Tài liệu Phát triển nguồn nhân lực ngành du lịch tỉnh ninh bình luận văn ths. kinh tế ( trần thị hương giang )

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƢỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ --------o0o--------- TRẦN THỊ HƢƠNG GIANG PHÁT TRIỂN NGUỒN NHÂN LỰC NGÀNH DU LỊCH TỈNH NINH BÌNH LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ CHÍNH TRỊ Hà Nội - Năm 2014 ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƢỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ --------o0o--------- TRẦN THỊ HƢƠNG GIANG PHÁT TRIỂN NGUỒN NHÂN LỰC NGÀNH DU LỊCH TỈNH NINH BÌNH Chuyên ngành: Kinh tế chính trị Mã số: 60 31 01 LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ CHÍNH TRỊ NGƢỜI HƢỚNG DẪN KHOA HỌC: TS. NGUYỄN THỊ KIM CHI Hà Nội - Năm 2014 MỤC LỤC DANH MỤC CÁC KÝ HIỆU VIẾT TẮT ........................................................ i DANH MỤC CÁC BẢNG................................................................................ ii DANH MỤC CÁC BIỂU ĐỒ .......................................................................... iii MỞ ĐẦU ........................................................................................................... 1 CHƢƠNG 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA PHÁT TRIỂN ..... 16 NGUỒN NHÂN LỰC NGÀNH DU LỊCH .................................................... 16 1.1. Nguồn nhân lực, phát triển nguồn nhân lực và nội dung cơ bản của phát triển nguồn nhân lực ........................................................................................ 16 1.1.1. Nguồn nhân lực.........................................................................................16 1.1.2. Phát triển nguồn nhân lực ........................................................................20 1.1.3. Nội dung cơ bản của phát triển nguồn nhân lực ....................................25 1.2. Phát triển nguồn nhân lực ngành du lịch.................................................. 27 1.2.1. Khái niệm ngành du lịch và nguồn nhân lực ngành du lịch .................27 1.2.2. Khái niệm phát triển nguồn nhân lực ngành du lịch .............................36 1.3. Vai trò của phát triển nguồn nhân lực đối với ngành du lịch ở Việt Nam ......................................................................................................................... 40 1.4. Nhu cầu phát triển nguồn nhân lực ngành du lịch ................................... 42 1.4.1. Nhu cầu về số lƣợng nhân lực .................................................................42 1.4.2. Nhu cầu về chất lƣợng nguồn nhân lực ..................................................45 1.5. Kinh nghiệm phát triển nguồn nhân lực ngành du lịch của một số tỉnh, thành phố trong nƣớc ...................................................................................... 45 1.5.1. Kinh nghiệm phát triển nguồn nhân lực ngành Du lịch của một số tỉnh, thành phố trong nƣớc ..........................................................................................45 1.5.2. Một số bài học rút ra cho phát triển nguồn nhân lực ngành Du lịch tỉnh Ninh Bình. ............................................................................................................50 i CHƢƠNG 2: THỰC TRẠNG PHÁT TRIỂN NGUỒN NHÂN LỰC NGÀNH DU LỊCH TỈNH NINH BÌNH GIAI ĐOẠN 2008-2012 ................................ 52 2.1. Tổng quan về ngành Du lịch Ninh Bình .................................................. 52 2.1.1. Những tiềm năng phát triển du lịch ở tỉnh Ninh Bình...........................52 2.1.2. Thực trạng phát triển ngành Du lịch tỉnh Ninh Bình ............................56 2.1.3. Nhận xét chung về tình hình phát triển của ngành Du lịch tỉnh Ninh Bình ......................................................................................................................67 2.2. Thực trạng nguồn nhân lực và phát triển nguồn nhân lực ngành du lịch tỉnh Ninh Bình trong giai đoạn hiện nay ......................................................... 70 2.2.1. Thực trạng nguồn nhân lực ngành du lịch tỉnh Ninh Bình hiện nay ...70 2.2.2. Thực trạng phát triển nguồn nhân lực ngành Du lịch tỉnh Ninh Bình .83 2.3. Đánh giá chung về phát triển nguồn nhân lực ngành du lịch tỉnh Ninh Bình ................................................................................................................. 86 2.3.1. Những thành tựu và các yếu tố ................................................................86 2.3.2. Những hạn chế và nguyên nhân ..............................................................87 2.3.3. Những vấn đề cấp thiết cần giải quyết để phát triển nguồn nhân lực ngành du lịch tỉnh Ninh Bình .............................................................................92 CHƢƠNG 3: NHỮNG GIẢI PHÁT PHÁT TRIỂN NGUỒN NHÂN LỰC NGÀNH DU LỊCH TỈNH NINH BÌNH ......................................................... 95 3.1. Quan điểm, mục tiêu và phƣơng hƣớng phát triển nguồn nhân lực du lịch tỉnh Ninh Bình ................................................................................................. 95 3.1.1. Quan điểm .................................................................................................95 3.1.2. Phƣơng hƣớng...........................................................................................95 3.1.3. Mục tiêu ...................................................................................................102 3.2. Giải pháp phát triển nguồn nhân lực ngành du lịch tỉnh Ninh Bình ...... 104 3.2.1. Nhóm giải pháp thứ nhất: Tăng cƣờng quản lý nhà nƣớc đối với phát triển nguồn nhân lực ngành du lịch .................................................................104 ii 3.2.2. Nhóm giải pháp thứ hai: Nâng cao chất lƣợng đào tạo nguồn nhân lực ngành Du lịch.....................................................................................................107 3.2.3. Nhóm giải pháp thứ ba: Các giải pháp hỗ trợ tăng cƣờng sự liên kết112 KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ....................................................................... 119 TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................................. 125 iii DANH MỤC CÁC KÝ HIỆU VIẾT TẮT Từ viết tắt Nguyên nghĩa Tiếng Việt 1 CĐ Cao đẳng 2 CNH-HĐH Công nghiệp hóa-Hiện đại hóa 3 CSLT Cơ sở lƣu trữ 4 DL Du lịch 5 DN Doanh nghiệp 6 ĐH Đại học 7 ĐL Đại lý 8 ĐT Đào tạo 9 GDP Tổng sản phẩm nội địa 10 KS Khách sạn 11 KT-XH Kinh tế - xã hội 12 LĐ Lao động 13 LĐ, TB & XH Lao động, Thƣơng binh và Xã hội 14 NNL Nguồn nhân lực 15 NNLCLC Nguồn nhân lực chất lƣợng cao 16 QLNN Quản lý nhà nƣớc 17 TB Trung bình 18 UBND Ủy ban nhân dân 19 UNESCO Tổ chức Giáo dục, Khoa học và Văn hóa STT Liên Hiệp Quốc 20 VHTT&DL Văn hóa - Thể thao và Du lịch 21 VPDL Văn phòng du lịch 22 XHCN Xã hội chủ nghĩa i DANH MỤC CÁC BẢNG STT Số hiệu 1 Bảng 1.1 2 Bảng 2.1 3 Bảng 2.2 4 Bảng 2.3 5 Bảng 2.4 6 Bảng 2.5 7 Bảng 2.6 8 Bảng 2.7 9 Bảng 2.8 10 Bảng 2.9 11 Bảng 2.10 12 Bảng 3.1 Nội dung Dự báo nhu cầu nguồn nhân lực du lich ̣ trực tiế p đến năm 2020 Lƣợng du khách đến Ninh Bình 2005-2012 Thời gian lƣu trú của khách du lịch đến Ninh Bình Doanh thu và nộp ngân sách của ngành du lịch Ninh Bình giai đoạn từ 2005 -2012 Nguồn nhân lực du lịch Ninh Bình giai đoạn từ năm 2005-2012 Cơ cấu LĐ theo giới tính trong các cơ sở lƣu trú ở tỉnh Ninh Bình Trình độ đội ngũ lao động du lịch Ninh Bình giai đoạn từ năm 2005 – 2011 Cơ cấu LĐ theo trình độ học vấn và thâm niên công tác Cơ cấu LĐ theo vị trí công tác và cấp ĐT tháng 3 – năm 2014 Số lƣợng sinh viên tốt nghiệp hệ trung cấp du lịch tại trƣờng ĐH Hoa Lƣ giai đoạn từ năm 2007 – 2012 Số lƣợng sinh viên tốt nghiệp ngành Việt Nam học của trƣờng ĐH Hoa Lƣ Các chỉ tiêu cụ thể phát triển du lịch Ninh Bình đến năm 2020 ii Trang 44 63 65 66 72 73 78 79 83 86 86 104 DANH MỤC CÁC BIỂU ĐỒ STT 1 Số hiệu Biểu đồ 2.1 2 Biểu đồ 2.2 3 Biểu đồ 2.3 4 5 6 7 8 Biểu đồ 2.4 Biểu đồ 2.5 Biểu đồ 2.6 Biểu đồ 2.7 Biểu đồ 2.8 Nội dung Trang Số lƣợng khách du lịch Ninh Bình giai đoạn từ năm 2005 63 -2012 Cơ cấu LĐ theo độ tuổi trong các CSLT đƣợc điều tra 75 tháng 3 – 2014 Cơ cấu LĐ phân theo nghề nghiệp của tỉnh Ninh Bình 76 năm 2013 Cơ cấu LĐ trực tiếp theo ngành nghề trong các CSLT 77 đƣợc điều tra Cơ cấu LĐ phân theo trình độ 6chuyên môn nghiệp vụ 80 Cơ cấu LĐ theo trình độ ngoại ngữ tháng 3 năm 2014 82 Đánh giá của khách nội địa về trình độ lao động du lịch Ninh Bình Đánh giá về chất lƣợng nhân lực du lịch Ninh Bình của du khách quốc tế 89 iii 90 MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Một trong những nhân tố mang tính quyết định sự phát triển của toàn bộ nền kinh tế nói chung và du lịch nói riêng là nhân tố con ngƣời. Trong văn kiện của Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ XI, Đảng ta đã xác định chiến lƣợc phát triển kinh tế - xã hội 2011-2020 là “tiếp tục đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa và phát triển nhanh, bền vững; phát huy sức mạnh toàn dân tộc, xây dựng nước ta cơ bản trở thành nước công nghiệp theo định hướng XHCN”. [15] Để thực hiện định hƣớng trên, chiến lƣợc đề ra một trong năm quan điểm phát triển kinh tế - xã hội 2011-2020 là: “Mở rộng dân chủ, phát huy tối đa nhân tố con người; coi con người là chủ thể, nguồn lực chủ yếu và là mục tiêu của sự phát triển”, đồng thời xác định một trong ba khâu đột phá quan trọng là: “Phát triển nhanh nguồn nhân lực, nhất là nguồn nhân lực chất lượng cao, tập trung vào việc đổi mới căn bản và toàn diện nền giáo dục quốc dân”. [15] Du lịch là một ngành kinh tế tổng hợp, mang nội dung văn hóa sâu sắc, có tính liên ngành liên vùng và xã hội hoá cao. Chất lƣợng của hoạt động du lịch phụ thuộc vào nhiều yếu tố nhƣ tiềm năng tài nguyên du lịch, chất lƣợng của hệ thống cơ sở vật chất kỹ thuật ngành du lịch và kết cấu hạ tầng, chính sách phát triển ngành du lịch của Nhà nƣớc, tình hình an ninh chính trị của đất nƣớc, mức độ mở cửa và hội nhập của nền kinh tế. Ngoài ra, với đặc thù của hoạt động du lịch là khách du lịch muốn thụ hƣởng các sản phẩm và dịch vụ du lịch thì phải thực hiện chuyến đi đến những điểm cung cấp dịch vụ; quá trình sản xuất và tiêu thụ sản phẩm các dịch vụ du lịch diễn ra đồng thời, thông qua đội ngũ lao động phục vụ trực tiếp, nên chất lƣợng của nguồn nhân lực ảnh hƣởng trực tiếp, quyết định đến chất lƣợng của sản phẩm và dịch vụ du lịch. Nguồn nhân lực đóng vai trò rất quan trọng đối với sự phát triển du lịch của ngành, có tác động quyết định trực tiếp tới hiệu quả kinh doanh của 1 các doanh nghiệp và sự phát triển ngành du lịch địa phƣơng. Do vậy, phát triển nguồn nhân lực là nhiệm vụ vừa cấp bách, vừa lâu dài quyết định tƣơng lai phát triển của ngành du lịch cả nƣớc cũng nhƣ các địa phƣơng. Ninh Bình là vùng đất đƣợc hình thành từ rất lâu đời, nằm ở đồng bằng châu thổ sông Hồng, cách Hà Nội không xa, có một tiềm năng phát triển du lịch to lớn. Có thể nói, không có một địa phƣơng nào trong cả nƣớc với diện tích không rộng, ngƣời không đông nhƣng lại tập trung nhiều nguồn tài nguyên du lịch có giá trị nhƣ Ninh Bình. Trong những năm qua, đặc biệt từ năm 2008 đến nay, du lịch Ninh Bình đã phát huy đƣợc những tiềm năng, phát triển mạnh mẽ. Du lịch thực sự trở thành mũi nhọn trong phát triển kinh tế của Ninh Bình và đang từng bƣớc trở thành một trong những trung tâm lớn về du lịch của cả nƣớc; có cơ sở hạ tầng phát triển, với nhiều loại hình du lịch và các sản phẩm du lịch hấp dẫn, độc đáo thu hút ngày càng đông khách đến thăm quan và nghỉ lại dài ngày ở Ninh Bình. Trong sự phát triển chung của ngành du lịch Ninh Bình thì đội ngũ nhân lực của du lịch Ninh Bình đã có sự phát triển đáng kể về số lƣợng và chất lƣợng. Tuy nhiên, ngành du lịch Ninh Bình cũng còn có khá nhiều bất cập nhƣ hạ tầng du lịch yếu kém, hạn chế khả năng tiếp cận của khách du lịch đến các khu/điểm du lịch; sản phẩm du lịch còn đơn điệu, chất lƣợng của dịch vụ chƣa cao, giá cả chƣa tƣơng xứng với chất lƣợng; tài nguyên du lịch bị khai thác một cách lãng phí, môi trƣờng du lịch nhiều nơi bị xuống cấp nghiêm trọng; du lịch phát triển thiên về chiều rộng theo hƣớng khai thác cạn kiệt tài nguyên và nguồn nhân lực giá rẻ, làm ảnh hƣởng đến sự phát triển bền vững của ngành. Vấn đề này có nhiều nguyên nhân nhƣng một trong những nguyên nhân gây tác động mạnh nhất chính là chất lƣợng của nguồn nhân lực ngành du lịch Ninh Bình chƣa đáp ứng đƣợc yêu cầu phát triển, thể hiện ở chỗ nguồn nhân lực ngành du lịch vừa yếu vừa thiếu ở những khâu then chốt, 2 chƣa đáp ứng yêu cầu công việc; tỷ lệ lao động đƣợc đào tạo còn chiếm tỷ lệ khiêm tốn trong tổng số lao động ngành du lịch, trong số lao động đƣợc đào tạo thì số lao động đƣợc đào tạo đúng chuyên môn du lịch còn thấp, lao động sử dụng thành thạo ngoại ngữ còn ít; kỹ năng làm việc và tính chuyên nghiệp của đội ngũ lao động chƣa cao; số lƣợng và nhất là chất lƣợng nguồn nhân lực chƣa đáp ứng yêu cầu công việc. Thực trạng đó đặt ra yêu cầu cấp thiết cho ngành du lịch Ninh Bình là xây dựng, phát triển đội ngũ nhân lực, nhân lực chất lƣợng cao nhằm đáp ứng các yêu cầu phát triển của ngành du lịch Ninh Bình trong điều kiện phát triển và hội nhập trong thời gian tới. Việc nghiên cứu để xác định rõ vấn đề nguồn nhân lực (từ khái niệm và nội hàm cũng nhƣ các nguyên tắc, giải pháp) để cho các cơ quan, ngƣời dân có các quy chuẩn để thực hiện, cho các nhà quản lý đề ra các chính sách phù hợp, nhằm kêu gọi đầu tƣ, khuyến khích đƣợc sự tham gia của cả cộng đồng xã hội vào phát triển du lịch bền vững. Có thể khẳng định, sự phát triển nguồn nhân lực cả về số lƣợng và chất lƣợng sẽ là nhân tố quan trọng hàng đầu đối với sự phát triển kinh tế - xã hội nói chung và đối với ngành du lịch nói riêng. Vì vậy, việc nghiên cứu lý luận và phân tích thực trạng nguồn nhân lực du lịch của tỉnh để có những giải pháp nhằm tạo ra một sự chuyển biến về chất, nâng cao chất lƣợng nguồn nhân lực du lịch đáp ứng yêu cầu của sự nghiệp CNH-HĐH của tỉnh trở thành nhiệm vụ cấp thiết. Do vậy, vấn đề cần đƣợc nghiên cứu đó là: Phát triển nguồn nhân lực cho ngành du lịch ở tỉnh Ninh Bình được thực hiện như thế nào? với các câu hỏi chi tiết sau: - Phát triển nguồn nhân lực trong ngành du lịch được thực hiện dựa trên cơ sở lý luận và thực tiễn nào? - Thực trạng phát triển nguồn nhân lực trong ngành du lịch ở tỉnh Ninh Bình giai đoạn 2008-2012 diễn ra như thế nào (về đào tạo và sử dụng)? Những thành tựu đạt được và hạn chế còn tồn tại? Nguyên nhân của nó? 3 - Những vấn đề cấp thiết cần giải quyết để phát triển nguồn nhân lực trong ngành du lịch? - Chính phủ, tỉnh, các cơ quan, đoàn thể, người dân cần phải làm gì để phát triển nguồn nhân lực trong ngành du lịch tỉnh Ninh Bình thời gian tới? Để trả lời cho những câu hỏi và vấn đề nêu trên, tôi đã chọn đề tài “Phát triển nguồn nhân lực ngành du lịch tỉnh Ninh Bình” làm đề tài nghiên cứu cho luận văn Thạc sĩ của mình. 2. Tình hình nghiên cứu Phát triển nguồn nhân lực nói chung và phát triển nguồn nhân lực cho ngành du lịch nói riêng luôn là đề tài nhận đƣợc sự quan tâm của rất nhiều nhà nghiên cứu trong và ngoài nƣớc. 2.1. Ở nước ngoài Các nghiên cứu về nguồn nhân lực nói chung, nguồn nhân lực cho ngành du lịch nói riêng đã xuất hiện từ lâu. Một số nghiên cứu khác cũng đƣợc các dịch giả dịch sang tiếng Việt làm tài liệu giảng dạy, tham khảo tại một số cơ sở đào tạo du lịch. Tiêu biểu nhƣ: - “Quản lý khách sạn” (Nguyên tác: Managing Hotels Effectively – Eddystone C. Nebel III. Van Nostrand Reinhold - Newyork), NXB Trẻ, TP HCM, 1997, dành toàn bộ chƣơng 7 nói về nhân sự khách sạn, trong đó các vấn đề đƣợc giới thiệu là: phác hoạ công việc, tuyển chọn nhân viên, huấn luyện và phát triển, đánh giá quá trình công tác. - “Quản lý khách sạn hiện đại” (Chủ biên: Lục Bội Minh, NXB Thƣợng Hải, 1996), Viện Nghiên cứu phát triển Du lịch và NXB Chính trị Quốc gia dịch và xuất bản năm 1997. Toàn bộ chƣơng XV (từ trang 1012 đến trang 1042) nói về công tác bồi dƣỡng, đào tạo và sát hạch. Những vấn đề chính gồm bồi dƣỡng, đào tạo vào nghề; bồi dƣỡng kỹ năng phục vụ; bồi 4 dƣỡng, đào tạo ngoại ngữ; bồi dƣỡng, đào tạo ngƣời quản lý; quy định về việc khách sạn đài thọ kinh phí bồi dƣỡng, đào tạo. - “Kinh tế du lịch và du lịch học”, Đổng Ngọc Minh, Vƣơng Lôi Đình, NXB Trẻ, TP HCM, 2000. Quan điểm của các tác giả là các ngành, lĩnh vực cần có nhân tài để phát triển, do đó đã đề cập đến vấn đề bồi dƣỡng nhân tài du lịch. Các nội dung bồi dƣỡng nhân tài du lịch gồm: nâng cao tố chất tƣ tƣởng chính trị; nâng cao kiến thƣc văn hoá, nghiệp vụ; bồi dƣỡng năng lực công tác. Các tác giả cũng xác định 2 con đƣờng chính để bồi dƣỡng nhân tài du lịch là giáo dục chuyên nghiệp và huấn luyện. 2.2. Ở trong nước 2.2.1 Một số công trình nghiên cứu liên quan đến vấn đề nguồn nhân lực, phát triển nguồn nhân lực PTS Trần Văn Tùng, Lê Ái Lâm (Viện kinh tế thế giới) (1996), Phát triển nguồn nhân lực kinh nghiệm thế giới và thực tiễn nước ta, Nxb. CTQG, Hà Nội. Cuốn sách đã giới thiệu khái quát về vai trò của NNL trong nền kinh tế đổi mới và kinh nghiệm phát triển NNL ở khía cạnh phát triển giáo dục ở một số nƣớc trên thế giới. Vận dụng tốt những kinh nghiệm quý báu đó vào việc phát triển NNL ở nƣớc ta sẽ góp phần tạo ra NNLCLC, tạo động lực thúc đẩy kinh tế - xã hội phát triển. Chƣơng trình khoa học - công nghệ cấp Nhà nƣớc KX-07, đề tài KX07- 18, PGS.TS Nguyễn Trọng Bảo chủ biên (1996), Gia đình, nhà trường, xã hội với việc phát hiện, tuyển chọn, đào tạo, bồi dưỡng, sử dụng và đãi ngộ người tài, Nxb. Giáo dục, Hà Nội. Cuốn sách giúp chúng ta tìm hiểu vấn đề “bồi dƣỡng nhân tài” mà Đảng ta ghi trong cƣơng lĩnh, Nhà nƣớc ta ghi trong Hiến pháp. Đặc biệt, các tác giả đã tập trung làm rõ vai trò của gia đình, nhà trƣờng và xã hội trong việc phát hiện, tuyển chọn, đào tạo, bồi dƣỡng, sử 5 dụng và đãi ngộ ngƣời tài, trên cơ sở đó, đã đƣa ra một số giải pháp để phát triển nguồn lực này. GS.PTS Phạm Tất Dong (chủ nhiệm đề tài Khoa học xã hội - 0309) (1999), CNH, HĐH và tầng lớp trí thức: Những định hướng chính sách. Đề tài đã làm rõ những vấn đề đặt ra của đội ngũ trí thức Việt Nam với tƣ cách là một nguồn lực quan trọng, cơ bản của NNL; vị trí, vai trò của đội ngũ trí thức Việt Nam trong sự nghiệp CNH, HĐH đất nƣớc; thực trạng đội ngũ trí thức và chính sách của Đảng đối với đội ngũ trí thức. Trên cơ sở đó, có chính sách chiến lƣợc phát triển đối với đội ngũ trí thức Việt Nam để họ xứng đáng với vai trò là lực lƣợng trụ cột, bộ phận tinh túy nhất của NNL. TS. Đỗ Minh Cƣơng, PGS.TS Nguyễn Thị Doan (2001), Phát triển nguồn nhân lực giáo dục đại học Việt Nam, Nxb. CTQG, Hà Nội. Cuốn sách đã đề cập đến một số nội dung về giáo dục đại học, đồng thời đề xuất những giải pháp có tính khả thi nhằm phát triển NNL giáo dục đại học, bộ phận nhân lực có trình độ cao trong NNL nƣớc ta, để phục vụ cho sự nghiệp CNH, HĐH. TS. Nguyễn Hữu Dũng (2003), Sử dụng hiệu quả nguồn lực con người ở Việt Nam, Nxb Lao động - Xã hội, Hà Nội. Cuốn sách đã trình bày hệ thống một số vấn đề lý luận và thực tiễn có liên quan đến phát triển, phân bố và sử dụng nguồn lực con ngƣời trong phát triển nền kinh tế thị trƣờng định hƣớng XHCN ở Việt Nam; đánh giá thực trạng 15 năm đổi mới lĩnh vực NNL; giới thiệu kinh nghiệm của Mỹ, Nhật Bản và Trung Quốc về vấn đề này; từ đó đề xuất các giải pháp nhằm phát triển, phân bố hợp lý và sử dụng hiệu quả nguồn lực con ngƣời trong quá trình phát triển kinh tế ở nƣớc ta tới năm 2010. Phạm Thành Nghị, Vũ Hoàng Ngân (chủ biên) (2004), Quản lý nguồn nhân lực ở Việt Nam một số vấn đề lý luận và thực tiễn, Nxb. Khoa học xã hội, Hà Nội. Cuốn sách là tập hợp các bài nghiên cứu, bài viết, bài tham luận 6 tại Hội thảo của Đề tài KX.05.11 thuộc Chƣơng trình khoa học - công nghệ cấp Nhà nƣớc KX.05 (giai đoạn 2001 - 2005), với các vấn đề lý luận, kinh nghiệm và những khuyến nghị chính yếu trong quản lý NNL Việt Nam. Công trình có ý nghĩa quan trọng để Nhà nƣớc ta quản lý hiệu quả NNL Việt Nam, góp phần đẩy mạnh CNH, HĐH và thực hiện công cuộc đổi mới đất nƣớc theo định hƣớng xã hội chủ nghĩa. TS. Đoàn Văn Khái (2005), Nguồn lực con người trong quá trình CNH, HĐH ở Việt Nam, Nxb. Lý luận chính trị, Hà Nội. Tác giả đã làm rõ một số vấn đề chung về CNH, HĐH nhƣ: Khái lƣợc quá trình công nghiệp hóa trên thế giới; nội dung, bản chất, tính tất yếu và đặc điểm của CNH, HĐH ở Việt Nam hiện nay; đồng thời làm rõ vai trò của nguồn lực con ngƣời đó là yếu tố quyết định sự nghiệp CNH, HĐH; thực trạng nguồn lực con ngƣời ở Việt Nam hiện nay và những vấn đề đặt ra trƣớc yêu cầu CNH, HĐH. Trên cơ sở đó, tác giả đã đƣa ra những phƣơng hƣớng, quan điểm chỉ đạo và những giải pháp cơ bản: nhóm giải pháp về khai thác hợp lý, có hiệu quả nguồn lực con ngƣời; nhóm giải pháp về phát triển nguồn lực con ngƣời; nhóm giải pháp xây dựng môi trƣờng xã hội thuận lợi nhằm khai thác và phát triển hiệu quả nguồn lực con ngƣời đáp ứng yêu cầu CNH, HĐH ở Việt Nam. Phạm Thành Nghị (Chủ biên) (2006), Nâng cao hiệu quả quản lý nguồn nhân lực trong quá trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước , Nxb. Khoa học xã hội, Hà Nội. Các tác giả đã trình bày: Hệ thống hóa những vấn đề lý luận cơ bản, những nhận thức mới và hiện đại về quản lý NNL nhƣ vấn đề vốn con ngƣời và phát triển vốn con ngƣời; các mô hình quản lý NNL; các yếu tố tác động đến quản lý NNL và các chính sách vĩ mô tác độ ng đến quản lý NNL; Các tác giả trình bày những kinh nghiệm quản lý NNL của các nƣớc phát triển nhƣ Hoa Kỳ, Thụy Điển, kinh nghiệm của các nƣớc Đông Á và các nƣớc có nền kinh tế chuyển đổi; Những tƣ liệu thu thập đƣợc từ các cơ 7 quan quản lý cũng nhƣ số liệu điều tra thực tiễn phong phú, có hệ thống và có độ tin cậy cao là những tƣ liệu có giá trị đánh giá hiện trạng và phát triển những vấn đề trong quản lý NNL ở nƣớc ta. Đặc biệt, các tác giả đã phân tích những khác biệt trong quản lý NNL ở một số lĩnh vực: hành chính nhà nƣớc, sự nghiệp và sản xuất kinh doanh qua kết quả điều tra xã hội học. Đây là những số liệu khá lý thú, phản ánh những khác biệt về tuyển dụng, sử dụng, đánh giá và phát triển NNL trong các khu vực khác nhau của nền kinh tế; Các tác giả đã kiến nghị áp dụng những mô hình quản lý NNL phù hợp thay thế cho các mô hình đã lạc hậu. Đồng thời cuốn sách cũng đề xuất hệ thống những quan điểm và giải pháp đồng bộ nhằm nâng cao hiệu quả quản lý NNL trong ba khu vực: hành chính nhà nƣớc, sự nghiệp và sản xuất kinh doanh. Các đề xuất này khá toàn diện, đồng bộ, có cơ sở khoa học và có tính khả thi. Bộ Kế hoạch và đầu tƣ (tháng 7 năm 2011), Báo cáo tổng hợp Quy hoạch phát triển nhân lực Việt Nam giai đoạn 2011-2020. Báo cáo là một công trình khoa học quý báu của các nhà khoa học, đã tập trung làm rõ các nội dung quan trọng sau: Hiện trạng phát triển NNL Việt Nam với những thành tựu cơ bản, những hạn chế chủ yếu và nguyên nhân của nó; Phƣơng hƣớng phát triển NNL Việt Nam đến năm 2020 và những vấn đề đặt ra; Các giải pháp chủ yếu thực hiện quy hoạch phát triển nhân lực Việt Nam giai đoạn 2011-2020; Tổ chức thực hiện quy hoạch phát triển nhân lực Việt Nam giai đoạn 2011-2020. 2.2.2. Một số công trình nghiên cứu liên quan đến vấn đề nguồn nhân lực, phát triển nguồn nhân lực ngành du lịch Nhận thức rõ tầm quan trọng của yếu tố con ngƣời trong phát triển ở ngành du lịch, từ sớm cũng đã có nhiều công trình nghiên cứu khoa học bàn về vấn đề nguồn nhân lực cho ngành du lịch. Các công trình nghiên cứu quan trọng, nhƣ: 8 Trong khuôn khổ hợp tác với Cộng đồng Châu Âu, Tổng cục Du lịch đã tiến hành Dự án “Phát triển nguồn nhân lực Du lịch Việt Nam” (Mã số: VNM/B7-301/ IB/97/0234). Mục tiêu của Dự án là: Xây dựng một cơ cấu tổ chức thống nhất cấp quốc gia để triển khai hệ thống công nhận kỹ năng nghề tại các doanh nghiệp du lịch theo đúng định hƣớng của ngành; hình thành một bộ tiêu chuẩn kỹ năng nghề cho 13 nghề đƣợc công nhận trong Du lịch và Lữ hành, đồng thời triển khai, quản lý hệ thống chứng chỉ Quốc gia; xây dựng, áp dụng và triển khai chƣơng trình phát triển đào tạo viên đƣợc công nhận đối với một số kỹ năng nghề quan trọng; hỗ trợ phát triển một chƣơng trình công nhận khu vực nhằm tạo điều kiện thúc đẩy quá trình tiến tới công nhận chung các kỹ năng nghề của các quốc gia trong khu vực; tăng cƣờng hợp tác khu vực trong lĩnh vực đào tạo du lịch; đào tạo cán bộ quản lý du lịch nhà nƣớc về kỹ năng quản lý du lịch và các nội dung liên quan tới phát triển du lịch. Nhƣ vậy dự án này đi theo hƣớng chính là tập trung nghiên cứu đánh giá để đƣa ra các chƣơng trình đào tạo nguồn nhân lực ngành Du lịch ở cấp độ quốc gia và doanh nghiệp cho các lao động trực tiếp tại các doanh nghiệp du lịch. - Bên cạnh đó, các cuộc hội thảo về phát triển nguồn nhân lực cho ngành du lịch đã đƣợc Bộ Văn hoá, Thể thao và Du lịch tổ chức tại thành phố Hồ Chí Minh và Hà Nội. + Hội thảo quốc gia lần thứ nhất đào tạo nguồn nhân lực ngành du lịch theo nhu cầu xã hội đƣợc tổ chức vào tháng 3 năm 2008 tại thành phố Hồ Chí Minh với sự tham gia của Bộ Giáo dục và Đào tạo, Bộ Văn hoá, Thể thao và Du lịch, các cơ sở đào tạo du lịch, các Sở quản lý du lịch, các doanh nghiệp du lịch. Mục tiêu của Hội thảo là để các cơ sở đào tạo thấy đƣợc sự đòi hỏi tất yếu khách quan của doanh nghiệp, nhà tuyển dụng về chất lƣợng nguồn nhân lực qua đào tạo, sự cần thiết phải đổi mới nội dung, chƣơng trình, cơ cấu đào 9 tạo; ngƣợc lại doanh nghiệp, các nhà tuyển dụng cũng đổi mới phong cách quản lý, điều hành, cam kết cung ứng các dịch vụ hỗ trợ đào tạo, tạo môi trƣờng thuận lợi cho sinh viên các trƣờng thực hành, thực tập, làm quen với môi trƣờng lao động nghề nghiệp; sau hội thảo các cơ sở đào tạo có sự chuyển biến mạnh mẽ hơn theo hƣớng triển khai đào tạo ngành nghề mới đáp ứng nhu cầu của doanh nghiệp và chuyển đổi mạnh mẽ hoạt động tự chủ của trƣờng. Với mục tiêu nhƣ vậy, các bài tham luận và những vấn đề chính đƣợc đặt ra tại Hội thảo này liên quan trực tiếp đến công tác đào tạo du lịch theo nhu cầu xã hội. + Hội thảo quốc gia lần thứ hai về đào tạo nguồn nhân lực ngành du lịch theo nhu cầu xã hội đƣợc tổ chức vào tháng 8 năm 2010 tại Hà Nội. Do có nhiều nhân tố mới xuất hiện, nhu cầu về nhân lực du lịch cũng có những thay đổi, nhất là sau khủng hoảng kinh tế toàn cầu, nhu cầu du lịch hồi phục, đào tạo nhân lực ngành Du lịch cũng phát sinh nhiều vấn đề. Hội thảo toàn quốc lần thứ hai là để đánh giá tình hình đào tạo nguồn nhân lực ngành du lịch theo nhu cầu xã hội từ sau Hội thảo lần thứ nhất, đề ra phƣơng hƣớng, mục tiêu và các giải pháp đẩy mạnh đào tạo nhân lực ngành Du lịch theo nhu cầu xã hội trong bối cảnh mới. - Ngoài ra, còn có một số bài viết khác nhìn nhận vấn đề phát triển nguồn nhân lực du lịch ở các khía cạnh khác nhau: hoặc giải quyết những vấn đề cụ thể của “bài toán nguồn nhân lực” trên bình diện tổng quát (Nhận thức về đào tạo trong du lịch, Trịnh Xuân Dũng, Báo Tuần Du lịch, số 25, 26; hoặc đối với một lĩnh vực, khu vực nào đó (Xây dựng hình ảnh doanh nghiệp du lịch, Lƣu Kiếm Thanh, Tạp chí Du lịch, số 01/2007; Kinh nghiệm đào tạo nhân lực cho du lịch Việt Nam từ các nước liên minh châu Âu, Nguyễn Văn Đính, Nguyễn Văn Mạnh, Tạp chí Du lịch Việt Nam, số 11/2000. 10 - Luận án Tiến sĩ “Phát triển nguồn nhân lực ngành Du lịch khu vực duyên hải Nam Trung Bộ và Tây Nguyên” của Trần Sơn Hải bảo vệ tại Học viện Hành chính năm 2006 đã khái quát các vấn đề liên quan đến nguồn nhân lực, nguồn nhân lực du lịch ở khu vực Nam trung bộ, Tây Nguyên. Mặc dù đây là luận án chuyên ngành Quản lý hành chính công nhƣng đây cũng là tài liệu tham khảo có giá trị giúp tác giả thực hiện luận án của mình. - Ngoài ra còn có một số công trình nghiên cứu dƣới dạng các giáo trình, tài liệu tham khảo đề cập tới vấn đề phát triển nguồn nhân lực nói chung “Quản lý nhà nước về kinh tế, xã hội”, chỉ đạo biên soạn: TS. Nguyễn Ngọc Hiến, Nxb. Khoa học và Kỹ thuật, Hà Nội, 2007; “Quản lý nguồn nhân lực xã hội”, chủ biên: GS.TS. Bùi Văn Nhơn, Nxb. Khoa học và Kỹ thuật, Hà Nội, 2008… Một số các giáo trình đề cập đến nguồn nhân lực ngành Du lịch nhƣ Giáo trình “Kinh tế du lịch”, Chủ biên: GS.TS. Nguyễn Văn Đính; PGS.TS. Trần Thị Minh Hòa, Nxb. Đại học Kinh tế Quốc dân, 2008, và cuốn sách “Quản lý và vận hành khách sạn” đƣợc biên dịch từ cuốn “Hotel management and operations” của các tác giả Denney G. Rutherford và Michael J. O’Fallon trong khuôn khổ Dự án Phát triển nguồn nhân lực du lịch Việt Nam. 2.2.3. Một số công trình nghiên cứu liên quan về du lịch Ninh Bình, nguồn nhân lực ngành du lịch Ninh Bình Vấn đề du lịch Ninh Bình cũng đƣợc nhiều học giả quan tâm nghiên cứu nhƣ công trình: “Nghiên cứu cơ sở khoa học và giải pháp khai thác tiềm năng hang động KARST phục vụ phát triển du lịch tỉnh Ninh Bình” (2005) của Thạc sĩ Nguyễn Ngọc Luyên; “Nghiên cứu xác lập các giải pháp để hình thành và khai thác có hiệu quả hệ thống tour, tuyến, điểm du lịch nhằm thu hút du khách đến Ninh Bình” (2010) của Nguyễn Ngọc Khánh; “Nghiên cứu, điều tra, đánh giá tài nguyên du lịch. Đề xuất giải pháp khai thác để phát triển du lịch bền vững ở huyện Kim Sơn, tỉnh Ninh Bình” (2010) của Thạc sĩ 11 Nguyễn Ngọc Luyên, “Nghiên cứu, đề xuất một số giải pháp phát triển du lịch văn hoá ở Ninh Bình đến năm 2020” của TS. Nguyễn Mạnh Quỳnh... Tuy nhiên các công trình này mới chỉ đề cập đến các khía cạnh của du lịch Ninh Bình nhƣ tài nguyên du lịch, các tuyến điểm du lịch... Vấn đề nhân lực cho du lịch Ninh Bình chỉ đƣợc nêu ra nhƣ là tiền đề để giải quyết các vấn đề chính của các đề tài trên. Tóm lại, mặc dù đã các công trình nghiên cứu về vấn đề phát triển nguồn nhân lực nhƣ trên đã có rất nhiều song việc nghiên cứu sâu về đề tài phát triển nguồn nhân lực cho ngành du lịch ở tỉnh Ninh Bình thì chƣa có tác giả nào nghiên cứu. Vì vậy, tác giả đã lựa chọn đề tài đề tài “Phát triển nguồn nhân lực ngành du lịch tỉnh Ninh Bình” để nghiên cứu với tƣ cách là đề tài độc lập ở trình độ luận văn Thạc sĩ, nhằm đóng góp một phần nhỏ bé vào sự phát triển của ngành du lịch nói riêng và sự phát triển kinh tế - xã hội nói chung của tỉnh Ninh Bình trong thời gian tới. 3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu 3.1. Mục đích nghiên cứu 3.1.1. Mục đích chung Đánh giá thực trạng phát triển nguồn nhân lực ngành du lịch trong giai đoa ̣n 2008-2012, từ đó đề xuất các giải pháp phát triển nguồn nhân lực ngành du lịch tỉnh Ninh Bình trong thời gian tới. 3.1.2. Mục tiêu cụ thể - Hệ thống hoá cơ sở lý luận và thực tiễn về nguồn nhân lực và phát triển nguồn nhân lực cho ngành du lịch. - Phân tích đánh giá thực trạng phát triển nguồn nhân lực ngành du lịch của tỉnh Ninh Bình chỉ ra những vấn đề tồn tại và nguyên nhân của những tồn tại, những điểm mạnh và điểm yếu, cơ hội và thách thức trong phát triển nguồn nhân lực ngành du lịch tỉnh Ninh Bình. 12