Tài liệu Phát triển kỹ năng tiếp nhận và xử lý thông tin học tập của sinh viên sư phạm trong đào tạo theo học chế tín chỉ

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRỊNH VĂN TÙNG PHÁT TRIỂN KỸ NĂNG TIẾP NHẬN VÀ XỬ LÝ THÔNG TIN HỌC TẬP CỦA SINH VIÊN SƯ PHẠM TRONG ĐÀO TẠO THEO HỌC CHẾ TÍN CHỈ LUẬN ÁN TIẾN SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC THÁI NGUYÊN - 2016 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRỊNH VĂN TÙNG PHÁT TRIỂN KỸ NĂNG TIẾP NHẬN VÀ XỬ LÝ THÔNG TIN HỌC TẬP CỦA SINH VIÊN SƯ PHẠM TRONG ĐÀO TẠO THEO HỌC CHẾ TÍN CHỈ Chuyên ngành: Lí luận và lịch sử giáo dục Mã số: 62.14.01.02 LUẬN ÁN TIẾN SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC Người hướng dẫn khoa học: 1. PGS.TS. Đặng Thành Hưng 2. PGS.TS. Bùi Văn Quân THÁI NGUYÊN - 2016 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn i LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các số liệu và kết quả nghiên cứu trong luận án là trung thực và chưa từng công bố trong bất kì công trình nào khác. Tác giả luận án Trịnh Văn Tùng Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn ii MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN ........................................................................................................ i MỤC LỤC ...................................................................................................................ii DANH MỤC CÁC KÝ HIỆU, CÁC CHỮ VIẾT TẮT ............................................. vi DANH MỤC BẢNG BIỂU ......................................................................................vii DANH MỤC CÁC SƠ ĐỒ, BIỂU ĐỒ ...................................................................... ix MỞ ĐẦU .................................................................................................................... 1 1. Lý do chọn đề tài ..................................................................................................... 1 2. Mục đích nghiên cứu ............................................................................................... 3 3. Khách thể và đối tượng nghiên cứu ........................................................................ 4 4. Giả thuyết khoa học ................................................................................................ 4 5. Nhiệm vụ nghiên cứu .............................................................................................. 4 6. Phạm vi nghiên cứu ................................................................................................. 4 7. Phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu ...................................................... 5 8. Đóng góp mới của luận án ...................................................................................... 7 9. Luận điểm bảo vệ .................................................................................................... 7 10. Cấu trúc của luận án .............................................................................................. 8 Chương 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN CỦA PHÁT TRIỂN KỸ NĂNG TIẾP NHẬN VÀ XỬ LÍ THÔNG TIN HỌC TẬP CỦA SINH VIÊN SƯ PHẠM TRONG ĐÀO TẠO THEO HỌC CHẾ TÍN CHỈ ................................................. 9 1.1. Tổng quan nghiên cứu vấn đề .............................................................................. 9 1.1.1. Nghiên cứu về học chế tín chỉ ........................................................................... 9 1.1.2. Nghiên cứu về KN và KNHT.......................................................................... 11 1.1.3. Nghiên cứu về phát triển KNTN và XLTT học tập ........................................ 17 1.2. Học chế tín chỉ trong giáo dục đại học ............................................................... 19 1.2.1. Khái niệm tín chỉ học tập ................................................................................ 19 1.2.2. Đặc trưng của học chế tín chỉ .......................................................................... 20 1.2.3. Đặc điểm hoạt động học tập của sinh viên trong đào tạo theo học chế tín chỉ .... 21 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn iii 1.3. Kỹ năng tiếp nhận và xử lý thông tin học tập của sinh viên sư phạm trong đào tạo theo học chế tín chỉ .............................................................................. 23 1.3.1. Một số khái niệm cơ bản liên quan ................................................................. 23 1.3.2. Cấu trúc và đặc điểm của kỹ năng tiếp nhận thông tin học tập ...................... 41 1.3.3. Cấu trúc và đặc điểm của kỹ năng xử lí thông tin học tập .............................. 44 1.4. Phát triển kỹ năng tiếp nhận và xử lý thông tin học tập của sinh viên sư phạm trong đào tạo theo học chế tín chỉ ........................................................... 47 1.4.1. Khái niệm phát triển kỹ năng .......................................................................... 47 1.4.2. Nguyên tắc phát triển kỹ năng tiếp nhận và xử lý thông tin học tập .............. 48 1.4.3. Nội dung phát triển kỹ năng tiếp nhận và xử lý thông tin học tập của sinh viên sư phạm trong đào tạo theo học chế tín chỉ ...................................... 49 1.4.4. Con đường phát triển KNTN và XLTTHT của SVSP trong đào tạo theo HCTC...... 51 1.4.5. Các yếu tố ảnh hưởng đến phát triển KNTN và XLTTHT của SVSP trong đào tạo theo HCTC ................................................................................. 57 KẾT LUẬN CHƯƠNG 1.......................................................................................... 62 Chương 2: THỰC TRẠNG PHÁT TRIỂN KỸ NĂNG TIẾP NHẬN VÀ XỬ LÍ THÔNG TIN HỌC TẬP CỦA SINH VIÊN SƯ PHẠM TRONG ĐÀO TẠO THEO HỌC CHẾ TÍN CHỈ ............................................................... 64 2.1. Khái quát về khảo sát thực trạng ........................................................................ 64 2.1.1. Mục đích khảo sát ........................................................................................... 64 2.1.2. Đối tượng khảo sát .......................................................................................... 64 2.1.3. Phương pháp khảo sát ..................................................................................... 65 2.1.4. Phương pháp xử lý số liệu ............................................................................... 66 2.2. Kết quả khảo sát thực trạng ................................................................................ 67 2.2.1. Thực trạng nhận thức của GV và SV về KNTN và XLTTHT của SVSP trong đào tạo theo HCTC ............................................................................... 67 2.2.2. Thực trạng KNTN và XLTTHT của SVSP trong đào tạo theo HCTC ........... 70 2.2.3. Thực trạng phát triển KNTN và XLTTHT của SVSP trong đào tạo theo HCTC......... 80 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn iv 2.2.4. Thực trạng các yếu tố ảnh hưởng đến phát triển KNTN và XLTTHT của SVSP trong đào tạo theo HCTC ..................................................................... 86 KẾT LUẬN CHƯƠNG 2.......................................................................................... 93 Chương 3: BIỆN PHÁP PHÁT TRIỂN KỸ NĂNG TIẾP NHẬN VÀ XỬ LÍ THÔNG TIN HỌC TẬP CỦA SINH VIÊN SƯ PHẠM TRONG ĐÀO TẠO THEO HỌC CHẾ TÍN CHỈ ......................................................................... 95 3.1. Các nguyên tắc đề xuất các biện pháp phát triển kỹ năng tiếp nhận và xử lý thông tin học tập của sinh viên sư phạm trong đào tạo theo học chế tín chỉ .......... 95 3.1.1. Nguyên tắc đảm bảo tính hiệu quả toàn diện .................................................. 95 3.1.2. Nguyên tắc đảm bảo tính thực tiễn và khả thi ................................................. 96 3.1.3. Nguyên tắc đảm bảo tính hệ thống và tính cụ thể ........................................... 97 3.1.4. Nguyên tắc đảm bảo sự tương tác tích cực của GV, SV và môi trường ......... 97 3.2. Biện pháp phát triển kỹ năng tiếp nhận và xử lý thông tin học tập của sinh viên sư phạm trong đào tạo theo học chế tín chỉ .............................................. 98 3.2.1. Biện pháp phát triển KN định hướng, lựa chọn các nguồn thông tin học tập phù hợp với môn học .................................................................................. 98 3.2.2. Biện pháp phát triển KNTN và XLTTHT trong các giờ học trên lớp .......... 100 3.2.3. Biện pháp áp dụng KNTN và XLTTHT trong quá trình làm việc độc lập với sách, giáo trình và các tài liệu dạng in ..................................................... 105 3.2.4. Biện pháp hướng dẫn SV các kỹ thuật khai thác mạng (LAN, Internet) áp dụng KNTN và XLTTHT .......................................................................... 111 3.2.5. Biện pháp tổ chức môi trường và điều kiện học tập khuyến khích SV chủ động rèn luyện KNHT ............................................................................. 117 3.3. Điều kiện để thực hiện các biện pháp .............................................................. 121 3.3.1. Đảm bảo các điều kiện cơ sở vật chất và thiết bị dạy học cần thiết.............. 121 3.3.2. Điều kiện về lí luận dạy học .......................................................................... 122 3.3.3. Điều kiện về mặt Tâm lí học ......................................................................... 123 3.4. Mối quan hệ giữa các biện pháp ...................................................................... 124 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn v KẾT LUẬN CHƯƠNG 3........................................................................................ 126 Chương 4: THỰC NGHIỆM BIỆN PHÁP PHÁT TRIỂN KỸ NĂNG TIẾP NHẬN VÀ XỬ LÍ THÔNG TIN HỌC TẬP CỦA SINH VIÊN SƯ PHẠM TRONG ĐÀO TẠO THEO HỌC CHẾ TÍN CHỈ ................................ 127 4.1. Khái quát chung về thực nghiệm ..................................................................... 127 4.1.1. Mục đích thực nghiệm .................................................................................. 127 4.1.2. Nội dung thực nghiệm ................................................................................... 127 4.1.3. Đối tượng thực nghiệm ................................................................................. 128 4.1.4. Qui trình thực nghiệm ................................................................................... 128 4.1.5. Tiêu chí đánh giá ........................................................................................... 130 4.1.6. Phương pháp xử lý số liệu ............................................................................ 133 4.2. Xử lý, phân tích kết quả thực nghiệm .............................................................. 135 4.2.1. Phân tích kết quả thực nghiệm đợt 1 ............................................................. 135 4.2.2. Phân tích kết quả thực nghiệm đợt 2 ............................................................. 149 KẾT LUẬN CHƯƠNG 4........................................................................................ 163 KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ ....................................................................... 164 DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH ĐÃ CÔNG BỐ LIÊN QUAN ĐẾN LUẬN ÁN ............................................................................................................... 166 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................. 168 PHỤ LỤC ............................................................................................................... 165 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn vi DANH MỤC CÁC KÝ HIỆU, CÁC CHỮ VIẾT TẮT Bộ GD&ĐT Bộ Giáo dục và Đào tạo CĐ Cao đẳng ĐC Đối chứng ĐH Đại học ĐHSP ĐH sư phạm GDH Giáo dục học HCTC Học chế tín chỉ GV Giảng viên KN Kĩ năng KNHT Kĩ năng học tập KNTN và XLTTHT Kỹ năng tiếp nhận và xử lý thông tin học tập NL Năng lực SV Sinh viên SVSP Sinh viên sư phạm TC Tín chỉ TN Thực nghiệm Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn vii DANH MỤC BẢNG BIỂU Bảng 2.1: Thực trạng nhận thức của giảng viên và sinh viên về tầm quan trọng của kỹ năng tiếp nhận và xử lý thông tin học tập của sinh viên ............... 67 Bảng 2.2: Thực trạng các nguồn thông tin học tập sinh viên thường lĩnh hội và sử dụng để giải quyết các nhiệm vụ học tập ............................................. 68 Bảng 2.3: Các mức độ yêu cầu của giảng viên đối với kỹ năng tiếp nhận và xử lý thông tin học tập của sinh viên ............................................................. 70 Bảng 2.4: Thực trạng đánh giá nhóm kỹ năng định hướng, lựa chọn các nguồn thông tin học tập phù hợp với môn học của sinh viên .............................. 70 Bảng 2.5: Thực trạng đánh giá nhóm kỹ năng tiếp nhận và xử lý thông tin học tập của sinh viên trong các giờ học lý thuyết, thảo luận và thực hành thí nghiệm trên lớp ................................................................................... 73 Bảng 2.6: Thực trạng đánh giá nhóm kỹ năng làm việc độc lập với sách, giáo trình và các tài liệu dạng in....................................................................... 75 Bảng 2.7: Thực trạng đánh giá nhóm kỹ năng tiếp nhận và xử lý thông tin học tập của sinh viên trên mạng (LAN, Internet) trong môi trường học tập E-Learning .......................................................................................... 77 Bảng 2.8: Thực trạng nhận thức của giảng viên về sự cần thiết của việc phát triển kỹ năng tiếp nhận và xử lý thông tin học tập của sinh viên ............. 80 Bảng 2.9: Thực trạng các KNTN và XLTTHT của SVSP đã được GV và SV quan tâm rèn luyện phát triển ................................................................... 81 Bảng 2.10: Thực trạng các phương pháp, hình thức tổ chức dạy học của GV để phát triển các KNTN và XLTTHT của SV .............................................. 83 Bảng 2.11: Thực trạng về các con đường phát triển KNTN và XLTTHT đã vận dụng để phát triển KNTN và XLTTHT của GV và SV .................... 85 Bảng 2.12: Những khó khăn của sinh viên trong quá trình tiếp nhận và xử lý thông tin học tập trong đào tạo theo học chế tín chỉ................................. 86 Bảng 2.13: Những yếu tố ảnh hưởng đến quá trình tiếp nhận và xử lý thông tin học tập trong đào tạo theo học chế tín chỉ đối với sinh viên .................... 88 Bảng 4.1: Lớp thực nghiệm và đối chứng đợt 1 .................................................... 128 Bảng 4.2: Lớp thực nghiệm và đối chứng đợt 2 .................................................... 128 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn viii Bảng 4.3: Tổng hợp đánh giá kết quả học tập của sinh viên trước thực nghiệm đợt 1.... 136 Bảng 4.4. Đánh giá kỹ năng tiếp nhận và xử lý thông tin học tập của sinh viên nhóm thực nghiệm và đối chứng đầu vào đợt 1 ..................................... 137 Bảng 4.5: Tần suất điểm thi cuối kỳ môn Giáo dục học của nhóm thực nghiệm 1 và đối chứng 1, đợt 1................. .......................................................... 138 Bảng 4.6 : Bảng tham số thống kê của kết quả thi học kỳ môn Giáo dục học của nhóm thực nghiệm và đối chứng, đợt 1 ........................................... 140 Bảng 4.7: So sánh kết quả rèn luyện các kỹ năng tiếp nhận và xử lý thông tin học tập trước thực nghiệm sau thực nghiệm, đợt 1 ................................ 141 Bảng 4.8: So sánh kết quả phát triển kỹ năng tiếp nhận và xử lý thông tin học tập của sinh viên lớp thực nghiệm và đối chứng sau thực nghiệm, đợt 1 ........................................................................................................ 143 Bảng 4.9: Đánh giá chung nhóm kỹ năng trước và sau thực nghiệm, đợt 1 ........... 146 Bảng 4.10: Tổng hợp đánh giá kết quả học tập của sinh viên trước thực nghiệm, đợt 2 ......................................................................................... 149 Bảng 4.11: Đánh giá kỹ năng tiếp nhận và xử lý thông tin học tập của sinh viên 2 nhóm thực nghiệm và đối chứng đầu vào, đợt 2 ........................................ 150 Bảng 4.12: Tần suất điểm thi cuối kỳ môn Giáo dục học của 2 nhóm thực nghiệm và đối chứng đợt 2 ..................................................................... 152 Bảng 4.13: Bảng tham số thống kê của kết quả điểm cuối kỳ môn Giáo dục học của nhóm thực nghiệm và đối chứng đợt thực nghiệm 2 ............... 153 Bảng 4.14: So sánh kết quả rèn luyện các kỹ năng tiếp nhận và xử lý thông tin học tập trước thực nghiệm sau thực nghiệm, đợt 2 ................................ 154 Bảng 4.15: So sánh kết quả phát triển kỹ năng tiếp nhận và xử lý thông tin học tập của sinh viên lớp thực nghiệm và đối chứng sau thực nghiệm, đợt 2 ............ 157 Bảng 4.16: Đánh giá chung nhóm kỹ năng tiếp nhận và xử lý thông tin học tập của sinh viên trước và sau thực nghiệm, đợt 2 ....................................... 159 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn ix DANH MỤC CÁC SƠ ĐỒ, BIỂU ĐỒ Sơ đồ 1.1. Cấu trúc kỹ năng tiếp nhận thông tin học tập .......................................... 42 Sơ đồ 1.2. Cấu trúc kỹ năng tiếp nhận thông tin học tập .......................................... 45 Sơ đồ 1.3. Cấp độ của tư duy con người ................................................................... 51 Sơ đồ 1.4. Cơ chế tiếp nhận và xử lý thông tin của con người ................................. 52 Biểu đồ 4.1: Thể hiện kết quả học tập đầu vào của sinh viên nhóm thực nghiệm 1 và đối chứng 1 ...................................................................................... 136 Biểu đồ 4.2: Thể hiện kết quả học tập đầu vào của sinh viên nhóm thực nghiệm 2 và đối chứng 2 ..................................................................... 137 Biểu đồ 4.3: Thể hiện tần suất điểm môn Giáo dục học của nhóm thực nghiệm 1 và đối chứng 1, đợt 1 ........................................................................ 139 Biểu đồ 4.4: Thể hiện tần suất điểm môn Giáo dục học của nhóm thực nghiệm 2 và đối chứng 2, đợt 1 ........................................................................ 139 Biểu đồ 4.5: So sánh giá trị trung bình của các nhóm kỹ năng trước và sau thực nghiệm của nhóm thực nghiệm, đợt 1 ......................................... 142 Biểu đồ 4.6: So sánh điểm trung bình các nhóm kỹ năng tiếp nhận và xử lý thông tin học tập của sinh viên nhóm thực nghiệm và đối chứng sau thực nghiệm, đợt 1 ....................................................................... 145 Biểu đồ 4.7: So sánh điểm trung bình chung các nhóm kỹ năng của sinh viên nhóm thực nghiệm và đối chứng sau thực nghiệm, đợt 1 ................... 146 Biểu đồ 4.8: Thể hiện kết quả học tập đầu vào của sinh viên nhóm thực nghiệm 2, và đối chứng 2....................................................................................... 150 Biểu đồ 4.9: Biểu đồ kết quả trung bình chung các nhóm kỹ năng của nhóm thực nghiệm và đầu vào đối chứng, đợt 2 ........................................... 151 Biểu đồ 4.10: Thể hiện tần suất điểm môn Giáo dục học của 2 nhóm thực nghiệm và đối chứng, đợt 2 ................................................................. 153 Biểu đồ 4.11: So sánh điểm trung bình các nhóm kỹ năng của sinh viên nhóm thực nghiệm và đối chứng sau thực nghiệm, đợt 2 ......................................... 155 Biểu đồ 4.12: So sánh điểm trung bình các nhóm kỹ năng của sinh viên nhóm thực nghiệm và đối chứng sau thực nghiệm, đợt 2........................................... 158 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn x Biểu đồ 4.13: So sánh điểm trung bình chung các nhóm kỹ năng của sinh viên nhóm thực nghiệm và đối chứng sau thực nghiệm, đợt 2 ................... 160 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn 1 MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài Cuộc cách mạng khoa học kỹ thuật ngày nay đã làm cho tri thức loài người tăng lên nhanh chóng, theo thời gian lượng thông tin mà con người thu nhận được ngày càng tăng. Nếu như không có các biện pháp hữu hiệu để thu thập, tìm kiếm và xử lí thông tin thì sẽ làm hạn chế thành quả lao động của con người. Trong khi đó thời gian học tập tại trường là có hạn, để tồn tại và phát triển con người phải tự học suốt đời. Để đáp ứng nhu cầu đó mục tiêu dạy học ở Nhà trường phải hướng vào mục tiêu rèn luyện cho người học cách thức tự chiếm lĩnh tri thức, trong đó những KNTN và XLTTHT của SV trở thành những KN quan trọng cần được nghiên cứu và phát triển. Việc dạy học ở các trường Cao đẳng, Đại học với chức năng, nhiệm vụ của mình quán triệt một trong những tư tưởng chỉ đạo, xuyên suốt là dạy học hướng vào việc phát huy cao độ vai trò chủ thể tích cực, độc lập, sáng tạo của người học trong quá trình dạy học bằng cách “tích cực hoá” “hoạt động hoá ”người học, chuyển từ “phương pháp tập trung vào người thầy” sang “phương pháp tập trung vào người học”, tăng cường dạy phương pháp, dạy KNHT, đặc biệt là phương pháp và KN tự học, tự nghiên cứu cho người học. Hoạt động học tập là hoạt động chủ yếu của sinh viên. Học tập của sinh viên không chỉ đơn thuần là lĩnh hội tri thức mà còn là quá trình rèn luyện kỹ năng nghề nghiệp. Kết quả học tập của sinh viên phụ thuộc vào việc sinh viên hình thành, củng cố được các kỹ năng học tập, tiếp thu vận dụng được các tri thức vào thực tiễn cuộc sống. Vì vậy, việc hình thành kỹ năng học tập cho sinh viên là công việc có ý nghĩa then chốt trong quá trình dạy học. Các nhà tâm lí học và giáo dục học đã chỉ ra rằng, quá trình học tập, KNHT giữ vai trò quan trọng, bởi lẽ nó ảnh hưởng đến kết quả thực hiện các hành động học tập, nhịp điệu xử lí và lĩnh hội các thông tin khoa học, chất lượng kiến thức học Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn 2 tập của người học, mặt khác trong thực tiễn đào tạo cho thấy chất lượng đào tạo không chỉ phụ thuộc vào những công việc tổ chức giảng dạy của giáo viên mà còn phụ thuộc vào những công việc mang tính chất độc lập, phụ thuộc vào KNHT, KNTN và XLTTHT của người học. Học tập là một quá trình khai thác, tiếp nhận, xử lý và sử dụng thông tin để từ đó SV tự biến đổi năng lực bản thân. Đối với SVSP hơn ai hết không những phải có KNTN và XLTTHT mà còn phải dẫn dắt người khác có được các KN này để quá trình học tập của họ diễn ra hiệu quả. Trong thời đại ngày nay, với sự bùng nổ của thông tin trên toàn cầu diễn ra nhanh chóng, hoạt động học tập của con người không chỉ bó hẹp trong phạm vi Nhà trường mà còn mở rộng ra trên nhiều môi trường xã hội khác nhau. Tiếp nhận và xử lý thông tin học tập của SVSP không chỉ dừng lại ở việc nắm vững tri thức cơ bản trong nhà trường (qua bài giảng trên lớp, qua các hoạt động rèn luyện thực tiễn, thực tập sư phạm), mà còn tiếp nhận thông tin qua báo chí, phim ảnh, truyền hình, internet và qua các kênh khác liên quan đến chuyên môn, nghề nghiệp của họ. Sau khi tiếp nhận thông tin, SVSP phải xử lý, chọn lọc, phân loại thông tin (nhằm phục vụ cho chuyên môn, nghiên cứu, rèn luyện nghiệp vụ Sư phạm, làm giàu vồn kiến thức cho bản thân và tạo khả năng dạy người học phương pháp tiếp nhận và xử lý thông tin học tập). Hơn nữa sau khi ra trường SVSP cần phải nâng cao năng lực tiếp nhận và xử lý thông tin để chọn lọc và vận dụng linh hoạt, tinh tế thông tin đó vào bài giảng để làm cho giờ học sinh động, hấp dẫn, kích thích, khơi dậy năng lực tư duy sáng tạo ở người học. Như vậy, SVSP khác với SV khác ở chỗ họ học tập, nghiên cứu để chuyển từ người đi học trở thành người đi dạy. Nói cách khác SVSP không chỉ cần có các KNTN và XLTTHT mà còn cần phải biết tổ chức, dẫn dắt người học sau này có được các KNTN và XLTT từ nhiều nguồn TTHT khác nhau. Đào tạo theo TC là phương pháp đào tạo tiên tiến, vì thế nó đòi hỏi sự đổi mới trong phương pháp dạy và học, từ cách tiếp cận nội dung sang cách tiếp cận phương pháp. Cái chúng ta cần ở SV ngày nay khi ra trường không phải là những kiến thức ghi Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn 3 chép được trong quyển vở mà thầy đọc cho như trước kia, mà là năng lực tự tiếp nhận, tự xử lí thông tin và năng lực sáng tạo để xử lí những vấn đề thực tiễn. Thực tiễn dạy học ở các Trường SP hiện nay theo chúng tôi kết quả lĩnh hội kiến thức của SV còn hạn chế chưa đáp ứng được yêu cầu đào tạo, hạn chế hơn cả là KNHT nói chung và KNTN và XLTTHT nói riêng. Nhận thức được vấn đề này, GV ở các Trường SP đã cố gắng đưa ra nhiều biện pháp khắc phục và có những cải tiến đáng kể. Tuy nhiên những biện pháp đưa ra chủ yếu dựa vào kinh nghiệm, tài liệu tập huấn,… của GV, chưa có chương trình chặt chẽ, chưa thống nhất theo các biện pháp hợp lí dựa trên cơ sở khoa học. Mặt khác thực tiễn cho thấy việc triển khai đào tạo theo HCTC ở Việt Nam còn gặp rất nhiều khó khăn và bất cập từ cơ sở vật chất, phương tiện kỹ thuật đến tổ chức quản lý và đánh giá,…đặc biệt là sự thích ứng của SV đối với phương thức đào tạo mới này trong đó năng lực tự học, KNHT nói chung và KNTN và XLTTHT của SV nói riêng chưa đáp ứng được yêu cầu của quá trình đào tạo theo HCTC. Kỹ năng học tập là một hệ thống rất phong phú và đa dạng. Có những KN cho hoạt động học tập chung và những KN riêng cho từng môn học, từng dạng, từng loại hình chuyên biệt của hành động học tập. Những KNHT chung bao gồm các KN nhận thức, KN giao tiếp, KN quản lí học tập,…. Để học tập có kết quả học sinh cần nắm được cả KNHT chung và KNHT chuyên biệt. Do đó, trong quá trình dạy học bộ môn giáo viên phải quan tâm rèn luyện cả 2 loại KN trên cho học sinh. Nghiên cứu của chúng tôi chỉ quan tâm đến phát triển KNTN và XLTTHT của SVSP trong đào tạo theo HCTC. Xuất phát từ những lí do trên, chúng tôi chọn đề tài nghiên cứu: “phát triển KNTN và XLTTHT của SVSP trong đào tạo theo HCTC”. 2. Mục đích nghiên cứu Đề xuất các biện pháp phát triển kỹ năng tiếp nhận và xử lý thông tin học tập của sinh viên sư phạm trong đào tạo theo học chế tín chỉ nhằm nâng cao hiệu quả học tập của sinh viên sư phạm. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn 4 3. Khách thể và đối tượng nghiên cứu 3.1. Khách thể nghiên cứu Hoạt động học tập của sinh viên sư phạm trong đào tạo theo học chế tín chỉ. 3.2. Đối tượng nghiên cứu Biện pháp phát triển kỹ năng tiếp nhận và xử lý thông tin học tập của sinh viên sư phạm trong đào tạo theo học chế tín chỉ. 4. Giả thuyết khoa học Kết quả học tập của SVSP trong đào tạo theo HCTC phụ thuộc vào các KNHT nói chung và KNTN và XLTTHT nói riêng. Nếu xây dựng được các biện pháp phát triển các KNTN và XLTTHT của SVSP như: KN định hướng, lựa chọn các nguồn thông tin học tập; KN học trên lớp; KN làm việc với sách, giáo trình và các tài liệu dạng in; KN khai thác mạng Internet, mạng LAN thì sẽ nâng cao được hiệu quả học tập, phát triển được hệ thống KNHT và cách học của SVSP hiện nay, đáp ứng được quá trình đào tạo theo HCTC. 5. Nhiệm vụ nghiên cứu 5.1. Làm rõ cơ sở lí luận của phát triển kỹ năng tiếp nhận và xử lý thông tin học tập của sinh viên sư phạm trong đào tạo theo học chế tín chỉ. 5.2. Khảo sát, phân tích và đánh giá cơ sở thực tiễn của phát triển kỹ năng tiếp nhận và xử lý thông tin học tập của sinh viên sư phạm trong đào tạo theo học chế tín chỉ. 5.3. Đề xuất các biện pháp phát triển kỹ năng tiếp nhận và xử lý thông tin học tập của sinh viên sư phạm trong đào tạo theo học chế tín chỉ. 5.4. Thực nghiệm biện pháp phát triển kỹ năng tiếp nhận và xử lí thông tin học tập của SVSP trong đào tạo theo HCTC. 6. Phạm vi nghiên cứu Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn 5 Luận án giới hạn vấn đề nghiên cứu trong phạm vi sau: - Nghiên cứu kỹ năng tiếp nhận và xử lý thông tin học tập của sinh viên sư phạm và phát triển các kỹ năng tiếp nhận và xử lý thông tin học tập trong đào tạo theo học chế tín chỉ của sinh viên sư phạm hệ đào tạo Đại học. - Tổ chức khảo sát thực trạng tại các trường đại học sư phạm Hà Nội; đại học Hồng Đức; đại học Vinh; đại học sư phạm thành phố Hồ Chí Minh. - Tổ chức thực nghiệm phát triển kỹ năng tiếp nhận và xử lý thông tin học tập thông qua môn học Giáo dục học cho các sinh viên khối ngành sư phạm tại trường đại học Hồng Đức. - Nghiên cứu đề xuất các biện pháp phát triển kỹ năng tiếp nhận và xử lý thông tin học tập cho sinh viên sư phạm hệ chính quy tại các trường đại học sư phạm. 7. Phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu 7.1. Phương pháp luận nghiên cứu 7.1.1. Tiếp cận hệ thống Luận án xem xét kỹ năng tiếp nhận và xử lý thông tin học tập là bộ phận hợp thành của quá trình dạy học trong nhà trường và là một kỹ năng học tập. 7.1.2. Tiếp cận phức hợp Để nghiên cứu kỹ năng tiếp nhận và xử lý thông tin học tập luận án dựa trên nhiều lí thuyết khác nhau, nhiều thành tựu của nhiều khoa học liên quan làm cơ sở cho việc phát triển các kỹ năng của sinh viên sư phạm như là Tâm lí học, Giáo dục học,… 7.1.3. Tiếp cận hoạt động Vận dụng lí thuyết hoạt động vào việc nghiên cứu đối tượng được xem xét. Thực chất việc phát triển kỹ năng là phát triển khả năng triển khai hành động phù hợp với mục đích và lôgíc của nó. 7.2. Nhóm phương pháp nghiên cứu cụ thể Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn 6 7.2.1. Nhóm phương pháp nghiên cứu lí thuyết Tổng quan các tài liệu lý luận, hệ thống hoá các khái niệm, các lý thuyết có liên quan đến KNHT, các KN tự học, quá trình hình thành, phát triển kỹ năng tiếp nhận và xử lý thông tin học tập, nghiên cứu lý luận về học chế tín chỉ, học tập theo học chế tín chỉ,… để xây dựng cơ sở lý luận của vấn đề phát triển kỹ năng tiếp nhận và xử lý thông tin học tập của sinh viên sư phạm trong đào tạo theo học chế tín chỉ. 7.2.2. Nhóm các phương pháp nghiên cứu thực tiễn Phương pháp quan sát sư phạm Quan sát giảng viên và sinh viên để tìm hiểu các biện pháp mà giảng viên sử dụng trong phát triển kỹ năng học tập cho sinh viên và mức độ thực hiện các hành động học tập cần rèn luyện của sinh viên. Phương pháp điều tra bằng bảng hỏi (An két) Điều tra giảng viên và sinh viên nhằm tìm hiểu thực trạng kỹ năng tiếp nhận và xử lý thông tin học tập, thực trạng việc phát triển kỹ năng tiếp nhận và xử lý thông tin học tập của sinh viên sư phạm và thực trạng ảnh hưởng của những điều kiện bên trong của sinh viên và các yếu tố khách quan bên ngoài đến sự phát triển kỹ năng tiếp nhận và xử lý thông tin học tập của sinh viên sư phạm trong đào tạo theo học chế tín chỉ. Phương pháp nghiên cứu sản phẩm hoạt động giáo dục Nghiên cứu bài tập của sinh viên để đánh giá mức độ phát triển kỹ năng tiếp nhận và xử lý thông tin học tập của sinh viên sư phạm. Phương pháp chuyên gia Xin ý kiến chuyên gia về bộ công cụ điều tra, các biện pháp phát triển kỹ năng tiếp nhận và xử lý thông tin học tập của sinh viên trong đào tạo theo học chế tín chỉ. Phương pháp phỏng vấn sâu Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn 7 Phỏng vấn các giảng viên có chuyên môn sâu và một số sinh viên nhằm làm rõ hơn những kết quả thu được qua phiếu hỏi, đồng thời bổ sung thêm những thông tin cần thiết phục vụ cho quá trình nghiên cứu đề tài. Phương pháp thực nghiệm Thực nghiệm sư phạm nhằm đánh giá tính hiệu quả, khả thi của các biện pháp phát triển kỹ năng tiếp nhận và xử lý thông tin học tập của sinh viên sư phạm đáp ứng quá trình đào tạo theo học chế tín chỉ. 7.3. Phương pháp hổ trợ Sử dụng phần mềm xử lí số liệu (SPSS 17.0) để xử lí số liệu điều tra và thực nghiệm sư phạm. 8. Đóng góp mới của luận án - Xác định được cấu trúc và đặc điểm của KNTN và XLTTHT của SVSP trong điều kiện đào tạo theo học chế tín chỉ. - Xây dựng được hệ thống KNTN và XLTTHT trong đào tạo theo học chế tín chỉ cần phát triển cho sinh viên sư phạm. - Khảo sát và đánh giá thực tiễn của việc phát triển kỹ năng tiếp nhận và xử lý thông tin học tập của sinh viên sư phạm trong đào tạo theo học chế tín chỉ hiện nay. - Xây dựng được 5 biện pháp phát triển kỹ năng tiếp nhận và xử lý thông tin học tập cho sinh viên sư phạm trong đào tạo theo học chế tín chỉ gồm: Biện pháp phát triển KN định hướng, lựa chọn các nguồn thông tin học tập phù hợp với môn học; biện pháp phát triển KNTN và XLTTHT trong các giờ học trên lớp; biện pháp áp dụng KNTN và XLTTHT trong quá trình làm việc độc lập với sách, giáo trình và các tài liệu dạng in; biện pháp hướng dẫn SV các kỹ thuật khai thác mạng (LAN, Internet) áp dụng KNTN và XLTTHT; biện pháp tổ chức môi trường và điều kiện học tập khuyến khích SV chủ động rèn luyện KNHT. 9. Luận điểm bảo vệ - Kỹ năng tiếp nhận và xử lý thông tin học tập trong đào tạo theo học chế tín chỉ là một kỹ năng học tập và cần được phát triển cho sinh viên sư phạm. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn 8 - Kỹ năng tiếp nhận và xử lý thông tin học tập của sinh viên sư phạm trong đào tạo theo học chế tín chỉ có thể phát triển được khi có các biện pháp phát triển KNTN và XLTTHT. Được phối hợp chặt chẽ, đồng bộ giữa giảng viên và sinh viên và được rèn luyện trong suốt quá trình học tập. - Kỹ năng tiếp nhận và xử lý thông tin học tập của sinh viên sư phạm phát triển đạt ở mức độ cao sẽ nâng cao được kết quả học tập của sinh viên đáp ứng được quá trình đào tạo theo học chế tín chỉ và hoạt động nghề nghiệp giáo viên sau này,… 10. Cấu trúc của luận án Ngoài phần Mở đầu; Kết luận và khuyến nghị; Danh mục tài liệu tham khảo; Phụ lục; Luận án gồm 4 chương: Chương 1. Cơ sở lí luận của phát triển kỹ năng tiếp nhận và xử lý thông tin học tập của sinh viên sư phạm trong đào tạo theo học chế tín chỉ. Chương 2. Thực trạng phát triển kỹ năng tiếp nhận và xử lý thông tin học tập của sinh viên sư phạm trong đào tạo theo học chế tín chỉ. Chương 3. Biện pháp phát triển kỹ năng tiếp nhận và xử lý thông tin học tập của sinh viên sư phạm trong đào tạo theo học chế tín chỉ. Chương 4: Thực nghiệm biện pháp phát triển kỹ năng tiếp nhận và xử lý thông tin học tập của sinh viên sư phạm trong đào tạo theo học chế tín chỉ. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn