Tài liệu Phát triển nguồn nhân lực vùng đồng bằng sông cửu long đến năm 2020

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ TP.HCM BÙI THỊ THANH LUẬN ÁN TIẾN SĨ KINH TẾ TP. Hồ Chí Minh – Năm 2005 MUÏC LUÏC Môû ñaàu ........................................................................................................................ 01 CHÖÔNG I: LYÙ LUAÄN VEÀ PHAÙT TRIEÅN NGUOÀN NHAÂN LÖÏC........................ 06 1.1 Khaùi nieäm nguoàn nhaân löïc vaø phaùt trieån nguoàn nhaân löïc .............................. 06 1.1.1 Nguoàn nhaân löïc ...................................................................................... 06 1.1.2 Phaùt trieån nguoàn nhaân löïc ...................................................................... 09 1.2 Nhöõng noäi dung cô baûn cuûa phaùt trieån nguoàn nhaân löïc .................................. 12 1.2.1 Phaùt trieån nguoàn nhaân löïc veà maët soá löôïng ........................................... 12 1.2.2 Phaùt trieån nguoàn nhaân löïc veà maët chaát löôïng ........................................ 13 1.2.3 Naâng cao hieäu quaû söû duïng nguoàn nhaân löïc .......................................... 14 1.3 Söï caàn thieát khaùch quan phaûi phaùt trieån nguoàn nhaân löïc .............................. 15 1.3.1 Phaùt trieån nguoàn nhaân löïc laø nhaân toá thuùc ñaåy taêng tröôûng kinh teá ....... 15 1.3.2 Phaùt trieån nguoàn nhaân löïc laø nhaân toá thuùc ñaåy quaù trình chuyeån dòch cô caáu kinh teá, cô caáu lao ñoäng theo höôùng CNH, HÑH ...................................... 17 1.3.3 Phaùt trieån nguoàn nhaân löïc laø nhaân toá naâng cao naêng suaát lao ñoäng vaø taêng thu nhaäp cho ngöôøi lao ñoäng .................................................................... 18 1.3.4 Phaùt trieån nguoàn nhaân löïc laø nhu caàu caáp thieát trong boái caûnh toaøn caàu hoùa, hoäi nhaäp kinh teá khu vöïc vaø theá giôùi........................................................ 19 1.4 Nhöõng baøi hoïc kinh nghieäm phaùt trieån nguoàn nhaân löïc cuûa moät soá quoác gia trong khu vöïc vaø theá giôùi ......................................................................................... 22 Baøi hoïc thöù nhaát, coi giaùo duïc - ñaøo taïo ñoùng vai troø quyeát ñònh trong quaù trình phaùt trieån nguoàn nhaân löïc ................................................................................ 24 Baøi hoïc thöù hai, phaùt trieån nguoàn nhaân löïc döïa treân neàn taûng caùc giaù trò vaên hoùa truyeàn thoáng vaø tieáp thu tinh hoa vaên hoùa nhaân loaïi ................................ 28 Baøi hoïc thöù ba, phaùt trieån nguoàn nhaân löïc thoâng qua giaùo duïc - ñaøo taïo phaûi gaén lieàn vôùi chieán löôïc phaùt trieån kinh teá - xaõ hoäi........................................... 29 Baøi hoïc thöù tö, chính phuû giöõ vai troø chuû ñoäng thöïc hieän quaù trình phaùt trieån nguoàn nhaân löïc gaén vôùi xaõ hoäi hoùa giaùo duïc ................................................... 30 Baøi hoïc thöù naêm, coù chieán löôïc phaùt trieån nguoàn nhaân löïc vaø heä thoáng chính saùch quaûn lyù, söû duïng vaø ñaõi ngoä nguoàn nhaân löïc hôïp lyù ................................ 31 Baøi hoïc thöù saùu, coi troïng hôïp taùc quoác teá vaø ñaåy nhanh hoäi nhaäp ................ 34 Keát luaän chöông I ............................................................................................. 35 CHÖÔNG II: ÑAÙNH GIAÙ THÖÏC TRAÏNG PHAÙT TRIEÅN NGUOÀN NHAÂN LÖÏC VUØNG ÑOÀNG BAÈNG SOÂNG CÖÛU LONG .............................................................. 37 2.1 Toång quan veà ÑBSCL......................................................................................... 37 2.1.1 Veà ñieàu kieän töï nhieân............................................................................. 37 2.1.2 Veà kinh teá ............................................................................................... 38 2.1.3 Veà vaên hoùa, xaõ hoäi ................................................................................. 40 2.1.4 Veà con ngöôøi ......................................................................................... 42 2.2 Ñaùnh giaù thöïc traïng phaùt trieån nguoàn nhaân löïc ÑBSCL .............................. 44 2.2.1 Quy moâ vaø söï phaân boá nguoàn nhaân löïc .................................................. 44 2.2.2 Chaát löôïng nguoàn nhaân löïc .................................................................... 48 Veà trí löïc ..................................................................................... 48 Veà theå löïc, tuoåi ñôøi vaø tuoåi ngheà................................................ 57 Veà nhaân caùch, loái soáng vaø thaåm myõ ........................................... 59 2.2.3 Söû duïng nguoàn nhaân löïc ......................................................................... 60 2.2.4 Ñaùnh giaù chung veà thöïc traïng phaùt trieån nguoàn nhaân löïc ...................... 64 2.3 Nguyeân nhaân chuû yeáu daãn ñeán nhöõng toàn taïi trong quaù trình phaùt trieån nguoàn nhaân löïc ÑBSCL........................................................................................................ 67 2.3.1 Heä thoáng giaùo duïc - ñaøo taïo coøn nhieàu baát caäp ..................................... 67 2.3.2 Ñôøi soáng kinh teá cuûa ngöôøi lao ñoäng coøn nhieàu khoù khaên, caùc dòch vuï chaêm soùc söùc khoûe, vaên hoùa, tinh thaàn caûi thieän chaäm ................................... 80 2.3.3 Tieán trình CNH, HÑH noâng nghieäp, noâng thoân ÑBSCL dieãn ra chaäm, ñaõ vaø ñang caûn trôû quaù trình phaùt trieån vaø söû duïng nguoàn nhaân löïc .............. 89 2.3.4 Cheá ñoä ñaõi ngoä, chính saùch khuyeán khích vaø thu huùt nguoàn nhaân löïc, ñaëc bieät laø nhaân taøi chöa hôïp lyù .............................................................................. 96 Keát luaän chöông II............................................................................................ 98 CHÖÔNG III: MOÄT SOÁ GIAÛI PHAÙP PHAÙT TRIEÅN NGUOÀN NHAÂN LÖÏC VUØNG ÑOÀNG BAÈNG SOÂNG CÖÛU LONG ÑEÁN NAÊM 2020 ............................................. 101 3.1 Quan ñieåm vaø muïc tieâu phaùt trieån nguoàn nhaân löïc ÑBSCL .......................... 101 3.1.1 Quan ñieåm phaùt trieån nguoàn nhaân löïc .................................................... 101 3.1.2 Muïc tieâu phaùt trieån nguoàn nhaân löïc ....................................................... 102 3.2 Moät soá giaûi phaùp phaùt trieån nguoàn nhaân löïc vuøng ÑBSCL ............................ 104 3.2.1 Nhoùm giaûi phaùp 1: Phaùt trieån giaùo duïc - ñaøo taïo .................................. 104 3.2.2 Nhoùm giaûi phaùp 2: Ñaåy nhanh ñaøo taïo ngheà ........................................ 113 3.2.3 Nhoùm giaûi phaùp 3: Gia taêng toác ñoä giaûi quyeát vieäc laøm ....................... 120 3.2.4 Nhoùm giaûi phaùp 4: Kieåm soaùt tæ leä taêng daân soá vaø caûi thieän ñieàu kieän soáng cuûa ngöôøi lao ñoäng................................................................................... 133 3.2.5 Nhoùm giaûi phaùp 5: Phaùt trieån, thu huùt vaø naâng cao hieäu quaû söû duïng nhaân taøi ...................................................................................................................... 138 Keát luaän chöông III .......................................................................................... 143 Kieán nghò.................................................................................................................... 144 Keát luaän...................................................................................................................... 147 Danh muïc caùc coâng trình cuûa taùc giaû Taøi lieäu tham khaûo Phuï luïc MÔÛ ÑAÀU I. TÍNH CAÁP THIEÁT CUÛA ÑEÀ TAØI 1. Veà phöông dieän thöïc tieãn Ngaøy nay lôïi theá so saùnh cuûa söï phaùt trieån nhanh ñang chuyeån daàn töø yeáu toá giaøu taøi nguyeân, tieàn voán, giaù nhaân coâng reû sang lôïi theá veà trình ñoä trí tueä cao cuûa con ngöôøi. Nguoàn nhaân löïc trôû thaønh nguoàn taøi saûn quyù giaù, laø nhaân toá quyeát ñònh söï taêng tröôûng vaø phaùt trieån cuûa moïi quoác gia, vuøng laõnh thoå. Ñieàu naøy ñöôïc minh chöùng qua moâ hình taêng tröôûng kinh teá cuûa Nhaät, Singapore, moät soá nöôùc khaùc... cuõng nhö töø thöïc teá cuûa Vieät Nam qua nhöõng naêm ñoåi môùi. Ñoái vôùi ñoàng baèng soâng Cöûu Long (ÑBSCL), vuøng kinh teá lôùn cuûa caû nöôùc coù nhieàu tieàm naêng vaø theá maïnh veà phaùt trieån noâng nghieäp, thuûy saûn, du lòch vaø thöông maïi quoác teá (toång dieän tích töï nhieân toaøn vuøng laø 4 trieäu ha, bôø bieån daøi treân 700 Km, haøng naêm ÑBSCL cung caáp cho caû nöôùc treân 50% saûn löôïng gaïo vaø 60% saûn löôïng thuûy saûn ñeå xuaát khaåu). Tuy nhieân, ngoaøi soá löôïng, thì chaát löôïng nguoàn nhaân löïc ÑBSCL ñang ôû trình ñoä thaáp (treân caû 3 phöông dieän: trí löïc, theå löïc, nhaân caùch thaåm myõ), cheá ñoä quaûn lyù, söû duïng vaø ñaõi ngoä coøn toàn taïi nhieàu baát caäp. Tình hình ñoù, chaéc chaén seõ gaây khoù khaên lôùn cho vieäc thöïc hieän caùc muïc tieâu coâng nghieäp hoùa, hieän ñaïi hoùa (CNH, HÑH) noâng nghieäp, noâng thoân cuûa vuøng. Ñaây chính laø lyù do ñaõ thoâi thuùc toâi choïn ñeà taøi “Phaùt trieån nguoàn nhaân löïc vuøng Ñoàng baèng soâng Cöûu Long ñeán naêm 2020” ñeå nghieân cöùu. Hy voïng söï thaønh coâng cuûa luaän aùn seõ goùp phaàn ñaéc löïc cho vieäc hoaïch ñònh chieán löôïc phaùt trieån nguoàn nhaân löïc, treân cô sôû ñoù thuùc ñaåy tieán trình CNH, HÑH noâng nghieäp, noâng thoân ÑBSCL. 2. Veà phöông dieän lyù thuyeát ÔÛ Vieät Nam, trong giai ñoaïn CNH, HÑH, vai troø cuûa nguoàn nhaân löïc ñöôïc Ñaûng coäng saûn Vieät Nam xaùc ñònh “… con ngöôøi vaø nguoàn nhaân löïc laø nhaân toá quyeát ñònh söï phaùt trieån cuûa ñaát nöôùc…”, “… Phaùt huy nguoàn löïc con ngöôøi - yeáu toá cô baûn cho söï phaùt trieån nhanh vaø beàn vöõng…” [5]. Do vaäy, phaùt trieån nguoàn nhaân löïc ñang laø vaán ñeà ñöôïc xaõ hoäi ñaëc bieät quan taâm, vaán ñeà coù tính thôøi söï trong giôùi nghieân cöùu vaø caùc nhaø hoaïch ñònh chieán löôïc, chính saùch. Tuy nhieân coù theå noùi raèng, cho ñeán nay haàu heát caùc nghieân cöùu chæ môùi taäp trung xem xeùt moät caùch toång quaùt, hoaëc baøn ñeán caùc khía caïnh rieâng leû cuûa nguoàn nhaân löïc treân phaïm vi caû nöôùc; caùc lyù thuyeát quaûn trò haàu nhö chæ ñeà caäp ñeán phaùt trieån nguoàn nhaân löïc ôû phaïm vi doanh nghieäp laø chuû yeáu; coøn vieäc nghieân cöùu toång theå vaø mang tính toaøn dieän veà phaùt trieån nguoàn nhaân löïc ôû phaïm vi vuøng laõnh thoå vaãn coøn laø khoaûng troáng. Bôûi vaäy, ñeà taøi nghieân cöùu “Phaùt trieån nguoàn nhaân löïc vuøng Ñoàng baèng soâng Cöûu Long ñeán naêm 2020” laø thöïc söï coù tính caáp thieát, nhaèm boå sung vaø hoaøn thieän kòp thôøi nhöõng lyù thuyeát veà phöông phaùp luaän phaùt trieån nguoàn nhaân löïc cho moät vuøng laõnh thoå. II. ÑOÁI TÖÔÏNG VAØ PHAÏM VI NGHIEÂN CÖÙU Ñaây laø ñeà taøi nghieân cöùu phaùt trieån nguoàn nhaân löïc cuûa moät vuøng laõnh thoå trong moät quoác gia. Vì vaäy, chuùng toâi xaùc ñònh: 1. Ñoái töôïng nghieân cöùu cuûa ñeà taøi: - Nguoàn nhaân löïc thöïc teá ñang tham gia hoaït ñoäng kinh teá (keå caû trong vaø treân ñoä tuoåi lao ñoäng). - Nguoàn nhaân löïc döï tröõ (löïc löôïng lao ñoäng boå sung haøng naêm vaø ñang ñöôïc ñaøo taïo). - Nguoàn nhaân löïc chöa coù vieäc laøm. 2. Phaïm vi nghieân cöùu cuûa ñeà taøi laø phaùt trieån nguoàn nhaân löïc cuûa ÑBSCL. Noäi dung nghieân cöùu ñöôïc taäp trung vaøo caùc vaán ñeà: giaùo duïc - ñaøo taïo, daân soá, chaêm soùc söùc khoûe, caûi thieän ñieàu kieän soáng, giaûi quyeát vieäc laøm, thu huùt, quaûn lyù, söû duïng vaø ñaõi ngoä nguoàn nhaân löïc. Trong ñoù, giaùo duïc - ñaøo taïo ñöôïc xaùc ñònh laø yeáu toá tham gia tröïc tieáp vaø ñoùng vai troø quyeát ñònh trong chieán löôïc phaùt trieån nguoàn nhaân löïc. Do vaäy, luaän aùn cuõng ñaët troïng taâm nghieân cöùu vaøo khía caïnh giaùo duïc - ñaøo taïo nguoàn nhaân löïc phuïc vuï söï nghieäp CNH, HÑH noâng nghieäp, noâng thoân ÑBSCL. III. TOÅNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIEÂN CÖÙU COÙ LIEÂN QUAN ÑEÁN ÑEÀ TAØI Coù theå noùi caùc ñeà taøi nghieân cöùu veà phaùt trieån nguoàn nhaân löïc hoaëc coù lieân quan ñeán phaùt trieån nguoàn nhaân löïc cuûa Vieät Nam ñaõ ñöôïc nhieàu nhaø khoa hoïc vaø giôùi quaûn lyù thöïc hieän. Ñoù laø caùc nghieân cöùu veà: - “Döï baùo daân soá, nguoàn lao ñoäng vaø chính saùch vieäc laøm” cuûa Boä Lao ñoäng Thöông binh vaø Xaõ hoäi thöïc hieän naêm 2002. - “Nhöõng luaän cöù khoa hoïc cuûa vieäc phaùt trieån nguoàn nhaân löïc coâng nghieäp cho vuøng kinh teá troïng ñieåm phía Nam”, do taäp theå caùc taùc giaû (Tröông Thò Minh Saâm, Nguyeãn Theá Nghóa, Phöông Ngoïc Thaïch, Ñaëng Vaên Phan, Traàn Troïng Khueâ, Hoà Anh Duõng, Tröông Vaên Phuùc) thöïc hieän naêm 2002. - “Phaùt trieån nguoàn nhaân löïc phuïc vuï söï nghieäp coâng nghieäp hoùa, hieän ñaïi hoùa” ôû goùc ñoä trieát hoïc, cuûa taùc giaû Nguyeãn Thanh - Tröôøng Ñaïi hoïc Kinh teá Tp. HCM thöïc hieän naêm 2002. - “Quy hoaïch giaùo duïc - ñaøo taïo treân ñòa baøn Tp. HCM” cuûa Sôû Giaùo duïc - Ñaøo taïo Tp. HCM thöïc hieän naêm 1999. - “Moät soá vaán ñeà bieán ñoåi, phaùt trieån daân soá vaø nguoàn lao ñoäng treân ñòa baøn thaønh phoá Hoà Chí Minh” - Vieän Kinh teá Tp. HCM thöïc hieän naêm 1999. Nhìn chung, caùc nghieân cöùu treân môùi chæ ñeà caäp ñeán moät soá khía caïnh khaùc nhau veà phaùt trieån nguoàn nhaân löïc, caùc giaûi phaùp vaø kieán nghò coøn chung chung, thieáu tính toaøn dieän vaø cuï theå. - “Chieán löôïc phaùt trieån nguoàn nhaân löïc nhaèm ñaùp öùng yeâu caàu CNH, HÑH noâng nghieäp, noâng thoân ÑBSCL ñeán naêm 2010” - Luaän aùn tieán syõ cuûa taùc giaû Nguyeãn Ñình Luaän, Tröôøng Caùn boä quaûn lyù noâng nghieäp, thöïc hieän naêm 2001. Tuy nhieân, vì tieáp caän ôû goùc ñoä chieán löôïc phaùt trieån nguoàn nhaân löïc ñaùp öùng yeâu caàu CNH, HÑH, neân luaän aùn khoâng ñi saâu vaøo caùc giaûi phaùp phaùt trieån nguoàn nhaân löïc. - “Giaûi phaùp phaùt trieån toaøn dieän noâng nghieäp, noâng thoân ÑBSCL - Ñaøo taïo nhaân löïc, moät yeâu caàu böùc thieát” cuûa TS. Traàn Thöôïng Tuaán, ñaêng treân Baùo Saøi goøn Giaûi phoùng (thaùng 9/2001). Baøi vieát naøy ñaõ phaûn aùnh sô löôïc thöïc traïng ñaøo taïo nhaân löïc ôû ÑBSCL vaø ñeà xuaát caùc giaûi phaùp, kieán nghò nhaèm naâng cao chaát löôïng nguoàn nhaân löïc cuûa vuøng. Tuy nhieân, baøi vieát chæ döøng laïi ôû möùc ñoä cung caáp moät soá thoâng tin trong khuoân khoå moät baøi baùo, vì theá ngöôøi ñoïc cuõng chöa tìm thaáy nhöõng caên cöù khoa hoïc cho caùc giaûi phaùp. Toùm laïi, cho ñeán nay, chöa coù moät coâng trình naøo nghieân cöùu moät caùch khoa hoïc, heä thoáng vaø ñeà xuaát caùc giaûi phaùp coù tính chieán löôïc nhaèm phaùt trieån nguoàn nhaân löïc vuøng Ñoàng baèng soâng Cöûu Long. IV. MUÏC TIEÂU NGHIEÂN CÖÙU ÑEÀ TAØI 1. Nghieân cöùu, boå sung vaø laøm saùng toû nhöõng lyù luaän cô baûn veà nguoàn nhaân löïc vaø phaùt trieån nguoàn nhaân löïc cuûa moät vuøng laõnh thoå. 2. Ñaët cô sôû lyù thuyeát vaø thöïc tieãn cho vieäc hoaïch ñònh chieán löôïc vaø chính saùch phaùt trieån nguoàn nhaân löïc ÑBSCL ñeán naêm 2020. 3. Cung caáp nguoàn tö lieäu ñeå caùc baïn ñoïc tham khaûo vaø gôïi môû höôùng nghieân cöùu môùi cho caùc nhaø khoa hoïc quan taâm ñeán lónh vöïc phaùt trieån nguoàn nhaân löïc. V. PHÖÔNG PHAÙP NGHIEÂN CÖÙU Ñeå ñaït ñöôïc caùc muïc tieâu neâu treân, ñeà taøi vaän duïng caùc phöông phaùp: duy vaät bieän chöùng, duy vaät lòch söû, suy luaän logic, ñieàu tra xaõ hoäi hoïc, phöông phaùp chuyeân gia, nghieân cöùu kinh nghieäm theá giôùi, khaûo saùt thöïc teá, phaân tích toång hôïp theo caùch tieáp caän heä thoáng, thoáng keâ moâ taû, ñieàu tra toång hôïp, … ñeå laøm saùng toû caùc noäi dung nghieân cöùu. Nguoàn taøi lieäu: - Taøi lieäu sô caáp: töï thu thaäp, khaûo saùt, ñieàu tra. Maãu ñieàu tra ñöôïc choïn theo phöông phaùp choïn maãu thuaän tieän, kích thöôùc maãu döï tính laø 350. Ñeå ñaït ñöôïc maãu laø 350, 700 baûng caâu hoûi ñöôïc phaùt ra. Sau khi thu thaäp, kieåm tra, 358 baûng caâu hoûi hoaøn taát ñöôïc söû duïng. - Taøi lieäu thöù caáp: Nieân giaùm thoáng keâ, caùc baøi baùo, chuyeân ñeà, saùch chuyeân khaûo vaø caùc cuoäc ñieàu tra ñaõ xuaát baûn. VI. NHÖÕNG ÑOÙNG GOÙP MÔÙI CUÛA LUAÄN AÙN Luaän aùn laø moät coâng trình nghieân cöùu nghieâm tuùc cuûa taùc giaû. Thaønh coâng cuûa luaän aùn tröôùc heát vaø quan troïng laø nhöõng ñoùng goùp môùi cho lónh vöïc phaùt trieån nguoàn nhaân löïc: Moät laø, laøm giaøu theâm lyù luaän veà nguoàn nhaân löïc vaø phaùt trieån nguoàn nhaân löïc. Ñoù laø: ruùt ra nhöõng luaän ñieåm cô baûn veà khaùi nieäm vaø noäi dung cuûa nguoàn nhaân löïc vaø phaùt trieån nguoàn nhaân löïc. Hai laø, goùp phaàn xaây döïng phöông phaùp luaän trong nghieân cöùu caùc giaûi phaùp phaùt trieån nguoàn nhaân löïc cuûa moät vuøng laõnh thoå. Ñoù laø söï keát hôïp loâgic bieän chöùng vaø heä thoáng giöõa lyù luaän, kinh nghieäm, thöïc traïng vaø yeâu caàu phaùt trieån nguoàn nhaân löïc; laø vieäc xem xeùt phaùt trieån nguoàn nhaân löïc cuûa moät vuøng laõnh thoå ñaët trong moái lieân heä vôùi söï phaùt trieån chung cuûa moät quoác gia, söï quaûn lyù taäp trung thoáng nhaát cuûa moät nhaø nöôùc. Ba laø, ñeà xuaát heä thoáng caùc nhoùm giaûi phaùp chuû yeáu nhöng mang tính toaøn dieän coù theå vaän duïng hoaëc laøm cô sôû ñeå tieáp tuïc nghieân cöùu phaùt trieån nguoàn nhaân löïc cuûa ÑBSCL. CHÖÔNG 1 LYÙ LUAÄN VEÀ PHAÙT TRIEÅN NGUOÀN NHAÂN LÖÏC 1.1 Khaùi nieäm nguoàn nhaân löïc vaø phaùt trieån nguoàn nhaân löïc Nguoàn nhaân löïc vaø phaùt trieån nguoàn nhaân löïc laø moät trong nhöõng vaán ñeà coát loõi cuûa söï nghieäp phaùt trieån kinh teá – xaõ hoäi ôû moãi quoác gia. Ñaëc bieät trong thôøi ñaïi ngaøy nay, ñoái vôùi caùc nöôùc ñang phaùt trieån, giaûi quyeát vaán ñeà naøy ñang laø yeâu caàu ñöôïc ñaët ra heát söùc böùc xuùc, vì noù vöøa mang tính thôøi söï, vöøa mang tính chieán löôïc xuyeân suoát quaù trình phaùt trieån kinh teá – xaõ hoäi cuûa moãi nöôùc. 1.1.1 Nguoàn nhaân löïc Cho ñeán nay, khaùi nieäm nguoàn nhaân löïc ñang ñöôïc hieåu theo nhieàu quan ñieåm khaùc nhau. * Theo Lieân Hieäp Quoác “Nguoàn nhaân löïc laø trình ñoä laønh ngheà, laø kieán thöùc vaø naêng löïc cuûa toaøn boä cuoäc soáng con ngöôøi hieän coù thöïc teá, hoaëc tieàm naêng ñeå phaùt trieån kinh teá - xaõ hoäi trong moät coäng ñoàng” [174]. Nghóa laø, nguoàn nhaân löïc bao goàm nhöõng ngöôøi ñang laøm vieäc vaø nhöõng ngöôøi trong tuoåi lao ñoäng coù khaû naêng lao ñoäng. * Theo GS. TSKH Phaïm Minh Haïc cuøng caùc nhaø khoa hoïc tham gia chöông trình KX - 07, “nguoàn nhaân löïc caàn ñöôïc hieåu laø soá daân vaø chaát löôïng con ngöôøi, bao goàm caû theå chaát vaø tinh thaàn, söùc khoûe vaø trí tueä, naêng löïc, phaåm chaát vaø ñaïo ñöùc cuûa ngöôøi lao ñoäng. Noù laø toång theå nguoàn nhaân löïc hieän coù thöïc teá vaø tieàm naêng ñöôïc chuaån bò saün saøng ñeå tham gia phaùt trieån kinh teá - xaõ hoäi cuûa moät quoác gia hay moät ñòa phöông naøo ñoù…” [45, tr. 328]. * Theo quan ñieåm cuûa Ñaûng coäng saûn Vieät Nam [5], “nguoàn löïc con ngöôøi laø quyù baùu nhaát, coù vai troø quyeát ñònh, ñaëc bieät ñoái vôùi nöôùc ta khi nguoàn löïc taøi chính vaø nguoàn löïc vaät chaát coøn haïn heïp”, ñoù laø “ngöôøi lao ñoäng coù trí tueä cao, tay ngheà thaønh thaïo, coù phaåm chaát toát ñeïp, ñöôïc ñaøo taïo, boài döôõng vaø phaùt huy bôûi moät neàn giaùo duïc tieân tieán gaén lieàn vôùi moät neàn khoa hoïc hieän ñaïi” [30, tr. 6,9]. Ngoaøi ra, moät soá taùc giaû khaùc khi nghieân cöùu caùc ñeà taøi veà nguoàn nhaân löïc vaø phaùt trieån nguoàn nhaân löïc ôû Vieät Nam cuõng ñöa ra caùc quan ñieåm veà nguoàn nhaân löïc. Theo chuùng toâi, khaùi nieäm nguoàn nhaân löïc neân ñöôïc hieåu moät caùch ngaén goïn laø nguoàn löïc con ngöôøi. Vì vaäy tröôùc heát vaø quan troïng khi nghieân cöùu nguoàn nhaân löïc laø phaûi xaùc ñònh vai troø quyeát ñònh cuûa con ngöôøi baèng lao ñoäng saùng taïo ñeå xaây döïng xaõ hoäi vaên minh, khoâng ngöøng phaùt trieån vaø höôùng tôùi moät muïc tieâu ñaõ ñònh. Ñeà caäp ñeán nguoàn löïc con ngöôøi khoâng chæ coù trí löïc (theå hieän kyõ naêng lao ñoäng, naêng löïc toå chöùc vaø quaûn lyù), theå löïc, maø coøn phaûi coù phaåm chaát ñaïo ñöùc, nhaân caùch thaåm myõ, taùc phong laøm vieäc vaø söï keát hôïp giöõa caùc yeáu toá ñoù phuø hôïp vôùi quaù trình phaùt trieån kinh teá - xaõ hoäi ôû töøng thôøi kyø nhaát ñònh. Ñieàu ñoù cuõng coù nghóa laø, noäi haøm cuûa khaùi nieäm nguoàn nhaân löïc phaûi taäp trung phaûn aùnh nhöõng vaán ñeà sau ñaây: Moät laø, xem xeùt nguoàn nhaân löïc döôùi goùc ñoä nguoàn löïc con ngöôøi - yeáu toá quyeát ñònh söï phaùt trieån cuûa xaõ hoäi. Hai laø, nguoàn nhaân löïc goàm hai maët soá löôïng vaø chaát löôïng, trong ñoù maët chaát löôïng theå hieän ôû trí löïc, theå löïc, nhaân caùch, phaåm chaát ñaïo ñöùc, loái soáng vaø söï keát hôïp giöõa caùc yeáu toá ñoù. Ba laø, nghieân cöùu veà nguoàn nhaân löïc vaø phaùt trieån nguoàn nhaân löïc nhaát thieát phaûi gaén lieàn vôùi thôøi gian vaø khoâng gian maø noù toàn taïi. Töø caùch tieáp caän ñoù, nhaän xeùt veà caùc quan ñieåm neâu treân, theo chuùng toâi: - Quan ñieåm cuûa Lieân Hieäp Quoác laø chöa toaøn dieän, vì noù chæ môùi ñeà caäp ñeán maët chaát löôïng cuûa nguoàn nhaân löïc treân caùc phöông dieän trình ñoä laønh ngheà, kieán thöùc vaø naêng löïc lao ñoäng, song laïi thieáu quan taâm ñeán nhöõng maët khaùc, ñoù laø phaåm chaát ñaïo ñöùc, loái soáng, nhaân caùch cuûa ngöôøi lao ñoäng. - Quan ñieåm cuûa GS. TSKH Phaïm Minh Haïc vaø caùc nhaø khoa hoïc tham gia chöông trình KX - 07 ñaõ coù nhöõng ñoùng goùp, boå sung vaø hoaøn thieän hôn. Ñoù laø, beân caïnh chæ ra nhöõng yeáu toá caáu thaønh maët soá löôïng nguoàn nhaân löïc, taùc giaû coøn boå sung nhöõng yeáu toá caáu thaønh maët chaát löôïng nguoàn nhaân löïc: trí löïc, theå löïc, phaåm chaát ñaïo ñöùc, nhaân caùch cuûa con ngöôøi. - Quan ñieåm cuûa Ñaûng coäng saûn Vieät Nam ñaõ phaûn aùnh moät caùch toång quaùt khaùi nieäm nguoàn nhaân löïc treân caû ba phöông dieän trí löïc, theå löïc, nhaân caùch, cuøng vôùi cô sôû khoa hoïc cho söï phaùt trieån caùc yeáu toá ñoù laø neàn giaùo duïc tieân tieán gaén lieàn neàn khoa hoïc hieän ñaïi. Töø söï phaân tích treân, theo chuùng toâi, khaùi nieäm nguoàn nhaân löïc neân ñöôïc hieåu ñaày ñuû nhö sau: Theo nghóa roäng: nguoàn nhaân löïc laø toång theå caùc tieàm naêng lao ñoäng cuûa con ngöôøi ôû moät quoác gia, moät vuøng laõnh thoå, moät ñòa phöông cuï theå naøo ñoù gaén vôùi ñôøi soáng vaät chaát, tinh thaàn vaø truyeàn thoáng daân toäc nôi maø nguoàn nhaân löïc toàn taïi. Theo nghóa heïp: nguoàn nhaân löïc bao goàm nhöõng ngöôøi ñuû 15 tuoåi trôû leân thöïc teá ñang laøm vieäc (goàm nhöõng ngöôøi trong ñoä tuoåi lao ñoäng vaø nhöõng ngöôøi treân tuoåi lao ñoäng), nhöõng ngöôøi trong tuoåi lao ñoäng coù khaû naêng lao ñoäng nhöng chöa coù vieäc laøm (do thaát nghieäp hoaëc ñang laøm noäi trôï trong gia ñình), coäng vôùi nguoàn lao ñoäng döï tröõ (nhöõng ngöôøi ñang ñöôïc ñaøo taïo trong caùc tröôøng ñaïi hoïc, cao ñaúng, daïy ngheà…). Ñieàu ñoù coù nghóa, nguoàn nhaân löïc phaûi ñöôïc nghieân cöùu treân caû hai phöông dieän laø soá löôïng vaø chaát löôïng. • Soá löôïng nguoàn nhaân löïc ñöôïc nghieân cöùu treân caùc khía caïnh quy moâ, toác ñoä taêng nguoàn nhaân löïc, söï phaân boá theo khu vöïc vaø vuøng laõnh thoå. • Chaát löôïng nguoàn nhaân löïc ñöôïc nghieân cöùu treân caùc khía caïnh: trí löïc, theå löïc vaø nhaân caùch, thaåm myõ cuûa ngöôøi lao ñoäng. Trong ñoù, trí löïc theå hieän ôû trình ñoä daân trí, trình ñoä chuyeân moân, laø yeáu toá trí tueä, tinh thaàn, laø caùi noùi leân tieàm löïc saùng taïo ra caùc giaù trò vaät chaát, vaên hoùa tinh thaàn cuûa con ngöôøi, vì theá ñoùng vai troø quyeát ñònh trong söï phaùt trieån nguoàn nhaân löïc. Sau trí löïc laø theå löïc hay theå chaát, bao goàm khoâng chæ söùc khoûe cô baép, maø coøn laø söï deûo dai cuûa hoaït ñoäng thaàn kinh, baép thòt, laø söùc maïnh cuûa nieàm tin vaø yù chí, laø khaû naêng vaän ñoäng cuûa trí löïc. Theå löïc laø ñieàu kieän tieân quyeát ñeå duy trì vaø phaùt trieån trí tueä, laø phöông tieän taát yeáu ñeå chuyeån taûi tri thöùc vaøo hoaït ñoäng thöïc tieãn, ñeå bieán tri thöùc thaønh söùc maïnh vaät chaát. Do ñoù, söùc maïnh trí tueä chæ coù theå phaùt huy ñöôïc lôïi theá khi theå löïc cuûa con ngöôøi ñöôïc phaùt trieån. Noùi caùch khaùc, “trí tueä laø taøi saûn quyù giaù nhaát trong moïi taøi saûn, nhöng chính söùc khoûe laø moät tieàn ñeà caàn thieát ñeå laøm ra taøi saûn ñoù” [29, tr. 16]. Ngoaøi ra, noùi ñeán nguoàn nhaân löïc khoâng theå khoâng xeùt ñeán yeáu toá nhaân caùch, thaåm myõ, quan ñieåm soáng. Ñoù laø söï theå hieän neùt vaên hoùa cuûa ngöôøi lao ñoäng, ñöôïc keát tinh töø moät loaït caùc giaù trò: ñaïo ñöùc, taùc phong, tính töï chuû vaø naêng ñoäng, kyû luaät vaø tinh thaàn traùch nhieäm trong coâng vieäc, khaû naêng hôïp taùc, laøm vieäc theo nhoùm, khaû naêng hoäi nhaäp vôùi moâi tröôøng ña vaên hoùa, ña saéc toäc vaø caùc tri thöùc khaùc veà giaù trò cuûa cuoäc soáng. Chuùng toâi cho raèng, trong moái quan heä vôùi caùc yeáu toá khaùc caáu thaønh nguoàn nhaân löïc, trình ñoä phaùt trieån nhaân caùch, ñaïo ñöùc ñoùng vai troø quan troïng, vì noù ñem laïi cho con ngöôøi khaû naêng thöïc hieän toát hôn caùc chöùc naêng xaõ hoäi vaø naâng cao naêng löïc saùng taïo cuûa hoï trong hoaït ñoäng thöïc tieãn. Leõ taát nhieân, nhö Hoà Chuû Tòch ñaõ noùi: “coù ñöùc maø khoâng coù taøi, laøm vieäc gì cuõng khoù; nhöng coù taøi maø khoâng coù ñöùc laø ngöôøi voâ duïng”. Bôûi vaäy, seõ khoâng ñaày ñuû khi noùi ñeán nguoàn nhaân löïc neáu khoâng ñeà caäp ñeán söï keát hôïp haøi hoøa giöõa ba yeáu toá trí löïc, theå löïc vaø nhaân caùch thaåm myõ, vì noù laø ñieàu kieän taïo neân söùc maïnh trong moãi con ngöôøi, coäng ñoàng vaø cuõng laø ñeå höôùng ngöôøi lao ñoäng ñeán söï phaùt trieån toaøn dieän. 1.1.2 Phaùt trieån nguoàn nhaân löïc Cuøng vôùi söï phaùt trieån cuûa nhaân loaïi, khaùi nieäm phaùt trieån nguoàn nhaân löïc cuõng ngaøy caøng ñöôïc hoaøn thieän. Tuy nhieân treân thöïc teá, ñeán nay vaãn chöa tìm ñöôïc moät tieáng noùi chung veà phaùt trieån nguoàn nhaân löïc. * Theo quan ñieåm xem “con ngöôøi laø nguoàn voán - voán nhaân löïc” “Phaùt trieån nguoàn nhaân löïc laø caùc hoaït ñoäng ñaàu tö nhaèm taïo ra nguoàn nhaân löïc vôùi soá löôïng vaø chaát löôïng ñaùp öùng nhu caàu phaùt trieån kinh teá - xaõ hoäi cuûa ñaát nöôùc, ñoàng thôøi ñaûm baûo söï phaùt trieån cuûa moãi caù nhaân” [177]. Nghóa laø, phaùt trieån nguoàn nhaân löïc bao haøm nhöõng lónh vöïc hoaït ñoäng vaø chính saùch lieân quan ñeán quaù trình taêng cöôøng naêng löïc cuûa con ngöôøi vaø toå chöùc quaûn lyù, söû duïng coù hieäu quaû nguoàn naêng löïc ñoù cho phaùt trieån kinh teá. * Theo quan ñieåm cuûa caùc nhaø nghieân cöùu cuûa UNDP “Phaùt trieån nguoàn nhaân löïc chòu söï taùc ñoäng cuûa naêm nhaân toá: giaùo duïc - ñaøo taïo, söùc khoûe vaø dinh döôõng, moâi tröôøng, vieäc laøm vaø söï giaûi phoùng con ngöôøi. Trong quaù trình taùc ñoäng ñeán söï phaùt trieån nguoàn nhaân löïc, nhöõng nhaân toá naøy luoân gaén boù, hoã trôï vaø phuï thuoäc laãn nhau; trong ñoù, giaùo duïc - ñaøo taïo laø nhaân toá neàn taûng, laø cô sôû cuûa taát caû caùc nhaân toá khaùc. Nhaân toá söùc khoûe vaø dinh döôõng, moâi tröôøng, vieäc laøm vaø giaûi phoùng con ngöôøi laø nhöõng nhaân toá thieát yeáu, nhaèm duy trì vaø ñaùp öùng söï phaùt trieån beàn vöõng nguoàn nhaân löïc. Neàn saûn xuaát caøng phaùt trieån, thì phaàn ñoùng goùp cuûa trí tueä thoâng qua giaùo duïc - ñaøo taïo ngaøy caøng chieám tyû troïng lôùn so vôùi ñoùng goùp cuûa caùc yeáu toá khaùc trong cô caáu giaù trò saûn phaåm cuûa lao ñoäng” [1]. * Theo quan ñieåm söû duïng naêng löïc con ngöôøi cuûa ILO “Phaùt trieån nguoàn nhaân löïc bao haøm khoâng chæ söï chieám lónh trình ñoä laønh ngheà, maø beân caïnh phaùt trieån naêng löïc, laø laøm cho con ngöôøi coù nhu caàu söû duïng naêng löïc ñoù ñeå tieán ñeán coù ñöôïc vieäc laøm hieäu quaû cuõng nhö thoûa maõn ngheà nghieäp vaø cuoäc soáng caù nhaân” [151]. Nhö vaäy, theo toå chöùc naøy phaùt trieån nguoàn nhaân löïc ñöôïc xem xeùt ôû moät phaïm vi roäng hôn. Noù khoâng chæ ôû phöông dieän chieám lónh trình ñoä laønh ngheà, maø laø phaùt trieån naêng löïc theo nghóa ñaày ñuû cho ngöôøi lao ñoäng. Söï laønh ngheà, theo hoï laø quaù trình hoaøn thieän nhôø boå sung, naâng cao kieán thöùc trong quaù trình soáng vaø laøm vieäc nhaèm ñaùp öùng nhöõng kyø voïng cuûa con ngöôøi. * Theo GS.TSKH Nguyeãn Minh Ñöôøng “Phaùt trieån nguoàn nhaân löïc ñöôïc hieåu laø gia taêng giaù trò cho con ngöôøi treân caùc maët trí tueä, kyõ naêng lao ñoäng, theå löïc, ñaïo ñöùc, taâm hoàn… ñeå hoï coù theå tham gia vaøo löïc löôïng lao ñoäng, laøm giaøu cho ñaát nöôùc, goùp phaàn caûi taïo xaõ hoäi, cuõng nhö phaùt huy truyeàn thoáng cuûa daân toäc vaø goùp phaàn toâ ñieåm theâm böùc tranh muoân maøu cuûa nhaân loaïi. Do vaäy, phaùt trieån nguoàn nhaân löïc phaûi ñöôïc tieán haønh treân caû ba maët: phaùt trieån nhaân caùch, phaùt trieån sinh theå, ñoàng thôøi taïo ra moâi tröôøng xaõ hoäi thuaän lôïi cho nguoàn nhaân löïc phaùt trieån” [34]. Keá thöøa vaø phaùt trieån nhöõng quan ñieåm treân, theo chuùng toâi döôùi goùc ñoä nghieân cöùu toång theå, phaùt trieån nguoàn nhaân löïc laø phaùt trieån nguoàn löïc con ngöôøi döôùi daïng tieàm naêng thaønh “voán con ngöôøi, voán nhaân löïc”. Xeùt ôû goùc ñoä caù nhaân, ñoù laø naâng cao tri thöùc, söùc khoûe, kyõ naêng thöïc haønh ñeå taêng naêng suaát lao ñoäng daãn ñeán taêng thu nhaäp vaø caûi thieän chaát löôïng cuoäc soáng. Xeùt ôû goùc ñoä xaõ hoäi, laø quaù trình taïo döïng moät löïc löôïng lao ñoäng caû veà soá löôïng, chaát löôïng vaø söû duïng chuùng coù hieäu quaû nhaèm ñaùp öùng yeâu caàu phaùt trieån kinh teá - xaõ hoäi cuûa quoác gia, vuøng laõnh thoå trong töøng thôøi kyø. Do vaäy, moät caùch ñaày ñuû vaø khaùi quaùt hôn, theo chuùng toâi: phaùt trieån nguoàn nhaân löïc cuûa moät quoác gia, moät vuøng laõnh thoå laø quaù trình taïo ra söï bieán ñoåi soá löôïng vaø chaát löôïng nguoàn nhaân löïc cuøng vôùi vieäc naâng cao hieäu quaû söû duïng chuùng nhaèm ñaùp öùng ngaøy caøng toát hôn nhu caàu phaùt trieån kinh teá - xaõ hoäi cuûa ñaát nöôùc, cuûa vuøng. Taát nhieân, cuõng caàn phaân bieät giöõa phaùt trieån nguoàn nhaân löïc vaø phaùt trieån con ngöôøi. Phaùt trieån nguoàn nhaân löïc laø khaùi nieäm heïp hôn so vôùi phaùt trieån con ngöôøi. Phaùt trieån nguoàn nhaân löïc nhìn nhaän con ngöôøi döôùi goùc ñoä laø moät yeáu toá cuûa saûn xuaát, moät nguoàn löïc cuûa xaõ hoäi, muïc ñích laø gia taêng söï ñoùng goùp coù hieäu quaû cuûa noù cho quaù trình taùi saûn xuaát ñeå phaùt trieån kinh teá - xaõ hoäi. Coøn phaùt trieån con ngöôøi ñöôïc nhìn nhaän döôùi goùc ñoä con ngöôøi laø moät chuû theå cuûa töï nhieân vaø xaõ hoäi. Vì theá, phaùt trieån con ngöôøi laø trung taâm cuûa söï phaùt trieån, muïc ñích laø höôùng tôùi söï phaùt trieån toaøn dieän cuûa con ngöôøi. Ñoù laø xaùc laäp caùc quyeàn vaø taïo ñieàu kieän thuaän lôïi ñeå con ngöôøi thöïc hieän caùc quyeàn cuûa mình. Coù nghóa laø phaùt trieån con ngöôøi khoâng chæ xem xeùt döôùi goùc ñoä laø nguoàn löïc ñoùng goùp cho söï phaùt trieån xaõ hoäi, maø coøn laø söï thoûa maõn caùc nhu caàu ñeå con ngöôøi sôùm coù ñieàu kieän phaùt trieån toaøn dieän. Ñaây chính laø cô sôû giuùp chuùng ta lyù giaûi vì sao nhieàu quoác gia coù chæ soá phaùt trieån con ngöôøi (HDI) töông ñoái cao (chaúng haïn nhö Vieät Nam), nhöng laïi ñöôïc xeáp vaøo nhöõng nöôùc ñang phaùt trieån hay chaäm phaùt trieån. 1.2 Nhöõng noäi dung cô baûn cuûa phaùt trieån nguoàn nhaân löïc Xuaát phaùt töø quan ñieåm veà nguoàn nhaân löïc vaø phaùt trieån nguoàn nhaân löïc neâu treân, theo chuùng toâi, noäi dung cô baûn cuûa phaùt trieån nguoàn nhaân löïc bao goàm: - Phaùt trieån nguoàn nhaân löïc veà maët soá löôïng; - Phaùt trieån nguoàn nhaân löïc veà maët chaát löôïng; - Vaø naâng cao hieäu quaû söû duïng nguoàn nhaân löïc. 1.2.1 Phaùt trieån nguoàn nhaân löïc veà maët soá löôïng Nguoàn nhaân löïc cuûa moät quoác gia, vuøng laõnh thoå, veà maët soá löôïng theå hieän ôû qui moâ daân soá, cô caáu veà giôùi vaø ñoä tuoåi. Theo ñoù, nguoàn nhaân löïc ñöôïc goïi laø ñoâng veà soá löôïng khi qui moâ daân soá lôùn, tæ leä ngöôøi trong ñoä tuoåi lao ñoäng cao. Taát nhieân, ôû goùc ñoä phaùt trieån, chuùng ta khoâng theå khoâng xeùt ñeán tæ leä gia taêng daân soá haøng naêm. Nghóa laø veà maët soá löôïng, nguoàn nhaân löïc chòu aûnh höôûng tröïc tieáp cuûa qui moâ daân soá taïi thôøi ñieåm goác vaø chính saùch phaùt trieån daân soá cuûa caùc quoác gia vaø vuøng laõnh thoå. Vaán ñeà naøy, hieän nay treân theá giôùi ñang dieãn ra hai xu höôùng traùi ngöôïc nhau. Ñoái vôùi caùc quoác gia phaùt trieån, ñaëc bieät laø caùc nöôùc ôû Baéc AÂu, do nhieàu yeáu toá: khí haäu, di truyeàn, nhu caàu ñöôïc töï do phaùt trieån cuûa moãi caù nhaân, ñieàu kieän kinh teá vaø ñaëc bieät laø söï trôï giuùp cuûa khoa hoïc - kyõ thuaät trong ngaønh y… neân tæ leä sinh raát thaáp (töø 0,5% - 0,7%/naêm), trong khi ñoù tuoåi thoï laïi cao, daãn ñeán tình traïng giaø hoùa nguoàn nhaân löïc. Heä quaû laø thieáu nguoàn nhaân löïc ñeán möùc baùo ñoäng. Ñoái vôùi caùc quoác gia ñang phaùt trieån, ñaëc bieät laø caùc nöôùc chaäm phaùt trieån, thì laïi hoaøn toaøn ngöôïc laïi. Tæ leä sinh ôû nhöõng nöôùc naøy coøn khaù cao (treân 1,5%/naêm), ñieàu kieän kinh teá, chaêm soùc söùc khoûe vaø y teá chaäm ñöôïc caûi thieän, daãn ñeán dö thöøa lao ñoäng. Heä quaû laø gia taêng thaát nghieäp vaø gaây aùp löïc cho vaán ñeà giaûi quyeát vieäc laøm. 1.2.2 Phaùt trieån nguoàn nhaân löïc veà maët chaát löôïng Hieän nay ñang coù hai quan ñieåm phoå bieán xem xeùt chaát löôïng nguoàn nhaân löïc. Theo quan ñieåm thöù nhaát, chaát löôïng nguoàn nhaân löïc theå hieän ôû caùc maët trí löïc, theå löïc, nhaân caùch, thaåm myõ vaø yeáu toá keát caáu caùc maët ñoù. Nghóa laø, yeáu toá keát caáu ñöôïc taùch rieâng khi xem xeùt chaát löôïng nguoàn nhaân löïc. Theo quan ñieåm thöù hai, chaát löôïng nguoàn nhaân löïc theå hieän treân ba maët: trí löïc, theå löïc vaø nhaân caùch, thaåm myõ. Nghóa laø, yeáu toá keát caáu ñaõ ñöôïc bao haøm trong chính noäi taïi ba yeáu toá ñoù. Chuùng toâi tieáp caän theo quan ñieåm thöù hai khi xem xeùt chaát löôïng nguoàn nhaân löïc cuûa moät quoác gia, vuøng laõnh thoå. Vì chaát löôïng nguoàn nhaân löïc ñöôïc xem xeùt ôû ñaây laø cuûa moät taäp hôïp ngöôøi, bao goàm caû nhöõng ngöôøi trong vaø treân ñoä tuoåi lao ñoäng coù khaû naêng lao ñoäng, thöïc teá ñang laøm vieäc, chöa coù vieäc laøm, hoaëc ñang ñöôïc ñaøo taïo. Neân chuùng ta khoâng theå khoâng tính ñeán yeáu toá phaân boá nhöõng con ngöôøi trong taäp hôïp ñoù. Maët khaùc, khi xem xeùt chaát löôïng nguoàn nhaân löïc, neáu taùch rieâng yeáu toá keát caáu, thì seõ khoâng theå phaùc hoïa ñöôïc moät böùc tranh ñaày ñuû veà chaát löôïng nguoàn nhaân löïc. Do vaäy, thöïc chaát cuûa phaùt trieån nguoàn nhaân löïc veà maët chaát löôïng laø söï phaùt trieån treân caû ba maët: trí löïc, theå löïc vaø nhaân caùch, thaåm myõ cuûa ngöôøi lao ñoäng. Phaùt trieån trí löïc laø phaùt trieån naêng löïc trí tueä. Ñoù laø quaù trình naâng cao trình ñoä daân trí, trình ñoä chuyeân moân, nghieäp vuï, söùc saùng taïo vaø kyõ naêng, kyõ xaûo cuûa ngöôøi lao ñoäng trong hoaït ñoäng thöïc tieãn. Quaù trình naøy chòu aûnh höôûng, taùc ñoäng cuûa nhieàu nhaân toá, trong ñoù giaùo duïc - ñaøo taïo giöõ vai troø quyeát ñònh, vì noù tröôùc heát laø saûn phaåm cuûa giaùo duïc - ñaøo taïo. Do vaäy, trong thôøi ñaïi ngaøy nay ñoàng thôøi vôùi vieäc xem con ngöôøi laø nguoàn löïc quan troïng nhaát, thì giaùo duïc - ñaøo taïo ñeàu ñöôïc caùc quoác gia ñaët ôû vò trí soá moät trong chieán löôïc phaùt trieån kinh teá - xaõ hoäi cuûa mình. Theo chuùng toâi, ñaây cuõng laø cô sôû ñeå Nhaø nöôùc Vieät Nam xaùc ñònh: trong khi nguoàn löïc vaät chaát vaø taøi chính coøn haïn heïp, thì cuøng vôùi khoa hoïc vaø coâng ngheä, giaùo duïc - ñaøo taïo phaûi trôû thaønh quoác saùch haøng ñaàu. Phaùt trieån theå löïc laø gia taêng chieàu cao, caân naëng, tuoåi thoï, söùc maïnh vaø ñoä deûo dai cuûa thaàn kinh, cô baép. Vaán ñeà naøy phuï thuoäc vaøo moät loaït caùc yeáu toá: ñieàu kieän töï nhieân, gioáng noøi, thu nhaäp vaø caùch thöùc phaân boá chi tieâu, moâi tröôøng vaø ñieàu kieän laøm vieäc, cheá ñoä nghæ ngôi, caùc dòch vuï chaêm soùc söùc khoûe coäng ñoàng (giaùo duïc, y teá, vaên hoùa, theå duïc theå thao). Trong ñoù, ngoaøi yeáu toá gioáng noøi, thì thu nhaäp vaø caùc dòch vuï chaêm soùc söùc khoûe giöõ moät vai troø ñaëc bieät quan troïng. Theo chuùng toâi, nhöõng yeáu toá naøy chæ coù theå ñöôïc caûi thieän treân cô sôû phaùt trieån kinh teá - xaõ hoäi. Phaùt trieån nhaân caùch, thaåm myõ laø phaùt trieån yeáu toá vaên hoùa, tinh thaàn vaø quan ñieåm soáng nhö: tính tích cöïc, daùm nghó, daùm laøm, ñaïo ñöùc, taùc phong, loái soáng… trong moãi con ngöôøi lao ñoäng. Ñoù laø quaù trình naâng cao trình ñoä nhaän thöùc caùc giaù trò cuoäc soáng, tinh thaàn traùch nhieäm, khaû naêng hoøa hôïp vôùi coäng ñoàng, ñaáu tranh vôùi caùc teä naïn xaõ hoäi ñeå xaây döïng loái soáng laønh maïnh vaø hình thaønh taùc phong lao ñoäng coâng nghieäp. Thöïc chaát laø quaù trình phaùt huy nhöõng giaù trò truyeàn thoáng vaø baûn saéc vaên hoùa daân toäc, ñoàng thôøi tieáp thu nhöõng tinh hoa vaên hoùa cuûa nhaân loaïi. Ñoái vôùi caùc quoác gia, vuøng laõnh thoå ñang phaùt trieån, quaù trình naøy chòu aûnh höôûng cuûa caùc nhaân toá: vaên hoùa vaø phong caùch cuûa ngöôøi saûn xuaát nhoû tieåu noâng, heä quaû coøn soùt laïi cuûa cô cheá quaûn lyù taäp trung, ñaëc bieät laø maët traùi cuûa kinh teá thò tröôøng vaø quaù trình hoäi nhaäp. 1.2.3 Naâng cao hieäu quaû söû duïng nguoàn nhaân löïc Nguoàn nhaân löïc laø nguoàn taøi saûn – taøi saûn nhaân löïc. Do vaäy phaùt trieån nguoàn nhaân löïc seõ khoâng ñöôïc coi laø toaøn dieän neáu khoâng quan taâm naâng cao hieäu quaû söû duïng nguoàn taøi saûn naøy. Hieäu quaû söû nguoàn nhaân löïc, theo chuùng toâi ñöôïc ñaùnh giaù baèng möùc ñoä toaøn duïng nguoàn nhaân löïc caû veà soá löôïng, chaát löôïng vaø thôøi gian ñöôïc söû duïng. Do vaäy, naâng cao hieäu quaû söû duïng nguoàn nhaân löïc ñoàng nhaát vôùi: - Naâng cao heä soá söû duïng soá löôïng nhaân löïc; - Naâng cao hieäu suaát söû duïng nhaân löïc, hay giaù trò taêng theâm ñöôïc taïo ra töø vieäc söû duïng nhaân löïc; - Vaø naâng cao heä soá söû duïng thôøi gian lao ñoäng. Theo chuùng toâi, naâng cao hieäu quaû söû duïng nguoàn nhaân löïc laø moät quaù trình chòu aûnh höôûng tröïc tieáp töø tình hình cung caàu treân thò tröôøng lao ñoäng, chaát löôïng nguoàn nhaân löïc vaø chính saùch lao ñoäng, vieäc laøm, tieàn löông cuûa Nhaø nöôùc. Cuï theå, ñoù laø toác ñoä giaûi quyeát vieäc laøm vaø tình traïng thaát nghieäp, chính saùch thu huùt, boá trí, söû duïng vaø ñaëc bieät laø cheá ñoä ñaõi ngoä ñoái vôùi ngöôøi lao ñoäng. Theo ñoù, hieäu quaû söû duïng nguoàn nhaân löïc seõ ñoàng bieán vôùi toác ñoä giaûi quyeát vieäc laøm, nghòch bieán vôùi tæ leä thaát nghieäp vaø phuï thuoäc vaøo chính saùch thu huùt, boá trí, söû duïng vaø cheá ñoä ñaõi ngoä. Neáu nhöõng chính saùch naøy hôïp lyù seõ kích thích ñöôïc tinh thaàn laøm vieäc, khaû naêng saùng taïo cuûa ngöôøi lao ñoäng, treân cô sôû ñoù hieäu quaû seõ ñöôïc naâng cao. 1.3 Söï caàn thieát khaùch quan phaûi phaùt trieån nguoàn nhaân löïc Con ngöôøi vôùi tö caùch laø chuû theå cuûa moïi söï saùng taïo, kieán taïo neân xaõ hoäi. Vì vaäy, ôû moïi thôøi ñaïi, cheá ñoä xaõ hoäi, söï phaùt trieån nguoàn löïc con ngöôøi ñeàu ñöôïc ñaët ôû vò trí trung taâm. Trong thôøi ñaïi ngaøy nay, söï phaùt trieån nguoàn nhaân löïc caøng caàn thieát hôn bao giôø heát, vì nhöõng lyù do cô baûn sau ñaây: 1.3.1 Phaùt trieån nguoàn nhaân löïc laø nhaân toá thuùc ñaåy taêng tröôûng kinh teá Taêng tröôûng kinh teá cuûa moät quoác gia coù moái töông quan chaët cheõ vôùi voán vaät chaát vaø voán con ngöôøi. Theo keát quaû phaân tích hoài quy haøm soá saûn xuaát cuûa caùc neàn kinh teá Ñoâng Nam AÙ, thì 60% toác ñoä taêng tröôûng thöïc cuûa neàn kinh teá laø do ñoùng goùp cuûa tích luõy voán vaät chaát vaø voán con ngöôøi. Hôn nöõa, trong 60% ñoù, voán vaät chaát ñoùng goùp töø 35% - 49%, coøn laïi 51% - 65% laø phaàn ñoùng goùp cuûa voán con ngöôøi (thoâng qua chæ soá veà trình ñoä giaùo duïc) [174]. Hôn nöõa, khi nghieân cöùu veà moái quan heä töông hoã giöõa ñaàu tö phaùt trieån nguoàn nhaân löïc vaø ñaàu tö voán vaät chaát, caùc lyù thuyeát taêng tröôûng kinh teá ñeàu thoáng nhaát raèng, chaát löôïng nguoàn nhaân löïc ñöôïc naâng cao seõ taêng cöôøng khaû naêng sinh lôïi cuûa maùy moùc thieát bò; ñeán löôït noù, haøm löôïng voán vaät chaát taêng seõ laøm taêng hieäu quaû ñaàu tö vaøo giaùo duïc - ñaøo taïo. Lòch söû phaùt trieån kinh teá theá giôùi cuõng ñaõ chöùng minh raèng, ñeå ñaït ñöôïc söï taêng tröôûng kinh teá cao vaø oån ñònh, nhaát thieát phaûi naâng cao chaát löôïng ñoäi nguõ lao ñoäng kyõ thuaät, nghóa laø phaûi ñaàu tö vaøo giaùo duïc - ñaøo taïo; chaát löôïng nguoàn nhaân löïc ñöôïc naâng cao chính laø tieàn ñeà thaønh coâng cuûa caùc nöôùc coâng nghieäp môùi ôû Chaâu AÙ. Kinh nghieäm cho thaáy, chöa coù moät quoác gia phaùt trieån naøo ñaït tyû leä taêng tröôûng kinh teá cao tröôùc khi hoaøn thaønh phoå caäp giaùo duïc phoå thoâng. Caùc nöôùc coâng nghieäp hoùa môùi (Haøn Quoác, Ñaøi Loan, Singapore, Hoàng Koâng) vaø caùc quoác gia coù toác ñoä taêng tröôûng kinh teá cao trong nhöõng thaäp nieân 70 - 80 ñaõ hoaøn thaønh phoå caäp giaùo duïc tieåu hoïc tröôùc khi caùc neàn kinh teá ñoù caát caùnh. Nghieân cöùu veà moái töông quan giöõa giaùo duïc vôùi taêng tröôûng kinh teá ôû 74 nöôùc coù thu nhaäp thaáp vaø trung bình giai ñoaïn 1960 - 1985, N. Birdsall, D. Ross vaø R. Sabot ñaõ ruùt ra keát luaän: neáu tyû leä hoïc sinh tieåu hoïc taêng leân 1% thì GDP taêng 0,62%; neáu tyû leä hoïc sinh trung hoïc taêng leân 1% thì GDP taêng 0,34% [132, tr. 485 - 508]. Cho ñeán nay, caùc nhaø kinh teá ñeàu ñoàng yù raèng, ñaàu tö cho con ngöôøi thoâng qua caùc hoaït ñoäng giaùo duïc - ñaøo taïo, chaêm soùc söùc khoûe, caùc chöông trình baûo ñaûm vieäc laøm vaø an sinh