Tài liệu Phát triển mô hình doanh nghiệp xã hội ở Việt Nam

MỤC LỤC DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT LỜI MỞ ĐẦU................................................................................................... CHƯƠNG 1 : TỔNG QUAN VỀ DOANH NGHIỆP XÃ HỘI.................... 1.1. Khái niệm về doanh nghiệp xã hội và doanh nhân xã hội............... 1.2. Bản chất của doanh nghiệp xã hội và doanh nhân xã hội............... 1.3. Các tiêu chí đánh giá về một doanh nghiệp xã hội......................... 1.4. Các nhân tố tác động tới doanh nghiệp xã hội............................... 1.5. Lợi ích mà các doanh nghiệp xã hội mang lại................................ 1.6. Sự phát triển hình thức doanh nghiệp xã hội trên thế giới........... 1.6.1. Doanh nghiệp xã hội tại châu Âu........................................................ 1.6.2 Doanh nghiệp xã hội ở Châu Á........................................................... 1.6.3. Doanh nghiệp xã hội tại châu Mỹ....................................................... CHƯƠNG 2 : THỰC TRẠNG CÁC DOANH NGHIỆP XÃ HỘI Ở VIỆT NAM........................................................................................ 2.1. Tình hình hoạt động của các doanh nghiệp xã hội ở Việt Nam hiện nay.............................................................................................. 2.1.1. Tình hình chung của các doanh nghiệp xã hội ở Việt Nam................ 2.1.2. Một số doanh nghiệp tiêu biểu cho các hoạt động xã hội và môi trường.................................................................................................. 2.2. Đánh giá về thực trạng hoạt động của các doanh nghiệp xã hội ở Việt Nam................................................................................... 2.2.1. Những thuận lợi khi phát triển mô hình doanh nghiệp xã hội ở Việt Nam............................................................................................. 2.2.2. Những khó khăn còn tồn tại khi phát triển mô hình doanh nghiệp xã hội ở Việt Nam............................................................................... 2.3. Sự cần thiết của việc phát triển mô hình doanh nghiệp xã hội ở Việt Nam......................................................................................... CHƯƠNG 3 : MỘT SỐ KIẾN NGHỊ ĐỂ PHÁT TRIỂN MÔ HÌNH DOANH NGHIỆP XÃ HỘI Ở VIỆT NAM.................................... 3.1. Tương lai của loại hình doanh nghiệp xã hội ở Việt Nam............. 3.2. Một số ý kiến đưa ra nhằm phát triển mô hình doanh nghiệp xã hội ở Việt Nam.............................................................................. KẾT LUẬN..................................................................................................... TÀI LIỆU THAM KHẢO............................................................................... DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT Doanh nghiệp xã hội: DNXH Doanh nhân xã hội :DNhXH Người khuyết tật: NKT Khuyết tật trí tuệ: KTTT DANH MỤC BẢNG BIỂU, HÌNH VẼ BẢNG BIỂU Bảng 1: Đặc tính đôi của doanh nghiệp xã hội........................................... Bảng 2: Các tiêu chí đánh giá một doanh nghiệp xã hội............................ HÌNH VẼ Hình 1: Doanh nghiệp xã hội- Cầu nối giữa khối phi lợi nhuận và khối kinh tế xã hội......................................................................... Hình 2: Doanh nghiệp xã hội..................................................................... Hình 3: Các hình thức tồn tại của Doanh nghiệp xã hội............................ Hình 4: Các hình thức tồn tại của Doanh nghiệp xã hội( Theo nghĩa rộng)....... Hình 5: Ví dụ Doanh nghiệp xã hội ở Việt Nam........................................ 1 LỜI MỞ ĐẦU Cùng với mức tăng trưởng kinh tế khá ấn tượng trong những năm gần đây, sự gia tăng các vấn đề xã hội và môi trường tại Việt Nam cũng trở thành mối lo ngại lớn: khoảng 15 triệu người sống dưới mức nghèo đói, hơn 180 nghìn người nhiễm HIV, 5 triệu người khuyết tật, 3 triệu trẻ em có hoàn cảnh đặc biệt khó khăn… Bên cạnh đó là sự khiếm khuyết trong hoạt động thị trường, sự hạn chế trong việc cung cấp các dịch vụ công của nhà nước và sự hạn chế về nguồn lực tài chính bền vững cũng như nhân sự điều hành chuyên nghiệp của các tổ chức xã hội truyền thống. Trong bối cảnh ấy, Doanh nghiệp xã hội là một lời giải phù hợp cho bài toán khó về giải quyết những vấn đề xã hội, môi trường hướng tới sự phát triển ổn định và bền vững. Có thể nói Doanh nghiệp xã hội chứa đựng sự linh hoạt, sáng tạo và phù hợp với cộng đồng, mang đến sự đa dạng nguồn vốn, khả năng độc lập về doanh thu, đáp ứng nhu cầu của xã hội về kinh doanh có đạo đức và quan trọng hơn là cung cấp những dịch vụ, hoạt động cần thiết cho xã hội nhưng ít người dám làm. Không những đảm bảo cân bằng giữa mục tiêu kinh tế và mục tiêu xã hội nó còn giúp giải quyết nhiều vấn đề xã hội, môi trường, góp phần hướng tới sự phát triển ổn định và bền vững. Tuy nhiên ở nước ta hiện nay loại hình doanh nghiệp này chưa được nhiều người biết tới và ít nhận được sự đầu tư, phát triển từ nhà nước và các tổ chức khác. Nhận thức được điều đó,và đồng thời có sự giúp đỡ của giáo viên hướng dẫn- Th.s Phạm Hương Thảo tôi quyết định làm đề tài nghiên cứu : “ Phát triển mô hình doanh nghiệp xã hội ở Việt Nam” . Bài viết gồm 3 chương: Chương 1: Tổng quan về doanh nghiệp xã hội Chương 2:Thực trạng các doanh nghiệp xã hội ở Việt Nam Chương 3: Một số kiến nghị để phát triển mô hình doanh nghiệp xã hội ở Việt Nam Nhằm phần nào giới thiệu cho mọi người về loại hình doanh nghiệp khá thú vị này và một số kiến nghị về giải pháp phát triển nó hiện nay ở Việt Nam. Bài viết không tránh khỏi sai sót, rất mong nhận được sự góp ý của thầy cô 2 và các bạn để đề tài này có thể hoàn thiện hơn. Tôi xin chân thành cảm ơn ! CHƯƠNG 1 : TỔNG QUAN VỀ DOANH NGHIỆP XÃ HỘI 1.1. Khái niệm về doanh nghiệp xã hội và doanh nhân xã hội Trong khoảng 15 – 20 năm gần đây, xuất phát từ các tranh luận xoay quanh điểm mạnh và điểm yếu của các tổ chức phi chính phủ và các tổ chức dân sự xã hội, khái niệm mới về DOANH NGHIỆP XÃ HỘI – đã được thảo luận sôi nổi trên các diễn đàn quốc tế và được công nhận là cách tiếp cận mới với các giải pháp sáng tạo và bền vững trong việc mang lại sự thay đổi căn bản các vấn đề xã hội (Lafuente C.,2005). Thông thường kinh tế của mỗi quốc gia được khái quát gồm ba khu vực (Billis, 1993; Pearce 2003). Thứ nhất là khu vực kinh tế nhà nước được gọi là khu vực công, bao gồm các tổ chức, cơ quan của nhà nước, hoạt động phục vụ cho hoạt động quản lý điều hành nhà nước. Thứ hai là khu vực kinh tế tư nhân, tồn tại song song và cạnh tranh với nhà nước. Nó bao gồm các hoạt động kinh doanh giúp người dân tự kiếm tiền và nuôi sống bản thân và gia đình. Khu vực thứ ba – khối phi lợi nhuận là các tổ chức kinh tế thuộc sở hữu tập thể hoạt động, điều hành trên tinh thần tự nguyện nhằm đạt được mục tiêu chung của cộng đồng hoặc xã hội. Doanh nghiệp xã hội không phải là một thực thể, mà chỉ một cách tiếp cận mới. Nó có thể tồn tại dưới nhiều hình thức khác nhau phụ thuộc vào hệ thống pháp luật hiện hành, môi trường kinh tế chính trị và hệ thống phúc lợi tại từng địa phương, cũng như truyền thống và văn hóa của khối phi lợi nhuận…Khái niệm doanh nghiệp xã hội không để thay thế khái niệm về khối phi lợi nhuận hay khối kinh tế xã hội. Nó là cầu nối giữa 2 khối này: Tập trung vào phát huy động lực doanh nhân (entrepreneurial dynamics) của các sáng kiến xã hội 3 Đưa mục tiêu xã hội và môi trường vào hệ giá trị cốt lõi và vào sứ mệnh của doanh nghiệp Doanh nghiệp xã hội có thể xuất phát từ khu vực này Tổ chức từ thiện, tình nguyện Dịch vụ công Doanh nghiệp xã hội mới Kinh doanh có trách nhiệm về xã hội Kinh doanh thông thường Khu vực kinh tế thứ 3 Hình 1: Doanh nghiệp xã hội- Cầu nối giữa khối phi lợi nhuận và khối kinh tế xã hội Cũng giống như các doanh nghiệp – thuộc khu vực thứ hai, họ xây dựng các tổ chức, doanh nghiệp để sản xuất các sản phẩm hay dịch vụ vì lợi nhuận, các doanh nghiệp xã hội cũng được tạo lập để hiện thực hóa các ý tưởng, tạo ra những sản phẩm hay dịch vụ nhằm giải quyết các vấn đề xã hội hay môi trường. Hiện tại không có định nghĩa thống nhất về doanh nghiệp xã hội mà khái niệm này tùy thuộc vào điều kiện ở từng địa phương và tùy vào từng góc độ nhìn nhận về doanh nghiệp xã hội. Tuy vậy, vẫn có một số cách hiểu phổ biến nhất hiện nay về doanh nghiệp xã hội bao gồm: “Doanh nghiệp xã hội là doanh nghiệp lấy lợi ích xã hội làm mục đích chính. Giá trị thặng dư tạo ra được chủ yếu để tái đầu tư và thực hiện các mục tiêu xã hội hoặc môi trường, thay vì để tối đa hóa lợi nhuận của các cổ đông và chủ sở hữu của doanh nghiệp” (Bộ Kinh doanh, Doanh nghiệp và Cải cách Thể chế Anh) Hay: “Doanh nghiệp xã hội là những tổ chức thành lập theo nhiều mô hình khác nhau ở nhiều quốc gia khác nhau, được dẫn dắt bởi tinh thần doanh nhân và theo đuổi cả mục tiêu xã hội lẫn kinh tế” 4 (Tổ chức Hợp tác và Phát triển Kinh tế – OECD) “Doanh nghiệp xã hội là một tổ chức hoặc doanh nghiệp thực hiện sứ mệnh về xã hội và môi trường của mình thông qua việc sử dụng các phương thức hoạt động của doanh nghiệp” (A “social enterprise” as “an organization or venture” that advances its primary social or environmental mission using business methods.) (Liên minh Doanh nghiệp Xã hội ở Mỹ - The Social Enterprise Alliance (SEA) “Doanh nghiệp xã hội là những tổ chức được thành lập nhằm giải quyết các vấn đề xã hội thông qua các mô hình kinh doanh đảm bảo sự bền vững về mặt tài chính của họ. Các doanh nghiệp xã hội tìm cách tạo ra không chỉ các lợi nhuận về tài chính mà cả về mặt xã hội cho đối tượng phục vụ của họ.” Liên minh Doanh nghiệp Xã hội ở Malaysia -The Malaysian Social Enterprise Alliance (SEA) Theo quan điểm của Trung tâm Hỗ trợ Sáng kiến Phục vụ Cộng đồng (CSIP), định nghĩa dưới đây có thể coi là hoàn chỉnh và bao quát nhất và phù hợp nhất : Doanh nghiệp xã hội là một khái niệm dùng để chỉ hoạt động của các doanh nhân xã hội dưới nhiều hình thức khác nhau tùy thuộc vào mục đích và điều kiện hoạt động cụ thể. Doanh nghiệp xã hội lấy lợi ích xã hội làm mục tiêu chủ đạo, được dẫn dắt bởi tinh thần doanh nhân nhằm đạt được cả mục tiêu xã hội/môi trường và mục tiêu kinh tế. Những phân tích và ví dụ dưới đây sẽ giúp làm rõ hơn về khái niệm doanh nghiệp xã hội: Doanh nghiệp xã hội là các hoạt động kinh doanh để giải quyết các vấn đề xã hội. Lợi nhuận chủ yếu để phục vụ cộng đồng, không tối đa hóa cho chủ đầu tư. VD: Opendream (Thái Lan), Grameen Bank (Bangladesh), LifeArt (Vietnam) 5 DNgXH (1) Hình 2: Doanh nghiệp xã hội Doanh nghiệp xã hội chỉ các hoạt động mà doanh nhân xã hội thực hiện để đạt mục tiêu xã hội và/hay môi trường nhất định. Do đó, doanh nghiệp xã hội có thể tồn tại dưới nhiều hình thức như tổ chức xã hội phi lợi nhuận, doanh nghiệp hay tổ chức hỗn hợp. T/c PLN (2) Hỗn hợp (3) DNgXH (1) Hình 3: Các hình thức tồn tại của Doanh nghiệp xã hội Theo nghĩa rộng hơn, doanh nghiệp xã hội bao gồm cả các tổ chức phi lợi nhuận đã phát huy yếu tố doanh nhân và có định hướng thị trường, và doanh nghiệp có định hướng xã hội rõ ràng. T/c PLN có định hướng thị trường (4) T/c PLN (2) DN Hỗn hợp (3) DNgXH (1) DN có định hướng xã hội (5) Hình 4: Các hình thức tồn tại của Doanh nghiệp xã hội( Theo nghĩa rộng) Ví dụ Doanh nghiệp xã hội ở Việt Nam: CECEM Tủ sách dòng họ KOTO LifeArt, ToHe, Mai handicraft, Thiên Tâm Hình 5: Ví dụ Doanh nghiệp xã hội ở Việt Nam 6 Và định nghĩa về doanh nhân xã hội cũng vậy : Doanh nhân xã hội là người làm kinh doanh, nhưng vì lợi ích công cộng hoặc xã hội thay vì chỉ chú trọng vào mục đích kinh tế. Doanh nhân xã hội có thể làm thể làm việc trong doanh nghiệp, cơ quan thuộc chính phủ hoặc công cộng, tổ chức phi chính phủ bán độc lập hoặc làm việc tình nguyện cho cộng đồng. (Theo trường đào tạo Doanh nghiệp xã hội, Vương quốc Anh) Hay một định nghĩa khác: Doanh nhân xã hội là những người sử dụng các kỹ năng, phẩm chất như một doanh nhân để tìm kiếm các giải pháp có định hướng thị trường nhằm giải quyết tận gốc rễ các vấn đề xã hội và môi trường cấp bách như quyền trẻ em, HIV/ AIDS, biến đổi khí hậu, quyền của người khuyết tật.vv.vv.. (Theo Skoll centre Social entrepreneurship, 2010) Còn với Việt Nam doanh nghiệp xã hội cũng như doanh nhân xã hội là một khái niệm khá mới mẻ. Nhưng thực tế nó đã xuất hiện từ khá lâu rồi. Đó là người sử dụng những phẩm chất kỹ năng như các doanh nhân để trực tiếp xây dưng các tổ chức/doanh nghiệp xã hội nhằm giải quyết một vấn đề xã hội hay môi trường cụ thể. Khác với doanh nhân kinh tế, doanh nhân xã hội đánh giá thành công của mình không phải thông qua lợi nhuận mà bằng những tiến bộ xã hội mà họ đóng góp cho cộng đồng. Doanh nhân xã hội có thể là doanh nhân, nhân viên xã hội, nhà hoạt động từ thiện..điều đó tùy thuộc mô hình hoạt động của họ. Tuy nhiên, doanh nhân xã hội khác với những người hoạt động xã hội, từ thiện kiểu truyền thống ở chỗ họ sở hữu những phẩm chất, kỹ năng như một doanh nhân thực thụ. Họ nhạy bén trong việc phát hiện, sử dụng các nguồn lực tiềm năng, đam mê, khát vọng tạo ra sự thay đổi, trực tiếp tạo lập, điều hành các tổ chức/ doanh nghiệp, dám chấp nhận thách thức. Đặc biệt doanh nhân xã hội là người có đầu óc sáng tạo khi luôn đưa ra cách thức mới, sản phẩm mới để giải quyết vấn đề, Họ không ngừng mở rộng hoạt động để mang lại những thay đổi cho cộng đồng. 7 1.2. Bản chất của doanh nghiệp xã hội và doanh nhân xã hội Doanh nghiệp xã hội (có lợi nhuận và không có lợi nhuận) giống với các doanh nghiệp khác vì đều tổ chức và quản lý dưới hình thức doanh nghiệp. Tuy nhiên, khác với doanh nghiệp thông thường, doanh nghiệp xã hội được thành lập để giải quyết các vấn đề tồn tại của xã hội (như đói nghèo, nước sạch, ô nhiễm môi trường, bảo vệ trẻ em và các nhóm yếu thế, v.v). Doanh nghiệp xã hội đo thành công của mình thông qua những thay đổi/tác động xã hội mà nó mang lại. Mục tiêu lợi nhuận không phải là mục tiêu hàng đầu và cơ bản của doanh nghiệp xã hội.. Nói cách khác, doanh nghiệp xã hội hoạt động vì mục tiêu trên cả lợi nhuận. Những doanh nghiệp đóng góp một phần lợi nhuận của mình vào hoạt động xã hội và từ thiện, cũng như những doanh nghiệp đạt được cả 3 mục tiêu : lợi nhuận, xã hội và môi trường rất cần được tuyên truyền và phát triển. Tuy nhiên, nếu các doanh nghiệp này không đặt mục tiêu giải quyết vấn đề xã hội hay môi trường là mục tiêu chủ đạo và xuyên suốt của doanh nghiệp thì doanh nghiệp này không được gọi là doanh nghiệp xã hội. Rất nhiều doanh nghiệp tự xem mình là thực hiện mục tiêu xã hội nhưng sự cam kết này dựa trên điều kiện rằng các mục tiêu xã hội đó phải là công cụ (hoặc một phần công cụ) để tối đa hóa giá trị về mặt tài chính (hay lợi nhuận lâu dài) của doanh nghiệp (và các chủ đầu tư). Đó không phải là doanh nghiệp xã hội. Doanh nghiệp xã hội KHÔNG đem lại bất kỳ lợi ích nào cho chủ đầu tư của nó ngoại trừ sự tin tưởng rằng hoạt động của doanh nghiệp xã hội sẽ giúp sớm hiện thực hóa các mục đích phúc thiện cho một (hoặc một số) nhóm cộng đồng mà doanh nghiệp xã hội đó hướng tới. Nhiều doanh nhân trong khi tiến hành các hoạt động kinh doanh vì mục đích lợi nhuận vẫn tiến hành các hoạt động từ thiện thông qua công ty của họ và chấp nhận một khoản lỗ cho việc này (hoàn toàn không được bất kỳ lợi ích nào, ví dụ: tặng quà cho trẻ em mồ côi mà không dựa vào đó để PR hay lăng xê doanh nghiệp của họ). Tuy nhiên những doanh nghiệp như thế vẫn không được coi là doanh nghiệp xã hội trừ khi các mục tiêu xã hội được xem là mục 8 đích hoạt động duy nhất của doanh nghiệp đó. Sự khác biệt này có thể diễn tả bằng hai cụm từ "Làm từ thiện BẰNG CÁCH làm kinh doanh" (cho Doanh nghiệp xã hội) và "Làm từ thiện TRONG KHI làm kinh doanh" (cho doanh nghiệp có hoạt động từ thiện nhưng không là doanh nghiệp xã hội). Doanh nghiệp xã hội mang đặc tính đôi, đó là đặc tính của doanh nghiệp và đặc tính xã hội. Điều đó được thể hiện cụ thể dưới bảng sau: Bảng 1: Đặc tính đôi của doanh nghiệp xã hội Đặc tính doanh nghiệp Có hoạt động sản xuất hàng hóa hoặc dịch vụ liên tục theo định hướng thị trường Mức độ tự chủ, sáng tạo cáo Chấp nhận mức độ rủi ro kinh tế Hạn chế số lượng lao động trả lương hành chính Đánh giá về hiệu quả tác động rõ ràng Đặc tính xã hội Được khởi tạo bởi nhóm công dân Quyền ra quyết định không phụ thuộc vào sở hữu tài chính. Hướng tới mục tiêu xã hội. Tối ưu nhưng không tối đa hóa lợi nhuận Có sự tham gia của đối tượng có ảnh hưởng trực tiếp từ hoạt động của doanh nghiệp. Hạn chế việc phân phối lợi nhuận cho người sở hữu tài chính. Lợi nhuận dùng để tái đầu tư cho các mục tiêu xã hội Mục tiêu mang lại lợi ích cho cộng đồng được thể hiện rõ và nhất quán Có câu hỏi đặt ra là liệu những người hoạt động từ thiện, các nhà hoạt động xã hội có phải là doanh nhân xã hội không? Thực tế, một số người trong đó là là doanh nhân xã hội. Tuy nhiên, việc hoạt động trong lĩnh vực từ thiện hay là những nhà hoạt động xã hội không tự làm cho những người này trở thành doanh nhân xã hội. Cũng như trong kinh doanh, không phải ai cũng là doanh nhân. Điều này không có nghĩa là họ ít quan trọng hơn hay đóng góp ít hơn so với doanh nhân xã hội. Chúng ta có thể có một số đặc điểm để phân biệt doanh nhân xã hội với 9 những nhà hoạt động từ thiện hay xã hội khác : Tính sáng tạo: doanh nhân xã hội thường đi đầu trong việc phát hiện ra những sản phẩm mới, cách thức mới để giải quyết được nguyên nhân gốc rễ của vấn đề xã hội hay môi trường tại cộng đồng cụ thể thay vì việc đơn thuần cung cấp các dịch vụ xã hội có sẵn cho một cộng đồng hạn chế. Kết quả tác động: Doanh nhân xã hội thường không dừng lại ở mô hình nhỏ ban đầu mà đi tới cùng để phát triển mô hình, tạo ra thị trường rộng lớn cho các ý tưởng của mình. Hành động trực tiếp: Doanh nhân xã hội cũng là người trực tiếp tổ chức và hành động để giải quyết vấn đề xã hội. Họ không bao giờ lùi bước, dám chấp nhận thách thức và mạo hiểm để đạt mục tiêu đề ra. 1.3. Các tiêu chí đánh giá về một doanh nghiệp xã hội Để đánh giá một doanh nghiệp xã hội thường thông qua các hạng mục như mục tiêu của tổ chức, các sản phẩm, dịch vụ mà tổ chức đó cung cấp, phương thức quản trị và các nguồn lực tài chính giúp tổ chức hoạt động. Các tiêu chí này có thể do doanh nghiệp tự đánh giá hoặc sự đánh giá của các tổ chức có khả năng, cơ sở và thẩm quyền. Được thể hiện cụ thể dưới bảng sau: Bảng 2: Các tiêu chí đánh giá một doanh nghiệp xã hội Hạng mục Mục tiêu của tổ chức Sản phẩm, dịch vụ Quản trị Nguồn lực tài chính Diễn giải Có thể kết hợp mục tiêu xã hội và mục tiêu kinh tế. Mục tiêu xã hội là tối cao. (i) Hướng tới giải quyết các vấn đề xã hội, môi trường cụ thể mà chưa được đáp ứng hoặc chưa được đáp ứng hiệu quả. (ii) Cung cấp các dịch vụ công. (iii) Phát triển kinh tế địa phương và tạo việc làm cho nhóm lề hóa. Theo cơ chế thành viên hay cơ chế đại diện cho các bên liên quan khác nhau. Đa dạng hóa nguồn lực ( từ hoạt động dịch vụ thị trường, từ nguồn tài trợ, từ nguồn trao đổi). + Mục tiêu tổ chức : Doanh nghiệp xã hội hoạt động tạo ra lợi nhuận và sử dụng chính khoản lợi nhuận thu được đó để tái đầu tư và thực hiện các mục 10 tiêu xã hội hoặc môi trường, trong đó mục tiêu xã hội được đặt lên hàng đầu. Một doanh nghiệp xã hội hoạt động có hiệu quả là một doanh nghiệp thực hiện đúng các mục tiêu mà đã đưa ra, giải quyết được các vấn đề xã hội, môi trường, mang lại lợi ích cho cộng đồng. + Sản phẩm, dịch vụ: - Hướng tới giải quyết các vấn đề xã hội, môi trường cụ thể mà chưa được đáp ứng hoặc chưa được đáp ứng hiệu quả. Đó là những vấn đề chưa được nhà nước quan tâm tới hoặc giải quyết nhưng chưa triệt để. - Cung cấp các dịch vụ công : Là các hoạt động phục vụ các lợi ích chung thiết yếu, các quyền và nghĩa vụ cơ bản của tổ chức và công dân nhằm thực hiện mục tiêu hiệu quả và công bằng. - Phát triển kinh tế địa phương là tạo việc làm cho nhóm lề hóa: Các doanh nghiệp xã hội hoạt động nhằm tạo ra điều kiện tốt hơn cho quá trình tăng trưởng kinh tế và tạo công ăn việc làm cho người dân nhằm nâng cao chất lượng cuộc sống cho cộng đồng. Trong số đó, một số doanh nghiệp xã hội đã hướng vào nguồn lao động khá đặc biệt, đó là nhóm người bị lề hóa, tạo điều kiện cho họ có công ăn việc làm và tái hòa nhập với cộng đồng. + Quản trị: Được xác định bởi sự lãnh đạo hiệu quả của các doanh nhân xã hội giúp thực hiện tốt các mục tiêu mà doanh nghiệp đã đưa ra. + Nguồn lực tài chính : Doanh nghiệp có khả năng huy động, đa dạng hóa các nguồn lực tài chính như từ các hoạt động dịch vụ thị trường, từ nguồn tài trợ hay từ nguồn trao đổi.. Tuy nhiên ở Việt Nam thì việc đánh giá doanh nghiệp xã hội vẫn chưa được cụ thể và rõ nét vì đây là loại hình khá mới mẻ, chưa được quan tâm nhiều và chưa có những tiêu chí đánh giá một cách cụ thể. 1.4. Các nhân tố tác động tới doanh nghiệp xã hội Chung tay vì cộng đồng, giải quyết các vấn đề xã hội, môi trường, lợi nhuận thu được không dành chủ yếu cho chủ sở hữu mà phần lớn lợi nhuận thu được dành cho các hoạt động xã hội, tái hoạt động phục vụ lợi ích của cộng đồng, đó là mục tiêu hoạt động chính của doanh nghiệp xã hội, tuy 11 nhiên, trong nền kinh tế thị trường cùng với các loại hình doanh nghiệp khác, doanh nghiệp xã hội cũng chịu nhiều tác động của nhiều yếu tố. Bao gồm các yếu tố bên ngoài là môi trường vĩ mô : môi trường, điều kiện tự nhiên, nền kinh tế, văn hóa xã hội, chính trị, pháp luật...Và môi trường vi mô : Nhà cung cấp, khách hàng, đối thủ cạnh tranh, đối thủ tiềm ẩn, sản phẩm thay thế và thị trường lao động. Doanh nghiệp xã hội là một loại hình khá đặc biệt so với các loại hình doanh nghiệp khác, nó có 1 thị trường đặc biết, rất ít đối thủ cạnh tranh (cạnh tranh về mặt xã hội), đối thủ tiềm ẩn ít gây ảnh hưởng. Các yếu tố bên trong như nguồn lực về con người, tài chính, kỹ thuật, công nghệ và văn hóa doanh nghiệp…quyết định rất nhiều thành công của hoạt động doanh nghiệp. Đặc biệt là sự ảnh hưởng của doanh nhân xã hội, những người quyết định cách thức hoạt động, thành công của doanh nghiệp ở hiện tại và trong tương lai. 1.5. Lợi ích mà các doanh nghiệp xã hội mang lại Doanh nghiệp xã hội đóng vai trò là động lực quan trọng cho việc đưa ra các giải pháp sáng tạo , hiệu quả và bền vững cho xã hội. + Lợi ích cho xã hội : Như chúng ta biết, các tổ chức tình nguyện thì phải tìm kiếm các nguồn tài trợ mới nhằm vượt qua thời kỳ suy thoái và duy trì các chương trình của mình để có thể cung cấp dịch vụ và mang lại cơ hội cho nhưng người có hoàn cảnh khó khăn, còn các doanh nghiệp xã hội sử dụng phương pháp tiếp cận kinh doanh và thường nỗ lực để đảm bảo cả ba nội dung chủ chốt : tài chính, đáp ứng tiêu chuẩn của một khu vực tư nhân và xã hội. Doanh nghiệp xã hội khuyến khích sự thay đổi tích cực và tái hòa nhập xã hội. Doanh nghiệp xã hội hỗ trợ các tổ chức dân sự xã hội, nâng cao khả năng kinh tế cho những người có hoàn cảnh khó khăn và phát triển kinh tế. Doanh nghiệp xã hội cho phép các cộng đồng tự chịu trách nhiệm về mình. Các doanh nghiệp xã hội có thể cải thiện kinh tế cho cộng đồng, tạo việc làm và giải quyết các vấn đề xã hội. Các doanh nghiệp xã hội tiến hành phản 12 biện và hỗ trợ chính phủ cái thiện cách thức thiết kế và cung cấp dịch vụ công + Lợi ích cho môi trường : Khắc phục vấn nạn ô nhiễm môi trường, xử lỹ chất thải, biến chúng thành các sản phẩm tái sử dụng có ích, các doanh nghiệp xã hội đã góp phần giải quyết một số vấn đề chưa được nhà nước đầu tư. Từ những chất thải gây ô nhiễm môi trường, các doanh nghiệp xã hội đã sản xuất ra các sản phẩm phục vụ cho nhân dân, tạo doanh thu, việc làm. Hầu hết các doanh nghiệp xã hội đều quan tâm đặc biệt tới môi trường, và không vì lợi ích trước mắt mà bỏ qua ảnh hưởng tiêu cực tới môi trường, tới con người. Như vậy, các doanh nghiệp xã hội có vai trò rất quan trọng đối với việc kinh doanh trong tương lai. Bằng cách mang lại kinh tế cho những người khó khăn, hoặc bằng cách cải thiện môi trường hoặc xã hội, các doanh nghiệp xã hội đang nâng cao sự thịnh vượng và công bằng xã hội cùng một lúc( theo (Gordon Brown)The United Kingdom’s international organisation for cultural relations and educational opportunities). Doanh nghiệp xã hội và doanh nhân xã hội có tầm quan trọng rất lớn cho một xã hội đang phát triển như bây giờ vì nó phát triển theo xu hướng ổn định và bền vững. Họ sẽ áp dụng những mô hình kinh doanh bền vững nhưng xuất phát điểm là để phục vụ và giải quyết những vấn đề xã hội, và những vấn đề này hiện tại đang là với khối nhà nước và khối tư nhân chưa được đáp ứng được. 1.6. Sự phát triển hình thức doanh nghiệp xã hội trên thế giới Xuất phát từ nhu cầu thực tế, phong trào Doanh nghiệp xã hội đã phát triển mạnh mẽ trong suốt 20 năm qua đặc biệt ở các nước như Anh, Mỹ, Phần Lan, Canada, Pháp, Ireland, Brazil, India, Thái Lan, Hồng Kong, Singapore, Indonesia…Do sự đa dạng về mô hình hoạt động ở các bối cảnh khác nhau trên thế giới, đến nay vẫn chưa có một định nghĩa chung thống nhất toàn cầu nào về lĩnh vực này. Mặc dù vậy, doanh nghiệp xã hội được thừa nhận là một trào lưu mới đầy triển vọng qua sự hưởng ứng tích cực và hỗ trợ phát triển từ các chính phủ, cộng đồng doanh nghiệp, các nhà đầu tư và cơ quan tài trợ 13 phát triển quốc tế. Một vài ví dụ về bức tranh hoạt động cụ thể ở những khu vực điển hình sẽ minh chứng cho nhận định về sự phát triển và triển vọng của phong trào này. 1.6.1. Doanh nghiệp xã hội tại châu Âu Tại Anh: Anh là nơi doanh nghiệp xã hội ra đời sớm nhất và phát triển mạnh mẽ nhất.Tại đây có hơn 60,000 doanh nghiệp xã hội với tổng doanh thu 27 tỉ bảng Anh 3.3% lực lượng lao động làm việc trong các Doanh nghiệp xã hội 1.9% dân số đang nỗ lực thành lập Doanh nghiệp xã hội Các dự án Khởi động tập trung nhiều ở các cộng đồng dân tộc thiểu số Doanh nghiệp xã hội Anh làm gì? - Cải thiện việc cung cấp dịch vụ công tại các địa phương: như cung cấp dịch vụ vận chuyển, tái chế rác thải, vui chơi giải trí, chăm sóc trẻ em. - Giải quyết các khiếm khuyết của thị trường qua việc đáp ứng nhu cầu ở những thị trường mà cả khu vực công lẫn khu vực tư nhân ko đáp ứng. - Tăng cường quyền năng của cộng đồng qua việc chuyển tài sản công thành những tài sản do cộng đồng sở hữu. - Tăng cường quyền năng của qua hoạt động xây dựng lớp người tiêu dùng thông thái có trách nhiệm. - Hỗ trợ khu vực tình nguyện tăng cường tính bền vững qua nỗ lực tạo ra một phương hướng mới để tăng cường tính độc lập thông qua hoạt động doanh nghiệp. Doanh nghiệp xã hội Anh hoạt động dưới những hình thức nào? 14 Các mô hình hợp tác truyền thống ở Tây Ban Nha, Italia và Phần Lan: Các hợp tác xã công nghiệp và nông nghiệp. Tại Italia : Có hơn 15,000 doanh nghiệp xã hội hoạt động, tạo việc làm cho rất nhiều công nhân. Doanh nghiệp xã hội tại Pháp: giúp những người thất nghiệp dài hạn hoặc bị cô lập về mặt xã hội trở lại làm việc. 1.6.2 Doanh nghiệp xã hội ở Châu Á Hồng Kông : - Tập trung vào hỗ trợ hòa nhập và đào tạo cho người thất nghiệp. - Nhu cầu xây dựng Doanh nghiệp xã hội từ cấp cơ sở lên. - Trung tâm tạo nguồn Doanh nghiệp xã hội Hồng Kông: hỗ trợ và đào tạo. Thái Lan: - Chính phủ thành lập Văn phòng Phát triển Doanh nghiệp xã hội Thái Lan (có văn phòng, ngân sách riêng). - Chiến lược hỗ trợ: nâng cao nhận thức và năng lực, xây dựng chính sách hỗ trợ phù hợp, kết nối nguồn lực. - Ước tính có 116,298 doanh nghiệp xã hội thuộc 6 nhóm chính: + Doanh nghiệp xã hội dựa vào cộng đồng (HTX, tổ chức tài chính địa phương…) + Doanh nghiệp xã hội do nước ngoài thành lập/ hỗ trợ 15 + Doanh nghiệp xã hội do nhà nước thành lập + Doanh nghiệp xã hội do Doanh nhân xã hội thành lập + Doanh nghiệp xã hội do doanh nghiệp lập + Tổ chức khác Mạng lưới doanh nghiệp xã hội Châu Á được thành lập với mục tiêu là thúc đẩy sự phát triển bền vững của doanh nghiệp xã hội châu Á trong việc đưa ra và nhân rộng các giải pháp cho các thách thức ngày càng gia tăng và phức tạp trong khu vực, cụ thể mạng lưới đang ưu tiên cho 4 nhiệm vụ chính sau: + Xây dựng mạng lưới, chia sẻ kiến thức và quan hệ đối tác + Nâng cao năng lực + Tạo điều kiện tiếp cận thị trường + Thúc đẩy nguồn vốn để nâng cao tác động xã hội 1.6.3.Doanh nghiệp xã hội tại châu Mỹ Tại Mỹ: - Hơn 195.000 tổ chức nộp đơn là tổ chức từ thiện công cộng ( tổ chức phi lợi nhuận liên quan đến nghệ thuật, giáo dục, y tế chăm sóc, dịch vụ con người, và phục vụ cộng đồng, vv) IRS trong năm 2002 (Salamon Sokolowski, 2005). - Hơn 100 triệu người Mỹ là thành viên của doanh nghiệp xã hội - Công đoàn tín dụng là hợp tác xã phổ biến nhất $ 629 tỷ tài sản (đại diện cho một sự gia tăng gấp 100 lần kể từ khi năm 1960) 16 CHƯƠNG 2 : THỰC TRẠNG CÁC DOANH NGHIỆP XÃ HỘI Ở VIỆT NAM 2.1. Tình hình hoạt động của các doanh nghiệp xã hội ở Việt Nam hiện nay 2.1.1. Tình hình chung của các doanh nghiệp xã hội ở Việt Nam Tại Việt Nam, mặc dù khái niệm về doanh nghiệp xã hội mới được Trung tâm Hỗ trợ Sáng kiến Phục vụ Cộng đồng giới thiệu từ cách đây 03 năm, nhưng thực tế những mô hình hoạt động theo phương pháp tiếp cận này đã được bắt đầu từ những thập kỷ trước. Tuy là mới chỉ là số ít nhưng họ xứng đáng là những người tiên phong đi đầu trong phong trào doanh nghiệp xã hội còn mới mẻ ở Việt Nam. Điển hình phải kể đến KOTO Quốc Tế; Mai Handicraft; Craftlink; Sao Mai…. Họ chính là những mô hình doanh nghiệp linh hoạt, sáng tạo, phù hợp cộng đồng, chủ động,đa dạng và kiểm soát được nguồn thu giúp tăng khả năng đảm bảo tính bền vững, từ đó giúp doanh nghiệp/ tổ chức của mình theo đuổi đến cùng tầm nhìn chiến lược của mình. Họ đã góp phần không nhỏ trong việc giải quyết các vấn đề khó khăn tại những cộng đồng yếu thế. Doanh nghiệp xã hội đã có nhiều dịch vụ và hoạt động được thực hiện rất sáng tạo và bền vững mà các tổ chức kinh tế thương mại khác không muốn tham gia vì do khả năng tiếp cận khó khăn và hiệu quả sinh lời thấp. Doanh nghiệp xã hội là một phương thức hiệu quả để kết hợp mục tiêu xã hội với mục tiêu kinh tế thông qua việc triển khai thực hiện các hoạt động thương mại trực tiếp liên quan đến giải quyết vấn đề xã hội; các lợi nhuận được chuyển một phần lớn trở lại phục vụ cho mục tiêu xã hội của tổ chức; cơ chế giá linh hoạt: giảm giá cho nhóm đối tượng bị thiệt thòi và tăng giá thay mặt nhóm đối tượng này tại các thị trường chung; tạo việc làm, đào tạo và cơ hội phát triển cho nhóm thiệt thòi… Cũng giống như phong trào doanh nghiệp xã hội trên thế giới, ngày càng có nhiều Doanh nghiệp đưa các giá trị và mục tiêu xã hội vào sứ mệnh của