác định những thuận lợi, khó khăn, trên cơ sở đó đưa ra định hướng, giải pháp nhằm thúc đẩy mạnh phát triển sản xuất bưởi trên địa bàn thị xã Phổ Yên, tác giả đã chọn đề tài “Phát triển sản xuất bưởi trên địa bàn thị xã Phổ Yên, tỉnh Thái Nguyên”. 2. Mục tiêu nghiên cứu - Hệ thống hoá được các vấn đề về lý luận, thực tiễn liên quan đến phát triển sản xuất bưởi. - Đánh giá được thực trạng phát triển sản xuất bưởi trên địa bàn thị xã Phổ Yên, tỉnh Thái Nguyên. - Đề xuất được một số giải pháp nhằm phát triển sản xuất bưởi trên địa bàn thị xã Phổ Yên, tỉnh Thái Nguyên. 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu 3.1. Đối tượng nghiên cứu Đối tượng nghiên cứu của đề tài là vấn đề phát triển sản xuất bưởi trên địa bàn thị xã Phổ Yên, tỉnh Thái Nguyên 3.2. Phạm vi nghiên cứu - Về không gian: Đề tài thực hiện trên địa bàn thị xã Phổ Yên, tỉnh Thái Nguyên - Về thời gian: Các số liệu chung được tập hợp trong giai đoạn từ năm 2018 - 2020. Các số liệu điều tra thực trạng phát triển sản xuất bưởi của các hộ được thực hiện trong năm 2021. - Về nội dung: Đề tài đánh gá thực trạng phát triển bưởi theo hướng hàng hóa và chủ yếu là bưởi Diễn có chất lượng và được thị trường chấp nhận. 4. Những đóng góp mới, ý nghĩa khoa học hoặc thực tiễn 3 4.1. Những đóng góp mới của luận văn Học viên hiện đang là cán bộ thuộc ngành nông nghiệp do vậy đề tài nghiên cứu là tài liệu thực tiễn giúp cho học viên củng cố các kiến thức về phát triển sản xuất hàng hóa đối với sản phẩm nông sản. Theo như học viên nghiên cứu thì cũng chưa có 1 nghiên cứu bài bản nào về phát triển sản xuất bưởi trên địa bàn huyện Phổ Yên một cách bài bản giai đoạn 2018 - 2020, do vậy đây cũng là một tài liệu tham khảo mới cho các cấp, các ngành trong việc quy hoạch và phát triển sản xuất bưởi trên địa bàn huyện Phổ Yên 4.2 Ý nghĩa khoa học Cung cấp một số luận cứ khoa học về phát triển sản xuất bưởi, góp phần hoàn thiện cơ sở lý luận của vấn đề nghiên cứu. 4.3. Ý nghĩa thực tiễn Đánh giá được thực trạng sản xuất bưởi của thị xã Phổ Yên, tỉnh Thái Nguyên, tạo cơ sở khoa học giúp người dân, chính quyền địa phương đưa ra những giải pháp cụ thể và có những kế hoạch phát huy những tiềm năng, thế mạnh sản xuất bưởi trên địa bàn thị xã Phổ Yên nhằm mang lại hiệu quả kinh tế cao, cải thiện mức sống, thu nhập cho người dân địa phương. 4 Chương 1 CƠ SỞ KHOA HỌC CỦA ĐỀ TÀI 1.1. Cơ sở lý luận của vấn đề nghiên cứu 1.1.1. Một số khái niệm cơ bản 1.1.1.1. Phát triển Có nhiều định nghĩa khác nhau về phát triển, mỗi định nghĩa phản ánh một cách nhìn nhận và đánh giá khác nhau. Phát triển trước hết là sự tăng trưởng về kinh tế, nó còn bao gồm cả những thuộc tính quan trọng và liên quan khác, đặc biệt là sự bình đẳng về cơ hội, sự tự do về chính trị và các quyền tự do của con người. Phát triển là một quá trình thay đổi liên tục làm tăng trưởng mức sống của con người và phân phối công bằng những thành quả tăng trưởng trong xã hội. Tuy có nhiều quan niệm khác nhau về phát triển, nhưng các ý kiến đều cho rằng đó là phạm trù vật chất, phạm trù tinh thần, phạm trù về hệ thống giá trị trong cuộc sống con người. Mục tiêu chung của phát triển là nâng cao các quyền lợi về kinh tế, chính trị, văn hoá, xã hội và quyền tự do công dân của mọi người dân. Vũ Thị Ngọc Phùng (2006) đã đưa ra các quan điểm về phát triển kinh tế dưới đây: Phát triển kinh tế được hiểu là quá trình tăng tiến về mọi mặt của nền kinh tế. Phát triển kinh tế được xem như là quá trình biến đổi cả về lượng và về chất, nó là sự kết hợp một cách chặt chẽ quá trình hoàn thiện của hai vấn đề kinh tế và xã hội ở mỗi quốc gia. Phát triển sản xuất có thể hiểu là một quá trình lớn lên về mọi mặt của quá trình sản xuất trong một thời kỳ nhất định. Trong đó bao gồm cả sự tăng lên về quy mô sản lượng hay giá trị sản phẩm hàng hóa dịch vụ và sự tiến bộ về mặt cơ cấu các mặt hàng. Phát triển sản xuất bao gồm: Phát triển sản xuất theo chiều rộng và phát triển sản xuất theo chiều sâu. 5 - Phát triển sản xuất theo chiều rộng: Tức là huy động mọi nguồn lực vào sản xuất như diện tích, tăng thêm vốn, bổ sung thêm lao động và khoa học công nghệ mới, mở mang thêm nhiều ngành nghề, xây dựng thêm xí nghiệp tạo ra những mặt hàng mới. - Phát triển sản xuất theo chiều sâu: Nghĩa là xác định cơ cấu đầu tư, cơ cấu ngành nghề, cơ cấu loại hình hợp lý, đẩy mạnh ứng dụng các thành tựu khoa học công nghệ tiên tiến, cải tiến tổ chức sản xuất, phân công lại lao động, sử dụng hợp lý hiệu quả các nguồn lực. Phát triển sản xuất theo chiều rộng và chiều sâu là yêu cầu chung của bất kỳ nền kinh tế hay một doanh nghiệp nào. Nhưng ở mỗi nước, mỗi doanh nghiệp, mỗi thời kỳ, sự kết hợp này có sự khác nhau. Theo quy luật chung của các nước cũng như các doanh nghiệp là thời kỳ đầu của sự phát triển thường tập trung để phát triển theo chiều rộng, sau đó tích lũy thì chủ yếu phát triển theo chiều sâu (Phạm Vân Đình, 1997). Do sự khan hiếm nguồn lực làm hạn chế sự phát triển theo chiều rộng. Sự khan hiếm này ngày càng trở nên khốc liệt trong điều kiện cạnh tranh do nhu cầu của xã hội và thị trường; do sự cần thiết xây dựng, đổi mới và hiện đại hóa cơ sở vật chất kỹ thuật của nền sản xuất xã hội của doanh nghiệp. Muốn vậy, phải phát triển kinh tế theo chiều sâu thì mới có thể tích lũy vốn. 1.1.1.2. Sản xuất Sản xuất là quá trình phối hợp và điều hòa các yếu tố đầu vào (tài nguyên hoặc các yếu tố sản xuất) để tạo ra sản phẩm hàng hóa hoặc dịch vụ (đầu ra) (Đỗ Kim Chung, 2009). Có hai phương thức sản xuất là: - Sản xuất mang tính tự cung tự cấp, quá trình này thể hiện trình độ còn thấp của các chủ thể sản xuất, sản phẩm sản xuất ra chỉ nhằm mục đích đảm bảo chủ yếu cho các nhu cầu của chính họ, không có sản phẩm dư thừa cung cấp cho thị trường. 6 - Sản xuất cho thị trường, tức là phát triển theo hướng sản xuất hàng hóa, sản phẩm sản xuất ra chủ yếu trao đổi trên thị trường, thường được sản xuất theo quy mô lớn, khối lượng sản phẩm nhiều. Sản xuất này mang tính tập trung chuyên canh và tỷ lệ sản phẩm hàng hóa cao. Phát triển kinh tế thị trường phải theo phương thức thứ hai. Nhưng cho dù sản xuất theo mục đích nào thì người sản xuất cũng phải trả lời được ba câu hỏi cơ bản là: Sản xuất cái gì? Sản xuất cho ai? Sản xuất như thế nào? Tóm lại, sản xuất là quá trình tác động của con người vào các quá trình sản xuất, thông qua các hoạt động để tạo ra các sản phẩm, hàng hóa, dịch vụ phục vụ đời sống con người. 1.1.1.3. Phát triển sản xuất Hiện nay, mọi quốc gia đều phấn đấu vì mục tiêu phát triển và trải qua thời gian, khái niệm về phát triển cũng đã đi đến thống nhất. Phát triển kinh tế được hiểu là quá trình tăng tiến về mọi mặt của nền kinh tế. Phát triển kinh tế được xem như là quá trình biến đổi cả về lượng và về chất; nó là sự kết hợp một cách chặt chẽ quá trình hoàn thiện của hai vấn đề về kinh tế và xã hội ở mỗi quốc gia (Đỗ Kim Chung, 2009). Theo cách hiểu như vậy, nội dung của phát triển kinh tế được khái quát theo ba tiêu thức: Một là, sự gia tăng tổng lượng của cải trong mỗi nền kinh tế , theo đó, thu nhập bình quân trên một đầu người ngày càng được cải thiện. Đây là tiêu thức thể hiện quá trình biến đổi về lượng của nền kinh tế, là điều kiện cần để nâng cao mức sống vật chất của một quốc gia và thực hiện những mục tiêu khác của phát triển. Hai là, sự chuyển đổi cơ cấu kinh tế theo hướng gia tăng đóng góp của ngành công nghiệp chế tạo và dịch vụ. Đây là tiêu thức phản ánh sự biến đổi về chất kinh tế của một quốc gia. Ba là, sự thay đổi tích cực không ngừng trên các kĩnh vực kinh tế - xã hội. Mục tiêu cuối cùng của sự phát triển kinh tế trong các quốc gia không phải 7 là tăng trưởng hay chuyển dịch cơ cấu kinh tế, mà là việc xoá bỏ nghèo đói, suy dinh dưỡng, sự tăng lên của tuổi thọ bình quân, khả năng tiếp cận đến các dịch vụ y tế, nước sạch, trình độ dân trí giáo dục của quảng đại quần chúng nhân dân v.v... Hoàn thiện các tiêu chí trên là sự thay đổi về chất xã hội của quá trình phát triển. Sản xuất là quá trình kết hợp tư liệu sản xuất với sức lao động của con người để tạo ra sản phẩm hữu ích. Như vậy phát triển sản xuất được coi là một quá trình tăng tiến về quy mô (sản lượng) và hoàn thiện về cơ cấu. Trong cơ chế thị trường hiện nay, các doanh nghiệp cũng như các tổ chức kinh tế khi tiến hành phát triển sản xuất phải lựa chọn ba vấn đề kinh tế cơ bản đó là: Sản xuất cái gì? Sản xuất cho ai? Sản xuất như thế nào? Những vấn đề này liên quan đến việc xác định thị trường và phân phối sản phẩm đúng đắn để kích thích sản xuất phát triển. Phát triển sản xuất cũng được coi là một quá trình tái sản xuất mở rộng, trong đó qui mô sản xuất sau lớn hơn quy mô sản xuất trước trên cơ sở thị trường chấp nhận. Phát triển sản xuất có thể diễn ra theo hai xu hướng là phát triển theo chiều rộng và phát triển theo chiều sâu. Trong đó: Phát triển sản xuất theo chiều rộng là nhằm tăng sản lượng bằng cách mở rộng diện tích đất trồng, với cơ sở vật chất kỹ thuật phục vụ PTSX không đổi, sử dụng kỹ thuật giản đơn. Kết quả phát triển sản xuất đạt được theo chiều rộng chủ yếu nhờ tăng diện tích và độ phì nhiêu của đất đai và sự thuận lợi của điều kiện tự nhiên. Phát triển sản xuất theo chiều rộng bao gồm mở rộng diện tích trong cả vùng, có thể bao gồm việc tăng số hộ dân hoặc tăng quy mô diện tích của mỗi hộ nông dân hoặc cả hai. Phát triển sản xuất theo chiều sâu là giá trị, vốn đầu vào không đổi, áp dụng tiến bộ khoa học kỹ thuật, công nghệ mới, xây dựng cơ sở hạ tầng phù hợp với điều kiện sản xuất thực tế. Như vậy phát triển sản xuất theo chiều sâu 8 là làm tăng khối lượng sản phẩm và hiệu quả kinh tế sản xuất trên một đơn vị diện tích bằng cách đầu tư giống, vốn, kỹ thuật và lao động. Trong quá trình phát triển như vậy nó sẽ làm thay đổi cơ cấu sản xuất về sản phẩm. Đồng thời làm thay đổi về qui mô sản xuất, về hình thức tổ chức sản xuất, việc áp dụng tiến bộ khoa học kỹ thuật, từng bước được hoàn thiện về cơ cấu, quy mô, chất lượng để tạo ra một cơ cấu hoàn hảo. Chú ý trong phát triển sản xuất phải đảm bảo tính bền vững, tức là sản xuất tìm nguồn đầu vào, đầu ra sao cho bền vững nhất và không làm ảnh hưởng đến nguồn tài nguyên. 1.1.2. Nội dung phát triển sản xuất bưởi Phát triển sản xuất bưởi là quá trình thay đổi của sản xuất bưởi giai đoạn này so với giai đoạn trước đó và đạt ở mức độ cao hơn cả các chỉ tiêu phản ánh về lượng, về hiệu quả và về cả sự tiến bộ trong quá trình sản xuất. Như vậy, phát triển sản xuất bưởi bao gồm những nội dung sau: Phát triển sản xuất bưởi theo chiều rộng là ngày càng tăng số hộ trồng bưởi, thể hiện là diện tích trồng bưởi ngày càng được mở rộng trong từng xã và mở rộng ra các xã khác. Tạo được sự tăng trưởng trong sản xuất bưởi gồm tăng quy mô sản xuất và nâng cao năng suất, sản lượng bưởi. Tăng quy mô sản xuất bưởi hay tăng quy mô diện tích đất trồng bưởi là sự gia tăng về quy mô diện tích đất trồng bưởi ở giai đoạn này lớn hơn so với giai đoạn trước đó. Diện tích đất đai sử dụng trồng bưởi là yếu tố quan trọng biểu hiện quy mô của sản xuất bưởi. Diện tích trồng bưởi phụ thuộc vào hai yếu tố cơ bản đó là số lượng tổ chức, cá nhân, hộ gia đình tham gia sản xuất và diện tích đất đai sử dụng trồng bưởi của tổ chức, cá nhân, hộ gia đình đó nhiều hay ít. Để tạo ra sự tăng trưởng trong quy mô diện tích cần có nhiều hơn số lượng tổ chức, cá nhân, hộ gia đình tham gia sản xuất và việc mở rộng diện tích của các đối tượng đó (Nguyễn Quốc Hùng, 2010). 9 Phát triển sản xuất theo chiều sâu là việc đúc rút kinh nghiệm, ứng dụng tiến bộ kỹ thuật vào sản xuất, áp dụng các phương thức tổ chức sản xuất, tăng cường đầu tư thâm canh, sử dụng hiệu quả các nguồn lực lao động, đất đai để nâng cao chất lượng bưởi, năng suất, từ đó tăng sản lượng và nâng cao hiệu quả sản xuất. Phát triển sản xuất gắn với thay đổi cơ cấu, tăng tỷ lệ giống bưởi mới cho năng suất cao, tăng sản lượng bưởi chất lượng, cơ cấu thu nhập của nông hộ thay đổi theo hướng thu nhập từ sản xuất bưởi ngày càng cao, giảm tốn thất vì dịch bệnh, hoàn thiện hình thức tiêu thụ, kênh tiêu thụ sản phẩm và nâng cao hiệu quả tiêu thụ sản phẩm. Phát triển sản xuất bưởi theo chiều rộng và chiều sâu đều phải đảm bảo quy mô sản xuất phù hợp với năng lực của hộ và quy hoạch của vùng để đảm bảo giá cả ổn định hợp lý đem lại thu nhập đảm bảo cho gia đình sản xuất. Nâng cao được hiệu quả sản xuất ở giai đoạn này so với giai đoạn trước. Đó là phải đạt được cả hiệu quả kỹ thuật và hiệu quả phân bổ hay nói cách khác là phải nâng cao được hiệu quả kinh tế của sản xuất bưởi. Nâng cao hiệu quả sản xuất bưởi phụ thuộc vào nhiều yếu tố: Bản chất kỹ thuật hay công nghệ áp dụng vào việc sản xuất bưởi. Hiệu quả kỹ thuật của việc sản xuất bưởi phụ thuộc vào nhiều yếu tố như: giống, phân bón, thuốc bảo vệ thực vật, phương pháp thu hoạch. Cần căn cứ vào đặc tính, yêu cầu của cây bưởi để có những phương pháp phù hợp. Kiến thức kỹ năng của người lao động ảnh hưởng đến các biện pháp kỹ thuật trồng, chăm sóc, thu hoạch trong sản xuất bưởi, do đó ảnh hưởng đến năng suất, chất lượng và hiệu quả của sản phẩm. Khả năng tiếp thu kỹ thuật tiến bộ quyết định trình độ, kỹ năng của người lao động. Nông dân tiếp thu tốt sẽ sản xuất và tiêu thụ bưởi tốt hơn. Có quy hoạch phát triển sản xuất bưởi phù hợp với quy hoạch phát triển bưởi chung của cả nước, khu vực và phải phù hợp với quy hoạch phát triển kinh tế - xã hội chung của vùng, của địa phương.