Tài liệu Phát triển kinh tế trang trại trên địa bàn huyện vĩnh tường, tỉnh vĩnh phúc

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƢỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ VÀ QUẢN TRỊ KINH DOANH LÊ THU TRANG PHÁT TRIỂN KINH TẾ TRANG TRẠI TRÊN ĐỊA BÀN HUYỆN VĨNH TƢỜNG TỈNH VĨNH PHÚC Chuyên ngành: Quản lý kinh tế Mã số: 60.34.04.10 LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ Ngƣời hƣớng dẫn khoa học: TS. Trần Lê Hƣng THÁI NGUYÊN - 2014 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu http://www.lrc-tnu.edu.vn/ i LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan rằng, nội dung, số liệu và kết quả nghiên cứu trong luận văn là trung thực và chưa được sử dụng để bảo vệ một học vị nào. Tôi cũng xin cam kết chắc chắn rằng, mọi sự giúp đỡ cho việc thực hiện luận văn đã được cảm ơn, các thông tin trích dẫn trong luận văn đều được chỉ rõ nguồn gốc, bản luận văn này là nỗ lực, kết quả làm việc của cá nhân tôi (ngoài phân đã trích dẫn) Ngày…….tháng……năm 2014 Tác giả luận văn Lê Thu Trang Số hóa bởi Trung tâm Học liệu http://www.lrc-tnu.edu.vn/ ii LỜI CẢM ƠN Để hoàn thành luận văn này, trước hết, tôi xin chân thành cảm ơn Trường Đại học Kinh tế và Quản trị kinh doanh - Đại học Thái Nguyên, Khoa Kinh tế, cảm ơn các quý thầy - cô giáo đã truyền đạt cho tôi những kiến thức quý báu trong suốt quá trình học tập và rèn luyện tại trường. Nhân dịp này, tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc tới TS. Trần Lê Hƣng người đã dành nhiều thời gian, công sức chỉ bảo, tạo điều kiện giúp đỡ để tôi hoàn thành tốt luận văn này. Tôi xin chân thành cảm ơn Chi cục Phát triên nông thôn, Phòng Nông nghiệp, Phòng Thống kê huyện Vĩnh Tường và các chủ trang trại đã nhiệt tình giúp đỡ, cung cấp số liệu, các thông tin cần thiết để phục vụ cho quá trình nghiên cứu hoàn thiện đề tài này. Do điều kiện, thời gian và trình độ nghiên cứu có hạn nên luận văn khó tránh khỏi những thiếu sót, hạn chế. Vì vậy, tôi mong nhận được sự quan tâm đóng góp ý kiến của các thầy, cô giáo và các bạn để luận văn được hoàn thiện hơn. Một lần nữa, tôi xin chân thành cảm ơn! Ngày…….tháng……năm 2014 Tác giả luận văn Lê Thu Trang Số hóa bởi Trung tâm Học liệu http://www.lrc-tnu.edu.vn/ iii MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN ....................................................................................................... i LỜI CẢM ƠN ............................................................................................................ii MỤC LỤC ................................................................................................................ iii DANH MỤC NHỮNG TỪ VIẾT TẮT .................................................................. vi DANH MỤC BẢNG ................................................................................................vii MỞ ĐẦU .................................................................................................................... 1 1. Sự cần thiết nghiên cứu đề tài ............................................................................. 1 2. Mục tiêu nghiên cứu đề tài ................................................................................. 2 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu ...................................................................... 2 4. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của đề tài ............................................................ 3 5. Bố cục của Luận văn........................................................................................... 4 Chƣơng 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ KINH TẾ TRANG TRẠI ..... 5 1.1. Cơ sở lý luận về trang trại và kinh tế trang trại.................................................... 5 1.1.1. Trang trại....................................................................................................... 5 1.1.2. Kinh tế trang trại ........................................................................................... 7 1.1.3. Các nhân tố tác động đến kinh tế trang trại ................................................ 12 1.2. Cơ sở thực tiễn ................................................................................................... 18 1.2.1. Kinh nghiệm phát triển kinh tế trang trại tại một số nước trên thế giới ..... 18 1.2.2. Kinh tế trang trại tại Việt Nam và sự phát triển của kinh tế trang trại ở Vĩnh Phúc ............................................................................................................. 24 Chƣơng 2. PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU ....................................................... 37 2.1. Các câu hỏi đề tài cần giải quyết........................................................................ 37 2.2. Phương pháp nghiên cứu.................................................................................... 37 2.2.1. Chọn điểm nghiên cứu ................................................................................ 38 2.2.2. Phương pháp thu thập số liệu ..................................................................... 38 2.2.3. Phương pháp thống kê mô tả ...................................................................... 39 2.2.4. Phương pháp thống kê, tổng hợp, so sánh, phân tích số liệu...................... 39 2.2.5. Phương pháp chuyên gia............................................................................. 40 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu http://www.lrc-tnu.edu.vn/ iv 2.2.6. Phương pháp tham khảo, kế thừa các tài liệu liên quan đến đề tài............. 40 2.2.7. Phương pháp quan sát ................................................................................. 40 2.3. Các chỉ tiêu phân tích ......................................................................................... 40 2.3.1. Các chỉ tiêu phản ánh các yếu tố sản xuất .................................................. 40 2.3.2. Các chỉ tiêu phản ánh kết quả, chi phí, hiệu quả và tình hình sản xuất hàng hoá ....................................................................................................... 40 Chƣơng 3. PHÁT TRIỂN KINH TẾ TRANG TRẠI TRÊN ĐỊA BÀN HUYỆN VĨNH TƢỜNG, TỈNH VĨNH PHÚC ................................... 42 3.1. Đặc điểm địa bàn nghiên cứu ............................................................................. 42 3.1.1. Vị trí địa lý .................................................................................................. 42 3.1.2. Đặc điểm tự nhiên ....................................................................................... 42 3.1.3. Dân số và lao động ..................................................................................... 46 3.1.4. Cơ sở hạ tầng .............................................................................................. 46 3.2. Phát triển kinh tế trang trại trên địa bàn huyện Vĩnh Tường, tỉnh Vĩnh Phúc ... 51 3.2.1. Về số lượng và loại hình trang trại trên địa bàn huyện .............................. 51 3.2.2. Một số tiêu chí đánh giá KTTT huyện Vĩnh Tường ................................... 53 3.2.3. Về áp dụng tiêu chí xác định kinh tế trang trại trên địa bàn huyện ............ 54 3.2. Kết quả điều tra .................................................................................................. 57 3.2.1. Loại hình sản xuất ....................................................................................... 57 3.2.2. Hiện trạng sử dụng đất của trang trại.......................................................... 59 3.2.3. Hoạt động sản xuất kinh doanh của trang trại ............................................ 61 3.3. Đánh giá tác động của các nhân tố tới kinh tế trang trại tại Vĩnh Tường .......... 70 3.3.1. Yếu tố thuộc về cơ chế chính sách ............................................................. 70 3.3.2. Ảnh hưởng của nhân tố khoa học - công nghệ tới sự phát triển của kinh tế trang trại huyện Vĩnh Tường ............................................................................ 73 3.3.3. Đánh giá ảnh hưởng của quá trình công nghiệp hóa - đô thị hóa (CNH ĐTH) tới kinh tế trang trại tại huyện Vĩnh Tường ............................................... 75 3.3.4. Ảnh hưởng của nguồn nhân lực tới sự phát triển của kinh tế trang trại ..... 77 3.3.5. Ảnh hưởng của nhân tố hội nhập kinh tế tới sự phát triển của kinh tế trang trại ................................................................................................................ 79 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu http://www.lrc-tnu.edu.vn/ v 3.4. Một số nhận xét, đánh giá .................................................................................. 81 3.4.1. Kinh tế trang trại là mô hình tổ chức sản xuất nông nghiệp hàng hóa có hiệu quả và là mô hình sản xuất nông nghiệp chủ yếu trong tương lai ................ 81 3.4.2. Những vấn đề nảy sinh trong quy hoạch phát triển kinh tế trang trại ........ 82 3.4.3. Nguyên nhân của những vấn đề còn tồn tại trong phát triển KTTT trên địa bàn huyện ........................................................................................................ 84 Chƣơng 4. ĐỊNH HƢỚNG VÀ MỘT SỐ GIẢI PHÁP PHÁT TRIỂN KINH TẾ TRANG TRẠI TRÊN ĐỊA BÀN HUYỆN TRONG GIAI ĐOẠN TỪ 2014-2020 ............................................................................ 86 4.1. Định hướng chung cho phát triển KTTT giai đoạn 2014 - 2020 ....................... 86 4.1.1. Phát triển kinh tế trang trại nhằm phát huy sức mạnh tổng hợp của các thành phần kinh tế trong nông nghiệp, nông thôn trên cơ sở đó làm tiền đề xây dựng nông thôn mới .............................................................................................. 86 4.1.2. Phát triển KTTT nhằm phát huy lợi thế so sánh của từng địa phương....... 88 4.1.3. Tăng cường sự quản lý của Nhà nước đối với sự nghiệp phát triển KTTT ...... 89 4.1.4. Phát triển trang trại bền vững theo hướng trang trại kinh doanh tổng hợp 89 4.2. Các giải pháp phát triển kinh tế trang trại .......................................................... 90 4.2.1. Nhóm giải pháp thuộc nội bộ trang trại ...................................................... 91 4.2.2. Nhóm giải pháp nhằm tạo điều kiện thuận lợi cho trang trại phát triển ..... 94 4.3. Kiến nghị .......................................................................................................... 100 4.3.1. Đối với Trung ương .................................................................................. 100 4.3.2. Đối với địa phương và chủ trang trại ........................................................ 100 KẾT LUẬN ............................................................................................................ 102 TÀI LIỆU THAM KHẢO .................................................................................... 104 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu http://www.lrc-tnu.edu.vn/ vi DANH MỤC NHỮNG TỪ VIẾT TẮT CNH - ĐTH : Công nghiệp hóa - Đô thị hóa CNH : Công nghiệp hóa CNTB : Chủ nghĩa tư bản GCN : Giấy chứng nhận HĐH : Hiện đại hóa HĐND : Hội đồng nhân dân HTX : Hợp tác xã KT- XH : Kinh tế - xã hội KTTT : Kinh tế trang trại NTTS : Nuôi trồng thủy sản PTNT : Phát triển nông thôn TLSX : Tư liệu sản xuất TNHH : Trách nhiệm hữu hạn UBND : Ủy ban nhân dân Số hóa bởi Trung tâm Học liệu http://www.lrc-tnu.edu.vn/ vii DANH MỤC BẢNG Bảng 1.1. Kinh tế trang trại trên địa bàn tỉnh Vĩnh Phúc năm 2013 .........................34 Bảng 3.1. Số liệu trang trại trên địa bàn huyện qua các năm ....................................51 Bảng 3.2. Một số tiêu chí phát triển của trang trại huyện Vĩnh Tường ....................53 Bảng 3.3. Số lượng và các loại hình trang trại ..........................................................57 Bảng 3.4. Cơ cấu sử dụng đất của các trang trại .......................................................59 Bảng 3.5. Bình quân diện tích đất của trang trại năm 2013 ......................................60 Bảng 3.6. Cơ cấu nguồn gốc đất của trang trại .........................................................61 Bảng 3.7. Tổng hợp vốn của trang trại ở Vĩnh Tường năm 2013 .............................62 Bảng 3.8. Cơ cấu nguốn vốn của trang trại ...............................................................62 Bảng 3.9. Tổng hợp lao động của chủ trang trại năm 2013 ......................................64 Bảng 3.10. Tổng hợp giá trị sản phẩm hàng hoá của trang trại ................................65 Bảng 3.11. Tình hình tiêu thụ sản phẩm của các trang trại .......................................66 Bảng 3.12. Tổng hợp thu nhập của chủ trang trại .....................................................67 Bảng 3.13. Trình độ văn hóa của chủ trang trại ........................................................68 Bảng 3.14. Trình độ học vấn của chủ trang trại ........................................................69 Bảng 3.15. Những khó khăn khi thực hiện các chính sách .......................................71 Bảng 3.16. Các kiến nghị của trang trại đối với chính quyền các cấp ......................72 Bảng 3.17. Biến động của kết quả sản xuất kinh doanh do tác động của nhân tố khoa học công nghệ mới...................................................................................74 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu http://www.lrc-tnu.edu.vn/ 1 MỞ ĐẦU 1. Sự cần thiết nghiên cứu đề tài Vĩnh Phúc là tỉnh thuộc vùng kinh tế trọng điểm Bắc Bộ, liền kề với thủ đô Hà Nội. Sau khi tái lập tỉnh vào năm 1997, Vĩnh Phúc là một trong những địa phương có tốc độ tăng trưởng GDP trung bình năm cao nhất cả nước, thời kỳ 19982000 đạt 18,12%. Giai đoạn 2001-2005 tăng trưởng GDP đạt 15,02%, giai đoạn 2006 - 2010 đạt 17,4%. Nhìn chung, tốc độ tăng trưởng luôn đạt mức cao trong số các tỉnh Đồng bằng sông Hồng và Vùng Kinh tế trọng điểm phía Bắc, tăng gấp 2 lần so với trung bình của cả nước. Để đảm bảo phát triển bền vững, tỉnh đã xác định hướng đi đúng đắn là lấy phát triển công nghiệp dịch vụ để đầu tư trở lại cho nông nghiệp, huy động các nguồn vốn đầu tư phát triển sản xuất và xây dựng cơ sở hạ tầng nông nghiệp nông thôn. Nhờ đó sản xuất nông nghiệp của tỉnh có bước tăng trưởng khá cao, GDP nông nghiệp tăng bình quân 6,4% giai đoạn 2001-2005, giai đoạn 2006-2010 đạt 5,60%, diện mạo nông thôn có nhiều đổi mới. Trong những năm gần đây, thực hiện các chủ trương của Đảng và Nhà nước nói chung và định hướng phát triển kinh tế nông nghiệp nông thôn của tỉnh Vĩnh Phúc nói riêng, HĐND, UBND tỉnh đặc biệt chú ý và tạo điều kiện hỗ trợ, ưu tiên phát triển. Đã có nhiều cơ chế, chính sách hỗ trợ phát triển kinh tế trang trại được ban hành với mục tiêu đưa kinh tế nông nghiệp nông thôn phát triển mạnh theo hướng sản xuất hàng hóa với quy mô gia trại, trang trại. Tuy nhiên sản xuất vẫn còn ở tình trạng quy mô nhỏ, sản lượng hàng hoá ít, chất lượng chưa đáp ứng được nhu cầu thị trường. Vĩnh Tường là một huyện đồng bằng của tỉnh Vĩnh Phúc, với cơ cấu kinh tế chủ yếu là nông - lâm nghiệp - thủy sản, trong những năm gần đây sản xuất nông - lâm nghiệp - thủy sản của huyện đã và đang có những bước chuyển biến tích tực, sản lượng nông sản hàng hóa sản xuất được tăng qua các năm, trong đó mô hình phát triển kinh tế trang trại đang là một hướng đi được ưu tiên và có nhiều triển vọng. Vấn đề đặt ra là trên địa bàn huyện hiện nay phát triển kinh tế sao cho đạt hiệu quả cao nhất, bền vững và ổn định trong điều kiện các nguồn lực bị hạn chế. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu http://www.lrc-tnu.edu.vn/ 2 Qua tình hình phát triển của kinh tế trang trại tại Vĩnh Tường để có cái nhìn toàn diện nhất về phát triển kinh tế trang trại: - Nhận thức đúng về vai trò, vị trí của kinh tế trang trại đối với phát triển kinh tế xã hội của huyện. - Phân tích các yếu tố tác động đến kinh tế trang trại và đánh giá sự ảnh hưởng đến sự phát triển của kinh tế trang trại trên địa bàn. - Đánh giá đúng thực trạng phát triển kinh tế trang trại trên địa bàn huyện. - Đưa ra định hướng và giải pháp phù hợp để phát triển kinh tế trang trại trên địa bàn huyện. Từ những vấn đề nêu trên tôi đã chọn đề tài “Phát triển kinh tế trang trại trên địa bàn huyện Vĩnh Tường - tỉnh Vĩnh phúc” để nghiên cứu. 2. Mục tiêu nghiên cứu đề tài 2.1. Mục tiêu chung Nghiên cứu thực trạng, những thuận lợi, khó khăn trong lĩnh vực phát triển kinh tế trang trại trên địa bàn huyện Vĩnh Tường, tỉnh Vĩnh phúc; phân tích và đánh giá các nhân tố tác động đến sự phát triển của kinh tế trang trại; đề xuất một số giải pháp phát triển kinh tế trang trại trên địa bàn huyện. 2.2. Mục tiêu cụ thể - Hệ thống hoá cơ sở lý luận và thực tiễn vấn đề phát triển kinh tế trang trại; - Phân tích đánh giá thực trạng phát triển của các trang trại trên địa bàn huyện Vĩnh Tường - tỉnh Vĩnh Phúc.; - Phân tích các nhân tố tác động đến sự phát triển của kinh tế trang trại trên địa bàn huyện Vĩnh Tường, tỉnh Vĩnh Phúc. + Nhân tố thuộc về hệ thống cơ chế chính sách + Nhân tố Khoa học và công nghệ + Nhân tố công nghiệp hóa và đô thị hóa + Nhân tố nguồn nhân lực + Nhân tố về hội nhập kinh tế 3. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu 3.1. Đối tượng nghiên cứu Số hóa bởi Trung tâm Học liệu http://www.lrc-tnu.edu.vn/ 3 Là các chỉ tiêu số liệu, các vấn đề về hoạt động sản xuất kinh doanh của các trang trại trên địa bàn huyện Vĩnh Tường - tỉnh Vĩnh Phúc. 3.2. Phạm vi nghiên cứu Luận văn nghiên cứu về kết quả hoạt động sản xuất kinh doanh của các trang trại trên địa bàn huyện Vĩnh Tường, đồng thời sẽ đi sâu đánh giá thực trạng hoạt động sản xuất của các hộ nông dân để từ đó rút ra những thuận lợi, khó khăn của phát triển kinh tế trang trại. - Phạm vi không gian: luận văn nghiên cứu tình hình phát triển kinh tế của các trang trại trong phạm vi địa giới hành chính của huyện Vĩnh Tường - tỉnh Vĩnh Phúc. - Về thời gian: Phần đánh giá về kết quả phát triển kinh tế trang trại theo các nguồn số liệu được thu thập và nghiên cứu từ năm 2010 đến năm 2013; Phần định hướng phát triển và các giải pháp được đề ra đến năm 2020. 4. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của đề tài Đề tài nghiên cứu về kinh tế trang trại không phải là đề tài mới song việc nghiên cứu đề tài vẫn có tác dụng trong thực tiễn bởi mô hình kinh tế trang trại hiện nay đang đuợc coi là một trong những hướng ưu tiên hàng đầu để phát triển nông nghiệp nông thôn. Không chỉ một vài địa phương thực hiện mô hình này mà nó được áp dụng rộng rãi ở các khu vực nông thôn trong cả nước. - Kết quả nghiên cứu sẽ góp phần giúp cấp ủy, chính quyền địa phương có đủ cơ sở khoa học và thực tiễn để chỉ đạo phát triển kinh tế trang trại trên địa bàn có hiệu quả. - Là tài liệu tham khảo giúp huyện Vĩnh Tường nói riêng và tỉnh Vĩnh Phúc nói chung xây dựng quy hoạch, kế hoạch phát triển kinh tế trang trại gắn với xây dựng nông thôn mới trên địa bàn tỉnh Vĩnh Phúc từ nay đến năm 2020 một cách có cơ sở khoa học. - Giúp cho các chủ trang trại có định hướng và giải pháp đúng đắn nhằm phát huy hiệu quả sản xuất kinh doanh, giải quyết việc làm và nâng cao thu nhập. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu http://www.lrc-tnu.edu.vn/ 4 - Kết quả nghiên cứu của đề tài bám sát mục tiêu, nhận diện được những thành công, bất cập trong một số chính sách, chương trình, dự án đầu tư phát triển kinh tế trang trại tại địa phương của huyện trong thời gian qua; đề xuất các giải pháp có tính khả thi góp phần đẩy mạnh phát triển kinh tế trang trại giai đoạn 2014 - 2020. 5. Bố cục của Luận văn Ngoài phần mở đầu, kết luận và danh mục tài liệu tham khảo, luận văn gồm 4 chương. Chƣơng 1: Cơ sở lý luận và thực tiễn về kinh tế trang trại; Chƣơng 2. Phương pháp nghiên cứu; Chƣơng 3: Kết quả nghiên cứu: Phát triển kinh tế trang trại trên địa bàn huyện Vĩnh Tường, tỉnh Vĩnh Phúc; Chƣơng 4: Định hướng và một số giải pháp chủ yếu phát triển kinh tế trang trại; Số hóa bởi Trung tâm Học liệu http://www.lrc-tnu.edu.vn/ 5 Chƣơng 1 CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ KINH TẾ TRANG TRẠI 1.1. Cơ sở lý luận về trang trại và kinh tế trang trại 1.1.1. Trang trại 1.1.1.1. Khái niệm về trang trại Trang trại là hình thức tổ chức sản xuất cơ sở trong nông, lâm, ngư nghiệp, có mục đích chủ yếu là sản xuất hàng hoá, tư liệu sản xuất thuộc quyền sở hữu hoặc quyền sử dụng của chủ thể độc lập. Sản xuất được tiến hành trên quy mô ruộng đất và các yếu tố sản xuất được tập trung tương đối lớn, với cách thức tổ chức quản lý tiến bộ và trình độ kỹ thuật cao: hoạt động tự chủ và luôn gắn với thị trường 1.1.1.2. Phân loại trang trại Trong bối cảnh toàn cầu hóa như hiện nay, loại hình trang trại đã và đang phát triển mạnh mẽ trên thế giới, việc phân loại trang trại là rất cần thiết để trên cơ sở đó có một quy hoạch phát triển kinh tế trang trại, từ đó có giải pháp, có những cơ chế chính sách nhằm hỗ trợ cho từng loại hình trang trại phát triển phù hợp với đặc trưng của từng vùng, miền và phù hợp với xu thế hội nhập chung của thế giới. Hiện nay có rất nhiều hình thức phân loại khác nhau, chủ yếu là những hình thức dưới đây: a. Phân loại theo cơ cấu thu nhập Đây là hình thức phổ biến nhất. Ở những nước có nền nông nghiệp kém phát triển, thu nhập chủ yếu dựa vào nông nghiệp thì thu nhập từ nông nghiệp phải dưạ vào KTTT là chính, các trang trại này là những „trang trại thuần nông“ Tuy nhiên trong quá trình phát triển thì số trang trai này ngày một giảm đi để thay thế cho các ngành công nghiệp, công nghiệp chế biến, thương mại... như ở Đài Loan trước 49%, nay còn khoảng< 2%, Nhật Bản, Singapo, Thái Lan... trước > 50%, nay thì chỉ chiếm 5%-8%. Đây là xu hướng phát triển trang trại ở các nước dang phát triển (Trần Đức - 1995). b. Phân loại theo cơ cấu sản xuất Số hóa bởi Trung tâm Học liệu http://www.lrc-tnu.edu.vn/ 6 Phân loại này được rất nhiều nước sử dụng, ngay cả những nước phát triển, cơ cấu sản xuất được xác định dựa vào điều kiện tự nhiên trình độ sản xuất và đặc điểm môi trường từng vùng. c. Phân loại theo hình thức tổ chức quản lý. Hình thức tổ chức quản lý trang trại là khâu đặc biệt quan trọng từ việc tổ chức cho đến vận hành một trang trại nhằm mục tiêu làm tối đa hóa lợi nhuận của việc sản xuất và kinh doanh trang trại, người chủ trang trại cần phải điều chỉnh tổ chức của trang trại từ năm này đến năm khác để tránh sự thay đổi về mặt phương pháp, sự biến đổi về giá cả & nguồn lực sẵn có đối với họ, chính vì vậy việc phân loại trang trại theo cách này chủ yếu là trang trại liên doanh và các trang trại hợp doanh cổ phần, trang trại liên doanh do 2-3 trang trại gia đình hợp thành trang trại. Tuy nhiên mỗi trang trại thành viên vẫn có quyền tự chủ trong điều hành sản xuất, đối tượng liên doanh thường là anh em, họ hàng, bạn bè thân thiết. Trang trại hợp danh tổ chức theo nguyên tắc một công ty cổ phần hoạt động trong lĩnh vực sản xuất chế biến, tiêu thụ nông sản, loại trang trại này thường có quy mô lớn, thực hiện chuyên môn hóa sản xuất, lao động làm thuê là chủ yếu. d. Phân loại theo hình thức sở hữu TLSX (tư liệu sản xuất) được phân chủ yếu ở 3 nhóm chính sau đây Nhóm 1: chủ trang trại có sở hữu toàn bộ TLSX từ đất đai (có những nước sở hữu ruộng đất chiếm 70-80% số chủ trang trại có nhiều đất riêng), công cụ máy móc cho đến chuồng trại, kho bãi. Nhóm 2: chủ trang trại chỉ sở hữu một phần TLSX, còn một phần phải đi thuê của người khác. Nhóm 3: Chủ trang trại hoàn toàn không có TLSX mà đi thuê toàn bộ các cơ sở của một trang trại của nhà nước để sản xuất. e. Phân loại theo phương thức điều hành sản xuất Chủ trang trại và gia đình ở ngay trong trang trại và trực tiếp điều hành cũng như trực tiếp lao động sản xuất. Đây là loại hình trang trại phổ biến nhất ở các nước Châu Á và phần lớn chủ trang trại đều là nông dân. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu http://www.lrc-tnu.edu.vn/ 7 Chủ trang trại và gia đình không ở trong trang trại mà ở trong một địa điểm khác (thành phố, thị trấn, khu đô thị...) nhưng vẫn trực tiếp quản lý, điều hành trang trại. Loại hình trang trại này có chiều hướng phát triển ở một số nước có nền công nghiệp phát triển. Chủ trang trại sống ở thành phố, thị trấn, khu đô thị... thuê người khác trực tiếp quản lý điều hành trang trại ở nông thôn. Chủ trang trại ủy thác cho người nông dân hoặc bạn bè quản lý điều hành sản xuất từng công việc hay toàn bộ công việc trong từng vụ hay nhiều năm liên tục (Trần Đức.1995). 1.1.2. Kinh tế trang trại 1.1.2.1. Khái niệm kinh tế trang trại Kinh tế trang trại là hình thức tổ chức sản xuất hàng hoá trong nông nghiệp, nông thôn, chủ yếu dựa vào hộ gia đình, nhằm mở rộng quy mô và nâng cao hiệu quả sản xuất trong lĩnh vực trồng trọt, chăn nuôi, nuôi trồng thuỷ sản, trồng rừng, gắn sản xuất với chế biến và tiêu thụ nông, lâm, thuỷ sản. (Theo quy định tại NQ Số 03/2000/NQ-CP ngày 02/02/2000 của Chính phủ về kinh tế trang trại). * Một số khái niệm khác về KTTT Kinh tế trang trại là tổng thể các yếu tố sản xuất kinh doanh và các mối quan hệ kinh tế nảy sinh trong quá trình hoạt động của trang trại. Kinh tế trang trại cũng là một hình thức của kinh tế hộ gia đình, nhưng quy mô và tính chất sản xuất hoàn toàn khác hẳn. Tính chất sản xuất chủ yếu của trang trại chủ yếu là sản xuất hàng hoá, tức là sản xuất nhằm mục đích để đáp ứng nhu cầu của thị trường. Cũng chính vì vậy mà quy mô sản xuất của trang trại thường lớn hơn nhiều so với kinh tế hộ. Kinh tế trang trại là nền kinh tế sản xuất nông sản hàng hoá, phát sinh và phát triển trong thời kỳ công nghiệp hoá, thay thế cho nền kinh tế tiểu nông tự cấp tự túc. Kinh tế trang trại gồm tổng thể các quan hệ kinh tế của các tổ chức hoạt động sản xuất kinh doanh nông nghiệp như: các hoạt động trước và sau sản xuất nông sản hàng hoá xung quanh các trục trung tâm là hệ thống các trang trại thuộc các ngành, nông, lâm, ng nghiệp ở các vùng kinh tế khác nhau. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu http://www.lrc-tnu.edu.vn/ 8 Quá trình hình thành và phát triển kinh tế trang trại gắn liền với quá trình công nghiệp hoá từ thấp đến cao: Thời kỳ bắt đầu công nghiệp hoá kinh tế trang trại với tỷ trọng còn thấp, quy mô nhỏ và năng lực sản xuất hạn chế, nên chỉ đóng vai trò xung kích trong sản xuất nông sản hàng hoá phục vụ công nghiệp hoá; Thời kỳ công nghiệp hoá đạt trình độ kinh tế trang trại với tỷ trọng lớn, quy mô lớn và năng lực sản xuất lớn trở thành lực lượng chủ lực trong sản xuất nông sản hàng hoá cũng như hàng nông nghiệp nói chung phục vụ công nghiệp hoá, phục vụ nhu cầu sản xuất hàng hoá trong công nghiệp là phù hợp với quy luật phát triển kinh tế, là một tất yếu khách quan của nền kinh tế nông nghiệp trong quá trình chuyển từ sản xuất tự cấp, tự túc lên sản xuất hàng hoá. 1.1.2.2. Tiêu chí nhận diện trang trại, kinh tế trang trại Để xác định một đơn vị sản xuất kinh doanh cơ sở trong nông nghiệp có phải là trang trại hay không, phải có tiêu chí để nhận dạng trang trại có căn cứ khoa học. Tiêu chí nhận dạng trang trại phải hàm chứa được đặc trưng cơ bản của trang trại, nhằm đảm bảo tính chính xác của việc nhận dạng trang trại, nó gồm 2 mặt định tính và định lượng.. Về mặt định tính, hàm chứa đối tượng để xác định là kinh tế trang trại và đặc trưng của kinh tế trang trại. Về mặt định lượng, bao gồm những chỉ tiêu về lượng của các đặc trưng đó. Để thống nhất tiêu chí nhận biết trang trại, Bộ Nông nghiệp và PTNT, Tổng cục Thống kê đã ra Thông tư liên tịch Số: 69/2000/TTLT-BNN-TCTK ngày 23/6/2000 hướng dẫn tiêu chí để xác định kinh tế trang trại. Năm 2003, Bộ nông nghiệp và PTNT ban hành Thông tư số 74/2003/TT-BNN ngày 4/7/2003 bổ sung mục III của Thông tư liên tịch 69/2000/TTLT-BNN-TCTK và văn bản hướng dẫn số 261/VCHTX ngày 27/6/2004 của Cục Hợp tác xã và PTNT. Vì tình hình kinh tế xã hội phát triển, đến nay những tiêu chí trên không còn phù hợp với thực tiễn nữa cho nên việc quy định tiêu chí mới đã được sửa đổi tại Thông tư số 27/2011/TT-BNNPTNT Quy định về tiêu chí và thủ tục cấp giấy chứng nhận kinh tế trang trại để phù hợp với tình hình phát triển kinh tế xã hội của đất Số hóa bởi Trung tâm Học liệu http://www.lrc-tnu.edu.vn/ 9 nước. Cá nhân, hộ gia đình sản xuất nông nghiệp, lâm nghiệp, nuôi trồng thủy sản đạt tiêu chuẩn kinh tế trang trại phải thỏa mãn điều kiện sau: 1. Đối với cơ sở trồng trọt, nuôi trồng thuỷ sản, sản xuất tổng hợp phải đạt: a) Có diện tích trên mức hạn điền, tối thiểu: - 3.1 ha đối với vùng Đông Nam Bộ và Đồng bằng Sông Cửu Long; - 2.1 ha đối với các tỉnh còn lại. b) Giá trị sản lượng hàng hóa đạt 700 triệu đồng/năm. 2. Đối với cơ sở chăn nuôi phải đạt giá trị sản lượng hàng hóa từ 1.000 triệu đồng/năm trở lên; 3. Đối với cơ sở sản xuất lâm nghiệp phải có diện tích tối thiểu 31 hecta và giá trị sản lượng hàng hóa bình quân đạt 500 triệu đồng/năm trở lên” (Điều 5 Thông tư Số: 27 /2011/TT-BNNPTNT) Như vậy những trang trại nào thỏa mãn những quy định của pháp luật thì mới đuợc cấp giấy chứng nhận kinh tế trang trại đồng thời được hưởng những quyền lợi và nghĩa vụ do pháp luật quy định. Ngoài ra, tiêu chí xác định kinh tế trang trại được điều chỉnh phù hợp với điều kiện kinh tế xã hội của đất nước trong từng thời kỳ phát triển, áp dụng ổn định trong thời gian tối thiểu là 5 năm. Phát triển kinh tế trang trại nhằm khai thác, sử dụng có hiệu quả đất đai, vốn, kỹ thuật, kinh nghiệm quản lý góp phần phát triển nông nghiệp bền vững; tạo việc làm, tăng thu nhập; khuyến khích làm giàu đi đôi với xoá đói giảm nghèo; phân bổ lại lao động, dân cư, xây dựng nông thôn mới. Quá trình chuyển dịch, tích tụ ruộng đất hình thành các trang trại gắn liền với quá trình phân công lại lao động ở nông thôn, từng bước chuyển dịch lao động nông nghiệp sang làm các ngành phi nông nghiệp, thúc đẩy tiến trình công nghiệp hoá trong nông nghiệp và nông thôn. 1.1.2.3. Vai trò và xu hướng phát triển của kinh tế trang trại a. Vai trò của kinh tế trang trại Phát triển kinh tế trang trại có vai trò rất lớn trong nền kinh tế quốc dân nó có tác động lớn về kinh tế, xã hội và môi trường vì nó là hình thức tổ chức sản xuất nông nghiệp chủ yếu của nền sản xuất hàng hoá, do vậy nó có vai trò rất lớn trong việc sản xuất lương thực, thực phẩm cung cấp cho xã hội. Trong phát triển nông Số hóa bởi Trung tâm Học liệu http://www.lrc-tnu.edu.vn/ 10 nghiệp nông thôn, kinh tế trang trại là hình thức kinh tế quan trọng thực hiện sự phân công lao động xã hội trong điều kiện nước ta chuyển từ sản xuất tự cấp tự túc sang sản xuất hàng hoá. Sự hình thành và phát triển kinh tế trang trại có vai trò cực kỳ to lớn được biểu hiện : - Về kinh tế: Kinh tế trang trại là hình thức tổ chức sản xuất lấy việc khai thác tiềm năng và lợi thế so sánh phục vụ nhu cầu xã hội làm phương thức sản xuất chủ yếu. Vì vậy nó cho phép huy động khai thác, đất đai sức lao động và nguồn lực khác một cách đầy đủ, hợp lý và có hiệu quả. Nhờ vậy nó góp phần thúc đẩy tăng trưởng và phát triển kinh tế trong nông nghiệp, nông thôn nói riêng và phát triển kinh tế xã hội nói chung. Kinh tế trang trại với kết quả và hiệu quả sản xuất cao, góp phần chuyển dịch cơ cấu kinh tế, phát triển các loại cây trồng vật nuôi có giá trị hàng hoá cao, khắc phục dần tình trạng manh mún tạo vùng chuyên môn hoá cao, đẩy nhanh nông nghiệp sang sản xuất hàng hoá. Qua thúc đẩy chuyển dịch cơ cấu kinh tế trang trại tạo ra nhiều nông sản, nhất là các nông sản làm nguyên liệu cho công nghiệp vì vậy trang trại góp phần thúc đẩy công nghiệp nhất là công nghiệp chế biến và dich vụ sản xuất ở nông thôn phát triển. - Về mặt xã hội: Phát triển kinh tế trang trại góp phần tạo thêm việc làm, tăng thu nhập cho lao động nông thôn, làm tăng hộ giàu và giảm số hộ nghèo đói ở nông thôn. Mặt khác, phát triển kinh tế trang trại còn góp phần thúc đẩy kết cấu hạ tầng nông thôn, tạo tấm gương cho các hộ nông dân về cách thức tổ chức sản xuất kinh doanh tiên tiến và có hiệu quả. - Về mặt môi trường: Phát triển kinh tế trang trại nhìn chung có tác động tích cực đến bảo vệ môi trường sinh thái. Do sản xuất kinh doanh tự chủ và vì mục đích thiết thực lâu dài, các chủ trang trại luôn có ý thức khai thác hợp lý và quan tâm bảo vệ môi trường. Thực hiện phát triển kinh tế trang trại nước ta đã đem lại nhiều kết quả về kinh tế xã hội và môi trường nhưng phải phù hợp với điều kiện tự nhiên kinh tế từng vùng và từng địa phương, nhất là những vùng địa phương có điều kiện đất đai và điều kiện sản xuất hàng hoá . b. Xu hướng phát triển Số hóa bởi Trung tâm Học liệu http://www.lrc-tnu.edu.vn/ 11 Trang trại là đơn vị cơ sở sản xuất nông nghiệp của hộ gia đình nông dân, được hình thành và phát triển từ khi phương thức sản xuất tư bản chủ nghĩa dần thay thế phương thức sản xuất phong kiến. Ngày nay, trang trại là loại hình tổ chức sản xuất phổ biến trong nông nghiệp, cùng với sự vận động và phát triển chúng của thế giới, các trang trại đã hình thành và sẽ phát triển theo một xu hướng chủ yếu sau đây: * Tích tụ và tập trung sản xuất Sự phát triển của các trang trại gắn liền với quá trình tích tụ và tập trung sản xuất. Tuy nhiên tính chất và mức độ tích tụ và tập trung lúc này hoàn toàn không giống như tích tụ và tập trung các yếu tố sản xuất của nông hộ để hình thành trang trại. Tích tụ và tập trung sản xuất của trang trại lúc này nhằm mở rộng quy mô sản xuất, nâng cao hiệu quả sản xuất kinh doanh để đứng vững và phát triển trong cơ chế thị trường. Tích tụ và tập trung trong các trang trại chủ yếu là tích tụ vốn và ở những nơi có điều kiện thì bao gồm cả việc tập trung ruộng đất. * Chuyên môn hoá sản xuất là xu hướng tất yếu của phát triển kinh tế trang trại. Nhưng do đặc điểm của sản xuất trang trại gặp sự rủi ro cao vì chịu tác động của điều kiện thời tiết, khí hâu, giá cả thị trường không ổn định, nhất là trong điều kiện hội nhập kinh tế quốc tế như hiện nay, do đó chuyên môn hóa trong các trang trại phải kết hợp với sản xuất đa dạng một cách hợp lý mới có thể khai thác hiệu quả các nguồn lực: đất đại, khí hậu, cơ sở vật chất kỹ thuật, sức lao động, đồng thời hạn chế được các rủi ro về thiên tai và các biến động của thị trường. * Nâng cao trình độ kỹ thuật, thâm canh hoá sản xuất Việc đẩy mạnh quá trình tích tụ, tập trung và mở rộng quy mô sản xuất đòi hỏi các trang trại phải nâng cao trình độ kỹ thuật theo hướng công nghiệp hoá và thâm canh hoá để tăng năng suất lao động và tăng năng suất cây trồng vật nuôi. Trang trại không thể mở rộng quy mô diện tích tới hàng chục ha hoặc lớn hơn, hay phát triển đàn lợn, đàn trâu bò lên hàng trăm, hàng ngàn con bằng lao động thủ công, cơ sở vật chất kỹ thuật thấp kém. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu http://www.lrc-tnu.edu.vn/ 12 Muốn thực hiện công nghiệp hoá, thâm canh hoá, các trang trại phải tiến hành đầu tư xây dựng và phát triển cơ sở vật chất kỹ thuật cho sản xuất, tăng cường áp dụng khoa học và công nghệ sinh học. Khi thực hiện những nội dung trên các trang trại phải dựa vào điều kiện tự nhiên, kinh tế xã hội của mình lựa chọn quy mô, hình thức trình độ và bước đi thích hợp mới có hiệu quả cao, không thể khép kín trong trang trại mà phải gắn với cả vùng theo quy hoạch thống nhất. * Hợp tác và cạnh tranh. Các trang trại trong sản xuất hàng hoá phải hợp tác và liên kết với với nhau và với nhiều đơn vị, tổ chức kinh tế khác. Trước tiên là trong nội bộ trang trại có sự hợp tác và phân công lao động để thực hiện các quá trình sản xuất dưới sự điều hành của chủ trang trại. Ngoài phạm vi trang trại, chủ trang trại phải hợp tác với các tổ chức cung ứng vật tư, với các tổ chức tín dụng ngân hàng, với các tổ chức thuỷ nông, với các tổ chức bảo vệ thực vật, với các tổ chức tiêu thụ nông sản phẩm. Mặt khác có những trường hợp bản thân từng trang trại không thể tự làm được, do thiếu vốn, thiếu máy móc thiết bị, thiếu trình độ mà phải liên kết với các tổ chức khác như làm cho hệ thống kênh mương, đường xã giao thông, chế biến nông sản. Các trang trại có thể hợp tác với các hợp tác xã (HTX), nông lâm trường, các cơ sở công nghiệp, thương mại, dịch vụ ngân hàng, tín dụng, vật tư, thậm chí với nước ngoài thông qua xuất nhập khẩu trực tiếp. Đi đôi với việc hợp tác, trang trại cần phải có cạnh tranh giữa các trang trại, giữa các trang trại với với các tổ chức và thành phần kinh tế khác để có thể tiêu thụ sản phẩm làm ra, nhằm tích luỹ, tái sản xuất mở rộng. Muốn vậy phải nâng cao khả năng cạnh tranh trên thị trường bằng cách không ngừng nâng cao chất lượng sản phẩm, sử dụng hợp lý các nguồn lực sản xuất, không ngừng nắm bắt thông tin thị trường và các cơ hội của hội nhập quốc tế, điều quan trọng là phải minh bạch hóa, đúng luật, cạnh tranh lành mạnh các bên cùng có lợi. 1.1.3. Các nhân tố tác động đến kinh tế trang trại 1.1.3.1. Nhân tố về môi trường kinh tế - xã hội (hệ thống cơ chế chính sách) Môi trường kinh tế xã hội được hiểu là toàn bộ yếu tố tự nhiên, kinh tế, xã hội có tác dụng trực tiếp hay gián tiếp tới sự hình thành và phát triển kinh tế trang Số hóa bởi Trung tâm Học liệu http://www.lrc-tnu.edu.vn/