Tài liệu Phát triển nguồn nhân lực cho thành phố phan rang tháp chàm đến năm 2020

BỘ GIÁO DỤC ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC NHA TRANG NGUYỄN THỊ MỸ PHƯỢNG PHÁT TRIỂN NGUỒN NHÂN LỰC CỦA THÀNH PHỐ PHAN RANG – THÁP CHÀM ĐẾN NĂM 2020 LUẬN VĂN THẠC SĨ KHÁNH HÒA – 2016 BỘ GIÁO DỤC ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC NHA TRANG NGUYỄN THỊ MỸ PHƯỢNG PHÁT TRIỂN NGUỒN NHÂN LỰC CỦA THÀNH PHỐ PHAN RANG – THÁP CHÀM ĐẾN NĂM 2020 LUẬN VĂN THẠC SĨ Ngành: Kinh tế phát triển Mã số: 60 31 01 05 Quyết định giao đề tài: 259/QĐ-ĐHNT, ngày 24/3/2016 Quyết định thành lập hội đồng: 1163/QĐ-ĐHNT ngày 29/12/2016 Ngày bảo vệ: 14/01/2017 Người hướng dẫn khoa học: PGS. TS. ĐỖ THỊ THANH VINH Chủ tịch hội đồng: TS. TRẦN ĐÌNH CHẤT Khoa sau đại học: KHÁNH HÒA – 2016 LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đề tài luận văn “PHÁT TRIỂN NGUỒN NHÂN LỰC CỦA THÀNH PHỐ PHAN RANG – THÁP CHÀM ĐẾN NĂM 2020” là công trình nghiên cứu của cá nhân tôi và chưa từng được công bố trong bất cứ công trình khoa học nào khác cho tới thời điểm này. Khánh Hòa, tháng 10 năm 2016 Tác giả luận văn NGUYỄN THỊ MỸ PHƯỢNG iii LỜI CẢM ƠN Trong suốt quá trình học tập, nghiên cứu và viết luận văn, tôi rất may mắn được sự giúp đỡ nhiệt tình của phía nhà trường Đại học Nha Trang và cơ quan tôi đang công tác cùng bạn bè và người thân trong gia đình. Những người đã giúp đỡ, chia sẻ và hỗ trợ tôi rất nhiều. Tôi xin chân thành cảm ơn Ban giám hiệu, Quý thầy cô trường Đại học Nha Trang đã tận tâm giảng dạy và truyền đạt những kiến thức, kỹ năng cho tôi trong suốt những năm học cao học tại trường. Những kiến thức và kỹ năng quý báu này rất có giá trị trong công việc hiện tại của tôi và sẽ giúp tôi có đủ khả năng nghiên cứu nhiều hơn nữa trong tương lai. Trong quá trình nghiên cứu và viết luận văn thạc sĩ, tôi được học nhiều kiến thức và cách thức thực hiện một nghiên cứu theo hướng hiện đại và chuyên nghiệp từ người hướng dẫn khoa học của tôi. Vì thế, tôi đặc biệt biết ơn và tỏ lòng kính trọng đến Cô PGS. TS. Đỗ Thị Thanh Vinh là người trực tiếp hướng dẫn, đã luôn ủng hộ và tận tình giúp đỡ tôi thực hiện luận văn này. Dù đã cố gắng rất nhiều trong quá trình thực hiện luận văn này, nhưng chắc chắn không thể tránh khỏi những thiếu sót. Vì vậy, tôi rất mong nhận được ý kiến đóng góp chân thành từ Quý thầy cô. Tôi xin chân thành cảm ơn và kính chúc các thầy cô, bè bạn và đồng nghiệp sức khỏe, hạnh phúc và thành công trên mọi lĩnh vực./. Khánh Hòa, tháng 10 năm 2016 Tác giả luận văn NGUYỄN THỊ MỸ PHƯỢNG iv MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN ......................................................................................................... iii LỜI CẢM ƠN ............................................................................................................... iv MỤC LỤC ..................................................................................................................... v DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT .................................................................................. viii DANH MỤC BẢNG BIỂU .......................................................................................... ix DANH MỤC HÌNH VẼ, SƠ ĐỒ .................................................................................. x TRÍCH YẾU LUẬN VĂN ........................................................................................... xi PHẦN MỞ ĐẦU ........................................................................................................... 1 CHƯƠNG 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ PHÁT TRIỂN NGUỒN NHÂN LỰC .................................................................................................................. 7 1.1. Một số khái niệm và sự cần thiết phát triển nguồn nhân lực................................... 7 1.1.1. Các quan niệm về nguồn nhân lực .......................................................................7 1.1.2. Phát triển nguồn nhân lực ...................................................................................11 1.1.3. Sự cần thiết khách quan phát triển nguồn nhân lực ............................................14 1.1.4. Vai trò của nguồn nhân lực đối với quá trình phát triển kinh tế - xã hội ...15 1.2. Các nhân tố ảnh hưởng đến quá trình phát triển nguồn nhân lực .........................17 1.2.1. Dân số, giáo dục - đào tạo ..................................................................................17 1.2.2. Thị trường sức lao động .....................................................................................19 1.3. Hệ thống các chỉ số phản ảnh chất lượng nguồn nhân lực ....................................19 1.4. Nội dung phát triển nguồn nhân lực của một địa phương .....................................20 1.4.1. Tuyển dụng nhân lực, thu hút nhân tài ...............................................................21 1.4.2. Đào tạo nguồn nhân lực ......................................................................................21 1.4.3. Chính sách đãi ngộ đối với người lao động ........................................................22 1.4.4. Giải quyết việc làm và thất nghiệp .....................................................................22 1.5. Kinh nghiệm phát triển nguồn nhân lực địa phương của một số nước trên thế giới và ở Việt Nam ...............................................................................................................24 v 1.5.1. Kinh nghiệm phát triển nguồn nhân lực địa phương của một số nước trên thế giới ..... 24 1.5.2. Kinh nghiệm phát triển nguồn nhân lực địa phương của Việt Nam ..................27 Tóm tắt chương 1......................................................................................................... 28 CHƯƠNG 2: THỰC TRẠNG NGUỒN NHÂN LỰC VÀ CÁC CHÍNH SÁCH PHÁT TRIỂN NGUỒN NHÂN LỰC CỦA THÀNH PHỐ PHAN RANG-THÁP CHÀM ......................................................................................................................... 29 2.1. Giới thiệu chung về thành phố Ninh Thuận và thành phố Phan Rang-Tháp Chàm ...29 2.1.1. Những đặc điểm về tự nhiên ..............................................................................29 2.1.2. Những đặc điểm phát triển kinh tế - xã hội ........................................................33 2.2. Thực trạng nguồn nhân lực và phát triển nguồn nhân lực của thành phố .............46 2.2.1. Thực trạng nguồn nhân lực (Dân cư và xu hướng biến động dân cư trên địa bàn Cơ cấu dân cư, Cơ cấu lao động, Trình độ học vấn của nhân lực) ..............................46 2.2.2. Trình độ chuyên môn - kỹ thuật (Cơ cấu nhân lực theo trình độ chuyên môn - kỹ thuật, rình độ chuyên môn - kỹ thuật trong các ngành, lĩnh vực, Đội ngũ cán bộ - công chức - viên chức và giảng viên, Đội ngũ doanh nhân) .................................................52 2.2.3. Thực trạng phát triển nguồn nhân lực thành phố Phan Rang-Tháp Chàm .........59 2.2.4. Các điều kiện đảm bảo phát triển đào tạo ..........................................................62 2.2.5. Hệ thống quản lý, cơ chế, chính sách phát triển đào tạo nhân lực .....................66 2.2.6. Kết quả đào tạo nhân lực ................................................................................... 67 2.3. Hiện trạng sử dụng nhân lực ..................................................................................69 2.3.1. Trạng thái hoạt động của nhân lực .....................................................................69 2.3.2. Trạng thái việc làm của nhân lực .......................................................................69 2.3.3. Thực trạng chính sách khuyến khích phát triển nhân lực, chính sách thu hút nhân tài ..................................................................................................................................70 2.4. Đánh giá tổng quát .................................................................................................74 2.4.1. Những điểm mạnh, điểm yếu .............................................................................74 2.4.2. Thời cơ, Thách thức ............................................................................................77 Tóm tắt chương 2 ......................................................................................................... 79 vi CHƯƠNG 3: GIẢI PHÁP PHÁT TRIỂN NGUỒN NHÂN LỰC THÀNH PHỐ PHAN RANG-THÁP CHÀM ĐẾN NĂM 2020 ...................................................... 80 3.1. Quan điểm và mục tiêu phát triển nguồn nhân lực ở Thành phố Phan Rang-Tháp Chàm đến năm 2020 .....................................................................................................80 3.1.1. Quan điểm phát triển nhân lực của tỉnh Ninh Thuận và thành phố Phan RangTháp Chàm ...................................................................................................................80 3.1.2. Mục tiêu và nhiệm vụ phát triển nhân lực của thành phố trong tình hình phát triển kinh tế xã hội ....................................................................................................... 81 3.1.3. Nghiên cứu các phương án phát triển kinh tế xã hội và nhiệm vụ phát triển nhân lực của thành phố trong tình hình phát triển kinh tế xã hội ......................................... 83 3.2. Dự báo phát triển nguồn nhân lực thành phố Phan Rang - Tháp Chàm giai đoạn 2016 -2020 ................................................................................................................... 95 3.3. Giải pháp phát triển nguồn nhân lực thành phố Phan Rang- Tháp Chàm đến năm 2020 ............................................................................................................................100 3.3.1. Nâng cao nhận thức của toàn xã hội về phát triển nhân lực ............................ 100 3.3.2. Hoàn thiện hệ thống chính sách, công cụ khuyến khích và thúc đẩy phát triển nhân lực thành phố Phan Rang - Tháp Chàm ............................................................ 102 3.3.3. Giải pháp về đào tạo - bồi dưỡng nhân lực .................................................... 104 3.3.4. Giải pháp huy động nguồn lực ........................................................................ 107 3.3.5. Giải pháp về việc làm, thị trường lao động, điều kiện làm việc ...................... 110 3.3.6. Chính sách ưu tiên phát triển nhân lực các dân tộc thiểu số ........................... 112 3.3.7. Mở rộng, tăng cường sự phối hợp và hợp tác .................................................. 114 3.4. Các kiến nghị đối với Nhà nước, địa phương ......................................................114 Tóm tắt chương 3 ....................................................................................................... 115 KẾT LUẬN ............................................................................................................... 116 TÀI LIỆU THAM KHẢO ......................................................................................... 118 vii DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT DTTN : Diện tích tự nhiên HDI : Chỉ số phát triển con người HPI : Chỉ số nghèo khổ tổng hợp ILO : Tổ chức lao động quốc tế (ILO), NNL : Nguồn nhân lực NHDR : Phát triển con người quốc gia UNDP : Tổ chức phát triển Liên Hợp Quốc UNESCO : Tổ chức Giáo dục, Khoa học và Văn hóa của Liên hiệp quốc WTO : Tổ chức Thương mại thế giới viii DANH MỤC BẢNG BIỂU Bảng 2.1: Hiện trạng sử dụng đất năm 2016 .............................................................................32 Bảng 2.2: Quá trình chuyển dịch cơ cấu kinh tế của thành phố 2005 – 2015........................36 Bảng 2.3: Thực trạng thu ngân sách giai đoạn 2005-2015.......................................................37 Bảng 2.4: Thực trạng chi ngân sách giai đoạn 2005-2015.......................................................39 Bảng 2.5: Hiện trạng phát triển ngành giáo dục thành phố năm 2015....................................41 Bảng 2.6: Hiện trạng phát triển ngành Y tế thành phố GĐ 2010-2015 ..................................43 Bảng 2.7: Diễn biến dân số qua các thời kỳ...............................................................................46 Bảng 2.8: Diễn biến nguồn lao động qua các thời kỳ...............................................................50 Bảng 2.9: Trình độ học vấn của NNL thành phố ......................................................................52 Bảng 2.10: Đánh giá chung về cán bộ quản lý trong đơn vị Thành phố và xã phường .....71 Bảng 3.1: Các chỉ tiêu cụ thể đến năm 2020 .............................................................................82 Bảng 3.2: Tổng hợp các phương án phát triển đến năm 2020.................................................90 Bảng 3.3: Đánh giá các tiêu chí để lựa chọn phương án tăng trưởng .....................................93 ix DANH MỤC HÌNH VẼ, SƠ ĐỒ Hình 2.1: Một góc biển của Thành phố Phan Rang - Tháp Chàm..........................................29 Hình 2.2: Bản đồ hành chính Thành phố Phan Rang - Tháp Chàm........................................34 Hình 2.3: Quảng trường 16 -4.....................................................................................................44 Hình 3.1: Mô hình phương pháp luận chứng tăng trưởng kinh tế...........................................84 Hình 3.2: Mô phỏng các lĩnh vực trọng điểm của thành phố được ưu tiên phát triển...........94 x TRÍCH YẾU LUẬN VĂN Thành phố Phan Rang - Tháp Chàm là đô thị thành phố lỵ, trung tâm chính trị, kinh tế, văn hóa và khoa học công nghệ của thành phố Ninh Thuận; có vị trí giao thông thuận lợi (đường bộ, đường sắt) gần cảng hàng không quốc tế Cam Ranh, có thu nhập bình quân đầu người/năm gấp 1,45 lần so với cả nước; mức tăng trưởng kinh tế trung bình giai đoạn 2012 - 2014 đạt 14,59%/năm. Một số lĩnh vực phát triển như chế biến gỗ, vật liệu xây dựng, thủ công mỹ nghệ phục vụ du lịch và xuất khẩu có vai trò thúc đẩy phát triển kinh tế xã hội cho thành phố Ninh Thuận và khu vực lân cận. Nghị quyết về xây dựng thành phố Phan Rang - Tháp Chàm đạt chuẩn đô thị loại II vào năm 2015. Những năm qua, thành phố Phan Rang-Tháp Chàm đã đạt được những thành tựu quan trọng trên lĩnh vực phát triển kinh tế - xã hội, trong đó có vấn đề đào tạo phát triển nguồn nhân lực. Hiện tại nguồn nhân lực của thành phố khá lớn, song chất lượng còn hạn chế, ở khối cơ quan hành chính sự nghiệp chỉ có 68% có trình độ Đại học trở lên còn đối với khối kinh doanh, tỷ lệ lại còn thấp hơn nhiều. Phần lớn lao động chỉ có thể đáp ứng được những công việc đơn giản, chưa thể sử dụng vào những ngành công nghiệp yêu cầu trình độ chuyên môn, kỹ thuật cao. Việc ban hành cơ chế chính sách để phát triển nguồn nhân lực nhằm phục vụ tốt cho phát triển kinh tế - xã hội cũng gặp nhiều khó khăn. Trong những năm tới, thành phố Phan Rang - Tháp Chàm định hướng phát triển kinh tế tập trung nhiều vào công nghiệp, du lịch – dịch vụ, khai thác tiềm năng biển. Đây là những ngành đòi hỏi lực lượng lao động có trình độ cao, kỷ luật lao động tốt và được đào tạo. Đây là một thách thức rất lớn đối với việc đào tạo, nâng cao trình độ người lao động để đáp ứng những yêu cầu phát triển kinh tế - xã hội. - Mục tiêu cụ thể Đề tài được hoàn thành với các mục tiêu cụ thể sau : + Đánh giá thực trạng phát triển nguồn nhân lực của Thành phố Phan RangTháp Chàm; tìm ra những vấn đề tồn tại và nguyên nhân của những tồn tại này. + Nhận định những cơ hội và thách thức trong phát triển nguồn nhân lực thành phố giai đoạn tới. + Trên cơ sở định hướng phát triển kinh tế xã hội của thành phố Ninh Thuận và thành phố Phan Rang-Tháp Chàm, các mục tiêu chiến lược phát triển nguồn nhân lực của thành phố để đề xuất các giải pháp phát triển nguồn nhân lực thành phố Phan xi Rang-Tháp Chàm nhằm đáp ứng yêu cầu phát triển của thành phố trong giai đoạn 2016-2020. - Phương pháp nghiên cứu : Để thực hiện nhiệm vụ nghiên cứu nói trên, luận văn sử dụng phương pháp thống kê, so sánh, phương pháp chuyên gia, phân tích thực tiễn để phân tích thực trạng nguồn nhân lực thành phố Phan Rang – Tháp Chàm. - Kết quả đạt được : Nhận định những cơ hội và thách thức trong phát triển nguồn nhân lực thành phố giai đoạn tới, mục tiêu phát triển và dự báo cung - cầu nhân lực của thành phố cho giai đoạn 2016 – 2020 theo từng ngành. Phát triển các ngành thông dụng vốn và lao động giải quyết một lượng lớn nguồn nhân lực đồng thời phát triển những ngành đòi hỏi hàm lượng chất xám cao, tranh thủ công nghệ nước ngoài rút ngắn khoảng cách tụt hậu với các nước. Trong quá trình đổi mới, phát triển nguồn nhân lực thành phố Phan Rang - Tháp Chàm còn nhiều vấn đề mới tiếp tục nghiên cứu và hoàn thiện là một yêu cầu cấp bách. Để thực hiện được điều mong muốn đó, nguồn vốn nguồn nhân lực đóng vai trò then chốt, quyết định hơn cả nguồn vốn và công nghệ trong giai đoạn hiện nay. Từ khóa: Phát triển, Nguồn nhân lực, Phan Rang, Tháp Chàm. xii PHẦN MỞ ĐẦU 1. Sự cần thiết của đề tài nghiên cứu Thành phố Phan Rang - Tháp Chàm thành lập ngày 08/02/2007 có 7.937,56 ha diện tích tự nhiên, dân số 162.941 người, có 15 đơn vị hành chính trực thuộc, gồm các phường: Đô Vinh, Bảo An, Phước Mỹ, Phủ Hà, Đài Sơn, Thanh Sơn, Tấn Tài, Mỹ Hương, Kinh Dinh, Đạo Long, Mỹ Đông, Đông Hải và các xã: Thành Hải, Văn Hải, Mỹ Hải. Địa giới hành chính thành phố Phan Rang - Tháp Chàm: phía Đông giáp biển Đông; phía Tây giáp huyện Ninh Sơn, huyện Bác Ái; phía Nam giáp huyện Ninh Phước; phía Bắc giáp huyện Ninh Hải, thành phố Ninh Thuận (UBND Phan Rang – Tháp Chàm, 2016) Thành phố Phan Rang - Tháp Chàm là đô thị thành phố lỵ, trung tâm chính trị, kinh tế, văn hóa và khoa học công nghệ của thành phố Ninh Thuận; có vị trí giao thông thuận lợi (đường bộ, đường sắt) gần cảng hàng không quốc tế Cam Ranh, có thu nhập bình quân đầu người/năm gấp 1,45 lần so với cả nước; mức tăng trưởng kinh tế trung bình giai đoạn 2012 - 2014 đạt 14,59%/năm. Một số lĩnh vực phát triển như chế biến gỗ, vật liệu xây dựng, thủ công mỹ nghệ phục vụ du lịch và xuất khẩu có vai trò thúc đẩy phát triển kinh tế xã hội cho thành phố Ninh Thuận và khu vực lân cận. Nghị quyết về xây dựng thành phố Phan Rang - Tháp Chàm đạt chuẩn đô thị loại II vào năm 2015 (UBND Phan Rang – Tháp Chàm, 2016). Về vị trí và tính chất của đô thị: Thành phố Phan Rang - Tháp Chàm là đô thị thành phố lỵ, trung tâm chính trị - kinh tế - văn hóa và khoa học kỹ thuật của thành phố Ninh Thuận; Định hướng trở thành đầu mối giao thông liên vùng, trung tâm giao lưu kinh tế với vùng Tây Nguyên, vùng duyên hải miền Trung, khu kinh tế trọng điểm phía Nam; là một trong những trọng điểm du lịch của miền Trung và của cả nước. Những năm qua, thành phố Phan Rang-Tháp Chàm đã đạt được những thành tựu quan trọng trên lĩnh vực phát triển kinh tế - xã hội, trong đó có vấn đề đào tạo phát triển nguồn nhân lực. Hiện tại nguồn nhân lực của thành phố khá lớn, song chất lượng còn hạn chế, ở khối cơ quan hành chính sự nghiệp chỉ có 68% có trình độ Đại học trở lên còn đối với khối kinh doanh, tỷ lệ lại còn thấp hơn nhiều. Phần lớn lao động chỉ có thể đáp ứng được những công việc đơn giản, chưa thể sử dụng vào những ngành công nghiệp yêu cầu trình độ chuyên môn, kỹ thuật cao (UBND Phan Rang – Tháp Chàm, 1 2016). Việc ban hành cơ chế chính sách để phát triển nguồn nhân lực nhằm phục vụ tốt cho phát triển kinh tế - xã hội cũng gặp nhiều khó khăn. Trong những năm tới thành phố Phan Rang - Tháp Chàm định hướng phát triển kinh tế tập trung nhiều vào công nghiệp, du lịch – dịch vụ, khai thác tiềm năng biển. Đây là những ngành đòi hỏi lực lượng lao động có trình độ cao, kỷ luật lao động tốt và được đào tạo. Đây là một thách thức rất lớn đối với việc đào tạo, nâng cao trình độ người lao động để đáp ứng những yêu cầu phát triển kinh tế - xã hội. Chiến lược phát triển kinh tế - xã hội giai đoạn 2011 - 2020 của Việt Nam nhấn mạnh: “Phát triển và nâng cao chất lượng nguồn nhân lực, nhất là nguồn nhân lực chất lượng cao là một đột phá chiến lược, là yếu tố quyết định đẩy mạnh phát triển và ứng dụng khoa học, công nghệ, cơ cấu lại nền kinh tế, chuyển đổi mô hình tăng trưởng và là lợi thế cạnh tranh quan trọng nhất, bảo đảm cho phát triển nhanh, hiệu quả và bền vững” (Chính phủ, 2011). Nghị quyết Đại hội Đảng bộ thành phố nhiệm kỳ 2010-2015 đã xác định: “Cần xây dựng và phát triển thành phố Phan Rang - Tháp Chàm đạt chuẩn đô thị loại II vào năm 2015, tạo tiền đề cho thành phố phát triển nhanh và bền vững. Vì thế phải phát huy tiềm năng và thế mạnh về nguồn nhân lực, góp phần thực hiện thắng lợi Nghị Quyết Đại hội Đảng bộ thành phố lần thứ X nhiệm kỳ 2011 – 2015” (Đảng bộ Phan Rang – Tháp Chàm, 2016) Xuất phát từ nhu cầu thực tiễn nguồn nhân lực cho sự phát triển kinh tế - xã hội của thành phố cũng như yêu cầu phát huy hơn nữa các tiềm năng thế mạnh của thành phố để phát triển kinh tế - xã hội trong giai đoạn sắp tới, tác giả đã chọn đề tài: “Phát triển nguồn nhân lực cho thành phố Phan Rang-Tháp Chàm, thành phố Ninh Thuận đến năm 2020” để nghiên cứu cho luận văn Cao học của mình. Luận văn sẽ là luận cứ khoa học để hoạch định các chương trình, kế hoạch 5 năm, kế hoạch hàng năm về phát triển nhân lực; góp phần thực hiện thành công công cuộc phát triển kinh tế - xã hội thành phố Phan Rang-Tháp Chàm giai đoạn 2016-2020. 2. Mục tiêu nghiên cứu 2.1. Mục tiêu chung Căn cứ vào các luận chứng khoa học và bối cảnh thực tiễn để tìm ra các giải pháp phát triển nguồn nhân lực của thành phố Phan Rang-Tháp Chàm cho giai đoạn 2016-2020. 2 2.2. Mục tiêu cụ thể - Đánh giá thực trạng phát triển nguồn nhân lực của Thành phố Phan RangTháp Chàm; tìm ra những vấn đề tồn tại và nguyên nhân của những tồn tại này. - Nhận định những cơ hội và thách thức trong phát triển nguồn nhân lực thành phố giai đoạn tới. - Trên cơ sở định hướng phát triển kinh tế xã hội của thành phố Ninh Thuận và thành phố Phan Rang-Tháp Chàm, các mục tiêu chiến lược phát triển nguồn nhân lực của thành phố để đề xuất các giải pháp phát triển nguồn nhân lực thành phố Phan Rang-Tháp Chàm trong giai đoạn 2016-2020. 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu Luận văn tập trung nghiên cứu các vấn đề liên quan đến nguồn nhân lực và các chính sách phát triển nguồn nhân lực của thành phố Phan Rang-Tháp Chàm. Tác giả chỉ tập trung nghiên cứu thực trạng phát triển nguồn nhân lực của thành phố Phan Rang-Tháp Chàm trong giai đoạn từ năm 2011-2015 và đưa ra các giải pháp phát triển nguồn nhân lực TP. Phan Rang-Tháp Chàm trong giai đoạn 2016-2020. 4. Phương pháp nghiên cứu 4.1. Phương pháp thu thập thông tin 4.1.1. Thu thập thông tin thứ cấp Thông tin thứ cấp được thu thập từ các giáo trình, sách giáo khoa, sách chuyên khảo, các báo cáo tổng hợp từ các cơ quan quản lý có liên quan, kết quả các nghiên cứu trước đây đã được công bố. Các số liệu về nguồn nhân lực của thành phố Phan RangTháp Chàm được thu thập từ Ủy ban thành phố, Sở Nội vụ, Sở Lao động thương binh & xã hội, Cục Thống kê Ninh Thuận và một số website. 4.1.2. Thu thập thông tin sơ cấp Số liệu sơ cấp được thu thập thông qua điều tra khảo sát bằng bản câu hỏi, thực hiện tại các cơ quan hành chính sự nghiệp trực thuộc TP. Phan Rang-Tháp Chàm và các cơ sở đào tạo. Mục đích của khảo sát điều tra nhằm tìm hiểu về thực trạng nguồn nhân lực và phát triển nguồn nhân lực của thành phố trên các mặt: số lượng nhân lực, cơ cấu nhân lực, chất lượng nhân lực, thực trạng công tác đào tạo phát triển nhân lực cho thành phố trong giai đoạn 2011-2015. Từ đó để có căn cứ dự báo cung – cầu nguồn nhân lực cho thành phố và đề xuất các giải pháp nhằm phát triển nguồn nhân lực có đủ kiến thức và kỹ năng phục vụ cho nhu cầu phát triển thành phố trong giai đoạn 2016-2020. 3 4.2. Phương pháp phân tích và xử lý số liệu Số liệu điều tra được mã hoá và xử lý bằng phầm mềm Excel. Phương pháp thống kê mô tả, thống kê phân tích, phân tích so sánh và tổng hợp được sử dụng để phân tích số liệu. Phương pháp chuyên gia được sử dụng trong đánh giá thẩm định các số liệu và kết quả thu thập được cũng như trong việc đề xuất các giải pháp. 4.3. Phương pháp dự báo cung - cầu nhân lực Phương pháp ngoại suy xu thế kết hợp với phương pháp chuyên gia sẽ được sử dụng để dự báo cung và cầu nhân lực. Phương pháp thống kê kinh nghiệm kết hợp với phương pháp xác định nhu cầu dựa vào các chỉ số tăng dân số, hệ số việc làm, hệ số co dãn việc làm (thể hiện tốc độ tăng trưởng của lao động so với tốc độ tăng trưởng của GDP) được sử dụng để dự báo nhân lực khối sản xuất kinh doanh. 5. Ý nghĩa của nghiên cứu - Về mặt lý luận: Luận văn sẽ góp phần hệ thống hóa cơ sở lý luận và cung cấp kinh nghiệm thực tiễn về việc phát triển nguồn nhân lực của một địa phương. - Về mặt thực tiễn: Kết quả nghiên cứu là cơ sở khoa học và khách quan giúp các cấp quản lý của thành phố Phan Rang-Tháp Chàm nhận thức được những tồn tại và nguyên nhân của những tồn tại trong hoạt động phát triển nguồn nhân lực của thành phố. Luận văn cũng sẽ là nguồn tư liệu quan trọng giúp các tổ chức (đơn vị hành chính, đơn vị kinh doanh) xây dựng chiến lược phát triển nguồn nhân lực của mình, phục vụ nhiệm vụ phát triển kinh tế - xã hội và đảm bảo an ninh - quốc phòng trên địa bàn của thành phố trong thời gian tới. 6. Tổng quan tình hình nghiên cứu liên quan đến đề tài Cho đến nay, đã có rất nhiều công trình trong nước và quốc tế nghiên cứu về vấn đề phát triển nguồn nhân lực. Có thể nêu ra một số công trình trong nước có liên quan đến đề tài như : - Bài báo “Phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao cho hội nhập kinh tế - vấn đề cấp bách sau khủng hoảng” của Hoàng Văn Châu, đăng trên Tạp chí kinh tế đối ngoại số 38/2009, nội dung chủ yếu đề cập đến những bất cập của thị trường lao động của nước ta. Tác giả nhận định thị trường lao động Việt Nam sẽ tiếp tục thiếu hụt và khan hiếm nguồn 4 nhân lực cao cấp quản lý trở lên. Sau khi cuộc khủng hoảng tài chính qua đi, khi các doanh nghiệp tiến hành tái cấu trúc và nhu cầu nhân lực có chất lượng cao tăng lên thì chắc chắn sự mất cân đối cung - cầu trên thị trường lao động sẽ diễn ra ngày càng trầm trọng hơn nếu như Việt Nam không có những biện pháp hữu hiệu giải quyết vấn đề này. Nguyên nhân của việc này là do các doanh nghiệp thiếu thông tin về thị trường lao động và chưa tiếp cận một cách hiệu quả được với các dịch vụ đào tạo; nhiều doanh nghiệp chưa tích cực tham gia vào các chương trình đào tạo; các sinh viên đã không được định hướng tốt trong việc chọn trường, chọn ngành nghề theo học. Từ đó tác giả đã đề xuất 10 giải pháp phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao trong thời gian tới, tập trung chủ yếu vào việc nâng cao chất lượng đào tạo. - Báo cáo Chương trình trọng điểm của thành phố Khánh Hòa: “Chương trình phát triển nguồn nhân lực thành phố Khánh Hòa giai đoạn 2012-2015 và định hướng đến năm 2020” (2012) của Đỗ Thị Thanh Vinh và các cộng sự. Chương trình trên cơ sở đánh giá thực trạng nguồn nhân lực của các khối cơ quan hành chính sự nghiệp, khối kinh doanh ở tất cả các ngành, các cấp, các địa bàn trong thành phố; tìm ra những mặt còn hạn chế cùng các nguyên nhân cơ bản của chúng để xây dựng các mục tiêu phát triển nhân lực giai đoạn 2012-2015, tầm nhìn đến 2020 cùng các giải pháp thực hiện. Các chương trình ưu tiên cũng được đề cập và được phân bổ thời gian thực hiện theo kế hoạch ngân sách của Chương trình. Các phương pháp đánh giá thực trạng, dự báo nhu cầu nhân lực trong chương trình này là những cơ sở khoa học có giá trị tham khảo tốt cho nghiên cứu của tác giả. - Báo cáo khoa học “Chính sách phát triển nhân lực và thu hút nhân tài công nghệ thông tin thành phố Đà Nẵng” (2005) của Phạm Kim Sơn. Nghiên cứu đánh giá thực trạng nguồn nhân lực Công nghệ thông tin và chủ yếu tập trung phân tích thực trạng các chính sách phát triển nguồn nhân lực, thu hút nhân tài công nghệ thông tin của Thành phố Đà Nẵng. Từ thực trạng đó, tác giả đã đề xuất hệ thống giải pháp chính sách phát triển nguồn nhân lực, thu hút nhân tài công nghệ thông tin. - Luận án Tiến sĩ : “Phát triển nguồn nhân lực ngành Du lịch khu vực duyên hải Nam Trung Bộ và Tây Nguyên” (2011) của Trần Sơn Hải. Tác giả nghiên cứu thực trạng phát triển nguồn nhân lực ngành Du lịch các thành phố khu vực DHNTB và Tây Nguyên thông qua phân tích đánh giá về số lượng, chất lượng, cơ cấu ngành nghề, đào tạo của nguồn nhân lực ngành Du lịch và hệ thống đào tạo du lịch trên địa bàn khu 5 vực. Công tác quản lý nhà nước đối với phát triển nguồn nhân lực ngành Du lịch được đánh giá và đặt ra là một trong những vấn đề cần giải quyết trong thời gian tới để khắc phục các bất cập, yếu kém của nguồn nhân lực ngành Du lịch. - Luận văn thạc sĩ “Chiến lược phát triển nguồn nhân lực ngành du lịch Khánh Hòa” (2007) của Lê Xuân An. Nội dung của luận văn là đánh giá thực trạng nguồn nhân lực du lịch Khánh hòa đặc biệt đi sâu vào đánh giá thực trạng quản trị nguồn nhân lực du lịch, đánh giá những khó khăn thuận lợi trong quá trình phát triển nguồn nhân du lịch. Từ đó đề xuất các giải pháp hoàn thiện các chức năng quản trị nguồn nhân lực trong các doanh nghiệp du lịch trên địa bàn thành phố Khánh Hòa. Do những điều kiện khách quan và chủ quan nhất định, thành phố phan Rang – Tháp Chàm cho đến nay vẫn chưa xây dựng được Chiến lược phát triển nguồn nhân lực cho giai đoạn tới. Đề tài của tác giả không có sự trùng lắp về nội dung của các công trình có liên quan ở địa phương. 7. Kết cấu của luận văn Ngoài phần mở đầu, kết luận và phụ lục, kết cấu của luận văn bao gồm 3 chương: Chương 1: Cơ sở lý luận và thực tiễn về phát triển nguồn nhân lực. Chương 2: Thực trạng nguồn nhân lực và các chính sách phát triển nguồn nhân lực của thành phố Phan Rang-Tháp Chàm. Chương 3: Giải pháp phát triển nguồn nhân lực cho thành phố Phan Rang-Tháp Chàm đến năm 2020. 6 CHƯƠNG 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ PHÁT TRIỂN NGUỒN NHÂN LỰC 1.1. Một số khái niệm và sự cần thiết phát triển nguồn nhân lực 1.1.1. Các quan niệm về nguồn nhân lực Theo tổ chức lao động quốc tế (ILO), Nguồn nhân lực của một quốc gia là toàn bộ những người trong độ tuổi có khả năng tham gia lao động. Nguồn nhân lực được hiểu theo hai nghĩa: Theo nghĩa rộng, Nguồn nhân lực là nguồn cung cấp sức lao động cho sản xuất xã hội, cung cấp nguồn lực con người cho sự phát triển.Do đó, Nguồn nhân lực bao gồm toàn bộ dân cư có thể phát triển bình thường. Theo nghĩa hẹp, Nguồn nhân lực là khả năng lao động của xã hội, là nguồn lực cho sự phát triển kinh tế xã hội, bao gồm các nhóm dân cư trong độ tuổi lao động, có khả năng tham gia vào lao động, sản xuất xã hội, tức là toàn bộ các cá nhân cụ thể tham gia vào quá trình lao động, là tổng thể các yếu tố về thể lực, trí lực của họ được huy động vào quá trình lao động. Nguồn nhân lực còn là trình độ lành nghề, kiến thức năng lực, toàn bộ cuộc sống của con người hiện có, thực tế hoặc tiềm năng để phát triển kinh tế xã hội trong một cộng đồng. Ngân hàng thế giới (World bank) cho rằng: Nguồn nhân lực là toàn bộ vốn con người bao gồm thể lực, trí lực, kỹ năng nghề nghiệp… của mỗi cá nhân. Như vậy, ở đây nguồn lực con người được coi như một nguồn vốn bên cạnh các loại vốn vật chất khác: vốn tiền tệ, công nghệ, tài nguyên thiên nhiên. Theo Từ điển thuật ngữ của Pháp, Nguồn nhân lực xã hội bao gồm những người trong độ tuổi lao động, có khả năng lao động và mong muốn có việc làm. Như vậy theo quan điểm này thì những người trong độ tuổi lao động có khả năng lao động nhưng không muốn có việc làm thì không được xếp vào nguồn nhân lực xã hội. Ở Úc, người ta xem Nguồn nhân lực là toàn bộ những người bước vào tuổi lao động, có khả năng lao động. Trong quan niệm này không có giới hạn trên về tuổi của nguồn lao động. Nguồn nhân lực là một khái niệm mang tính tổng hợp các đặc tính số lượng và chất lượng về nguồn nhân lực, được mô tả bởi quy mô và cơ cấu theo đặc điểm giới tính, trình độ chuyên môn nghiệp vụ, ngành nghề hay một đặc tính nào khác. Nguồn 7 nhân lực là tổng thể những tiềm năng của con nguời, gồm cả phẩm chất, trình độ chuyên môn, kiến thức, óc sáng tạo, năng lượng, nhiệt huyết và kinh nghiệm sống của con người nhằm đáp ứng cơ cấu kinh tế- xã hội. Từ năm 1970, thuật ngữ nguồn nhân lực được dùng phổ biến thay cho thuật ngữ nhân sự, sức lao động ở các nước phương Tây và một số nước Châu Á. Ở nước ta, thuật ngữ này bắt đầu được sử dụng rộng rãi từ đầu những năm 1990. Đó là bước phát triển mới cao hơn về tư duy và nhân thức trong nghiên cứu người lao động và trong đào tạo phát triển nguồn nhân lực. Nhiều học giả, cũng như các nhà quản trị cũng thừa nhận rằng những thay đổi trong môi trường kinh doanh hiện đại đã và đang thách thức chưa từng có so với những gì mà trước đây các tổ chức gặp phải. Từ cuối thập niên 90 trở đi, sự biến động của môi trường kinh doanh đã đặt ra yêu cầu nhiều hơn, tập trung mạnh mẽ hơn vào yếu tố con người trong tổ chức. Hầu như các nhà nghiên cứu đều thống nhất cho rằng nguồn nhân lực là nguồn tạo lợi thế cạnh tranh bền vững, là nguồn lực quan trọng nhất trong nền sản xuất xã hội, là lợi thế cạnh tranh của các quốc gia. Nguồn nhân lực với vai trò là nguồn lực con người được nghiên cứu theo nhiều cách tiếp cận khác nhau, có thể tổng hợp theo hai hướng quan điểm sau: Quan điểm thứ nhất, xem nguồn nhân lực như là tác nhân của sự phát triển, là nhân tố của sản xuất tương tự như vốn, tài nguyên, tiến bộ kỹ thuật và công nghệ với mục tiêu làm tăng sản lượng, tăng trưởng kinh tế. Những dấu hiệu đặc trưng của nguồn nhân lực theo khía cạnh này là: - Về số lượng là số người có sức khỏe sẽ bổ sung vào lực lượng lao động. - Về chất lượng là trình độ văn hóa, kỹ năng lao động, được chuẩn bị về phẩm chất đạo đức, nghề nghiệp, tâm thế sẵn sàng tham gia lao động vì lợi ích của cá nhân, gia đình, xã hội; mức độ được chuẩn bị về năng lực tổ chức, quản lý, tư duy kinh tế, tư duy kỹ thuật để có thể hợp tác lao động hiệu quả, thích ứng kịp thời với sự thay đổi yêu cầu lao động xã hội. Theo cách tiếp cận này các tiêu chí chủ yếu để đánh giá sự phát triển chất lượng nguồn nhân lực là: mức tăng năng suất lao động, mức độ tham gia lao động của nguồn nhân lực, kết cấu lao động, kết cấu ngành nghề trong xã hội, mức thu nhập, khả năng thích ứng với thị trường lao động hiện tại. 8