Tài liệu PHÁT TRIỂN KINH TẾ THEO NGÀNH VÀ THEO LÃNH THỔ Ở TỈNH BÀ RỊA – VŨNG TÀU

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM TP. HỒ CHÍ MINH Phạm Lan Anh PHÁT TRIỂN KINH TẾ THEO NGÀNH VÀ THEO LÃNH THỔ Ở TỈNH BÀ RỊA – VŨNG TÀU LUẬN VĂN THẠC SĨ ĐỊA LÍ HỌC Thành phố Hồ Chí Minh - 2014 BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM TP. HỒ CHÍ MINH Phạm Lan Anh PHÁT TRIỂN KINH TẾ THEO NGÀNH VÀ THEO LÃNH THỔ Ở TỈNH BÀ RỊA – VŨNG TÀU Chuyên ngành : Địa lí học Mã số : 60 31 05 01 LUẬN VĂN THẠC SĨ ĐỊA LÍ HỌC NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: GS.TS. LÊ THÔNG Thành phố Hồ Chí Minh - 2014 LỜI CẢM ƠN Sau hơn hai năm học tập, tại trường Đại học Sư phạm TP. Hồ Chí Minh, nay luận văn tốt nghiệp thạc sĩ chuyên ngành Địa lý học với đề tài: “PHÁT TRIỂN KINH TẾ THEO NGÀNH VÀ LÃNH THỔ Ở TỈNH BÀ RỊA – VŨNG TÀU” đã hoàn thành. Nhân dịp này, tác giả xin trân trọng cảm ơn: - Các thầy cô giáo khoa Địa lý, phòng Sau Đại Học trường Đại học Sư phạm TP. Hồ Chí Minh, trường Đại học Sư phạm Hà Nội đã tận tình giảng dạy, trang bị cho em nhiều kiến thức về lý luận và phương pháp nghiên cứu khoa học trong suốt 2 năm học giúp em có đủ kiến thức và sự tự tin để nghiên cứu, hoàn thành luận văn. - GS.TS. Lê Thông đã hướng dẫn tận tình cho em từ khâu xác định đề tài, sửa chữa đề cương nghiên cứu cho đến khâu hoàn thiện luận văn. Bên cạnh đó thầy giúp em giải quyết được nhiều khúc mắc, thông cảm và chia sẻ với em rất nhiều, giúp em vượt qua khó khăn để hoàn thành luận văn. - Cục thống kê và các sở ban ngành của tỉnh Bà Rịa – Vũng Tàu đã cung cấp những tư liệu có giá trị trong thời gian tác giả thực hiện đề tài. - Ban giám hiệu và các đồng nghiệp trường THPT Bình Hưng Hòa, đã tạo điều kiện thuận lợi nhất giúp tác giả hoàn thành khóa học. - Gia đình, bạn bè động viên khích lệ tác giả trong suốt khóa học và nghiên cứu. Do giới hạn về thời gian, tài liệu, trình độ, những khó khăn khách quan và chủ quan khác luận văn không thể tránh khỏi những thiếu sót, rất mong nhận được sự đóng góp của các thầy cô và các bạn. Một lần nữa tác giả xin chân thành cảm ơn! TP. Hồ Chí Minh, tháng 9 năm 2014 Tác giả Phạm Lan Anh MỤC LỤC Danh mục các chữ viết tắt Danh mục bảng Danh mục biểu đồ Danh mục bản đồ MỞ ĐẦU ......................................................................................................................... 1 1. Lý do chọn đề tài ......................................................................................................... 1 2. Mục tiêu, nhiệm vụ và giới hạn nghiên cứu đề tài ...................................................... 2 3. Lịch sử nghiên cứu đề tài ............................................................................................ 3 4. Các quan điểm và phương pháp nghiên cứu ............................................................... 4 5. Đóng góp của luận văn ................................................................................................ 6 6. Cấu trúc của đề tài ....................................................................................................... 7 Chương 1. CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ PHÁT TRIỂN KINH TẾ ....... 8 1.1. Cơ sở lí luận .......................................................................................................... 8 1.1.1. Các khái niệm ................................................................................................. 8 1.1.2. Các nhân tố ảnh hưởng tới phát triển kinh tế theo ngành và lãnh thổ .......... 12 1.1.3. Các tiêu chí đánh giá phát triển kinh tế theo ngành và lãnh thổ cho cấp tỉnh ..... 17 1.2. Cơ sở thực tiễn .................................................................................................... 22 1.2.1. Tổng quan phát triển kinh tế theo ngành và lãnh thổ ở Việt Nam ............... 22 1.2.2. Tổng quan phát triển kinh tế theo ngành và lãnh thổ ở vùng Đông Nam Bộ ..... 23 Tiểu kết chương 1 ........................................................................................................ 25 Chương 2. CÁC NHÂN TỐ ẢNH HƯỞNG VÀ THỰC TRẠNG PHÁT TRIỂN KINH TẾ THEO NGÀNH VÀ LÃNH THỔ Ở TỈNH BÀ RỊA – VŨNG TÀU .......................................................................... 26 2.1. Các nhân tố ảnh hưởng........................................................................................ 26 2.1.1. Vị trí địa lí ..................................................................................................... 26 2.1.2. Nhân tố tự nhiên ........................................................................................... 27 2.1.3. Nhân tố kinh tế – xã hội ................................................................................ 35 2.1.4. Đánh giá chung ............................................................................................. 46 2.2. Thực trạng phát triển kinh tế theo ngành và lãnh thổ ở tỉnh Bà rịa – Vũng Tàu ....... 48 2.2.1. Khái quát chung ............................................................................................ 48 2.2.2. Thực trạng phát triển kinh tế theo ngành ...................................................... 50 2.2.3. Thực trạng các hình thức tổ chức theo lãnh thổ ........................................... 78 Chương 3. ĐỊNH HƯỚNG VÀ GIẢI PHÁP PHÁT TRIỂN KINH TẾ THEO NGÀNH VÀ LÃNH THỔ Ở TỈNH BÀ RỊA – VŨNG TÀU ................ 96 3.1. Quan điểm, mục tiêu và định hướng phát triển ................................................... 96 3.1.1. Quan điểm ..................................................................................................... 96 3.1.2. Mục tiêu ........................................................................................................ 97 3.1.3. Định hướng phát triển ................................................................................... 98 3.2. Những giải pháp cơ bản .................................................................................... 110 3.2.1. Huy động và khai thác các nguồn vốn ....................................................... 110 3.2.2. Phát triển và nâng cao chất lượng nguồn nhân lực .................................... 113 3.2.3. Phát triển và ứng dụng công nghệ mới, tăng năng suất lao động, đảm bảo vệ sinh môi trường .............................................................................. 115 3.2.4. Các giải pháp về điều hành vĩ mô .............................................................. 116 3.2.5. Các giải pháp về điều hành và thực hiện quy hoạch .................................. 117 Tiểu kết chương 3 ...................................................................................................... 119 KẾT LUẬN ................................................................................................................ 121 TÀI LIỆU THAM KHẢO......................................................................................... 123 PHỤ LỤC DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT BR - VT : Bà Rịa – Vũng Tàu CN – XD : Công nghiệp – xây dựng CCN – TTCN : Cụm công nghiệp – trung tâm công nghiệp CSHT – CSVCKT : Cơ sở hạ tầng – cơ sở vật chất kỹ thuật ĐBSCL : Đồng bằng sông Cửu Long ĐNB : Đông Nam Bộ ĐVT : Đơn vị tính GDP : Tổng sản phẩm trong nước GNI : Tổng thu nhập quốc gia GTNT : Giao thông nông thôn KCN : Khu công nghiệp KTTĐPN : Kinh tế trọng điểm phía Nam KT – XH : Kinh tế - xã hội TNHH : Trách nhiệm hữu hạn TP : Thành phố VLXD : Vật liệu xây dựng DANH MỤC BẢNG Bảng 2.1. Diện tích, dân số và mật độ dân số năm 2012 phân theo đơn vị hành chính ............................................................................................................. 26 Bảng 2.2. Dân số tỉnh BR–VT, giai đoạn 2000 – 2012 ................................................. 35 Bảng 2.3. Diện tích, dân số và mật độ dân số năm 2012 phân theo đơn vị hành chính ............................................................................................................. 36 Bảng 2.4. Lao động đang làm việc và cơ cấu lao động đang làm việc ở tỉnh BR– VT, giai đoạn 2000 – 2012........................................................................... 37 Bảng 2.5. GDP và tốc độ tăng trưởng GDP của Bà Rịa – Vũng Tàu giai đoạn 2000 – 2012 .................................................................................................. 48 Bảng 2.6. Cơ cấu GDP theo thành phần kinh tế của tỉnh BR - VT, giai đoạn 2000 – 2012 (%) .................................................................................................... 50 Bảng 2.7. GTSX công nghiệp của tỉnh BR–VT, giai đoạn 2000 – 2012 (giá thực tế, tỷ đồng) ................................................................................................... 50 Bảng 2.8. GTSX của công nghiệp phân theo nhóm ngành của tỉnh BR–VT, giai đoạn 2000 – 2012 ......................................................................................... 52 Bảng 2.9. Sản lượng khai thác dầu khí của BR–VT giai đoạn 2000 – 2012................. 56 Bảng 2.10. GTSX công nghiệp ngành công nghiệp sản xuất kim loại 2000 – 2012 .... 57 Bảng 2.11. Sản lượng thép cán của ngành công nghiệp sản xuất kim loại giai đoạn 2000 – 2012 .................................................................................................. 58 Bảng 2.12. Giá trị sản xuất ngành công nghiệp sản xuất điện, khí đốt, nước ............... 58 Bảng 2.13. Giá trị sản xuất công nghiệp ngành cơ khí 2000–2012 .............................. 60 Bảng 2.14. Giá trị sản xuất ngành CN chế biến thực phẩm – đồ uống ......................... 61 Bảng 2.15. Một số sản phẩm của ngành CN chế biến thực phẩm – đồ uống ................ 62 Bảng 2.16. Khối lượng vận tải hàng hóa, hành khách của tỉnh BR–VT, giai đoạn 2000 – 2012 .................................................................................................. 63 Bảng 2.17. Tổng mức bán lẻ hàng hóa và doanh thu dịch vụ tiêu dùng tỉnh BR– VT giai đoạn 2000 – 2012 (giá thực tế) ....................................................... 64 Bảng 2.18. Trị giá hàng hóa xuất nhập khẩu tỉnh BR–VT giai đoạn 2000 – 2012 (triệu USD) ................................................................................................... 65 Bảng 2.19. Một số chỉ tiêu về hoạt động du lịch tỉnh BR–VT giai đoạn 2000 – 2012 .............................................................................................................. 67 Bảng 2.20. GTSX và cơ cấu giá trị sản xuất nông – lâm – thủy sản của tỉnh BR– VT, giai đoạn 2000 – 2012 (giá thực tế) ...................................................... 68 Bảng 2.21. GTSX và cơ cấu GTSX ngành nông nghiệp của tỉnh BR–VT, giai đoạn 2000 – 2012 (giá thực tế) ............................................................................. 69 Bảng 2.22. GTSX ngành trồng trọt (giá thực tế) giai đoạn 2000 – 2012 ...................... 69 Bảng 2.23. Diện tích các loại cây trồng BR–VT giai đoạn 2000 – 2012 ...................... 70 Bảng 2.24. Diện tích, năng suất, sản lượng cây công nghiệp lâu năm của tỉnh BR– VT, giai đoạn 2000 – 2012........................................................................... 71 Bảng 2.25. Diện tích, năng suất, sản lượng lương thực của tỉnh BR–VT, giai đoạn 2000 – 2012 .................................................................................................. 73 Bảng 2.26. Một số chỉ tiêu về ngành chăn nuôi của tỉnh BR–VT, giai đoạn 2000 – 2012 .............................................................................................................. 74 Bảng 2.27. Tình hình sản xuất ngành thủy sản tỉnh BR–VT, giai đoạn 2000 – 2012 .............................................................................................................. 76 Bảng 2.28. Số trang trại phân ngành hoạt động và phân theo đơn vị hành chính của tỉnh BR–VT, năm 2012 ................................................................................ 79 Bảng 2.29. Các khu công nghiệp của tỉnh BR–VT, năm 2012 [2]................................ 83 Bảng 2.30. GTSX và cơ cấu GTSX phân theo đơn vị hành chính năm 2012 ............... 92 Bảng 3.1. Dự báo giá trị gia tăng và tốc độ tăng trưởng khu vực dịch vụ đến 2015– 2020 ............................................................................................................ 105 Bảng 3.2. Dự kiến cơ cấu đầu tư theo ngành giai đoạn đến 2020 ............................... 110 DANH MỤC BIỂU ĐỒ Biểu đồ 2.1. Cơ cấu sử dụng đất tỉnh BR–VT năm 2012 .......................................... 30 Biểu đồ 2.2. Cơ cấu lao động theo ngành kinh tế của tỉnh BR–VT, giai đoạn 2000 – 2012 ........................................................................................... 38 Biểu đồ 2.3. Cơ cấu kinh tế theo nhóm ngành tỉnh Bà Rịa – Vũng Tàu giai đoạn 2000 – 2012 .......................................................................................... 49 Biểu đồ 2.4. GTSX công nghiệp tỉnh BR–VT phân theo nhóm ngành giai đoạn 2000 – 2012 (%, giá thực tế) ................................................................. 51 Biểu đồ 2.5. Cơ cấu GTSX công nghiệp phân theo ngành giai đoạn 2000 – 2012 ........................................................................................... 53 Biểu đồ 2.6. GTSX của ngành dầu khí của tỉnh BR–VT, giai đoạn 2000 – 2012 ........................................................................................... 56 DANH MỤC BẢN ĐỒ 1. Bản đồ hành chính tỉnh Bà Rịa – Vũng Tàu 2. Bản đồ các nhân tố tự nhiên ảnh hưởng đến phát triển kinh tế theo ngành và lãnh thổ tỉnh Bà Rịa – Vũng Tàu 3. Bản đồ các nhân tố kinh tế - xã hội ảnh hưởng đến phát triển kinh tế theo ngành và lãnh thổ tỉnh Bà Rịa – Vũng Tàu 4. Bản đồ hiện trạng phát triển kinh tế tỉnh Bà Rịa – Vũng Tàu 1 MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài Là một tỉnh nằm trong vùng kinh tế trọng điểm phía Nam, Bà Rịa – Vũng Tàu được xác định là cửa ngõ hướng ra biển Đông của các tỉnh trong khu vực Đông Nam bộ. Vị trí này tạo điều kiện thuận lợi cho sự phát triển kinh tế của tỉnh, hội tụ nhiều tiềm năng để phát triển các ngành kinh tế biển như: khai thác dầu khí trên biển, khai thác cảng biển và vận tải biển, khai thác và chế biến hải sản, phát triển du lịch nghỉ dưỡng và tắm biển. Ngoài ra, tỉnh còn có điều kiện phát triển tất cả các tuyến giao thông đường bộ, đường không, đường thủy, đường sắt và là một địa điểm trung chuyển đi các nơi trong nước và thế giới. Nền kinh tế của tỉnh có tốc độ tăng trưởng cao liên tục trong nhiều năm qua, cơ cấu kinh tế hợp lý, chuyển dịch đúng hướng. Quy mô tổng sản phẩm trong nước (GDP) lớn 230.517 nghìn tỷ đồng, đứng thứ 3 cả nước (sau TP.Hồ Chí Minh và Hà Nội), đứng thứ 2 vùng Đông Nam Bộ, nông nghiệp tăng 5,3% năm. GDP/người (kể cả dầu khí) luôn dẫn đầu cả nước, đạt 221,8 triệu đồng, gấp 6,1 lần cả nước và 2,9 lần vùng Đông Nam Bộ. Cơ cấu kinh tế của tỉnh: công nghiệp – xây dựng; dịch vụ; nông lâm – thủy sản. Đây là cơ cấu kinh tế được giữ vững trong suốt thời gian qua, riêng ngành công nghiệp chiếm 84,3% trong cơ cấu kinh tế chung của tỉnh do khai thác và tận dụng lợi thế của BR–VT. Trong quá trình phát triển, tỉnh luôn giữ vị trí quan trọng trong nền kinh tế chung của vùng Đông Nam Bộ nói riêng và cả nước nói chung. Việc đánh giá đầy đủ tiềm năng và thực trạng kinh tế của tỉnh là vấn để cần thiết và cấp bách, để từ đó đưa ra những định hướng cũng như những giải pháp nhằm phát huy tối đa các nguồn lực KT – XH, đẩy nhanh hơn nữa tốc độ tăng trưởng kinh tế của tỉnh BR–VT, phấn đấu đến năm 2015, BR–VT cơ bản trở thành một trong những trung tâm công nghiệp, dịch vụ và khai thác hải sản của khu vực và cả nước, một thương cảng quốc gia và quốc tế. Với mong muốn góp phần vào sự phát triển kinh tế của tỉnh tác giả đã lựa chọn đề tài “Phát triển kinh tế theo ngành và lãnh thổ ở tỉnh Bà Rịa – Vũng Tàu”. 2 2. Mục tiêu, nhiệm vụ và giới hạn nghiên cứu của đề tài 2.1. Mục tiêu Mục tiêu chủ yếu của luận văn là nghiên cứu các nhân tố ảnh hưởng và hiện trạng phát triển kinh tế theo ngành và lãnh thổ ở tỉnh BR–VT trên cơ sở vận dụng lý luận và thực tiễn của Việt Nam và vùng ĐNB, để từ đó đề xuất giải pháp phát triển có hiệu quả và bền vững đến năm 2020. 2.2. Nhiệm vụ Để đạt được mục tiêu đề ra, luận văn phải thực hiện một số nhiệm vụ sau: - Đúc kết có chọn lọc cơ sở lí luận và thực tiễn về phát triển kinh tế theo ngành và lãnh thổ - Đánh giá các nhân tố ảnh hưởng đến phát triển kinh tế theo ngành và lãnh thổ ở tỉnh BR–VT. - Phân tích thực trạng phát triển kinh tế theo ngành và lãnh thổ ở tỉnh BR–VT giai đoạn 2000 – 2012. - Đề xuất các giải pháp nhằm phát triển ổn định, bền vững nền kinh tế ở tỉnh BR– VT trong thời gian tới. 2.3. Giới hạn nghiên cứu - Về nội dung: Đề tài tập trung đánh giá các nhân tố (tự nhiên, KT – XH) dưới góc độ địa lý học và thực trạng phát triển kinh tế theo ngành và lãnh thổ ở tỉnh BR– VT. - Về thời gian: Đề tài nghiên cứu chủ yếu trong giai đoạn từ năm 2000 đến 2012, định hướng đến năm 2020. - Về lãnh thổ: Toàn tỉnh BR–VT bao gồm có 2 thành phố và 6 huyện (trong đó có 1 huyện đảo), có chú ý so sánh với vùng Đông Nam Bộ và các tỉnh lân cận. 3. Lịch sử nghiên cứu đề tài Phát triển kinh tế theo ngành và lãnh thổ của một tỉnh luôn là vấn đề quan tâm của các nhà nghiên cứu khoa học, các nhà kinh tế, các cơ quan chuyên ngành nhằm phát huy các thế mạnh vốn có để phát triển nền kinh tế có hiệu quả và bền vững và nâng cao chất lượng cuộc sống cho nhân dân. 3 Lê Du Phong và Nguyễn Thành Độ trong cuốn “Chuyển dịch cơ cấu kinh tế trong điều kiện hội nhập với khu vực và thế giới” [11] đã phân tích thực trạng chuyển dịch cơ cấu kinh tế theo một số vùng và thành phần kinh tế giai đoạn 1991 – 1997, làm rõ luận cứ khoa học của phát triển kinh tế và cơ cấu theo hướng hội nhập. Trong cuốn “Phát triển kinh tế vùng trong quá trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa” (2006), hai đồng chủ biên Nguyễn Xuân Thu và Nguyễn Văn Phú [16] đã phân tích, đánh giá các lợi thế so sánh của các loại vùng khác nhau, lựa chọn phương hướng phát triển phù hợp và đề xuất các giải pháp nhằm thúc đẩy phát triển các vùng trong quá trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa. Nhiều giáo trình địa lí học (địa lí KT – XH) đã cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn về cơ cấu ngành và lãnh thổ, là những căn cứ để tác giả triển khai đề tài, tiêu biểu như: + “Địa lí KT – XH đại cương” (2005) do Nguyễn Minh Tuệ (chủ biên) [17], “Địa lí KT – XH Việt Nam” (2011) do Lê Thông (chủ biên) [12]. Các giáo trình này trình bày rõ cơ sở lý luận về các ngành kinh tế và 8 vùng kinh tế. + Cuốn sách “Địa lí KT – XH Việt Nam thời kỳ hội nhập” (2006) của tác giả Đặng Văn Phan và Nguyễn Kim Hồng [9] đã phân tích các nguồn lực phát triển KT – XH Việt Nam, địa lí một số ngành kinh tế của Việt Nam cũng như các vấn đề phát triển KT – XH của các vùng,… giúp tác giả nhận biết được tổ chức không gian kinh tế, chiến lược phát triển kinh tế vùng trong xu thế hội nhập. + Cuốn “Việt Nam, các tỉnh và thành phố” (2010) do Lê Thông chủ biên và cuốn “Việt Nam, các vùng kinh tế và vùng kinh tế trọng điểm” do Lê Thông, Nguyễn Quý Thao đồng chủ biên (2012) [15] đã phác họa bức tranh phát triển kinh tế theo ngành, lãnh thổ theo đơn vị 63 tỉnh, thành phố và 7 vùng kinh tế ở Việt Nam. Các cuốn sách này chứa đựng nhiều thông tin cập nhật và có ý nghĩa thực tiễn rất cao cho việc nghiên cứu đề tài luận văn. Một số đề tài luận văn thạc sĩ đã bảo vệ cũng nghiên cứu theo hướng này: “Kinh tế Hà Nam trong thời kỳ công nghiệp hóa” của Đỗ Văn Dũng, 2009, Đại học Sư phạm Hà Nội; “Tổ chức lãnh thổ các ngành kinh tế ở tỉnh Ninh Bình” của Vũ Mạnh Hà (2008), Đại học Sư phạm Hà Nội, “Chuyển dịch cơ cấu công nghiệp tỉnh Bà Rịa – 4 Vũng Tàu theo hướng công nghiệp hóa, hiện đại hóa” của Nguyễn Duy Hồng, Đại học Sư phạm TP. Hồ Chí Minh, … Dưới góc độ địa lí học, việc nghiên cứu phát triển nền kinh tế ở tỉnh BR–VT còn mờ nhạt. Do đó tác giả lựa chọn đề tài này với mong muốn vận dụng cơ sở lý luận và thực tiễn về phát triển kinh tế theo ngành và lãnh thổ trên địa bàn tỉnh này. 4. Các quan điểm và phương pháp nghiên cứu 4.1. Các quan điểm nghiên cứu 4.1.1. Quan điểm tổng hợp lãnh thổ Trong bất kỳ một lãnh thổ nào, các yếu tố tự nhiên, KT – XH luôn có mối quan hệ mật thiết với nhau tạo nên một tổng thể thống nhất và hoàn chỉnh. Chúng luôn có những tác động qua lại với nhau, ảnh hưởng đến nhau ở cả hai khía cạnh tích cực và tiêu cực. Phát triển kinh tế theo ngành và lãnh thổ ở tỉnh BR–VT được coi là một thể tổng hợp hoàn chỉnh. Vì vậy khi nghiên cứu phải có cái nhìn tổng hợp lãnh thổ, phải nghiên cứu trong mối quan hệ giữa các yếu tố tự nhiên, KT – XH, hoàn cảnh lịch sử, các chính sách phát triển kinh tế của cả nước, của vùng Đông Nam Bộ. Từ đó tìm ra các nhân tố ảnh hưởng đến sự phát triển, định hướng phát triển nhằm khai thác có hiệu quả các tiềm năng của tỉnh BR–VT. 4.1.2. Quan điểm hệ thống Lãnh thổ KT – XH tỉnh Bà Rịa – Vũng Tàu với tư cách là một hệ thống con trong hệ thống KT – XH của cả nước và hệ thống lãnh thổ KT – XH tỉnh Bà Rịa – Vũng Tàu lại do nhiều phân hệ con nhỏ hơn tạo thành như các phân hệ tự nhiên, dân cư và kinh tế. Các phân hệ này có mối quan hệ chặt chẽ với nhau, có tác động, ảnh hưởng đến các yếu tố trong toàn hệ thống và giữa các hệ thống với nhau. Khi nghiên cứu phải đảm bảo tính hệ thống của đề tài, tính hệ thống làm cho đề tài trở nên logic hơn. Vì vậy, cần phải tìm hiểu mối quan hệ qua lại giữa các hệ thống đó để đánh giá chính xác vấn đề nghiên cứu. 4.1.3. Quan điểm lịch sử, viễn cảnh Mọi sự vật hiện tượng luôn ở trạng thái động, chúng luôn vận động và biến đổi không ngừng. Vận dụng quan điểm lịch sử viễn cảnh vào việc nghiên cứu quá trình phát triển kinh tế theo ngành và lãnh thổ ở tỉnh BR–VT sẽ thấy lịch sử hình thành cũng 5 như chuyển biến về tình hình phát triển kinh tế của tỉnh trong từng giai đoạn lịch sử cụ thể, để thấy được mối quan hệ với những thay đổi về tình hình KT – XH của tỉnh, của vùng trong quá khứ, hiện tại và tương lai. Từ đó đánh giá được những khả năng và triển vọng phát triển kinh tế theo ngành và lãnh thổ ở tỉnh BR–VT, đồng thời đề ra những định hướng, giải pháp phát triển trong tương lai. 4.1.4. Quan điểm phát triển bền vững Phát triển bền vững là sự phát triển đáp ứng nhu cầu của thế hệ hiện tại mà không làm tổn hại đến việc đáp ứng nhu cầu các thế hệ tương lai. Phát triển bền vững đã trở thành mục tiêu phát triển KT – XH của các quốc gia trên toàn thế giới. Quán triệt quan điểm phát triển bền vững, trong quá trình phát triển kinh tế theo ngành và lãnh thổ ở tỉnh BR–VT thực hiện theo phương châm phát triển đáp ứng nhu cầu hiện tại nhưng phải gắn liền với việc bảo vệ môi trường và không làm tổn hại đến khả năng đáp ứng các nhu cầu của các hệ thế hệ trong tương lai. Điều đó có nghĩa là các hoạt động kinh tế không gây nguy hại cho những thế hệ trong tương lai như vấn đề ô nhiễm môi trường, cạn kiệt các nguồn tài nguyên… 4.2. Các phương pháp nghiên cứu Trong quá trình nghiên cứu, đề tài sử dụng một số phương pháp chủ yếu sau đây: - Phương pháp thu thập tài liệu Phân tích, đánh giá thực trạng nền kinh tế theo khía cạnh ngành và lãnh thổ là những công việc phức tạp, đa dạng, các chỉ tiêu đánh giá có liên quan đến nhiều lĩnh vực. Để thực hiện đề tài này, tác giả đã thu thập từ nhiều nguồn khác nhau: các đề tài nghiên cứu, sách, báo, các báo cáo của Sở Nông nghiệp và phát triển nông thôn, Sở Công nghiệp, Sở Kế hoạch đầu tư, báo cáo của Ban quản lí các khu công nghiệp, niên giám thống kê, một số địa chỉ website trên mạng Internet…. Sau đó tiến hành tổng hợp, phân tích chọn lọc để có những tài liệu thực sự cần thiết, đáp ứng được yêu cầu của đề tài. - Phương pháp phân tích hệ thống, tổng hợp, so sánh Trên cơ sở số liệu, bằng phương pháp phân tích hệ thống, phân tích tổng hợp, so sánh các số liệu thống kê để thấy được sự phát triển kinh tế theo ngành và lãnh thổ ở tỉnh BR–VT trong từng giai đoạn, sự khác biệt về phát triển kinh tế trong từng giai 6 đoạn cũng như so sánh tốc độ phát triển một số lĩnh vực kinh tế giữa địa phương với các địa phương khác, vùng Đông Nam Bộ hay cả nước. - Phương pháp thống kê toán học Trên cơ sở thống kê số liệu đã thu thập được từ Niên giám thống kê tỉnh BR–VT, Sở Nông nghiệp và phát triển nông thôn tỉnh BR–VT, Sở Tài nguyên – môi trường tỉnh BR–VT, Sở Công thương, Ban quản lý dự án các khu công nghiệp... Từ đó tác giả sử dụng phương pháp thống kê toán học để xử lý các số liệu đã thu thập được theo mục đích, tính toán các chỉ số phát triển, tỉ trọng của các ngành, so sánh, đánh giá… để thấy được vị trí và sự biến chuyển của nền kinh tế tỉnh BR–VT trong quá trình hội nhập. - Phương pháp bản đồ và sử dụng công nghệ GIS + Bản đồ dùng để mô tả hiện trạng kinh tế, sự phân bố các hiện tượng địa lý kinh tế, các mối liên hệ lãnh thổ trong không gian, các mối quan hệ giữa chúng và những dự kiến phát triển kinh tế. + Biểu đồ: được sử dụng để phản ánh quy mô các hiện tượng kinh tế như: quy mô ngành, lĩnh vực, cơ cấu giá trị sản xuất… + Sử dụng công nghệ GIS để số hóa và vẽ các bản đồ, biểu đồ một cách chính xác mang tính khoa học cao và đáp ứng yêu cầu của đề tài. + Dự kiến sẽ xây dựng các bản đồ như: bản đồ hành chính tỉnh BR–VT; bản đồ nhân tố ảnh hưởng tới sự phát triển kinh tế theo ngành và lãnh thổ ở tỉnh BR–VT, hiện trạng phát triển kinh tế tỉnh BR–VT, bản đồ các nhân tố tự nhiên ảnh hưởng tới sự phát triển kinh tế theo ngành và lãnh thổ ở tỉnh BR–VT. - Phương pháp thực địa Được thực hiện trên cơ sở khảo sát, tìm hiểu trực tiếp ở thành phố Vũng Tàu, thành phố Bà Rịa, huyện Tân Thành, một số khu công nghiệp trên địa bàn tỉnh. Để tìm hiểu tình hình phát triển kinh tế của một số ngành. Thu thập thêm thông tin và bổ sung những hiểu biết của tác giả về địa bàn nghiên cứu đồng thời kiểm chứng các phân tích, tổng hợp và nhận định của tác giả. 5. Đóng góp của luận văn Luận văn có một số đóng góp chủ yếu sau đây: 7 - Góp phần làm sáng tỏ được cơ sở lí luận và thực tiễn về phát triển kinh tế theo ngành và lãnh thổ ở đơn vị hành chính cấp tỉnh. - Đánh giá được những lợi thế và cơ hội phát triển cũng như những hạn chế và thách thức đối với sự phát triển kinh tế theo ngành và lãnh thổ ở tỉnh BR–VT. - Nhận diện được nền kinh tế của tỉnh BR–VT theo cơ cấu ngành và cơ cấu lãnh thổ với những kết quả đạt được và những hạn chế cần khắc phục. - Đề xuất được định hướng và một số giải pháp cụ thể nhằm phát triển hơn nữa nền kinh tế của tỉnh BR–VT đến năm 2020. 6. Cấu trúc của đề tài Ngoài phần mở đầu, phần kết luận, danh mục các tài liệu tham khảo, nội dung của đề tài được trình bày trong 3 chương: Chương 1: Cơ sở lí luận và thực tiễn về phát triển kinh tế Chương 2: Các nhân tố ảnh hưởng và thực trạng phát triển kinh tế theo ngành và lãnh thổ ở tỉnh BR–VT Chương 3: Định hướng và giải pháp phát triển kinh tế theo ngành và lãnh thổ ở tỉnh BR–VT 8 Chương 1. CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ PHÁT TRIỂN KINH TẾ 1.1. Cơ sở lí luận 1.1.1. Các khái niệm Nền kinh tế thế giới hiện nay luôn có sự biến động không ngừng. Sự tăng trưởng và phát triển diễn ra mạnh mẽ ở tất cả các lĩnh vực của đời sống xâ hội đặc biệt là trong lĩnh vực kinh tế. Vì vậy, việc nghiên cứu chiến lược phát triển kinh tế học thường hay đề cập đến các quan niệm tăng trưởng kinh tế, phát triển kinh tế. Khi nghiên cứu các khái niệm này cho thấy các khía cạnh khác nhau của các quan điểm về phát triển. Đây là cơ sở cần thiết để các nhà hoạch định chiến lược có thể lựa chọn và quyết định phương án có lợi nhất cho đất nước. 1.1.1.1. Tăng trưởng kinh tế Theo lý thuyết tăng trưởng và phát triển kinh tế của kinh tế học phát triển, tăng trưởng kinh tế là một phạm trù kinh tế diễn tả động thái biến đổi về mặt lượng của nền kinh tế của một quốc gia. Tăng trưởng kinh tế được hiểu là sự gia tăng về sản lượng hoặc thu nhập bình quân đầu người của một nước. Sự thay đổi này thể hiện rõ nhất ở GNI [4]. Đối với Ngân hàng thế giới cho rằng tăng trưởng kinh tế là sự thay đổi về lượng hoặc sự mở rộng của nền kinh tế của một nước. Tăng trưởng kinh tế được đo bằng phần trăm tăng trong GDP hoặc GNI. Tăng trưởng kinh tế có thể đạt được dưới hai hình thức, một nền kinh tế có thể tăng trưởng theo chiều rộng bằng cách sử dụng nhiều nguồn lực, hoặc theo chiều sâu bằng cách sử dụng hiệu quả cao hơn cùng một lượng nguồn lực [5]. Tăng trưởng kinh tế được hiểu là sự gia tăng về quy mô kết quả hoạt động của nền kinh tế trong một thời kỳ nhất định, thường là một năm [10]. Như vậy từ những quan điểm trên tác giả đã rút ra khái quát về tăng trưởng kinh tế là sự gia tăng về lượng kết quả đầu ra của nền kinh tế trong một thời kỳ nhất định (thường là một năm) so với thời kỳ gốc (năm gốc). 9 Tăng trưởng kinh tế thể hiện sự thay đổi về lượng hoặc sự mở rộng nền kinh tế của một nước. Tăng trưởng này không phản ánh hết sự phát triển, sự biến đổi của cơ cấu KT – XH, đời sống của nhân dân. Tăng trưởng kinh tế cao nhưng có thể chất lượng cuộc sống không tăng, môi trường có thể bị hủy hoại, tài nguyên bị khai thác quá mức sẽ dẫn đến cạn kiệt gây khó khăn cho sự phát triển trong tương lai. Để đo lường kết quả sản xuất xã hội hàng năm và dùng làm thước đo so sánh quốc tế về mặt lượng của trình độ phát triển kinh tế giữa các nước, phần lớn các nước có nền kinh tế thị trường vẫn thường sử dụng hai loại chỉ tiêu kinh tế tổng hợp là GDP hoặc GNI. Các chỉ tiêu này phản ánh mức tăng trưởng sản xuất hàng hóa và dịch vụ của mỗi quốc gia sau một giai đoạn nhất định nào đó được biểu thị bằng chỉ số % (thường là một năm). 1.1.1.2. Phát triển kinh tế Phát triển kinh tế là khái niệm phản ánh rộng hơn so với tăng trưởng kinh tế. Nếu như tăng trưởng kinh tế là sự gia tăng về mặt lượng của các chỉ tiêu tổng hợp như GNI, GNI/người hay GDP, GDP/người, thì phát triển kinh tế là những biến đổi về mặt chất của nền KT – XH. Phát triển kinh tế được hiểu là sự tăng trưởng kinh tế kèm theo những thay đổi về phân phối sản lượng và cơ cấu kinh tế. Những thay đổi này gồm nâng cao thu nhập cho bộ phận dân cư nghèo hơn, giảm tỷ lệ nông nghiệp và tăng tỷ lệ công nghiệp, dịch vụ trong GNI, tăng giáo dục và đào tạo nghề, áp dụng tiến bộ khoa học – kỹ thuật trong nền kinh tế [4]. Theo định nghĩa của ngân hàng thế giới, phát triển kinh tế là sự thay đổi về chất và tái cơ cấu nền kinh tế của một nước gắn với sự tiến bộ công bằng và công nghệ. Chỉ số phát triển kinh tế chủ yếu là GDP/người hoặc GNI/người gia tăng, phản ánh sự tăng năng suất kinh tế và phúc lợi vật chất trung bình đối với người dân của một nước [5]. Phát triển kinh tế còn được hiểu là sự biến đổi nền kinh tế trên tất cả các mặt số lượng, chất lượng của nền kinh tế và các tiến bộ xã hội [10]. Với những nội hàm trên đây, về cơ bản khái niệm phát triển kinh tế đã đáp ứng được các nhu cầu đặt ra cho sự phát triển toàn diện nhiều lĩnh vực như kinh tế, văn hóa, xã hội. Phát triển kinh tế là quá trình thay đổi theo hướng tiến bộ về mọi mặt của 10 nền kinh tế, bao gồm sự thay đổi cả về lượng và chất, là quá trình hoàn thiện cả về KT – XH của mỗi quốc gia. 1.1.1.3. Phát triển kinh tế bền vững Phát triển kinh tế bền vững (hay tính bền vững của phát triển kinh tế) nằm trong một khái niệm rộng hơn: Phát triển bền vững của mọi quốc gia, mỗi địa phương đều phải dựa vào một cách vững chắc trên các trụ cột: bền vững về kinh tế, bền vững về môi trường và bền vững về xã hội. Phát triển bền vững về kinh tế hay phát triển kinh tế bền vững, tính bền vững về kinh tế chịu sự chi phối của hai mặt: một là, tính bền vững của bản thân (bên trong) quá trình phát triển kinh tế và hai là, tính bền vững của các yếu tố bên ngoài quá trình phát triển kinh tế nhưng có liên hệ và thường xuyên tác động tới quá trình phát triển kinh tế (môi trường, xã hội và thể chế). “Bền vững về phát triển kinh tế hàm nghĩa là duy trì trạng thái phát triển liên tục trong một thời gian dài dựa trên tăng năng suất”. Phát triển kinh tế bền vững là điều kiện nền tảng bảo đảm sự thịnh vượng của mỗi quốc gia, mỗi địa phương. Phát triển bền vững về môi trường tức là mối quan hệ giữa tăng trưởng kinh tế với khai thác, sử dụng và bảo vệ tài nguyên thiên nhiên và môi trường tự nhiên. Phát triển bền vững về xã hội là mối quan hệ giữa tăng trưởng kinh tế với vấn đề đói nghèo. Xóa đói, giảm nghèo là một công cụ bảo vệ môi trường khỏi bị xuống cấp. là điều kiện tiên quyết của bảo vệ môi trường. Người nghèo vừa là nạn nhân, vừa là tác nhân của sự phá hoại môi trường. 1.1.1.4. Cơ cấu kinh tế Nghiên cứu về cơ cấu kinh tế C.Mác nhấn mạnh: Cơ cấu kinh tế của xã hội là toàn bộ những quan hệ sản xuất phù hợp với một quá trình phát triển nhất định của các lực lượng sản xuất vật chất. Do tổ chức quá trình lao động và phát triển kỹ thuật một cách mạnh mẽ làm đảo lộn toàn bộ cơ cấu kinh tế của xã hội. C.Mác còn phân tích cơ cấu kinh tế ở cả hai mặt chất lượng và số lượng, cơ cấu là một sự phân chia về chất lượng và một tỷ lệ về số lượng của những quá trình sản xuất xã hội.