Tài liệu Phát triển du lịch cộng đồng dựa trên văn hóa truyền thống của đồng bào dân tộc thiểu số trong xây dựng nông thôn mới tại huyện điện biên tỉnh điện biên

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC NÔNG LÂM NGUYỄN TIẾN DŨNG PHÁT TRIỂN DU LỊCH CỘNG ĐỒNG DỰA TRÊN VĂN HÓA TRUYỀN THỐNG CỦA ĐỒNG BÀO DÂN TỘC THIỂU SỐ TRONG XÂY DỰNG NÔNG THÔN MỚI TẠI HUYỆN ĐIỆN BIÊN, TỈNH ĐIỆN BIÊN LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ NÔNG NGHIỆP THÁI NGUYÊN, NĂM 2022 ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC NÔNG LÂM NGUYỄN TIẾN DŨNG PHÁT TRIỂN DU LỊCH CỘNG ĐỒNG DỰA TRÊN VĂN HÓA TRUYỀN THỐNG CỦA ĐỒNG BÀO DÂN TỘC THIỂU SỐ TRONG XÂY DỰNG NÔNG THÔN MỚI TẠI HUYỆN ĐIỆN BIÊN, TỈNH ĐIỆN BIÊN Ngành: Kinh tế nông nghiệp Mã số: 8.62.01.15 LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ NÔNG NGHIỆP Người hướng dẫn khoa học: TS. Hồ Lương Xinh THÁI NGUYÊN, NĂM 2022 i LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan, các số liệu và kết quả nghiên cứu trình bày trong luận văn là trung thực và chưa hề được sử dụng để bảo vệ bất kỳ một học vị nào. Tôi xin cam đoan rằng các thông tin trích dẫn trong luận văn đều đã được chỉ rõ nguồn gốc. Tác giả luận văn Nguyễn Tiến Dũng ii LỜI CẢM ƠN Trước hết với tình cảm chân thành và lòng biết ơn sâu sắc, tôi xin gửi lời cảm ơn đến TS. Hồ Lương Xinh- Người trực tiếp hướng dẫn và giúp đỡ tôi hoàn thành luận văn này. Tôi xin trân trọng cảm ơn các thầy giáo, cô giáo Khoa Kinh tế và Phát triển nông thôn, các Thầy Cô giáo phòng Đào tạo trường Đại học Nông Lâm Thái Nguyên đã trực tiếp giảng dạy và giúp đỡ tôi trong suốt quá trình học tập và nghiên cứu. Trong quá trình làm nghiên cứu, mặc dù đã có nhiều cố gắng để hoàn thành luận văn, đã tham khảo nhiều tài liệu và đã trao đổi, tiếp thu ý kiến của Thầy, Cô và bạn bè. Song, do điều kiện về thời gian và trình độ nghiên cứu của bản thân còn nhiều hạn chế nên nghiên cứu khó tránh khỏi những thiếu sót. Vì vậy, tôi rất mong nhận được sự quan tâm giúp đỡ, tạo điều kiện đóng góp ý kiến của Thầy Cô và các bạn để luận văn được hoàn thiện hơn. Cuối cùng, tôi xin trân trọng cảm ơn đồng nghiệp, bạn bè, cùng toàn thể gia đình, người thân đã động viên tôi trong thời gian học tập và nghiên cứu đề tài. Thái Nguyên, tháng 3 năm 2022 Tác giả luận văn Nguyễn Tiến Dũng iii MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN ................................................................................................. i LỜI CẢM ƠN ..................................................................................................... ii MỤC LỤC ......................................................................................................... iii DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT ..................................................................... vi DANH MỤC CÁC BẢNG ................................................................................. vii DANH MỤC CÁC HÌNH, HỘP......................................................................... vii TRÍCH YẾU LUẬN VĂN .................................................................................. ix MỞ ĐẦU............................................................................................................ 1 1. Tính cấp thiết của đề tài ................................................................................ 1 2. Mục tiêu nghiên cứu ...................................................................................... 2 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu ................................................................. 3 4. Ý nghĩa và những đóng góp mới của luận văn ............................................. 3 Chương 1: CƠ SỞ KHOA HỌC CỦA ĐỀ TÀI ................................................. 5 1.1. Cơ sở lý luận của đề tài .............................................................................. 5 1.1.1. Hệ thống hóa các khái niệm .................................................................... 5 1.1.2. Những vấn đề cơ bản của xây dựng Nông thôn mới ............................ 11 1.1.3. Mối quan hệ của phát triển du lịch cộng đồng trong xây dựng nông thôn mới .............................................................................................. 16 1.1.4. Sự tham gia của người dân trong phát triển DLCĐ .............................. 18 1.1.5. Các nhân tố ảnh hưởng đến phát triển du lịch cộng đồng dựa vào văn hóa truyền thống của đồng bào DTTS trong XD NTM ............... 19 1.2. Cơ sở thực tiễn ......................................................................................... 23 1.2.1. Kinh nghiệm của một số địa phương ở Việt Nam trong phát triển du lịch cộng đồng dựa trên việc khai thác các giá trị văn hóa truyền thống của đồng bào DTTS .................................................................. 23 1.2.2. Tổng quan các công trình nghiên cứu ................................................... 26 iv 1.2.3. Rút ra các bài học kinh nghiệm cho phát triển du lịch cộng đồng dựa trên việc khai thác các giá trị văn hóa truyền thống của đồng bào DTTS trong xây dựng nông thôn mới huyện Điện Biên tỉnh Điện Biên ..................................................................................................... 29 Chương 2: ĐẶC ĐIỂM ĐỊA BÀN VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU ....... 31 2.1. Đặc điểm địa bàn nghiên cứu ................................................................... 31 2.1.1. Điều kiện tự nhiên huyện Điện Biên ..................................................... 31 2.1.2. Điều kiện kinh tế - xã hội huyện Điện Biên.......................................... 32 2.1.3. Thuận lợi, khó khăn về điều kiện tự nhiên kinh tế xã hội đối với phát triển du lịch cộng đồng dựa trên văn hóa truyền thống DTTS trong xây dựng nông thôn mới huyện Điện Biên tỉnh Điện Biên ................ 33 2.2. Nội dung nghiên cứu ................................................................................ 34 2.3. Phương pháp nghiên cứu.......................................................................... 34 2.3.1. Phương pháp nghiên cứu tài liệu thứ cấp.............................................. 35 2.3.2. Phương pháp phân tích văn bản ............................................................ 35 2.3.4. Phương pháp chuyên gia ....................................................................... 35 2.3.5. Phương pháp thu thập thông tin thực địa .............................................. 36 2.3.6. Phương pháp phân tích và xử lý số liệu ................................................ 37 2.4. Hệ thống chỉ tiêu nghiên cứu ................................................................... 38 Chương 3: KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ THẢO LUẬN ............................... 39 3.1. Tiềm năng phát triển du lịch cộng đồng tại huyện Điện Biên ................. 39 3.2. Thực trạng xây dựng Nông thôn mới huyện Điện Biên .......................... 41 3.3. Thực trạng hoạt động du lịch cộng đồng tại huyện Điện Biên ................ 42 3.4. Đánh giá của các đối tượng khảo sát về thực trạng DLCD tại huyện Điện Biên ............................................................................................ 44 3.4.1. Đánh giá của khách du lịch đã từng đi du lịch đến các bản DLCĐ tại huyện Điện Biên ............................................................................ 44 3.4.2. Đánh giá của các hộ tham gia DLCĐ tại huyện Điện Biên .................. 53 v 3.4.3. Đánh giá của các doanh nghiệp làm du lịch tại huyện Điện Biên ........ 61 3.4.4. Đánh giá của các cán bộ quản lý về tiềm năng DLCĐ tại huyện Điện Biên ..................................................................................................... 62 3.5. Các yếu tố ảnh hưởng đến phát triển du lịch cộng đồng tại huyện Điện Biên ..................................................................................................... 66 3.5.1. Sức hấp dẫn của DLCĐ huyện Điện Biên ............................................ 66 3.5.2. Khả năng tiếp cận điểm đến du lịch ...................................................... 67 3.5.3. Dịch vụ, hạ tầng hỗ trợ điểm du lịch..................................................... 69 3.5.4. Kiến thức và kỹ năng về du lịch của người dân địa phương ................ 70 3.5.5. Sự hỗ trợ bên ngoài ............................................................................... 71 3.6. Một số giải pháp phát triển DLCĐ dựa trên văn hóa truyền thống của các DTTS trong XD NTM tại huyện Điện Biên ................................. 72 3.6.1. Giải pháp về cơ chế, chính sách khuyến khích phát triển DLCĐ ......... 72 3.6.2. Giải pháp nâng cao sự tham gia của người dân .................................... 73 3.6.3. Giải pháp về quản lý điểm đến, kiểm soát chất lượng dịch vụ ............. 74 3.6.4. Giải pháp nâng cao chất lượng nguồn nhân lực.................................... 77 3.6.5. Giải pháp tăng cường truyền thông quảng bá và tăng cường kết nối các hỗ trợ bên ngoài ............................................................................ 78 KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ .......................................................................... 80 TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................................... 82 PHỤ LỤC ........................................................................................................ 86 vi DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT DLCĐ XDNTM : Du lịch cộng đồng xây dựng nông thôn mới DLCĐ : Du lịch cộng đồng DTTS : Dân tộc thiểu số NTM : Nông thôn mới XDNTM : Xây dựng Nông thôn mới UBND : Ủy ban nhân dân vii DANH MỤC CÁC BẢNG Bảng 1.1: Phân loại mức độ tham gia của người dân ..................... 18 Bảng 2.1: Mức ý nghĩa sự tham gia của người dân .............................. 38 Bảng 3.1: Số điểm DLCĐ tại huyện Điện Biên ................................... 40 Bảng 3.2: Thực trạng xây dựng NTM tại huyện Điện Biên.................. 41 Bảng 3.3: Kết quả hoạt động kinh doanh từ DLCĐ tại huyện Điện Biên giai đoạn 2016 - 2020 ................................................. 43 Bảng 3.4: Thông tin chung về khách du lịch ........................................ 45 Bảng 3.5: Lý do khách du lịch lựa chọn đi DLCĐ tại huyện Điện Biên ............ 48 Bảng 3.6: Đánh giá của khách du lịch về hiện trạng tài nguyên thiên nhiên và điều kiện cơ sở vật chất ......................................... 49 Bảng 3.7: Đánh giá của khách du lịch về chất lượng sản phẩm dịch vụ của các điểm DLCĐ ....................................................... 51 Bảng 3.8: Đánh giá hiện trạng môi trường tại các điểm DLCĐ ........... 53 Bảng 3.9: Thông tin chung các hộ điều tra .......................................... 54 Bảng 3.10: Sự tham gia của người dân đến phát triển du lịch cộng đồng trong xây dựng nông thôn mới tại huyện Điện Biên ... 56 Bảng 3.11: Hình thức tham gia du lịch cộng đồng của các hộ tại huyện Điện Biên ............................................................................ 57 Bảng 3.12: Mức độ tham gia của người dân trong phát triển du lịch cộng đồng ............................................................................ 60 Bảng 3.13: Đánh giá sức hấp dẫn của DLCĐ huyện Điện Biên ............. 66 Bảng 3.14: Đánh giá sức khả năng tiếp cận điểm DLCĐ tại huyện Điện Biên ..... 68 Bảng 3.15: Đánh giá dịch vụ hạ tầng hỗ trợ điểm DLCĐ tại huyện Điện Biên ..... 69 Bảng 3.16: Đánh giá kiến thức và kỹ năng về DLCĐ tại huyện Điện Biên....... 70 Bảng 3.17: Đánh giá sự hỗ trợ bên ngoài về DLCĐ tại huyện Điện Biên .... 71 viii DANH MỤC CÁC HÌNH, HỘP Hình 1.1: Bộ tiêu chí nông thôn mới .......................................................... 16 Hộp 3.1: Phỏng vấn sâu: Lò Văn Thích-Chủ nhà hàng, huyện Điện Biên .... 62 Hộp 3.2: Trích phỏng vấn sâu Lò Thị Bình - Phòng Văn hóa thông tin huyện Điện Biên ......................................................................... 65 ix TRÍCH YẾU LUẬN VĂN 1. Tên tác giả: Nguyễn Tiến Dũng 2. Tên luận văn: Phát triển DLCĐ dựa trên văn hóa truyền thống của đồng bào DTTS trong XD NTM tại huyện Điện Biên tỉnh Điện Biên 3. Ngành: Kinh tế nông nghiệp, Mã số: 8.62.01.15 4. Người hướng dẫn khoa học: TS. Hồ Lương Xinh 4. Cơ sở đào tạo: Đại học Nông Lâm Thái Nguyên Tính cấp thiết của vấn đề nghiên cứu: Tính đến tháng 12/2020 huyện Điện Biên tỉnh Điện Biên đã có 15/21 xã được công nhận đạt chuẩn và cơ bản đạt chuẩn nông thôn mới, chiếm 41% số xã đạt chuẩn nông thôn mới của tỉnh, trong đó có 01 xã đạt nông thôn mới kiểu mẫu; bình quân đạt 16,6 tiêu chí/xã, không còn xã đạt dưới 10 tiêu chí (Văn phòng điều phối XD NTM huyện Điện Biện, 2021). Trong 19 tiêu chí xây dựng nông thôn mới thì có 02/19 tiêu chí thuộc lĩnh vực văn hóa do vậy có thể thấy văn hóa có vai trò rất quan trọng trong xây dựng NTM. Huyện Điện Biên tỉnh Điện Biên có rất nhiều tiềm năng phát triển du lịch cộng đồng trong xây dựng nông thôn mới dựa vào văn hóa truyền thống của đồng bào DTTS. Vậy thực trạng phát triển DLCĐ của huyện Điện Biên hiện nay như thế nào?. Các yếu tố nào ảnh hưởng đến phát triển DLCĐ huyện Điện Biên? Đây chính là lý do chính để lựa chọn đề tài” Phát triển du lịch cộng đồng dựa trên văn hóa truyền thống của đồng bào DTTS trong xây dựng nông thôn mới tại huyện Điện Biên tỉnh Điện Biên” làm đề tài cho luận văn thạc sĩ chuyên ngành kinh tế nông nghiệp của mình. Phương pháp nghiên cứu: Tập trung đánh giá thực trạng phát triển DLCĐ dựa trên các giá trị văn hóa truyền thống của đồng bào DTTS gắn với XD NTM dựa trên mục tiêu cụ thể của luận văn bao gồm: (1) Đánh giá thực trạng phát triển DLCĐ dựa trên văn hóa truyền thống của đồng bào DTTS trong XD NTM tại huyện Điện Biên tỉnh Điện Biên. (2) Đánh giá sự tham gia của người dân x trong phát triển DLCĐ dựa trên văn hóa truyền thống của đồng bào DTTS trong XDNTM tại huyện Điện Biên tỉnh Điện Biên. (3) Đưa ra được những giải pháp phát triển DLCĐ dựa trên văn hóa truyền thống của đồng bào DTTS trong XD NTM mới tại huyện Điện Biên, tỉnh Điện Biên. Trong nghiên cứu này tôi sử dụng số liệu thứ cấp và sơ cấp để đưa ra các phân tích nhận định. Trong đó số liệu thứ cấp thu thập từ nguồn báo cáo, văn bản liên quan đến phát triển DLCĐ trong giai đoạn 2016-2021 trên địa bàn huyện Điện Biên. Số liệu sơ cấp được thu thập bằng điều tra phỏng vấn 120 hộ tham gia DLCĐ và 100 khách du lịch đã đến DLCĐ tại huyện Điện Biên và phỏng vấn sâu các nhà hàng và cán bộ quản lý làm DLCĐ tại huyện Điện Biên. Kết quả nghiên cứu: Thực hiện theo Quyết định số 1889/QĐ -UB ngày 06/11/2003 của UBND tỉnh Điện Biên về việc phê duyệt đề án tổ chức, xây dựng bản văn hóa để phục vụ khách thăm quan du lịch huyện Điện có 5/9 bản được tỉnh chọn để xây dựng bản văn hóa là bản Co Mỵ, Bản Ten, Bản Mển, Bản Pe Luông, Bản Uva các bản này đều có nét đặc trưng của dân tộc Thái. Dân tộc Thái chiếm 52,89% dân số của huyện gồm hai nhóm ngành là: Thái đen và Thái trắng ngoài không gian bản làng với những nếp nhà sàn truyền thống đặc trưng của đồng bào Thái vùng Tây Bắc khách du lịch còn được chìm đắm trong vẻ đẹp của đời sống hàng ngày từ trang phục, ẩm thực đến lao động sản xuất và các nghi thức lễ hội. Trang phục truyền thống của người Thái vô cùng đặc sắc và tinh tế: nam giới mặc quần áo thổ cẩm màu chàm xanh hoặc chàm đen, phụ nữ mặc áo cóm bó sát với hàng khuy bạc, váy dài đen quấn suông hoặc được thêu viền hoa văn ở gấu. Người Thái rất yêu văn nghệ mỗi bản Thái đều có đội văn nghệ riêng, thích ca múa, họ thường tổ chức nhiều hoạt động văn hóa, văn nghệ gắn với sinh hoạt đời sống và tín ngưỡng như: mừng nhà mới; mừng cơm mới; xên bản xên mường,.. Những nét đặc trưng văn hóa này là nguồn tài nguyên phong phú để phát triển DLCĐ tại huyện Điện Biên. xi Nghiên cứu tiến hành đánh giá sự tham gia của người dân nhằm phát triển du lịch cộng đồng trong xây dựng nông thôn mới huyện Điện Biên tỉnh Điện Biên. Nghiên cứu được tiến hành bằng phương pháp điều tra qua câu hỏi phỏng vấn trực tiếp 120 hộ gia đình đang tham gia làm DLCĐ và mong muốn làm DLCĐ tại 3 xã có tiềm năng về DLCĐ của huyện Điện Biên là xã Thanh Luông, xã Núa Ngam, xã Thanh Nưa. Kết quả đã cho thấy (1) Tiềm năng rất lớn phát triển DLCĐ của huyện Điện Biên, (2) Sự tham gia của người dân là hoàn toàn tham gia để bảo vệ các giá trị văn hóa truyền thống của đồng bào dân tộc tại địa phương khi phát triển DLCĐ, (3) Mức độ tham gia của người dân mới chỉ ở mức độ chức năng tức là tham gia các nhóm quản lý, nhóm văn nghệ, nhóm ẩm thực, nhóm hướng dẫn, nhóm sản xuất đặc sản địa phương,... dưới sự giám sát của chính quyền hoặc các tổ chức bên ngoài. Dựa trên cơ sở đó, nghiên cứu đưa ra một số giải pháp phát triển DLCĐ bền vững với sự tham gia của người dân tại huyện Điện Biên tỉnh Điện Biên. Kết luận: Trên cơ sở đánh giá chung về kết quả, hạn chế và chỉ ra nguyên nhân, đề tài đã đề xuất 6 nhóm giải pháp về phát triển sản phẩm DLCĐ tại huyện Điện Biên bao gồm (1) Giải pháp về cơ chế, chính sách khuyến khích phát triển DLCĐ. (2) Giải pháp nâng cao sự tham gia của người dân. (3) Giải pháp về quản lý điểm đến, kiểm soát chất lượng dịch vụ. (4) Giải pháp nâng cao chất lượng nguồn nhân lực. (5) Giải pháp tăng cường truyền thông quảng bá và tăng cường kết nối các hỗ trợ bên ngoài. Các nhóm giải pháp đã đưa ra các cách làm cụ thể cho phát triển DLCĐ huyện Điện Biên. 1 MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Du lịch được coi là một trong những ngành công nghiệp không khói, chiếm khoảng 9% GDP toàn cầu, góp phần tăng trưởng kinh tế, tạo cơ hội việc làm, đặc biệt ở những quốc gia đang phát triển. Tính đến năm 2019 trước khi có đại dịch Covid 19, theo Tổ chức Du lịch thế giới lượng khách du lịch quốc tế năm 2019 ước đạt gần 1,5 tỷ lượt, tăng 3,8% so với năm 2018, cao hơn mức tăng trưởng kinh tế toàn cầu (+3%). Đây là năm tăng trưởng thứ mười liên tiếp kể từ năm 2009 (Tổng cục du lịch, 2020). Năm 2019, Việt Nam đón lượng khách quốc tế kỷ lục 18 triệu lượt, tăng 16,2% so với năm 2018. Trong đó, khách quốc tế đến từ 10 thị trường hàng đầu đạt 15,2 triệu lượt, chiếm 84,3% tổng lượng khách quốc tế đến Việt Nam năm 2019. Tổng thu từ khách du lịch năm 2019 lịch đạt 755 nghìn tỷ đồng (tương đương 32,8 tỷ USD) đạt 9,2% GDP nền kinh tế, góp phần không nhỏ vào việc thực hiện công nghiệp hóa - hiện đại hóa đất nước, cải thiện và nâng cao chất lượng đời sống của người dân (Tổng cục du lịch, 2020). Việt Nam hiện đang có rất nhiều các loại hình du lịch đa dạng đang được phát triển như du lịch văn hóa, du lịch thiên nhiên, du lịch nghỉ dưỡng, du lịch cộng đồng,.... Trong đó du lịch dựa vào cộng đồng thường gọi là “du lịch cộng đồng” xuất hiện ở Việt Nam từ những năm 1980 tại một số địa điểm như Mai Châu - Hòa Bình, Sa Pa - Lào Cai, Hội An - Quảng Nam và một số tỉnh Đồng Bằng Sông Cửu Long đã mang lại nhiều lợi ích kinh tế cho người dân địa phương. Với 19 dân tộc anh em sinh sống trong đó dân tộc Thái chiếm đến hơn 38% dân số của tỉnh Điện Biên. Hiện nay dân tộc Thái sinh sống ở hầu hết các huyện, thị trong tỉnh nhưng tập trung đông nhất ở huyện Điện Biên và huyện Tuần Giáo. Với những nét đặc trưng của dân tộc Thái như: phụ nữ Thái có bộ y phục rất độc đáo với chiếc áo cóm bó sát người đính hàng cúc bướm bằng bạc; chiếc váy dài chấm gót, đầu đội khăn Piêu tạo nét duyên dáng cho người phụ nữ. Dân tộc Thái 2 có 2 nhóm là Thái đen và Thái trắng phân biệt qua trang phục và cách vấn tóc của phụ nữ có chồng. Dân tộc Thái được biết đến với những kinh nghiệm trong kỹ thuật tưới nước, đắp phai, đào mương… Lúa nước là nguồn lương thực chính. Sản phẩm nổi tiếng là vải thổ cẩm với hoa văn độc đáo, màu sắc rực rỡ, đệm bông lau bền, đẹp. Người Thái ở nhà sàn, mỗi bản thường có 30 - 80 nóc nhà kề nhau, sinh sống dọc theo các con suối, nguồn nước. Đây chính là các nét độc đáo của dân tộc Thái đối với các khách du lịch để trải nghiệm cuộc sống của dân tộc Thái trên mảnh đất Điện Biên. Tính đến tháng 12/2020 huyện Điện Biên tỉnh Điện Biên đã có 15/21 xã được công nhận đạt chuẩn và cơ bản đạt chuẩn nông thôn mới, chiếm 41% số xã đạt chuẩn nông thôn mới của tỉnh, trong đó có 01 xã đạt nông thôn mới kiểu mẫu; bình quân đạt 16,6 tiêu chí/xã, không còn xã đạt dưới 10 tiêu chí (Văn phòng điều phối XD NTM huyện Điện Biện, 2021). Trong 19 tiêu chí xây dựng nông thôn mới thì có 02/19 tiêu chí thuộc lĩnh vực văn hóa do vậy có thể thấy văn hóa có vai trò rất quan trọng trong xây dựng NTM. Huyện Điện Biên tỉnh Điện Biên có rất nhiều tiềm năng phát triển du lịch cộng đồng trong xây dựng nông thôn mới dựa vào văn hóa truyền thống của đồng bào DTTS. Vì hiện nay đồng bào DTTS vẫn còn giữ nguyên được các nét văn hóa truyền thống rất phù hợp để phát triển du lịch nhằm nâng cao thu nhập bền vững cho người dân. Vậy thực trạng phát triển DLCĐ của huyện Điện Biên hiện nay như thế nào?. Các yếu tố nào ảnh hưởng đến phát triển DLCĐ huyện Điện Biên? Đây chính là lý do chính để lựa chọn đề tài ”Phát triển du lịch cộng đồng dựa trên văn hóa truyền thống của đồng bào DTTS trong xây dựng nông thôn mới tại huyện Điện Biên tỉnh Điện Biên” làm đề tài cho luận văn thạc sĩ - chuyên ngành kinh tế nông nghiệp của mình. 2. Mục tiêu nghiên cứu - Đánh giá thực trạng phát triển DLCĐ dựa trên văn hóa truyền thống của đồng bào DTTS trong XD NTM tại huyện Điện Biên tỉnh Điện Biên. 3 - Đánh giá sự tham gia của người dân trong phát triển DLCĐ dựa trên văn hóa truyền thống của đồng bào DTTS trong XDNTM tại huyện Điện Biên tỉnh Điện Biên. - Đưa ra được những giải pháp phát triển DLCĐ dựa trên văn hóa truyền thống của đồng bào DTTS trong XD NTM mới tại huyện Điện Biên, tỉnh Điện Biên. 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu 3.1. Đối tượng nghiên cứu Đối tượng nghiên cứu của luận văn là các vấn đề về lý luận và thực tiễn về phát triển DLCĐ dựa trên văn hóa truyền thống của đồng bào DTTS trong XD NTM tại huyện Điện Biên 3.2. Phạm vi nghiên cứu - Về nội dung nghiên cứu: Đề tài tập trung nghiên cứu thực trạng và sự tham gia của người dân trong phát triển DLCĐ dựa vào văn hóa truyền thống đồng bào DTTS trong XDNTM huyện Điện Biên. - Về không gian: Đề tài được nghiên cứu trên địa bàn huyện Điện Biên. - Về thời gian: + Số liệu thứ cấp: Đề tài tiến hành nghiên cứu giai đoạn từ 2019 - 2021 và đề xuất giải pháp cho giai đoạn 2022 - 2025 định hướng đến 2030. + Số liệu sơ cấp: Điều tra năm 2021 4. Ý nghĩa và những đóng góp mới của luận văn 4.1. Ý nghĩa về mặt lý luận Luận văn đã hệ thống hóa được cơ sở lý luận và cơ sở thực tiễn về phát triển DLCĐ dựa trên văn hóa truyền thống của đồng bào DTTS trong XD NTM do vậy luận văn là tài liệu tham khảo bổ ích cho giảng viên và sinh viên ngành các ngành kinh tế và phát triển nông thôn trong nghiên cứu và học tập 4.2. Ý nghĩa về mặt thực tiễn Là tài liệu để các cấp, các ngành của huyện Điện Biên tham khảo, đưa ra các chính sách, giải pháp hợp lý nhằm phát triển DLCĐ. 4 Góp phần khái quát thực tiễn về sự tham gia của người dân trong phát triển DLCĐ dựa trên văn hóa truyền thống của đồng bào DTTS trong XD NTM trong hoàn cảnh thực tiễn ở huyện Điện Biên tỉnh Điện Biên. Trên cơ sở đó kiến nghị với địa phương để đưa ra các chính sách phù hợp. Kết quả nghiên cứu của Luận văn là tài liệu tham khảo có giá trị trong phát triển DLCĐ bền vững. 4.3. Những đóng góp mới của luận văn Thực hiện đề tài có ý nghĩa lớn trong việc định hướng phát triển DLCĐ gắn với vắn hóa truyền thống hiện nay đang được tỉnh Điện Biên chú trọng. Từ kết quả nghiên cứu, kết hợp với những đặc thù của bối cảnh nghiên cứu, luận văn đề xuất một số khuyến nghị mang tính gợi ý với các bên liên quan đến phát triển DLCĐ, làm luận cứ cho những giải pháp, chính sách phù hợp nhằm phát triển DLCĐ, đáp ứng các nhu cầu khác nhau của khách du lịch, đảm bảo phát triển hài hòa giữa kinh tế cộng đồng địa phương với việc bảo tồn, phát huy những giá trị văn hóa, phong tục tập quán cũng như vấn đề bảo vệ môi trường sinh thái của huyện Điện Biên. 5 Chương 1 CƠ SỞ KHOA HỌC CỦA ĐỀ TÀI 1.1. Cơ sở lý luận của đề tài 1.1.1. Hệ thống hóa các khái niệm 1.1.1.1. Khái niệm cộng đồng, du lịch cộng đồng, phát triển du lịch cộng đồng a, Cộng đồng Khái niệm “cộng đồng” được tiếp cận từ nhiều góc độ khác nhau và cách thức định nghĩa về khái niệm này cũng không giống nhau Tiếp cận từ góc độ kinh tế học hiện đại, “cộng đồng” được xem như một loại “vốn xã hội” hai yếu tố đã tạo nên cộng đồng với tính cách là một nguồn vốn xã hội chính là tinh thần gắn kết và sự hình thành các mạng lưới xã hội, trong đó từng người cảm thấy yên tâm, an toàn khi họ ở trong cộng đồng, trong mạng lưới và do đó sẵn sàng đóng góp, hy sinh vì cộng đồng, bảo vệ lợi ích của cộng đồng trong môi trường cạnh tranh khốc liệt (Nguyễn Văn Lưu, 2015). Một số nhà chính trị hiện đại lại quan tâm đến cộng đồng như một hình thức tổ chức trong quá trình chính trị, bao gồm từ các nhóm lợi ích đến các chính đảng, các dạng công xã cho đến nhà nước - dân tộc. Tại Việt Nam, quan niệm về cộng đồng đầu tiên được đề cập trong ngành giáo dục từ những năm 1950 ở các tỉnh phía Nam, sau đó lan rộng sang các lĩnh vực công tác xã hội khác. Từ những năm 1980 trở đi, quan điểm về cộng đồng được phát triển rộng rãi hơn thông qua các chương trình tài trợ của các tổ chức nước ngoài vào Việt Nam, theo đó sự tham gia của cộng đồng người dân là một nhân tố quyết định để các chương trình này thực hiện được và đạt hiệu quả. Trên cơ sở những nội hàm như trên, có thể đi đến một định nghĩa chung nhất như sau về “Cộng đồng là những người sống trong một khu vực được xác định về mặt địa lý, có những mối quan hệ văn hóa - xã hội với nhau và trách nhiệm với nơi họ sinh sống, có cùng sự đồng thuận về ý chí, tình cảm, 6 niềm tin và ý thức cộng đồng, nhờ đó các thành viên của cộng đồng cảm thấy có sự gắn kết họ với cộng đồng và với các thành viên khác của cộng đồng (Phương Nhung, 2018). b, Du lịch cộng đồng Thuật ngữ “Du lịch cộng đồng” được đề cập từ những năm 1980 ở các nước thuộc khu vực châu Âu, châu Mỹ và châu Úc. Khách du lịch đi tham quan các làng bản, tìm hiểu về văn hóa, phong tục tập quán lễ hội của người dân địa phương, khám phá hệ sinh thái, cảnh quan thiên nhiên vẫn còn giữ được những nét tự nhiên, hoang dã. Theo Viện Miền núi cho rằng: “Du lịch cộng đồng là nhằm bảo tồn tài nguyên du lịch tại điểm du lịch đón khách vì sự phát triển du lịch bền vững dài hạn. Du lịch cộng đồng khuyến khích sự tham gia của người dân địa phương trong du lịch và có cơ chế tạo các cơ hội cho cộng đồng. Du lịch cộng đồng là một quá trình tương tác giữa cộng đồng (chủ) và khách du lịch mà sự tham gia có ý nghĩa của cả hai phía mang lại các lợi ích kinh tế, bảo tồn cho cộng đồng và môi trường địa phương” (Bùi Thị Lan Hương, 2010). “DLCĐ là hoạt động tương hỗ giữa các đối tác liên quan, nhằm mang lại lợi ích về kinh tế cho cộng đồng dân cư địa phương, bảo vệ được môi trường và mang đến cho du khách kinh nghiệm mới, góp phần thực hiện mục tiêu phát triển kinh tế - xã hội của địa phương có dự án.” (Đào Ngọc Anh, 2012) “Du lịch dựa vào cộng đồng là phương thức phát triển du lịch trong đó cộng đồng dân cư tổ chức cung cấp các dịch vụ để phát triển du lịch, đồng thời tham gia bảo tồn tài nguyên thiên nhiên và môi trường, đồng thời cộng đồng được hưởng quyền lợi về vật chất và tinh thần từ phát triển du lịch và bảo tồn tự nhiên"” “DLCĐ có thể hiểu là phương thức phát triển bền vững mà ở đó cộng đồng địa phương có sự tham gia trực tiếp và chủ yếu trong các giai đoạn phát triển. Cộng đồng nhận được sự hợp tác, hỗ trợ của các tổ chức, cá nhân trong 7 nước và quốc tế; của chính quyền địa phương cũng như chính phủ và nhận được phần lớn lợi nhuận thu được từ hoạt động du lịch nhằm phát triển cộng đồng, bảo tồn khai thác tài nguyên môi trường du lịch bền vững, đáp ứng các nhu cầu du lịch phong phú, có chất lượng cao và hợp lý của du khách.” (Đỗ Anh Tài (2019). c, Phát triển du lịch cộng đồng Quan điểm phát triển DLCĐ ở Việt Nam được đề cập lần đầu tiên tại Hội thảo chia sẻ bài học kinh nghiệm phát triển DLCĐ năm 2003, tại Hà Nội (trích trong Võ Quế, 2006), theo đó phát triển DLCĐ nhằm: - Đảm bảo phát triển tài nguyên tự nhiên và tài nguyên văn hóa bền vững, cụ thể: + Phát triển DLCĐ cân bằng với các tiêu chuẩn kinh tế, văn hóa - xã hội và môi trường; + Khai thác hợp lý các nguồn tài nguyên tự nhiên và tài nguyên văn hóa; + Bảo vệ môi trường sinh thái và cảnh quan; + Bảo tồn, giữ gìn và phát triển các bản sắc văn hóa truyền thống bản địa, tôn trọng văn hóa địa phương, thúc đẩy các ngành nghề truyền thống; + Cần có sự tham sự tham gia của người dân địa phương nhằm nâng cao ý thức bảo vệ tài nguyên, môi trường sinh thái, vệ sinh trong cộng đồng, bản sắc văn hóa; - Sở hữu thuộc về cộng đồng: + Cộng đồng là những người quản lý các tài nguyên du lịch, có phong cách, lối sống riêng cần được tôn trọng; + Cộng đồng có quyền sở hữu các nguồn tài nguyên và có quyền tham gia vào các hoạt động du lịch. Thu nhập có được do cộng đồng quản lý: + Những khoản lợi nhuận thu được từ hoạt động kinh doanh du lịch được chia sẻ công bằng cho cộng đồng;