Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel : 0918.775.368
Lêi nãi ®Çu
Tõ n¨m 1986 ViÖt Nam thùc hiÖn viÖc chuyÓn nÒn kinh tÕ sang c¬ chÕ
thÞ tr-êng cã sù qu¶n lý cña Nhµ n-íc b»ng ph¸p luËt, chÝnh s¸ch kÕ
ho¹ch vµ c¸c c«ng cô kh¸c . Qu¸ tr×nh chuyÓn tiÕp ®ã ®· ®¹t ®-îc nh÷ng
kÕt qu¶ tuy lµ b-íc ®Çu nh-ng ®¸ng khÝch lÖ.
Chóng ta ®· b¾t ®Çu kiÒm chÕ ®-îc l¹m ph¸t trong ®iÒu kiÖn kinh tÕ
ph¶i ®èi phã víi nhiÒu khã kh¨n vµ nguån viÖn trî tõ bªn ngoµi rÊt h¹n
chÕ. N¨m 1986 tØ lÖ l¹m ph¸t lµ 487% n¨m 1994 ®¹t møc hai con sè: 14%.
Tèc ®é tr-ît gi¸ ®· tõ 15 -20% mét th¸ng vµo ®Çu n¨m 1989, gi¶m
xuèng cßn d-íi 4% mét th¸ng n¨m 1992.
Trong n«ng nghiÖp tõ chç hµng chôc n¨m liªn tôc ph¶i nhËp khÈu l-¬ng
thùc th× nay chóng ta ®· ®ñ l-¬ng thùc ®Ó phôc vô nhu cÇu trong n-íc vµ
l¹i cßn xuÊt khÈu mét l-îng ®¸ng kÓ. N¨m 1992, lÇn ®Çu tiªn ViÖt Nam
xuÊt khÈu g¹o, ®øng thø 3 thÕ giíi sau Mü vµ Th¸i lan.
Quan hÖ kinh tÕ - th-¬ng m¹i gi÷a ViÖt Nam víi c¸c n-íc còng t¨ng
nhanh, më réng bu«n b¸n víi nhiÒu b¹n hµng. XuÊt khÈu n¨m 1989 1991 t¨ng 28% n¨m, thu hót ngµy cµng nhiÒu c«ng ty n-íc ngoµi ®Çu tvµo ViÖt Nam víi trªn 400 dù ¸n, vèn ®¨ng ký kho¶ng 3 tû USD.
LÇn ®Çu tiªn sau nhiÒu thËp kû ®· xo¸ bá chÕ ®é tem phiÕu vµ ph©n
phèi theo ®Þnh l-îng.
Cã thÓ nãi, chuyÓn sang nÒn kinh tÕ hµng ho¸ nhiÒu thµnh phÇn, ¸p
dông chÝnh s¸ch kinh tÕ më ®èi víi c¶ trong n-íc vµ ngoµi n-íc lµ bø¬c
më ®Çu ®æi míi c¬ b¶n vÒ ®-êng lèi xuyªn suèt mäi lÜnh vùc ho¹t ®éng
hay nãi mét c¸ch kh¸c c¬ cÊu kinh tÕ míi b¾t ®Çu cã hiÖu qu¶.
Tuy nhiªn, trong giai ®o¹n ®æi míi nµy bªn c¹nh nh÷ng thµnh tùu ®·
®¹t ®-îc, nÒn kinh tÕ ViÖt Nam cßn gÆp kh«ng Ýt nh÷ng khã kh¨n.
Tr-íc hÕt ®ã lµ nguy c¬ tôt hËu do:
Sù thiÕu triÖt ®Ó cña c«ng cuéc c¶i c¸ch cßn ®ang trong thêi kú
tranh tèi tranh s¸ng nªn chØ cÇn mét b-íc s¬ hë cã thÓ dÉn nÒn kinh tÕ ®Õn
chç sôp ®æ.
1
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel : 0918.775.368
ViÖt Nam ®ang lµ mét n-íc nghÌo kÐm ph¸t triÓn, c«ng nghiÖp cßn l¹c
hËu, c¬ së vËt chÊt kü thuËt nhÊt lµ c¬ së h¹ tÇng kinh tÕ - x· héi qu¸ yÕu
kÐm, kh«ng ®ång bé d©n sè ®«ng (h¬n 70 triÖu d©n) t¨ng nhanh, nhiÒu
ng-êi kh«ng cã viÖc lµm, møc sèng cßn thÊp, nhiÒu vÊn ®Ò vÒ v¨n ho¸ - x·
héi cÇn gi¶i quyÕt.
Tèc ®é ph¸t triÓn cña c¸c quèc gia trong khu vùc rÊt cao, ViÖt Nam
n»m trong khu vùc §«ng Nam ¸ lµ mét khu vùc ®ang diÔn ra nh÷ng ho¹t
®éng kinh tÕ s«i n«Ø nhÊt.
Thø hai lµ cßn tån t¹i nh÷ng mÊt c©n ®èi do:
Sù ph¸t triÓn thiÕu toµn diÖn cña c¬ cÊu kinh tÕ hµng ho¸ nhiÒu
thµnh phÇn. Thùc tÕ cho thÊy trong sè c¸c doanh nghiÖp quèc doanh chØ
cã 1/3 sè doanh nghiÖp ph¸t triÓn nh-ng sù ph¸t triÓn cña hä ®i liÒn víi
sù ®Çu t- cña nhµ n-íc vÒ vèn, ®Êt ®ai vµ tÝn dông 2/3 sè doanh nghiÖp
cßn l¹i lµm ¨n thua lç.
C¸c doanh nghiÖp ngoµi quèc doanh ®ãng gãp ®¸ng kÓ vµo GNP
nh-ng nh×n chung ch-a ®-îc quan t©m thÝch ®¸ng, ®Æc biÖt trong viÖc
xuÊt khÈu: Nhµ n-íc chØ cho phÐp c¸c doanh nghiÖp quèc doanh ®-îc
xuÊt khÈu nh÷ng mÆt hµng träng yÕu trong nÒn kinh tÕ cßn c¸c doanh
nghiÖp ngoµi quèc doanh chØ ®-îc xuÊt khÈu nh÷ng mÆt hµng nãi chung lµ
®ãng gãp kh«ng ®¸ng kÓ vµo thu nhËp ng©n s¸ch.
XuÊt ph¸t tõ t×nh h×nh thùc tiÔn vµ còng tõ sù say mª cña em khi
nghiªn cøu vÊn ®Ò nµy nªn em chän ®Ò tµi: “Ph¸t triÓn kinh tÕ hµng ho¸
nhiÒu thµnh phÇn“.
§-îc sù gióp ®ì nhiÖt t×nh cña thÇy gi¸o Lª Kim Ch©u cïng víi chót hiÓu
biÕt Ýt ái cñam×nh, em m¹nh d¹n xin ®-îc tr×nh bµy mét sè ý kiÕn c¸
nh©n m×nh víi hy väng gãp phÇn nhá bÐ lµm phong phó thªm hÖ thèng lý
luËn trong c«ng cuéc ®æi míi cña n-íc ta hiÖn nay. Em rÊt mong ®-îc sù
gãp ý cña thÇy c«vµ c¸c b¹n quan t©m ®Õn ®Ò tµi nµy ®Ó bµi viÕt hoµn
thiÖn h¬n. Em xin ch©n thµnh c¶m ¬n vµ tr©n träng ý kiÕn ®ãng gãp.
2
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel : 0918.775.368
Ch-¬ng I
I.Nh÷ng vÊn ®Ò lý luËn cña nÒn kinh tÕ hµng ho¸ nhiÒu thµnh
phÇn vµ quan ®iÓm toµn diÖn cña chñ nghÜa M¸c - LªNin.
Quan ®iÓm toµn diÖn cña chñ nghÜa M¸c - LªNin
1.Gi¶i thÝch quan ®iÓm.
Trong viÖc nhËn thøc còng nh- trong viÖc xem xÐt c¸c ®èi t-îng
cÇn ph¶i ®øng trªn quan ®iÓm toµn diÖn. Nh- vËy c©u hái ®Æt ra: quan
®iÓm toµn diÖn lµ g×? Quan ®iÓm toµn diÖn thÓ hiÖn qua hai nguyªn lý
sau:
a.Nguyªn lý phæ biÕn gi÷a c¸c sù vËt hiÖn t-îng hay gäi lµ mèi
liªn hÖ phæ biÕn gi÷a c¸c sù vËt, hiÖn t-îng.
C¸c sù vËt vµ hiÖn t-îng mu«n h×nh, ngh×n vÎ trong thÕ giíi kh«ng
cã c¸i nµo tån t¹i mét c¸ch c« lËp, biÖt lËp mµ chóng lµ mét thÓ thèng
nhÊt, trong ®ã c¸c sù vËt hiÖn t-îng tån t¹i b»ng c¸ch t¸c ®éng lÉn nhau,
rµng buéc nhau, quy ®Þnh vµ chuyÓn ho¸ lÉn nhau. Mèi liªn hÖ nµy ch¼ng
nh÷ng diÔn ra ë mäi sù vËt vµ hiÖn t-îng trong tù nhiªn trong x· héi vµ
trong t- duy con ng-êi mµ cßn diÔn ra gi÷a c¸c yÕu tè c¸c mÆt kh¸c, c¸c
qu¸ tr×nh cña mçi sù vËt hiÖn t-îng.
Cã nh÷ng mèi liªn hÖ chØ ®Æc tr-ng cho mét ®èi t-îng hoÆc mét
nhãm ®èi t-îng. Nh-ng ®ång thêi cã nh÷ng mèi liªn hÖ mang tÝnh phæ
qu¸t cho mäi ®èi t-îng cña tån t¹i, nh÷ng mèi liªn hÖ nh- vËy ®-îc gäi lµ
liªn hÖ phæ biÕn.
C¸c mèi liªn hÖ gi÷a vai trß qui ®Þnh t- c¸ch tån t¹i cña sù vËt
hiÖn t-îng. Víi mét sù vËt, hiÖn t-îng cã thÓ cã v« l-îng c¸c mèi liªn hÖ
kh¸c nhau. Mèi liªn hÖ ®Òu cã nh÷ng vÞ trÝ vµ vai trß kh¸c nhau trong viÖc
quy ®Þnh nh÷ng t- c¸ch tån t¹i cña c¸c sù vËt hiÖn t-îng (xÐt trong mét
®iÒu kiÖn nhÊt ®Þnh)
Nguyªn t¾c toµn diÖn cã nguån gèc tõ mèi liªn hÖ phæ biÕn ®ù¬c
nhËn thøc vµ ®-îc ®Ó lªn thµnh nguyªn lý chØ ®¹o ph-¬ng ph¸p hµnh ®éng
3
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel : 0918.775.368
vµ suy nghÜ.
Trong nÒn kinh tÕ kh«ng cã mét sù kiÖn kinh tÕ nµo tån t¹i trong
tr¹ng th¸i c« lËp, t¸ch rêi nh÷ng sù kiÖn kh¸c mµ lu«n n»m trong mèi
liªn hÖ víi nh÷ng sù kiÖn kinh tÕ kh¸c.
Thùc tÕ cho thÊy, gi¸ c¶ thÞ tr-êng cña mçi lo¹i hµng ho¸ chØ biÓu
hiÖn ra trong mèi quan hÖ víi sù biÕn ®éng cung - cÇu vÒ lo¹i hµng ho¸
®ã, trong mèi quan hÖ víi gi¸ c¶ vµ c¸c lo¹i hµng ho¸ kh¸c (tØ gi¸ víi c¸c
lo¹i hµng ho¸ bæ sung).
Còng gièng nh- sù t¸c ®éng qua l¹i gi÷a cung cÇu vµ gi¸ c¶ trªn thÞ
tr-êng hµng ho¸, thÞ tr-êng vèn, thÞ tr-êng lao ®éng kh«ng tån t¹i trong
tr¹ng th¸i c« lËp vµ t¸ch rêi mµ trong sù liªn hÖ t¸c ®éng qua l¹i.
Ch¼ng h¹n nh- mçi sù biÕn ®éng vÒ gi¸ c¶ trªn thÞ tr-êng vèn (l·i
suÊt) kÐo theo hµng lo¹t c¸c sù biÕn ®éng lan truyÒn trªn c¸c thÞ tr-êng
lao ®éng, thÞ tr-êng hµng ho¸.
Nh- chóng ta ®· biÕt l·i suÊt trªn thÞ tr-êng vèn gi¶m c¸c doanh
nghiÖp cã c¬ héi më réng ®Çu t-, ph¸t triÓn s¶n xuÊt lµm cho gi¸ c¶ søc
lao ®éng, tiÒn c«ng, tiÒn l-¬ng t¨ng lªn do ®ã gi¸ c¶ trªn thÞ tr-êng hµng
ho¸ còng t¨ng lªn.
NhËn thøc ®-îc mèi liªn hÖ gi÷a c¸c sù kiÖn kinh tÕ nh-ng vÊn ®Ò
lµ ë chç chóng ta ¸p dông nguyªn lý nµy ®Ó xem xÐt, tõ ®ã ®Ò ra ®-êng lèi
chÝnh s¸ch trong viÖc tæ chøc c¬ cÊu nÒn kinh tÕ nh- thÕ nµo?
b.Nguyªn lý cña phÐp biÖn chøng duy vËt vÒ sù ph¸t triÓn cña sù
vËt, hiÖn t-îng.
Theo quan ®iÓm cña chñ nghÜa M¸c - LªNin.
VËn ®éng lµ mét kh¸i niÖm dïng ®Ó chØ mäi sù biÕn ®éng nãi
chung.
Mäi sù vËt vµ hiÖn t-îng lµ mét d¹ng cña vËt chÊt trong qu¸ tr×nh
vËn ®éng vµ ®-îc ®Æc tr-ng bëi mét h×nh thøc vËn ®éng nhÊt ®Þnh. Mäi sù
vËt sù kiÖn trong vò trô tån t¹i trong qu¸ tr×nh kh«ng ngõng chuyÓn ho¸
tõ d¹ng nµy sang d¹ng kh¸c, tõ h×nh thøc nµy sang h×nh thøc kh¸c.
4
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel : 0918.775.368
BÊt kú mét sù vËn ®éng nµo còng bao hµm trong mét xu h-íng rÊt
nhiÒu xuyªn suèt qu¸ tr×nh tõ qóa khø ®Õn hiÖn t¹i, ®Õn t-¬ng lai.
Trªn b×nh diÖn triÕt häc, xu h-íng vËn ®éng tõ thÊp ®Õn cao, tõ
gi¶n ®¬n ®Õn phøc t¹p, ngµy cµng hoµn thiÖn vµ ph¸t triÓn.
Tuú theo c¸c lÜnh vùc kh¸c nhau cña thÕ giíi vËt chÊt mµ sù ph¸t
triÓn thÓ hiÖn kh¸c nhau mµ nguån cña nã lµ sù liªn hÖ, t¸c ®éng lÉn n hau
gi÷a c¸c mÆt ®èi lËp trong b¶n th©n sù vËt vµ hiÖn t-îng. Song kh«ng nªn
hiÓu sù ph¸t triÓn bao giê còng diÔn ra mét c¸ch gi¶n ®¬n th¼ng t¾p. XÐt
tõng tr-êng hîp c¸ biÖt th× cã nh÷ng vËn ®éng ®i lªn, tuÇn hoµn thËm chÝ
®i xuèng, nh-ng xÐt c¶ qu¸ tr×nh trong ph¹m vi réng lín th× vËn ®éng ®i
lªn lµ khuynh h-íng thèng trÞ. Kh¸i qu¸t t×nh h×nh trªn, phÐp biÖn chøng
duy vËt kh¼ng ®Þnh: ph¸t triÓn lµ khuynh h-íng chung cña sù vËn ®éng
cña sù vËt, hiÖn t-îng.
Nguyªn lý vÒ sù ph¸t triÓn chØ cho chóng ta: Muèn thùc sù n¾m ®-îc
b¶n chÊt cña sù vËt hiÖn t-îng, n¾m ®-îc khuynh h-íng vËn ®éng cña
chóng ph¶i cã quan ®iÓm ph¸t triÓn. Quan ®iÓm nµy yªu cÇu khi ph©n tÝch
sù vËt, hiÖn t-îng trong sù vËn ®éng, ph¶i ph¸t hiÖn c¸c xu h-íng biÕn ®æi
chuyÓn ho¸ cña chóng, kh¾c phôc t- t-ëng b¶o thñ, tr× trÖ.
Nh-ng trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn ta
ph¶i hÕt søc chó ý ®Õn viÖc kÕ
thõa vµ s¸ng t¹o nh÷ng thµnh qu¶ mµ sù vËt, hiÖn t-îng tr-íc ®· ®¹t
®-îc.Ph¸t triÓn kh«ng ph¶i lµ vËn ®éng theo ®-êng th¼ng mµ chØ lµ xu
h-íng vËn ®éng theo h-íng tiÕn lªn.
§èi víi mét nÒn kinh tÕ, xu h-íng t¨ng tr-ëng tù v¹ch ®-êng ®i biÓu
hiÖn xuyªn qua c¸c thêi ®iÓm mµ ë ®ã ta cã thÓ nhËn thÊy hoÆc lµ nã ®ang
ë tr¹ng th¸i t-¬ng ®èi æn ®Þnh (tæng cung = tæng cÇu) hoÆc lµ trong tr¹ng
th¸i më réng ph¸t triÓn s¶n xuÊt (tæng cung < tæng cÇu) hoÆc lµ trong
tr¹ng th¸i thu hÑp l¹i sù khñng ho¶ng vµ sang tr¹ng th¸i (tæng cung > tæng
cÇu). Cø mçi khi nÒn kinh tÕ l©m vµo thêi kú khñng ho¶ng, suy tho¸i nÕu
nã kh«ng ®ñ søc ®Ó v-ît qua ®Õn thêi kú håi phôc ®Ó t¨ng tr-ëng vÒ sau
th× nã sÏ bÞ ®µo th¶i vµ lo¹i bá b»ng mét cuéc c¸ch m¹ng x· héi hay ®¶o
5
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel : 0918.775.368
chÝnh ®Ó thiÕt lËp mét trËt tù kinh tÕ míi.
V× vËy vËn ®éng bao hµm trong m×nh c¶ sù ®µo th¶i, lo¹i bá, nh-ng
ph¸t triÓn tõ thÊp ®Õn cao, tõ gi¶n ®¬n ®Õn phøc t¹p ngµy cµng ph¸t triÓn
hoµn thiÖn h¬n.
ViÖt Nam ®ang trong thêi kú chuyÓn ®æi tõ mét nÒn kinh tÕ tËp trung
quan liªu bao cÊp sang mét nÒn kinh tÕ thÞ tr-êng cã sù ®iÒu tiÕt cña
Nhµ n-íc c¬ cÊu nhiÒu thµnh phÇn.
Khuynh h-íng vËn ®éng vµ ph¸t triÓn trë thµnh mét quy luËt tÊt yÕu
kh¸ch quan trong mäi sù vËt vµ hiÖn t-îng. §ã lµ mét ®iÒu kh«ng thÓ
tr¸nh khái vµ kh«ng xuÊt ph¸t tõ ý muèn chñ quan cña con ng-êi dï sù
vËn ®éng Êy cã thÓ diÔn ra sím hay muén.
2Ph©n tÝch quan ®iÓm toµn diÖn trªn gãc ®é kinh tÕ.
§¹i héi lÇn thø VI cña §¶ng (1986) ®· ®Ò ra viÖc tiÕn hµnh ®æi míi
toµn diÖn, trªn mäi mÆt cña ®êi sèng x· héi nh»m ph¸t triÓn ®Êt nø¬c vµ
còng nhê ®ã chóng ta ®· ®øng v÷ng tr-íc cuéc khñng ho¶ng cña hÖ thèng
chñ nghÜa x· héi.
N-íc ta xuÊt ph¸t tõ mét n-íc phæ biÕn lµ s¶n xuÊt nhá, lùc l-îng
s¶n xuÊt ph¸t triÓn kh«ng ®Òu vµ do ®ã c¸c thµnh phÇn kinh tÕ kh¸c nhau
cïng tån t¹i. NÕu ®Ó ph¸t triÓn tù ph¸t trong nÒn kinh tÕ th Þ tr-êng th×
theo logic tù nhiªn, nÒn kinh tÕ n-íc ta sÏ ®i ®Õn chñ nghÜa t- b¶n. V× thÕ
mét vÊn ®Ò ®Æt ra lµ nÒn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn ®i lªn chñ nghÜa x· héi
cña ta chØ cã phï hîp víi qu¸ tr×nh lÞch sö tù nhiªn hay kh«ng?
T¹i ®¹i héi VII §¶ng ta l¹i tiÕp tôc kh¼ng ®Þnh c«ng cuéc ®æi míi
®-îc khëi x-íng tõ §¹i héi VI, ®ång thêi còng kh¼ng ®Þnh con ®-êng
ph¸t triÓn cña theo ®Þnh h-íng x· héi chñ nghÜa. Mét trong nh÷ng ®æi míi
quan träng nhÊt lµ x©y dùng mét m« h×nh x· héi víi nÒn kinh tÕ nhiÒu
thµnh phÇn vËn ®éng theo c¬ chÕ thÞ tr-êng cã sù ®iÒu tiÕt vÜ m« cña Nhµ
n-íc .
XÐt trªn tæng thÓ x· héi, mçi thµnh phÇn kinh tÕ lµ mét hÖ thèng cã
nh÷ng ph-¬ng ¸n kinh doanh riªng rÊt kh¸c nhau vÒ n«Þ dung, chØ tiªu vµ
6
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel : 0918.775.368
c¸c bø¬c ®i ®Ó thÝch øng mét c¸ch nhanh nh¹y, chÝnh x¸c víi mäi biÕn
®æi vÒ nhu cÇu cña x· héi. Do vËy mçi thµnh phÇn kinh tÕ ®Òu cã mét vÞ
trÝ vµ vai trß riªng trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ.
MÆt kh¸c, søc m¹nh c¸ biÖt cña tõng thµnh phÇn chØ cã thÓ ph¸t huy
®-îc trong nh÷ng ®iÒu kiÖn cô thÓ, trong nh÷ng lÜnh vùc nhÊt ®Þnh, nghÜa
lµ nÕu chóng tån t¹i biÖt lËp th× mçi thµnh phÇn kinh tÕ kh«ng cã kh¶ n¨ng
khai th¸c cã hiÖu qu¶ c ¸c nguån nh©n lùc vµ tµi lùc ë tõng ngµnh vµ tõng
vïng nhÊt ®Þnh. Nhu cÇu khai th¸c triÖt ®Ó mäi tiÒm n¨ng cña ®Êt n-íc,
g¾n ph¸t triÓn s¶n xuÊt víi ph¸t triÓn x· héi, g¾n gi¶i quyÕt viÖc lµm æn
®Þnh vµ c¶i thiÖn ®êi sèng nh©n d©n vv... qui ®Þnh sù hiÖp t¸c gi÷a c¸c
thµnh phÇn kinh tÕ. ë ®©u vµ khi nµo cßn tån t¹i nhu cÇu nµy th× quan hÖ
gi÷a c¸c thµnh phÇn kinh tÕ cßn tån t¹i. Toµn bé nh÷ng quan hÖ nµy hîp
thµnh cÊu tróc cña hÖ thèng kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn mµ nªn t¸ch khái hÖ
thèng sÏ kh«ng hiÓu ®-îc vÞ trÝ vµ vai trß riªng cña tõng thµnh phÇn.
V× thÕ quan hÖ gi÷a c¸c thµnh phÇn kinh tÕ lµ quan hÖ phæ biÕn mµ
sù ph¸t triÓn cña nh÷ng quan hÖ ®ã mµ qu¸ tr×nh tõng bø¬c x· héi ho¸ sù
ph¸t triÓn cña lùc l-îng s¶n xuÊt.
Qu¸ tr×nh x· héi ho¸ cña c¸c lùc l-îng s¶n xuÊt lu«n lu«n diÔn ra
trong c¬ chÕ thÞ tr-êng. C¬ chÕ thÞ tr-êng ®Þnh h-íng quan hÖ gi÷a c¸c
thµnh phÇn kinh tÕ c¶ trong quan hÖ quèc gia lÇn trong quan hÖ quèc tÕ
theo nguyªn t¾c c¸c bªn cïng cã lîi.
Nguyªn t¾c nµy lµ nguyªn t¾c ho¹t ®éng cña c¸c thµnh phÇn kinh tÕ
trong qu¸ tr×nh hîp t¸c.
ViÖc thùc hiÖn nguyªn t¾c nµy lµm cho nh÷ng -u thÕ riªng cña c¸c
thµnh phÇn kinh tÕ trong viÖc ph¸t triÓn lùc l-îng s¶n xuÊt ®Òu ®-îc ph¸t
huy. C¸c thµnh phÇn mét mÆt võa kÕt hîp víi nhau, võa bæ sung cho
nhauvµ do®ã g¾n yÕu tè truyÒn thèng ®· ®-îc chän läc trong qu¸ tr×nh
ph¸t triÓn x· h«Þ víi yÕu tè hiÖn ®¹i, g¾n c¸c tr×nh ®é ph¸t triÓn kh¸c nhau
cña lùc l-îng s°n xuÊt t³o th¯nh “Lùc lîng s°n xuÊt míi” kÕt hîp sù
biÕn ®æi vÒ l-îng víi sù thay ®æi vÒ chÊt lµm cho c¸c thµnh phÇn kinh tÕ
7
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel : 0918.775.368
cïng tån t¹i vµ ph¸t triÓn. MÆt kh¸c , c¬ chÕ thÞ tr-êng víi sù t¸c ®éng cña
quy luËt gi¸ trÞ, qui luËt cung - cÇu buéc c¸c thµnh phÇn kinh tÕ
trong
kinh daonh c¹nh tranh víi nhau quyÕt liÖt vµ kÕt qu¶ lµ dÉn ®Õn sù ph¸t
triÓn cña s¶n xuÊt, ®æi míi c«ng nghÖ ®-a khoa häc kü thuËt vµo s¶n
xuÊt, gãp phÇn x©y dùng c¬ së vËt chÊt - kü thuËt cña toµn x· héi. Trong
c¹nh tranh, thµnh phÇn kinh tÕ nµo cã c¬ chÕ ho¹t ®éng thÝch hîp sÏ cã
nhÞp ®é ph¸t triÓn nhanh h¬n, t¹o thµnh sù ph¸t triÓn kh«ng ®Òu, ®Æc biÖt ë
nh÷ng vïng vµ nh÷ng ngµnh cã quan hÖ trùc tiÕp víi thÞ tr-êng thÕ giíi th×
sù ph¸t triÓn cña c¸c thµnh phÇn kinh tÕ ®ã sÏ diÔn ra víi tèc ®é nhanh
chãng, t¹o thµnh c¸c b-íc nh¶y vät vÒ chÊt, ph¸ vì tÝnh c©n b»ng chÝnh
thÓ. §ã chÝnh lµ nguyªn nh©n ®-a ®Õn c¸c cuéc khñng ho¶ng. V× v©þ,
xuÊt hiÖn nhu cÇu ®iÒu chØnh tù gi¸c nÒn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn ho¹t
®éng theo c¬ chÕ thÞ tr-êng nh»m ®¶m b¶o khai th¸c vµ ph¸t triÓn toµn bé
nh÷ng n¨ng lùc s¶n xuÊt hiÖn cã.
Nhµ n-íc víi t- c¸ch lµ ng-êi ®¹i diÖn cho môc tiªu ph¸t triÓn chung
cña toµn hÖ thèng kinh tÕ ph¶i ®ãng vai trß chñ ®¹o trong viÖc ®iÒu tiÕt
nÒn kinh tÕ trªn tÇm vÜ m«, b¶o ®¶m tû lÖ ph¸t triÓn c©n ®èi vµ nhÞp
nhµng gi÷a c¸c thµnh phÇn kinh tÕ - x· héi.
II.
Ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ hµng ho¸ nhiÒu thµnh phÇn.
1.
TÝnh tÊt yÕu kh¸ch quan trong viÖc ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ
hµng ho¸ nhiÒu thµnh phÇn.
Trong cuéc kh¸ng chiÕn chèng Ph¸p vµ chèng Mü cøu n-íc, khu vùc
kinh tÕ Nhµ n-íc ®· cã nh÷ng ®ãng gãp quan träng trong viÖc ph¸t triÓn
kinh tÕ phôc vô cho tiÒn tuyÕn. Chóng ta kh«ng thÓ phñ nhËn nh÷ng ®ãng
gãp vµ thµnh qu¶ mµ khu vùc kinh tÕ ®· ®¹t ®-îc.
N¨m 1975 ®Êt n-íc thèng nhÊt. Chóng ta ®· duy tr× mét nÒn kinh tÕ
tËp trung víi nh÷ng tham väng kh«ng thÓ thùc hiÖn ®-îc ®ã lµ tËp trung
ph¸t triÓn c«ng nghiÖp nÆng ®ång thêi ph¸t triÓn toµn diÖn c«ng nghiÖp
nhÑ vµ n«ng nghiÖp. Nguån lùc cña mét nÒn kinh tÕ bao gåm ba yÕu tè:
Vèn, lao ®éng, c«ng nghÖ. Thêi gian nµy chóng ta ch-a thÓ cã ®Çy ®ñ c¶
8
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel : 0918.775.368
ba yÕu tè.
Thø nhÊt, ®Êt n-íc võa tho¸t khái chiÕn tranh cña c¶i ®æ vµo phôc vô
cuéc kh¸ng chiÕn rÊt nhiÒu nªn vèn tÝch luü trong n-íc kh«ng cßn lµ bao.
Thø hai, c¬ së h¹ tÇng vµ m¸y mãc trang thiÕt bÞ chiÕn tranh tµn ph¸
nÆng nÒ.
Khi mµ ®Çu vµo ch-a cã ®ñ th× ch¾c ch¾n chóng ta kh«ng thÓ ph¸t
triÓn nÒn kinh tÕ cã hiÖu qu¶ ®-îc. ChÝnh v× ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ mét
c¸ch thiÕu toµn diÖn nªn nÒn kinh tÕ sa sót, ng-êi d©n mÊt lßng tin víi
§¶ng vµ Nhµ n-íc.
T×nh h×nh trong n-íc lµ nh- thÕ, trong khi ®ã trªn thÕ giíi c¸c møc
trong khu vùc ®· vµ ®ang thùc hiÖn mét nÒn kinh tÕ hçn hîp cã hiÖu qu¶.
V× vËy n¨m 1986, chóng ta chuyÓn nÒn kinh tÕ tõ c¬ chÕ tËp trung
quan liªu bao cÊp sang nÒn kinh tÕ hµng ho¸ nhiÒu thµnh phÇn theo ®Þnh
h-íng x· héi chñ nghÜa, vËn ®éng theo c¬ chÕ thÞ tr-êng cã sù qu¶n lý
cña Nhµ n-íc.
C¬ së kh¸ch quan cña sù tån t¹i nhiÒu thµnh phÇn ®ã lµ do cßn nhiÒu
thµnh h×nh thøc së h÷u kh¸c nhau vÒ t- liÖu s¶n xuÊt . §¹i héi §¶ng VII
®· kh¼ng ®Þnh c¸c thµnh phÇn kinh tÕ ®ang tån t¹i kh¸ch quan t-¬ng xøng
víi tinhs chÊt vµ tr×nh ®é ph¸t triÓn cña lùc l-îng s¶n xuÊt trong giai ®o¹n
lÞch sö hiÖn nay ®ã lµ: thµnh phÇn kinh tÕ quèc doanh tËp thÓ, c¸ thÓ, tnh©n t- b¶n chñ nghÜa vµ t- b¶n Nhµ n-íc.
NÒn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn trong sù vËn ®éng cña c¬ chÕ thÞ tr-êng
ë n-íc ta lµ nguån lùc tæng hîp to lín ®Ó ®-a nÒn kinh tÕ v-ît khái thùc
tr¹ng thÊp kÐm, ®-a nÒn kinh tÕ hµng ho¸ ph¸t triÓn kÓ c¶ trong ®iÒu kiÖn
ng©n s¸ch Nhµ nø¬c h¹n hÑp.
NÒn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn võa ph¶n ¸nh tÝnh ®a d¹ng phong phó
trong viÖc ®¸p øng nhu cÇu x· h«Þ võa ph¶n ¸nh tÝnh chÊt phøc t¹p trong
viÖc qu°n lý theo ®Þnh híng x± héi chñ nghÜa. Do ®ã, viÖc “ph²t triÓn
kinh tÕ hµng ho¸ nhiÒu thµnh phÇn ph¶i ®i ®«i víi t¨ng c-êng qu¶n lý cña
Nh¯ nø¬c vÒ kinh tÕ x± héi”.
9
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel : 0918.775.368
2.Nh÷ng quan ®iÓm chung vÒ viÖc ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ hµng ho¸
nhiÒu thµnh phÇn.
NÒn kinh tÕ hµng ho¸ nhiÒu thµnh phÇn tån t¹i trong nã nh÷ng kiÓu
s¶n xuÊt hµng ho¸ kh«ng cïng b¶n chÊt, võa thèng nhÊt võa m©u thuÉn víi
nhau.
TÝnh thèng nhÊt c¸c thµnh phÇn kinh tÕ thÓ hiÖn:
C¸c thµnh phÇn kinh tÕ trong qu¸ tr×nh vËn ®éng kh«ng biÖt lËp nhau
mµ g¾n bã, ®an xen x©m nhËp lÉn nhau th«ng qua c¸c mèi liªn hÖ kinh tÕ
v× chóng ®Òu lµ c¸c bé phËn cña hÖ thèng ph©n c«ng lao ®éng x· héi
thèng nhÊt.
Sù
thèng nhÊt c¸c thµnh phÇn kinh tÕ cßn v× cã yÕu tè ®iÒu tiÕt
thèng nhÊt ®ã lµ hÖ thèng c¸c quy luËt kinh tÕ ®ang t¸c ®éng trong thêi
kú qu¸ ®é vµ thÞ tr-êng thèng nhÊt.
M©u thuÉn gi÷a c¸c thµnh phÇn kinh tÕ víi nhau thÓ hiÖn : M©u thuÉn
gi÷a c«ng h÷u vµ t- h÷u, gi÷a t- nh©n víi tËp thÓ, víi Nhµ n-íc gi÷a xu
h-íng t- b¶n chñ nghÜa vµ x· héi chñ nghÜa.
M©u thuÉn lµ céi nguån cña mäi sù vËn ®éng vµ ph¸t triÓn. Trong hÖ
thèng kinh tÕ thèng nhÊt cña nÒn kinh tÕ qu¸ ®é chøa ®ùng nh÷ng sù ®èi
lËp, nh÷ng khuynh h-íng ®èi lËp, mét mÆt bµi trõ, phñ ®Þnh lÉn nhau, c¹nh
tranh víi nhau mÆt kh¸c chóng thèng nhÊt víi nhau, th©m nhËp, n-¬ng tùa
vµo nhau ®Ó tån t¹i vµ ph¸t triÓn th«ng qua hîp t¸c vµ c¹nh tranh, liªn kÕt,
liªn doanh.
C¸c thµnh phÇn kinh tÕ ®Òu ®-îc thõa nhËn tån t¹i kh¸ch quan vµ Nhµ
n-íc t¹o ®iÒu kiÖn vµ m«i tr-êng ®Ó chóng tån t¹i trªn thùc tÕ.
§èi víi doanh nghiÖp Nhµ n-íc, tr-íc m¾t vµ trong t-¬ng lai vÉn cã
vai trß hÕt søc quan träng cã tÝnh chÊt then chèt trong nÒn kinh tÕ n-íc ta,
®Æc biÖt lµ trªn mét sè lÜnh vùc. Tuy vËy còng kh«ng nªn ®Ó cho c¸c dn
Nhµ n-íc tån t¹i trµn lan, nhÊt lµ nh÷ng c¬ së doanh nghiÖp Nhµ n-íc
kh«ng nhÊt thiÕt ph¶i n¾m. CÇn tæ chøc, s¾p xÕp l¹i c¸c doanh nghiÖp Nhµ
n-íc theo h-íng cñng cè, kiÖn toµn ®Ó c¸c doanh nghiÖp nµy ho¹t ®éng cã
10
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel : 0918.775.368
hiÖu qu¶ vµ lµm tèt chøc n¨ng, nhiÖm vô cña m×nh lµ mét lo¹i c«ng cô, lµ
c¬ së vËt chÊt -kü thuËt cña Nhµ nø¬c cã t¸c ®éng ®iÒu tiÕt nÒn kinh tÕ.
ViÖc s¾p xÕp l¹i c¸c doanh nghiÖp Nhµ nø¬c cã thÓ thùc hiÖn theo
c¸c h-íng:
§Çu t- tËp trung -u tiªn cho c¸c lo¹i doanh nghiÖp Nhµ n-íc theo
thø tù:
Thø nhÊt, lµm ¨n cã hiÖu qu¶.
Thø hai, ®ang ho¹t ®éng trong nh÷ng ngµnh cã vÞ trÝ then chèt vµ
chiÕn l-îc quan träng ®èi víi nÒn kinh tÕ quèc d©n.
Thø ba, ®ang ho¹t ®éng trong nh÷ng ngµnh cã ®iÒu kiÖn ph¸t triÓn kü
thuËt vµ c«ng nghÖ tiÕn tiÕn, qua ®ã cã thÓ t¹o ra ®-îc c¬ së ®Ó c¶i tiÕn
c¬ cÊu c«ng nghiÖp, hiÖn ®¹i ho¸ nÒn kinh tÕ.
§èi víi c¸c doanh nghiÖp lµm ¨n kÐm hiÖu qu¶ trong c¸c ngµnh
kh«ng quan träng th× chuyÓn ®æi së h÷u, s¸p nhËp, gi¶i thÓ, cho thuª hoÆc
b¸n ®Êu gi¸.
§èi víi c¸c doanh nghiÖp Nhµ n-íc kh¸c, khuyÕn khÝch c¸c
doanh nghiÖp tù bá vèn ®Ó ®Çu t- c¶i t¹o, më réng s¶n xuÊt - kinh doanh
vµ vay vèn theo nguyªn t¾c “tù vay tù tr°”.
§iÒu quan träng lµ ph¶i chuyÓn c¸c doanh nghiÖp Nhµ n-íc sang ho¹t
®éng theo c¬ chÕ thÞ tr-êng vµ trë thµnh mét chñ thÓ s¶n xuÊt - kinh
doanh thùc sù.
§èi víi c¸c doanh nghiÖp ngoµi quèc doanh. ChÝnh s¸ch ph¸t triÓn
c¸c lo¹i h×nh doanh nghiÖp ngoµi quèc doanh ph¶i ®-îc x©y dùng trªn
quan ®iÓm:
Kh«ng giíi h¹n sù ph¸t triÓn.
Cho phÐp c¸c doanh nghiÖp cã ®ñ ®iÒu kiÖn quy ®Þnh cña Nhµ
nø¬c ®-îc më réng c¸c ho¹t ®éng xuÊt nhËp khÈu vµ liªn kÕt kinh tÕ víi
nø¬c ngoµi.
Ngµnh nghÒ, thêi gian vµ ®Þa bµn ho¹t ®éng cña doanh nghiÖp
ph¶i theo ®óng quy ®Þnh cña Nhµ n-íc.
11
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel : 0918.775.368
KhuyÕn khÝch c¸c doanh nghiÖp tæ chøc theo c¸c h×nh thøc së h÷u
®an xen.
Víi quan ®iÓm nµy, c¸c chÝnh s¸ch ph¸t triÓn kinh doanh lµ mét thÓ
thèng nhÊt kh«ng ph©n biÖt thµnh phÇn së h÷u vµ c¬ quan chñ qu¶n c¸c
h×nh thøc së h÷u ®an xen nhau sÏ t¹o nguån ®éng lùc míi cho sù ph¸t
triÓn cña c¸c thµnh phÇn kinh tÕ.
Ch-¬ng II
Thùc tr¹ng ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ hµng ho¸
nhiÒu thµnh phÇn ë ViÖt Nam
I.Kh¸i qu¸t.
1/ Trong thêi kú ®Çu c¶i t¹o vµ x©y dùng chñ nghÜa x· héi ë n-íc ta,
c¸c x¸c ®Þnh quèc doanh (doanh nghiÖp Nhµ n-íc) lµ lùc l-îng kinh tÕ
chñ ®¹o trong nÒn kinh tÕ quèc d©n. Chóng ®-îc h×nh thµnh tõ ba nguån
sau ®©y:
Thø nhÊt: x©y dùng míi b»ng c¸c nguån vèn cña ng©n s¸ch Nhµ
n-íc, nguån vèn viÖn trî hoÆc vèn ®i vay (cña Liªn X« cò), Trung Quèc
vµ c¸c n-íc x· héi chñ nghÜa kh¸c trong thêi kú ®ã.
Thø hai: quèc h÷u ho¸ c¸c xÝ nghiÖp t- nh©n cña c¸c nhµ t- b¶n m¹i
b¶n d©n téc ®· ra n-íc ngoµi hoÆc c¸c xÝ nghiÖp Nhµ n-íc ë chÕ ®é cò.
Thø ba: biÕn c¸c xÝ nghiÖp t- nh©n cña c¸c nhµ t- b¶n d©n téc thµnh
c¸c xÝ nghiÖp c«ng t- hîp doanh, vµ sau ®ã thµnh c¸c xÝ nghiÖp quèc
doanh.
C¬ chÕ qu¶n lý kinh tÕ x· héi chñ nghÜa lóc ®ã lµ c¬ chÕ kÕ ho¹ch ho¸
tËp trung quan liªu, bao cÊp, tÊt c¶ ®Òu do ng©n s¸ch Nhµ n-íc cÊp vµ tÊt
12
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel : 0918.775.368
c¶ ph¶i nép vµo ng©n s¸ch Nhµ n-íc.
Trong nÒn kinh tÕ n-íc ta lóc bÊy giê:
C¸c doanh nghiÖp Nhµ n-íc chiÕm tû träng gÇn nh- tuyÖt ®èi
trong c¸c ngµnh c«ng nghiÖp, th-¬ng nghiÖp, giao th«ng vËn t¶i vµ x©y
dùng. Kinh tÕ tËp thÓ chiÕm tû träng rÊt lín trong c¸c ngµnh c«ng nghiÖp.
Doanh nghiÖp Nhµ n-íc ho¹t ®éng hÇu hÕt trong mäi lÜnh vùc cña
nÒn kinh tÕ.
C¸c doanh nghiÖp ®Òu cã c¬ chÕ qu¶n lý kÕ ho¹ch ho¸ tËp trung
quan liªu, bao cÊp chi phèi, hiÖu qu¶ kinh tÕ kÐm.
D-íi ¸nh s¸ng ®-êng lèi cña §¶ng, trong mÊy n¨m qua chóng ta ®¹t
®-îc nh÷ng thµnh tù ®¸ng kÓ trong t¨ng tr-ëng kinh tÕ, më réng thÞ
tr-êng. Hµng ho¸ phong phó c¶ vÒ chñng lo¹i, mÉu m· vµ chÊt l-îng. L¹m
ph¸t ®-îc kiÒm chÕ, gi¸ c¶ dÇn dÇn ®-îc æn ®Þnh. §êi sèng c¸n bé c«ng
nh©n viªn chøc vµ nh©n d©n b-íc ®Çu ®-îc c¶i thiÖn.
Tõ c¬ chÕ kÕ ho¹ch ho¸ tËp trung quan liªu, bao cÊp, chuyÓn sang c¬
chÕ tÞ trêng, doanh nghiÖp ®± ®îc “cëi trãi”. Doanh nghiÖp Nh¯ níc
®-îc quyÒn tù chñ vÒ nhiÒu mÆt, tù chÞu tr¸ch nhiÖm vÒ ®Çu vµo vµ ®Çu ra
trong s¶n xuÊt - kinh doanh, tù mua b¸n vËt t- vµ s¶n phÈm.
C¸c thµnh phÇn kinh tÕ t- nh©n, c¸ thÓ sau nhiÒu n¨m bÞ cÊm ®o¸n,
nay ®-îc tù do s¶n xuÊt - kinh doanh trë thµnh ng-êi b¹n ®ång hµnh trong
nÒn kinh tÕ hµng ho¸ nhiÒu thµnh phÇn. Sù ph¸t triÓn vµ c¹nh tranh cña c¸c
doanh nghiÖp t- nh©n, doanh nghiÖp hîp doanh trong n-íc víi n-íc ngoµi
®-îc thõa nhËn.
ViÖt Nam tõ mét nÒn kinh tÕ khÐp kÝn ®· vµ ®ang dÇn chuyÓn sang
nÒn kinh tÕ më, cã ®iÒu kiÖn tiÕp xóc víi thÞ tr-êng thÕ giíi, víi kü thuËt
vµ c«ng nghÖ s¶n xuÊt tiªn tiÕn, víi m« h×nh tæ chøc vµ ph-¬ng ph¸p qu¶n
lý míi, hiÖn ®¹i. Mäi thµnh phÇn kinh tÕ, mäi lo¹i h×nh doanh nghiÖp ®-îc
tù do c¹nh tranh vµ ph¸t triÓn trong m«i tr-êng míi.
Nh÷ng th¾ng lîi b-íc ®Çu rÊt quan träng ®ã cña c«ng cuéc ®æi míi
®Êt n-íc ®-îc thÓ hiÖn ë tèc ®é t¨ng tr-ëng ph¸t triÓn kinh tÕ trong mÊy
13
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel : 0918.775.368
n¨m gÇn ®©y vµ ë c¬ cÊu kinh tÕ chuyÓn dÞch theo xu h-íng tiÕn bé.
a)VÒ t¨ng tr-ëng kinh tÕ:
Trong n¨m 1922, tuy nÒn kinh tÕ cña n-íc ta cßn gÆp nhiÒu khã kh¨n,
song ®ã còng lµ n¨m ®Çu tiªn chóng ta ®· hoµn thµnh toµn diÖn vµ v-ît
møc c¸c chØ tiªu chñ yÕu cña kÕ ho¹ch Nhµ n-íc. So víi n¨m 1991, tæng
s¶n phÈm trong n-íc t¨ng 10% thu nhËp quèc d©n t¨ng 7,5% gi¸ trÞ tæng
s¶n l-îng c«ng nghiÖp t¨ng 15%.
T×nh h×nh s¶n xuÊt cña n¨m 1993 tiÕp tôc t¨ng so víi n¨m 1992.
b)VÒ c¬ cÊu kinh tÕ theo ngµnh nghÒ.
§¹i héi §¶ng lÇn thø VI, trªn c¬ së nhËn râ vµ phª ph¸n nh÷ng thiÕu
sãt, sai lµm tr-íc ®©y ®· ®Ò ra chñ tr-¬ng x©y dùng vµ ph¸t triÓn kinh tÕ
phôc vô c¸c ch-¬ng tr×nh kinh tÕ lín cña ®Êt n-íc trong giai ®o¹n tr-íc
m¾t vµ l©u dµi: s¶n xuÊt l-¬ng thùc, hµng tiªu dïng vµ xuÊt khÈu.
Thùc hiÖn chñ tr-¬ng ®ã, c¬ cÊu kinh tÕ ngµnh ®-îc thay ®æi mét
b-íc c¬ b¶n, phï hîp víi nÒn kinh tÕ thÞ tr-êng ngµy cµng më réng, t¹o ra
mét b-íc ph¸t triÓn míi trong viÖc phôc vô, ®¸p øng nhu cÇu tiªu dïng
cÊp thiÕt vµ ngµy cµng lín cña nh©n d©n ta sau nh÷ng n¨m chÞu ®ùng thiÕu
thèn do chiÕn tranh kÐo dµi.
C¬ cÊu mÆt hµng xuÊt nhËp khÈu trong mÊy n¨m gÇn ®©y còng ®-îc
®æi míi. TØ träng hµng thµnh phÈm xuÊt khÈu t¨ng lªn, n¨m 1990, tØ träng
®ã lµ 8% n¨m 1991 t¨ng lªn 17%. TØ träng hµng nhiªu liÖu, kho¸ng s¶n
nhËp khÈu gi¶m tõ 31,4% n¨m 1990 xuèng 21,4% n¨m 1991. Tæng kim
ng¹ch xuÊt khÈu thêi kú 1986 - 1990 ®¹t 6,85 tû róp/®« la: b»ng 2,37 lÇn
so víi thêi kú 1981 - 1985, tèc ®é t¨ng b×nh qu©n hµng n¨m lµ 27%. N¨m
1990 xuÊt khÈu ®¹t 2,2 tû róp/ ®«la, so víi n¨m 1985 b»ng 3,27 lÇn. N¨m
1991, kim ng¹ch xuÊt khÈu so víi n¨m 1990 t¨ng 14,7%. Trong lóc ®ã kim
ng¹ch nhËp khÈu t¨ng chËm h¬n. N¨m 1990, kim ng¹ch nhËp khÈu ®¹t 2,5
tû róp/®« la b»ng 1,4 lÇn so víi n¨m 1985, n¨m 1991 ®¹t 2,2 tû róp/®«la,
gi¶m 11,1% so víi n¨m 1990.
Tuy nhiªn, chóng ta vÉn ch-a h×nh thµnh vµ t¹o nªn ®-îc nh÷ng
14
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel : 0918.775.368
ngµnh mòi nhän cña c«ng nghiÖp s¶n xuÊt hµng tiªu dïng, nh»m lµm chñ
thÞ tr-êng trong n-íc vµ c¹nh tranh trªn thÞ tr-êng n-íc ngoµi.
c)VÒ c¬ cÊu kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn:
ChuyÓn mét nÒn kinh tÕ tõ kÕ ho¹ch ho¸ tËp trung víi thµnh phÇn
kinh tÕ thuÇn nhÊt sang nÒn kinh tÕ hµng ho¸ nhiÒu thµnh phÇn lµ mét
b-íc ®æi míi quan träng. Chóng ta kh«ng ®Æt nÒn kinh tÕ hµng ho¸ ®èi lËp
víi chñ nghÜa x· héi, kh«ng coi kinh tÕ t- nh©n, c¸ thÓ lµ kÎ thï cña chñ
nghÜa x· héi, mµ coi lµ b¹n ®ång hµnh cña kinh tÕ Nhµ n-íc trªn con
®-êng ph¸t triÓn kinh tÕ cña ®Êt n-íc. Víi quan ®iÓm ®ã, kinh tÕ t- nh©n
®-îc phôc håi vµ ph¸t triÓn, ®· vµ ®ang cã vai trß quan träng trong nÒn
kinh tÕ thÞ tr-êng. TØ träng kinh tÕ t- nh©n trong tõng ngµnh vµ toµn bé
nÒn kinh tÕ quèc d©n ®Òu t¨ng lªn víi møc ®é kh¸c nhau. TØ träng thµnh
phÇn kinh tÕ quèc doanh gi¶m t-¬ng øng.
Theo tµi liÖu cña Tæng côc Thèng kª n¨m 1988, tØ träng kinh tÕ quèc
doanh gi¶m xuèng cßn 30,5%, tØ träng kinh tÕ ngoµi quèc doanh t¨ng lªn:
69,5%. §Õn n¨m 1991, kinh tÕ quèc doanh chiÕm 37%, ngoµi quèc doanh
chiÕm 63%. Thu nhËp quèc d©n vµ tæng s¶n phÈm s¶n xuÊt ra cña kinh tÕ
ngoµi quèc doanh ngµy cµng t¨ng.
N¨m 1994, ®Êt n-íc b¾t ®Çu thùc hiÖn qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp ho¸ hiÖn ®¹i ho¸ víi chiÕn l-îc ph¸t triÓn c¸c thµnh phÇn kinh tÕ h-íng ra xuÊt
khÈu. ChuyÓn dÞch c¬ cÊu c¸c thµnh phÇn kinh tÕ ph¶i ph¸t triÓn thÕ m¹nh
tæng hîp cña c¸c thµnh phÇn kinh tÕ, ®iÒu quan träng lµ ph¶i t¹o ra m«i
tr-êng tù do ®Ó tÊt c¶ c¸c thµnh phÇn kinh tÕ cã thÓ xuÊt khÈu.
§Ó t¹o nguån tÝch luü trong n-íc vµ ®Ó phï hîp víi tr×nh ®é khoa häc
- c«ng nghÖ trong n-íc, nhiÖm vô ®Çu tiªn chóng ta thùc hiÖn ®ã xuÊt
khÈu s°n xuÊt th« hay chóng ta “bãc” t¯i nguyªn thiªn nhiªn ®Ó xuÊt khÈu.
HiÖn nay mét sè mÆt hµng xuÊt khÈu chñ yÕu lµ: dÇu löa, than ®¸, g¹o.
ViÖt Nam cßn ph¶i nhËp khÈu hÇu hÕt nh÷ng linh kiÖn ®iÖn tö vµ ®å
®iÖn d©n dông tõ n-íc ngoµi. V× vËy nhiÖm vô thø hai ®Æt ra lµ s¶n xuÊt
thay thÕ hµng nhËp khÈu.
15
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel : 0918.775.368
§Êt n-íc ®ang ®øng tr-íc m©u thuÉn gi÷a yªu cÇu ®æi míi trang bÞ
kü thuËt - c«ng nghÖ ph¸t triÓn s¶n xuÊt trong nÒn kinh tÕ quèc d©n víi
kh¶ n¨ng tiÒn vèn eo hÑp cña ng©n s¸ch vµ søc Ðp cña lùc l-îng lao ®éng
d«i d- cÇn ®-îc gi¶i quyÕt viÖc lµm. Trong qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp ho¸ hiÖn ®¹i ho¸ nµy lµm thÕ nµo chóng ta khuyÕn khÝch ph¸t triÓn toµn diÖn
c¸c thµnh phÇn kinh tÕ h-íng ra xuÊt khÈu, nhÊt lµ ë vïng n«ng th«n cã
nh÷ng lµng nghÒ truyÒn thèng mµ l©u nay bÞ mai mét, cÇu phôc håi ph¸t
triÓn ®Ó t¹o ra nhiÒu hµng ho¸ xuÊt khÈu thu ngo¹i tÖ, gãp phÇn tÝch luü
vèn nh»m ®æi míi trang thiÕt bÞ kü thuËt vµ c«ng nghÖ theo h-íng hiÖn
®¹i?
II.Thùc tr¹ng ph¸t triÓn cña c¸c thµnh phÇn kinh tÕ hiÖn nay.
C¸c thµnh phÇn kinh tÕ ViÖt Nam dùa trªn ba h×nh thøc së h÷u: Nhµ
n-íc, t- nh©n, hçn hîp.
1/ Thµnh phÇn kinh tÕ Nhµ n-íc:
Thµnh phÇn nµy dùa trªn chÕ ®é së h÷u Nhµ n-íc vÒ nh÷ng t- liÖu
s¶n xuÊt chñ yÕu, gåm nh÷ng ®¬n vÞ kinh tÕ mµ toµn bé sè vèn thuéc vÒ
Nhµ n-íc hoÆc phÇn cña Nhµ n-íc chiÕm tØ träng khèng chÕ.
Theo sè liÖu thèng kª, ®Õn n¨m 1989 c¶ n-íc cã 12.084 doanh nghiÖp
Nhµ n-íc, víi sè vèn kho¶ng 10USD, trong ®ã c¸c doanh nghiÖp Nhµ
n-íc trong ngµnh c«ng nghiÖp chiÕm 49,3% tæng sè vèn x©y dùng 9%,
n«ng nghiÖp 8,1%. L©m nghiÖp 1,2%. Giao th«ng vËn t¶i 14,8%; th-¬ng
nghiÖp 11,57%, c¸c ngµnh kh¸c 5,9%.
Hµng n¨m, thµnh phÇn kinh tÕ Nhµ n-íc ®· t¹o ra kho¶ng 35 - 40%
GDP vµ 22 - 30% GDP, ®ãng gãp tõ 60 - 80% tæng sè thu ng©n s¸ch.
Nh×n tæng qu¸t, toµn bé khu vùc kinh tÕ Nhµ n-íc ch-a tù ®¶m b¶o
t¸i s¶n xuÊt gi¶n ®¬n. Sù t¨ng tr-ëng hµng n¨m cña khu vùc kinh tÕ Nhµ
n-íc chñ yÕu do viÖc gia t¨ng l-îng vèn vµ lao ®éng. Sè ®ãng gãp cña khu
vùc kinh tÕ Nhµ n-íc so víi sè chi cña ng©n s¸ch Nhµ n-íc cho khu vùc
nµy tõ n¨m 1990 trë vÒ tr-íc lµ 1:3.
Sau ba n¨m cÊu tróc l¹i vµ chuyÓn ®æi c¬ chÕ nh×n chung n¨m 1991
16
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel : 0918.775.368
khu vùc kinh tÕ Nhµ n-íc cã mét sè chuyÓn biÕn b-íc ®Çu. C¸c doanh
nghiÖp Nhµ n-íc, ®Æc biÖt lµ c¸c doanh nghiÖp do Trung -¬ng qu¶n lý
trong ngµnh c«ng nghiÖp, th-¬ng nghiÖp, giao th«ng vËn t¶i vµ b-u ®iÖn
viÔn th«ng ®· tõng b-íc thÝch nghi víi c¬ chÕ thÞ tr-êng nªn ®· ®i dÇn vµo
thÕ æn ®Þnh.
Nh-ng nh÷ng ®iÓm s¸ng nµy ch-a nhiÒu. Sù khëi s¾c cña chóng vÉn
ch-a cã c¬ së ch¾c ch¾n vµ l©u bÒn. Sè doanh nghiÖp Nhµ n-íc ®ang trong
t×nh tr¹ng ph¸ s¶n hoÆc cã nguy c¬ ph¸ s¶n, ®×nh ®èn vÉn chiÕm qu¸ nöa
sè doanh nghiÖp Nhµ n-íc hiÖn cã.
KÕt qu¶ ®iÒu tra gÇn ®©y cho thÊy, trong qu¸ tr×nh vËn hµnh c¬ chÕ
qu¶n lý míi, kinh tÕ Nhµ n-íc còng béc lé nhiÒu mÆt yÕu kÐm vµ h¹n chÕ.
Mét lµ, ®¹i bé phËn doanh nghiÖp Nhµ n-íc cßn gÆp nhiÒu khã kh¨n
nh thiÕu vèn, thiÕu thÞ trêng, bÞ thua lç triÒn miªn, ph°i “¨n dÇn” v¯o
vèn. HiÖn nay, trong tæng sè doanh nghiÖp Nhµ n-íc, chØ kho¶ng 20 - 25%
(chñ yÕu lµ doanh nghiÖp Nhµ n-íc trung -¬ng) cã l·i, 30 - 35% hoµ vèn,
cßn l¹i kho¶ng 40% (chñ yÕu lµ doanh nghiÖp ®Þa ph-¬ng) bÞ lç vèn. Sè
doanh nghiÖp thua lç chiÕm tíi 38% sè tµi s¶n cè ®Þnh vµ 33% sè lao
®éng. T×nh h×nh phæ biÕn lµ thiÕu viÖc lµm, thõa nh©n lùc, ®Æc biÖt trong
th-¬ng nghiÖp, x©y dùng, thõa kho¶ng 40 - 50% sè lao ®éng hiÖn cã. HiÖn
nay cã kho¶ng 80 - 90% sè doanh nghiÖp Nhµ n-íc quËn, huyÖn, 50 - 60%
sè doanh nghiÖp Nhµ n-íc cÊp tØnh thuéc tÊt c¶ c¸c ngµnh kinh tÕ ®ang
trong t×nh tr¹ng ®×nh ®èn, kh«ng cã kh¶ n¨ng ho¹t ®éng. Sè doanh nghiÖp
nµy hÇu hÕt lµ quy m« bÐ, kü thuËt vµ c«ng nghÖ l¹c hËu, kh«ng ®ång bé,
s¶n phÈm lµm ra kÐm chÊt l-îng.
Hai lµ, nh×n chung c¸c doanh nghiÖp Nhµ n-íc cã hiÖu qu¶ thÊp, míi
huy ®éng kho¶ng 40 - 50% n¨ng lùc s¶n xuÊt. HÖ sè sinh lêi cña vèn cè
®Þnh trong kinh tÕ Nhµ n-íc b×nh qu©n chØ ®¹t 7% n¨m, trong ®ã, ngµnh
c«ng nghiÖp 3%, giao th«ng vËn t¶i 2%, th-¬ng nghiÖp 2%. HÖ sè sinh lêi
vèn l-u ®éng còng chØ ®¹t 11%/ n¨m, trong ®ã c¸c ngµnh t-¬ng øng ®¹t
10,6%, 9,4%, 9,5%. Møc tiªu hao vËt chÊt cho mét ®¬n vÞ gi¸ trÞ tæng s¶n
17
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel : 0918.775.368
phÈm x· héi cao h¬n so víi kinh tÕ ngoµi quèc doanh vµ gÊp 1,3 - 2,2 lÇn
møc trung b×nh trªn thÕ giíi.
MÆt hµng lµm ra ®¬n ®iÖu, chËm c¶i tiÕn mÉu m·, chÊt l-îng thÊp vµ
kh«ng æn ®Þnh, chØ kho¶ng 15% sè lo¹i s¶n phÈm ®¹t tiªu chuÈn xuÊt
khÈu, 65% ®¹t tiªu chuÈn trung b×nh, 20% ®¹t chÊt l-îng kÐm vµ qu¸ kÐm.
Ba lµ, tµi s¶n, vèn cña Nhµ n-íc giao cho doanh nghiÖp phæ biÕn lµ
kh«ng ®-îc b¶o tån vµ ph¸t triÓn, n¨ng lùc s¶n xuÊt kh«ng ®-îc më réng
vµ t¸i t¹o, ng-îc l¹i bÞ thÊt tho¸t, h- háng, l·ng phÝ nhiÒu nh-ng kh«ng
biÕt quy tr¸ch nhiÖm vÒ ai.
Trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y, kh«ng Ýt doanh nghiÖp ®· lîi dông nh÷ng
kÏ hë cña c¬ chÕ qu¶n lý míi ch-a ®-îc hoµn chØnh vµ ®ång bé ®Ó mua ®i
b¸n l¹i tµi s¶n, vËt t-, khai b¸o sai doanh thu, ®Þnh ra nh÷ng chÕ ®é chi
tiªu, ph©n phèi rÊt tuú tiÖn trong ®¬n vÞ kh¸c ®Ó chia ch¸c, lµm giµu cho c¸
nh©n, vi ph¹m lîi Ých Nhµ n-íc.
T×nh h×nh nªu trªn ®· lµm cho vai trß chñ ®¹o cña kinh tÕ Nhµ n-íc bÞ
lu mê, nhÊt lµ trong ®iÒu kiÖn Nhµ n-íc khuyÕn khÝch c¸c thµnh phÇn kinh
tÕ kh¸c ph¸t triÓn, t¹o ra m«i tr-êng c¹nh tranh theo c¬ chÕ thÞ tr-êng.
V× vËy viÖc ®¸nh gi¸ kinh tÕ Nhµ n-íc ë n-íc ta cÇn ph¶i ®øng trªn
quan ®iÓm lÞch sö mµ ph¸n xÐt mét c¸ch kh¸ch quan, toµn diÖn. Kh«ng
nªn chØ ®¬n thuÇn dùa vµo nh÷ng yªu cÇu cña mét nÒn kinh tÕ hµng ho¸
mµ phª ph¸n cã tÝnh mét chiÒu, phñ nhËn mäi sù ®ãng gãp quan träng cña
kinh tÕ Nhµ n-íc, thËm chÝ ®i ®Õn chç cùc ®oan muèn xo¸ bá nã. Ph¶i
nghiªm tóc v¹ch ra nh÷ng yÕu kÐm cña nã ®Ó kh¾c phôc, lµm cho kinh tÕ
Nhµ n-íc ch¼ng nh÷ng ho¹t ®éng cã hiÖu qu¶ vÒ mÆt kinh tÕ, mµ cßn lµm
trßn ®-îc tr¸ch nhiÖm vÒ mÆt x· héi.
2/ Thµnh phÇn kinh tÕ tËp thÓ:
Thµnh phÇn kinh tÕ tËp thÓ dùa trªn së h÷u hçn hîp gåm c¸c ®¬n vÞ
kinh tÕ do nh÷ng ng-êi lao ®éng tù nguyÖn gãp vèn, gãp søc kinh doanh
theo nguyªn t¾c tù nguyÖn, d©n chñ, b×nh ®¼ng cïng cã lîi.
Trong c¬ chÕ kÕ ho¹ch ho¸ tËp trung quan liªu, bao cÊp, c¸c lo¹i h×nh
18
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel : 0918.775.368
hîp t¸c nµy ®-îc Nhµ n-íc b¶o trî ¸p dông nhiÒu chÝnh s¸ch -u tiªn cung
cÊp t- liÖu s¶n xuÊt, nguyªn vËt liÖu, gi¸ c¶, b¶o tiªu. §ång thêi nã ph¶i
thùc hiÖn c¸c nhiÖm vô s¶n xuÊt - kinh doanh theo c¸c chØ tiªu kÕ ho¹ch
Nhµ n-íc giao. Thµnh phÇn kinh tÕ tËp thÓ ®-îc xem lµ trî thñ ®¾c lùc, lµ
b¹n ®ång hµnh cña c¸c doanh nghiÖp Nhµ n-íc.
a)Kinh tÕ tËp thÓ trong n«ng nghiÖp:
Tr-íc yªu cÇu kh¸ch quan vÒ viÖc ®æi míi c¬ chÕ qu¶n lý trong n«ng
nghiÖp, ngµy 5/4/1988, Bé ChÝnh trÞ ®· ®Ò ra NghÞ quyÕt 10 vÒ ®æi míi
qu¶n lý kinh tÕ n«ng nghiÖp nh»m gi¶i quyÕt tèt h¬n lîi Ých cña ng-êi lao
®éng.
Víi chÝnh s²ch “kho²n 10”: giao ruéng, giao ®Êt cho ngêi n«ng d©n,
lµm bao nhiªu h-ëng bÊy nhiªu, qu¸ tr×nh s¶n xuÊt nãi chung ®-îc khÐp
kÝn trong tõng hé. Theo kÕt qu¶ ®iÒu tra n¨m 1990viÖc ph©n chia lîi Ých
trong hîp t¸c x· hîp lý h¬n lîi Ých x· viªn t¨ng lªn (Nhµ n-íc 12,8%, tËp
thÓ 16,54%, x· viªn ®-îc nhËn 70,59%, sau khi trõ chi phÝ cßn ®-îc
h-ëng 44,65%). §©y lµ mét trong nh÷ng yÕu tè c¬ b¶n ®-a ®Õn chç s¶n
l-îng l-¬ng thùc b×nh qu©n thêi kú 1989 - 1992 ®¹t 22,2 triÖu tÊm/n¨m,
riªng n¨m 1992 ®· ®¹t 24 triÖu tÊn, biÕn n-íc ta tõ chç thiÕu l-¬ng thùc
triÒn miªn ®Õn ®ñ vµ cã thõa.
ë mét sè n¬i ®· xuÊt hiÖn mét sè lo¹i h×nh hîp t¸c x· kiÓu míi vµ cã
sè ng-êi n«ng d©n tù nguyÖn tham gia vµ gãp cæ phÇn, lêi ¨n, lç chÞu.
Nh÷ng lo¹i h×nh nµy ®ang ph¸t huy t¸c dông vµ lµm ¨n cã hiÖu qu¶.
Tuy nhiªn khi hoµn c¶nh vµ ®iÒu kiÖn thay ®æi m« h×nh nµy ®· béc lé
nh÷ng thiÕu sãt, yÕu kÐm sau:
Thø nhÊt: chóng ta tiÕn hµnh c¶i t¹o n«ng nghiÖp chñ ý nhiÒu ®Õn
thay ®æi chÕ ®é së h÷u víi t- liÖu s¶n xuÊt, mµ hÇu nh- thiÕu sù quan t©m
®Õn viÖc tæ chøc l¹i s¶n xuÊt theo ph-¬ng thøc cña nÒn s¶n xuÊt tiÕn bé, vµ
kh«ng coi träng ®óng møc lîi Ých c¸ nh©n cña ng-êi lao ®éng, do ®ã ng-êi
n«ng d©n kh«ng g¾n víi ruéng ®Êt, bëi v× phÇn thu nhËp kh«ng nh÷ng qu¸
Ýt ái mµ cßn mang tÝnh b×nh qu©n gi÷a nh÷ng ng-êi ®ãng gãp c«ng søc
19
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel : 0918.775.368
nhiÒu víi ng-êi ®ãng gãp Ýt.
Thø hai: Bé m¸y qu¶n lý hîp t¸c x· cång kÒnh, quan liªu, c¸n bé nãi
chung thiÕu n¨ng lùc tæ chøc, qu¶n lý do Ýt ®-îc ®µo t¹o vµ chÊt l-îng ®µo
t¹o kÐm.
V× vËy ®Ó cã thÓ ph¸t triÓn thµnh phÇn kinh tÕ tËp thÓ cã hiÖu qu¶
chóng ta ph¶i coi träng kÕt hîp hµi hoµ gi÷a ba lîi Ých: x· héi, tËp thÓ, c¸
nh©n, v× ®ã lµ c¬ së ®Ó ph¸t huy c¸c ®éng lùc c¸ nh©n, tËp thÓ, x· héi. Mçi
lîi Ých cã ph¹m vi nhÊt ®Þnh, song sù thèng nhÊt gi÷a ba lîi Ých sÏ ph¸t
huy ¶nh h-ëng tÝch cùc ®Õn kÕt qu¶ s¶n xuÊt.
Víi sù nghiÖp ®æi míi mét c¸ch c¨n b¶n vµ toµn diÖn, thµnh phÇn
kinh tÕ tËp thÓ trong n«ng nghiÖp sÏ t¹o ra søc s¶n xuÊt míi, ®-a n«ng
nghiÖp vµ n«ng th«n ph¸t triÓn m¹nh mÏ h¬n trong thêi gian tíi.
b)Trong c«ng nghiÖp:
So hîp t¸c x· th-¬ng nghiÖp tõ 32.034 n¨m 1988 gi¶m cßn 21.901
n¨m 1989; 13.086 n¨m 1990 vµ 9.660 n¨m 1991. Møc s¶n xuÊt cua nh÷ng
hîp t¸c x· nµy n¨m 1989 gi¶m 36,1% vµ n¨m 1991 gi¶m 47% so víi n¨m
tr-íc. V× lÏ ®ã, møc ®ãng gãp cña chóng trong gi¸ trÞ tæng s¶n l-îng cña
toµn ngµnh c«ng nghiÖp tÝnh theo gi¸ cè ®Þnh n¨m 1982 gi¶m dÇn, n¨m
1988 gi¶m 23,9%, n¨m 1989 gi¶m 15,8%, n¨m 1990 gi¶m 13,7% vµ n¨m
1991 gi¶m 6,8%.
c)Trong th-¬ng nghiÖp:
So víi n¨m 1986, ®Õn n¨m 1991 chØ cßn kho¶ng 25% sè hîp t¸c x·
mua b¸n cßn ho¹t ®éng, cßn g¾n 3.300 hîp t¸c x· ®· gi¶i thÓ hoÆc t¹m
ngõng ho¹t ®éng. T-¬ng øng víi t×nh h×nh nµy, vai trß cña hîp t¸c x· mua
b¸n trong thÞ tr-êng x· héi còng gi¶m sót nghiªm träng: tæng møc b¶n lÒ
hµng ho¸ vµ dÞch vô tiªu dïng x· héi tõ 25 - 30% nh÷ng n¨m 1980 - 1985,
xuèng cßn 14,6% n¨m 1986: 12,6%; n¨m 1987: 9,2% n¨m 1988 6,1% n¨m
1989: 2,7% n¨m 1990 va chØ cßn 1,8% n¨m 1991.
Së dÜ c¸c hîp t¸c x· mua b¸n l©m vµo t×nh tr¹ng hiÖn nay lµ do:
Trong qu¸ tr×nh thµnh lËp vµ ph¸t triÓn ca s hîp t¸c x· ®· kh«ng
20