Tài liệu Phát triển công nghiệp văn hóa ở việt nam-thực trạng và giải pháp

Häc viÖn chÝnh trÞ - hµnh chÝnh quèc gia hå chÝ minh ------------------------------- B¸o c¸o Tæng hîp KÕt qu¶ nghiªn cøu ®Ò tµi khoa häc cÊp bé n¨m 2009 ph¸t triÓn c«ng nghiÖp v¨n hãa ë viÖt nam-thùc tr¹ng vµ gi¶i ph¸p M· sè: B.09-19 C¬ quan chñ tr×: ViÖn V¨n hãa vµ ph¸t triÓn Chñ nhiÖm ®Ò tµi: TS. NguyÔn ThÞ H−¬ng Th− ký: §Æng Mü Dung 8103 Hµ Néi, th¸ng 3 – 2010 Môc lôc Më ®Çu 1 Ch−¬ng 1 §«ng Nam ¸ tiÒn sö víi nÒn v¨n minh lóa n−íc 1. §«ng Nam ¸-ng· t− ®−êng cña sù giao l−u v¨n hãa téc ng−êi 1.1. X¸c ®Þnh khu vùc v¨n hãa §«ng Nam ¸ 7 7 1.2. Nghiªn cøu v¨n hãa téc ng−êi §«ng Nam ¸ - cßn ®Ó l¹i nhiÒu 8 kho¶ng trèng 11 2. §«ng Nam ¸ mét khu vùc lÞch sö v¨n hãa lóa n−íc 2.1. §«ng Nam ¸ mét thùc thÓ ®Þa lý ®a d¹ng mµ thèng nhÊt 11 2.2. §«ng Nam ¸- mét trong nh÷ng trung t©m ph¸t sinh chñng téc 14 (con ng−êi vµ ng«n ng÷) 16 2.3. §«ng Nam ¸ - mét nÒn v¨n minh lóa n−íc 42 3. ViÖt Nam - mét §«ng Nam ¸ thu nhá 3.1. NhËn xÐt chung 42 3.2. Mét §«ng Nam ¸ thu nhá: qua bøc tranh v¨n hãa téc ng−êi 44 Ch−¬ng 2 TiÕp xóc víi v¨n ho¸ Trung Hoa, v¨n ho¸ Ên §é: sù h×nh thµnh v¨n hãa cña c¸c quèc gia cæ §«ng Nam ¸ 1. TiÕp xóc ng«n ng÷ vµ v¨n hãa - vai trß, ý nghÜa 54 1.1. TiÕp xóc ng«n ng÷ v¨n hãa lµ hiÖn t−îng cã tÝnh quy luËt phæ biÕn 54 1.2. Sù biÕn ®æi v¨n ho¸ vµ ng«n ng÷ trong qu¸ tr×nh tiÕp xóc 2. Sù h×nh thµnh v¨n hãa cña c¸c quèc gia, d©n téc §«ng Nam ¸ cæ ®¹i 57 60 2.1. V¨n hãa Trung Hoa vµ Ên §é trong mèi quan hÖ víi §«ng Nam ¸ 62 2.2. Sù biÕn ®æi v¨n hãa cña c¸c quèc gia, d©n téc §«ng Nam ¸ cæ ®¹i 3. Qu¸ tr×nh tiÕp xóc v¨n hãa H¸n - ViÖt vµ v¨n hãa Ên - ViÖt 65 70 3.1. TiÕp xóc v¨n hãa H¸n – ViÖt 70 3.2. TiÕp xóc v¨n hãa Ên – ViÖt 82 Ch−¬ng 3 Sù thèng trÞ cña chñ nghÜa thùc d©n vµ qu¸ tr×nh tiÕp xóc ®Ó hiÖn ®¹i hãa nÒn v¨n hãa cña c¸c quèc gia §«ng Nam ¸ 1. Bèi c¶nh lÞch sö 88 1.1. Sù thèng trÞ cña chñ nghÜa thùc d©n 88 1.2. Phong trµo gi¶i phãng d©n téc ë §«ng Nam ¸ 90 2. TiÕp xóc v¨n hãa ph−¬ng T©y cña c¸c quèc gia §«ng Nam ¸ 2.1. BiÕn ®æi diÖn m¹o v¨n hãa cña c¸c quèc gia §«ng Nam ¸ 93 93 2.2. Vµi nÐt biÓu hiÖn thèng nhÊt mµ ®a d¹ng cña mét sè quèc gia 97 §«ng Nam ¸ trong qu¸ tr×nh hiÖn ®¹i hãa 3. TiÕp xóc v¨n hãa §«ng- T©y ë ViÖt Nam 102 3.1. Kh¸i qu¸t chung 102 3.2. Qu¸ tr×nh tiÕp xóc vµ sù biÕn ®æi v¨n hãa trªn mét sè lÜnh vùc 105 Ch−¬ng 4 Con ®−êng ph¸t triÓn v¨n ho¸ cña c¸c quèc gia §«ng Nam ¸ trong bèi c¶nh toµn cÇu ho¸ 1. §«ng Nam ¸ trong bèi c¶nh toµn cÇu hãa 1.1. Toµn cÇu hãa vµ t¸c ®éng ®Õn v¨n hãa khu vùc 117 117 1.2. Con ®−êng c«ng nghiÖp hãa, hiÖn ®¹i hãa cña c¸c n−íc §«ng 122 Nam ¸ 127 2. V¨n hãa vµ ph¸t triÓn 2.1. VÒ nhËn thøc 127 2.2. V¨n hãa truyÒn thèng trong m« h×nh ph¸t triÓn míi cña §«ng 131 Nam ¸ 137 3. ViÖt Nam trong bèi c¶nh ASEAN 3.1. VÞ thÕ cña ViÖt Nam- nh×n tõ ph−¬ng diÖn v¨n hãa 137 3.2. V¨n hãa ViÖt Nam héi nhËp vµ ph¸t triÓn 140 KÕt luËn Danh môc tµi liÖu tham kh¶o 146 MỞ ĐẦU 1. TÝnh cÊp thiÕt cña ®Ò tµi Thùc hiÖn chñ tr−¬ng cña §¶ng lµm cho v¨n ho¸ thÊm s©u vµo ®êi sèng x· héi, ®¶m b¶o sù g¾n kÕt gi÷a ph¸t triÓn kinh tÕ vµ v¨n ho¸, viÖc x· héi ho¸, ®Èy m¹nh c¸c ho¹t ®éng s¶n xuÊt, kinh doanh s¶n phÈm v¨n ho¸ ®· cã b−íc tiÕn míi. Tuy vËy, chóng ta vÉn rÊt lóng tóng ®Ó t×m ra c¬ chÕ, gi¶i ph¸p thÝch hîp cho ph¸t triÓn v¨n hãa trong bèi c¶nh míi. Nh÷ng nghiªn cøu lý luËn vÒ mèi quan hÖ gi÷a v¨n hãa vµ kinh tÕ, trong ®ã cã vÊn ®Ò ph¸t triÓn ngµnh c«ng nghiÖp v¨n hãa vÉn ch−a theo kÞp víi sù ph¸t triÓn. Qu¸ tr×nh héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ cµng ®i vµo chiÒu s©u th× v¨n ho¸ cµng næi lªn lµ mét trong nh÷ng trô cét chÝnh cña sù hîp t¸c. Nh÷ng vÊn ®Ò träng t©m ®−îc ®Æt ra ®èi víi c¸c quèc gia, nh−: sù ®èi tho¹i gi÷a c¸c nÒn v¨n ho¸ v¨n minh, chÝnh s¸ch nh»m b¶o vÖ, ph¸t huy sù ®a d¹ng v¨n ho¸ vµ vÊn ®Ò xuÊt nhËp khÈu c¸c s¶n phÈm v¨n ho¸… NhiÒu n−íc ®· rÊt chó träng ®Õn ph¸t triÓn ngµnh c«ng nghiÖp v¨n ho¸, xem ®©y lµ mét biÖn ph¸p h÷u hiÖu. C«ng nghiÖp v¨n hãa kh«ng nh÷ng cã kh¶ n¨ng to lín trong viÖc truyÒn b¸, b¶o vÖ, ph¸t huy b¶n s¾c, gi¸ trÞ v¨n ho¸ d©n téc, mµ cßn gi÷ vai trß lµ mét trong nh÷ng ngµnh kinh tÕ mòi nhän cña nÒn kinh tÕ tri thøc. Ph¸t triÓn c«ng nghiÖp v¨n ho¸ liªn quan ®Õn thÞ tr−êng hµng ho¸ v¨n ho¸, gi¸ trÞ th−¬ng m¹i, liªn quan ®Õn chÝnh s¸ch v¨n ho¸, chÝnh s¸ch ®Çu t−, sù thay ®æi hÖ thèng ph¸p lý còng nh− hÖ thèng ®¸nh gi¸ c¸c ho¹t ®éng vµ s¶n phÈm v¨n ho¸ cña mçi quèc gia trong qu¸ tr×nh héi nhËp. NhiÒu nÒn kinh tÕ trªn thÕ giíi, sù ph¸t triÓn cña ngµnh c«ng nghiÖp v¨n ho¸ ®· vµ ®ang chiÕm tØ träng ®¸ng kÓ cña tæng thu nhËp quèc d©n, thËm chÝ trë thµnh mòi nhän vÒ xuÊt khÈu. Trong khi ®ã ë ViÖt Nam c¶ nhËn thøc vµ thùc tiÔn ®Ó ph¸t triÓn ngµnh c«ng nghiÖp v¨n ho¸ cßn rÊt s¬ khai. Thùc tÕ ®ã ®· ¶nh h−ëng lín ®Õn nhu cÇu, kh¶ n¨ng s¸ng t¹o, h−ëng thô c¸c gi¸ trÞ v¨n ho¸ cña nh©n d©n. Thùc tÕ ®ã còng lµm h¹n chÕ viÖc tuyªn truyÒn c¸c chñ tr−¬ng, chÝnh s¸ch cña §¶ng vµ Nhµ n−íc vÒ ph¸t triÓn s©u réng vµ n©ng cao chÊt l−îng nÒn v¨n hãa d©n téc, g¾n kÕt chÆt chÏ vµ ®ång bé h¬n víi ph¸t 1 triÓn kinh tÕ - x· héi, lµm cho v¨n hãa thÊm s©u vµo mäi lÜnh vùc cña ®êi sèng x· héi, tiÕp thu tinh hoa v¨n ho¸ nh©n lo¹i. Kh«ng ph¸t triÓn nÒn c«ng nghiÖp v¨n hãa, kh«ng nh÷ng ¶nh h−ëng ®Õn qu¸ tr×nh hiÖn ®¹i ho¸ nÒn v¨n ho¸ d©n téc- mµ cßn lµ sù biÓu hiÖn cña yÕu thÕ, kh«ng c¹nh tranh ®−îc víi c¸c s¶n phÈm v¨n ho¸ cña n−íc ngoµi… NÕu kh«ng v−ît qua ®−îc nh÷ng th¸ch thøc nµy, th× vÒ mÆt tr¸i cña nã, mét mÆt chóng ta ph¶i chÞu thua thiÖt vÒ kinh tÕ, mÆt kh¸c do tÝnh phô thuéc cµng t¨ng, ®iÒu ®ã còng ®ång nghÜa lµ ph¶i ®èi diÖn víi nh÷ng hÖ luþ kh«n l−êng vÒ v¨n ho¸ d−íi gãc ®é x©y dùng ph¸t triÓn con ng−êi, còng nh− viÖc gi÷ g×n, ph¸t huy b¶n s¾c v¨n ho¸ d©n téc trong bèi c¶nh hiÖn nay. Trªn ®©y lµ nh÷ng lý do ®Ó chóng t«i nghiªn cøu ®Ò tµi “Ph¸t triÓn c«ng nghiÖp v¨n ho¸ ë ViÖt Nam - Thùc tr¹ng vµ gi¶i ph¸p”. Hy väng nh÷ng kÕt qu¶ ®¹t ®−îc sÏ gãp phÇn lµm s¸ng tá vÒ ph−¬ng diÖn lý luËn vµ thùc tiÔn cña ph¸t triÓn v¨n hãa g¾n víi ph¸t triÓn kinh tÕ, hiÖn ®¹i hãa nÒn v¨n hãa nh»m ph¸t triÓn con ng−êi, ph¸t triÓn ®Êt n−íc trong thêi kú míi ë n−íc ta hiÖn nay. 2. T×nh h×nh nghiªn cøu Nh÷ng nghiªn cøu vÒ x©y dùng ph¸t triÓn ngµnh c«ng nghiÖp v¨n hãa cßn qu¸ Ýt ái. Cã thÓ kh¸i qu¸t vÒ t×nh h×nh nghiªn cøu nh− sau: Nhãm thø nhÊt: Nh÷ng quan ®iÓm cã tÝnh chÊt chØ ®¹o trong ®−êng lèi chÝnh s¸ch cña §¶ng vµ Nhµ n−íc vÒ x©y dùng vµ ph¸t triÓn v¨n ho¸ trong c¬ chÕ thÞ tr−êng ®Þnh h−íng XHCN, cã liªn quan ®Õn ph¸t triÓn ngµnh c«ng nghiÖp v¨n ho¸ (NghÞ quyÕt Héi nghÞ Trung −¬ng 4 (kho¸ VII); V¨n kiÖn §¹i héi §¶ng lÇn thø VIII, IX, X; NghÞ quyÕt Trung 5 (kho¸ VIII); KÕt luËn Héi nghÞ Trung 10 (kho¸ IX)... - NghÞ quyÕt Héi nghÞ lÇn thø t− cña Ban ChÊp hµnh Trung −¬ng §¶ng (kho¸ VII) ®· bµn ®Õn nh÷ng khÝa c¹nh kinh tÕ trong ho¹t ®éng vµ kinh doanh v¨n ho¸ phÈm ë n−íc ta (1). Nh÷ng vÊn ®Ò ®−îc nªu ra trong NghÞ quyÕt: b»ng 1 §¶ng céng s¶n ViÖt Nam: NghÞ quyÕt Héi nghÞ lÇn thø 4 (khãa VII), 1993, tr.22,23. 2 mäi c¸ch ph¶i ®−a nh÷ng gi¸ trÞ v¨n ho¸ cña d©n téc vµ thÕ giíi ®Õn víi nh©n d©n, më réng giao l−u v¨n ho¸ víi n−íc ngoµi (nh− xuÊt nhËp khÈu v¨n ho¸ phÈm, khuyÕn khÝch viÖc trao ®æi nghÖ thuËt víi c¸c ®oµn nghÖ thuËt); cÊm s¶n xuÊt vµ phæ biÕn nh÷ng t¸c phÈm, phim ¶nh, b¨ng h×nh cã néi dung ®éc h¹i, ph¶n ®éng ®åi truþ… NghÞ quyÕt còng ®Ò ra nhiÖm vô tiÕp tôc bæ sung vµ hoµn chØnh c¸c quy ®Þnh vÒ mua, b¸n t¸c phÈm, vÊn ®Ò thuÕ; x©y dùng vµ hoµn chØnh c¸c v¨n b¶n ph¸p quy vÒ LuËt XuÊt b¶n, LuËt b¶o vÖ di tÝch v¨n ho¸ d©n téc… - NghÞ quyÕt Trung −¬ng 5 (kho¸ VIII) VÒ x©y dùng ph¸t triÓn nÒn v¨n ho¸ ViÖt Nam tiªn tiÕn ®Ëm ®µ b¶n s¾c d©n téc ®· ®¸nh gi¸ nh÷ng mÆt tÝch cùc vµ tiªu cùc cña t¸c ®éng v¨n ho¸ ®Õn ®êi sèng tinh thÇn x· héi, vµ chØ ra khuynh h−íng “th−¬ng m¹i ho¸” ®ang cã ¶nh h−ëng tiªu cùc ®Õn ph¸t triÓn v¨n ho¸ nghÖ thuËt, chiÒu theo nh÷ng thÞ hiÕu thÊp kÐm, lµm cho chøc n¨ng gi¸o dôc t− t−ëng vµ thÈm mü cña v¨n häc nghÖ thuËt bÞ suy gi¶m…(1). - KÕt luËn cña Héi nghÞ Trung −¬ng X (khãa IX) ®Õn NghÞ quyÕt §¹i héi X, ®· tËp trung nhÊn m¹nh ph¶i b¶o ®¶m sù g¾n kÕt gi÷a ph¸t triÓn v¨n hãa víi ph¸t triÓn kinh tÕ, ph¸t triÓn kinh tÕ lµ träng t©m, ph¸t triÓn v¨n hãa lµm nÒn t¶ng tinh thÇn cña x· héi. - NghÞ quyÕt 23 cña Bé ChÝnh trÞ VÒ ph¸t triÓn v¨n häc, nghÖ thuËt trong thêi kú míi, kh¼ng ®Þnh n−íc ta ®· h×nh thµnh thÞ tr−êng v¨n hãa phÈm, x©y dùng, ph¸t triÓn ngµnh c«ng nghiÖp v¨n ho¸ v× mét nÒn v¨n ho¸ ViÖt Nam tiªn tiÕn ®Ëm ®µ b¶n s¾c d©n téc, ph¸t triÓn ®Êt n−íc, héi nhËp quèc tÕ. Nhãm thø hai: Nh÷ng c«ng tr×nh nghiªn cøu cã liªn quan ®Õn vÊn ®Ò ph¸t triÓn c«ng nghiÖp v¨n ho¸ ë n−íc ta trªn b×nh diÖn lý luËn vµ thùc tiÔn, nh−: vÊn ®Ò kinh tÕ thÞ tr−êng vµ kinh tÕ thÞ tr−êng ®Þnh h−íng XHCN; vai trß cña v¨n ho¸ trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn, ph¸t triÓn v¨n ho¸ trong kinh tÕ thÞ tr−êng ®Þnh h−íng XHCN ë ViÖt Nam; sù t¸c ®éng cña toµn cÇu ho¸ ®èi víi ph¸t triÓn v¨n ho¸ hiÖn nay; ph¸t triÓn v¨n ho¸ ph¸t triÓn con ng−êi vµ nguån nh©n lùc trong thêi kú ®Èy m¹nh c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸... 1 NghÞ quyÕt Héi nghÞ lÇn thø n¨m BCH Trung −¬ng §¶ng khãa VIII, n¨m 1998, tr. 48. 3 * Mét sè c«ng tr×nh nghiªn cøu: - Kinh doanh XuÊt b¶n phÈm trong c¬ chÕ thÞ tr−êng ë ViÖt Nam (LuËn ¸n cña Ph¹m ThÞ Nh− T©m - §¹i häc Kinh tÕ quèc d©n, n¨m 1994). - V¨n ho¸ v× ph¸t triÓn - Ph¹m Xu©n Nam, Nxb CTQG, Hµ Néi 1998. - Chèng nh÷ng biÓu hiÖn cña v¨n ho¸, v¨n nghÖ th−¬ng m¹i; X· héi ho¸ c¸c ho¹t ®éng v¨n ho¸ vµ x· héi ho¸ kinh doanh v¨n ho¸- cña TrÇn Träng §¨ng §µn, Nxb V¨n nghÖ Së V¨n ho¸ Th«ng tin TP. Hå ChÝ Minh, 1998. - MÊy vÊn ®Ò lý luËn vµ thùc tiÔn x©y dùng v¨n ho¸ ë n−íc ta - Hoµng Vinh (Nxb V¨n ho¸ Th«ng tin - Hµ Néi 1999). - Mét sè nghiªn cøu b−íc ®Çu vÒ kinh tÕ häc v¨n ho¸ - Lª Ngäc Tßng (NXB ChÝnh trÞ Quèc gia Hµ Néi, 2004). - Hµnh tr×nh nghiªn cøu ®iÖn ¶nh ViÖt Nam, Nxb V¨n hãa –Th«ng tin, Bé V¨n hãa-ThÓ thao vµ Du lÞch, H, 2007 * Mét sè ®Ò tµi cÊp Bé, cÊp Nhµ n−íc: - Kinh tÕ thÞ tr−êng ®Þnh h−íng x· héi giai ®o¹n 2001 - 2004 (§Ò tµi cÊp Nhµ n−íc - KX.03.05, ®· nghiÖm thu). - Ph¸t triÓn v¨n ho¸, con ng−êi vµ nguån lùc trong thêi kú ®Èy m¹nh c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ (§Ò tµi Ch−¬ng tr×nh KX. 05, giai ®o¹n 2001 - 2004, ®· nghiÖm thu). - Gi÷ g×n vµ ph¸t huy b¶n s¾c v¨n ho¸ d©n téc trong lÜnh vùc vui ch¬i gi¶i trÝ ë khu vùc ®« thÞ n−íc ta - thùc tr¹ng vµ gi¶i ph¸p (§Ò tµi cÊp Bé - Häc viÖn ChÝnh trÞ Quèc gia Hå ChÝ Minh, Ph¹m Duy §øc chñ nhiÖm, ®· nghiÖm thu n¨m 2003). - Mü thuËt ®−¬ng ®¹i ViÖt Nam liªn øng víi thÕ giíi (nh×n tõ Hµ Néi)§µo Mai Trang, (§Ò tµi khoa häc cÊp c¬ së, Bé V¨n ho¸ Th«ng tin - T¹p chÝ V¨n ho¸ NghÖ thuËt), n¨m 2005. - ¢m nh¹c ViÖt Nam thêi kú ®æi míi thùc tr¹ng vµ gi¶i ph¸p - NguyÔn §¨ng NghÞ (§Ò tµi cÊp c¬ së - Bé V¨n ho¸ Th«ng tin - T¹p chÝ V¨n ho¸ nghÖ thuËt), n¨m 2005. 4 - ThÞ tr−êng v¨n ho¸ phÈm ë n−íc ta - hiÖn tr¹ng vµ gi¶i ph¸p (§Ò tµi cÊp Bé - Häc viÖn ChÝnh trÞ Quèc gia Hå ChÝ Minh, NguyÔn ThÞ H−¬ng chñ nhiÖm, ®· nghiÖm thu n¨m 2006). - Ho¹t ®éng v¨n ho¸ vµ s¶n phÈm v¨n ho¸ trong c¬ chÕ thÞ tr−êng ®Þnh h−íng XHCN ë n−íc ta hiÖn nay (§Ò tµi ®éc lËp cÊp Nhµ n−íc - Bé Khoa häc c«ng nghÖ, TS. TrÇn ChiÕn Th¾ng chñ nhiÖm, nghiÖm thu c¬ së n¨m 2008). - Nghiªn cøu x©y dùng vµ ph¸t triÓn ngµnh c«ng nghiÖp v¨n ho¸ cña Thñ ®« Hµ Néi trong thêi kú ®Èy m¹nh c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ (Së V¨n ho¸ Th«ng tin Hµ Néi - 01 X-12/01-2006-3, Ph¹m Duy §øc lµm chñ nhiÖm, ®· cã b¸o c¸o tæng kÕt lÇn 1, n¨m 2008). * Mét sè bµi bµi viÕt: - ChÝnh s¸ch v¨n hãa- nh×n tõ b¶n quyÒn t¸c gi¶ trong lÜnh vùc v¨n häc nghÖ thuËt, NguyÔn thÞ H−¬ng (Th«ng tin V¨n hãa vµ Ph¸t triÓn, sè 5, 2005). - X©y dùng vµ ph¸t triÓn ngµnh c«ng nghiÖp v¨n ho¸ ë n−íc ta - T« Huy Røa (T¹p chÝ Céng s¶n, sè 1, th¸ng 1/2006). - Quan ®iÓm cña C.M¸c vµ Ph.¡ng-ghen vÒ s¶n xuÊt v¨n ho¸ vµ thÞ tr−êng hµng ho¸ v¨n ho¸ - NguyÔn ThÞ H−¬ng (T¹p chÝ Lý luËn chÝnh trÞ, sè 10, 2006). - X©y dùng ngµnh c«ng nghiÖp v¨n ho¸ ë n−íc ta - Mai H¶i Oanh, T¹p chÝ V¨n ho¸ - NghÖ thuËt, sè 6/2006. - Ph¸t triÓn ngµnh c«ng nghiÖp v¨n hãa ë n−íc ta trong bèi c¶nh héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ- NguyÔn ThÞ H−¬ng (T¹p chÝ Lý luËn ChÝnh trÞ, sè 10, n¨m 2008). - ChÝnh s¸ch kinh tÕ trong v¨n hãa vµ ph¸t triÓn ngµnh c«ng nghiÖp v¨n hãa ViÖt Nam - NguyÔn ThÞ H−¬ng (T¹p chÝ Lý luËn ChÝnh trÞ vµ TruyÒn th«ng, sè th¸ng 5/2009). * Mét sè Héi th¶o khoa häc: - Kû yÕu Héi th¶o Ph¸t triÓn v¨n hãa ViÖt Nam giai ®o¹n 2010-2020 ë TP.Hå ChÝ Minh ngµy 21/2/2009 (§Ò tµi cÊp Nhµ n−íc do PGS,TS. Ph¹m Duy §øc chñ nhiÖm). 5 - Héi th¶o “C«ng nghiÖp v¨n hãa ë ViÖt Nam - thùc tr¹ng vµ gi¶i ph¸p” t¹i Hµ Néi, do Bé V¨n hãa - ThÓ thao vµ Du lÞch tæ chøc ngµy 30/8/2009. - Héi th¶o “Ph¸t triÓn c«ng nghiÖp v¨n hãa vui ch¬i gi¶i trÝ ë n−íc ta hiÖn nay” do ViÖn V¨n hãa ph¸t triÓn tæ chøc ngµy 24/11/2009. C¸c c«ng tr×nh nghiªn cøu trªn ®©y, b−íc ®Çu ®· bµn vÒ vÊn ®Ò ph¸t triÓn ngµnh c«ng nghiÖp v¨n ho¸ vµ thÞ tr−êng v¨n ho¸ phÈm ë n−íc ta trªn c¸c mÆt chñ yÕu, nh−: vÊn ®Ò kinh tÕ trong v¨n ho¸, b¶n chÊt cña hµng ho¸ v¨n ho¸ tinh thÇn vµ thÞ tr−êng hµng ho¸ v¨n ho¸ tinh thÇn; qu¶n lý thÞ tr−êng v¨n ho¸ vµ c¬ chÕ qu¶n lý thÞ tr−êng v¨n ho¸. Tuy ch−a hoµn thiÖn, nh−ng mét sè c«ng tr×nh trªn ®· ®−a ra quan niÖm vÒ c«ng nghiÖp v¨n hãa vµ c¬ cÊu cña ngµnh c«ng nghiÖp v¨n hãa ë ViÖt Nam, ph©n tÝch vai trß cña c«ng nghiÖp v¨n hãa ®èi víi viÖc x©y dùng nÒn v¨n hãa ViÖt Nam tiªn tiÕn ®Ëm ®µ b¶n s¾c d©n téc. Riªng c«ng tr×nh nghiªn cøu ph¸t triÓn c«ng nghiÖp v¨n hãa Thñ ®« Hµ Néi, ®· kh¸i qu¸t ®−îc bøc tranh c¬ b¶n vÒ t×nh h×nh ph¸t triÓn c«ng nghiÖp v¨n hãa Thñ ®« trong nh÷ng n¨m qua. Nhãm thø ba: Mét sè c«ng tr×nh nghiªn cøu vÒ qu¶n lý c¸c ho¹t ®éng v¨n ho¸ vµ c¬ chÕ qu¶n lý v¨n ho¸ liªn quan ®Õn ph¸t triÓn ngµnh c«ng nghiÖp v¨n ho¸ trong ®iÒu kiÖn hiÖn nay ë n−íc ta. Nh÷ng c«ng tr×nh nµy gåm c¸c ®Ò tµi, s¸ch, hoÆc c¸c gi¸o tr×nh ®ang ®−îc sö dông gi¶ng d¹y, nh−: - §æi míi c¬ chÕ qu¶n lý doanh nghiÖp c«ng Ých ngµnh v¨n ho¸ th«ng tin trong nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng ë ViÖt Nam (NguyÔn Danh Ngµ - Nxb V¨n hãa th«ng tin, Hµ Néi, 1997). - L−îc sö qu¶n lý v¨n ho¸ ë ViÖt Nam (TËp bµi gi¶ng cña Tr−êng §¹i häc V¨n ho¸ Hµ Néi - Hoµng S¬n C−êng (Nxb VH-TT, Hµ Néi 1998). - Qu¶n lý ho¹t ®éng v¨n ho¸ - NguyÔn V¨n Hy, Phan V¨n Tó, Hoµng S¬n C−êng, Lª ThÞ HiÒn, TrÇn ThÞ Diªn (Nxb VH TT, Hµ Néi 1998). - ThÓ chÕ x· héi trong lÜnh vùc v¨n ho¸, v¨n nghÖ ë n−íc ta (§Ò tµi cÊp Bé - Häc viÖn CTQG Hå ChÝ Minh - do GS, TS. Hoµng Vinh chñ nhiÖm, nghiÖm thu n¨m 2000). 6 - X©y dùng thÓ chÕ qu¶n lý kinh doanh v¨n ho¸ phÈm hiÖn thêi ë n−íc ta. (§Ò tµi cÊp Bé - Häc viÖn CTQG Hå ChÝ Minh - do GS, TS. Hoµng Vinh chñ nhiÖm, nghiÖm thu n¨m 2005). - Qu¶n lý v¨n ho¸ ®« thÞ trong ®iÒu kiÖn c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt n−íc - Lª Nh− Hoa, ViÖn V¨n ho¸, n¨m 2000. - Qu¶n lý nhµ n−íc ®èi víi thÞ tr−êng b¨ng ®Üa trong giai ®o¹n hiÖn nay, do TS. §inh ThÞ V©n Chi lµm chñ nhiÖm (§Ò tµi cÊp Bé, n¨m 2005). NhiÒu vÊn ®Ò ®−îc bµn ®Õn trong c¸c c«ng tr×nh trªn: quan niÖm qu¶n lý, qu¶n lý v¨n hãa, tr×nh ®é khoa häc c«ng nghÖ vµ c«ng t¸c qu¶n lý, nh÷ng t¸c ®éng tÝch cùc vµ tiªu cùc cña qu¶n lý v¨n hãa ®Õn ®êi sèng x· héi. Nh÷ng vÊn ®Ò nµy liªn quan trùc tiÕp ®Õn ph¸t triÓn nÒn c«ng nghiÖp v¨n ho¸. Nh− vËy, c¸c nghiªn cøu cã liªn quan ®Õn vÊn ®Ò ph¸t triÓn ngµnh c«ng nghiÖp c«ng nghiÖp v¨n hãa ë ViÖt Nam chØ míi quan t©m ®Õn c¸c ph−¬ng diÖn sau: 1/ Nh÷ng ®Þnh h−íng thÓ hiÖn trong chñ tr−¬ng, chÝnh s¸ch cña §¶ng vµ Nhµ n−íc vÒ ph¸t triÓn v¨n ho¸, thùc hiÖn chÝnh s¸ch kinh tÕ trong v¨n ho¸, b¶o ®¶m sù g¾n kÕt gi÷a ph¸t triÓn kinh tÕ vµ ph¸t triÓn v¨n ho¸. §©y lµ c¬ së quan träng cho viÖc ph¸t triÓn ngµnh c«ng nghiÖp v¨n ho¸ ViÖt Nam trong c¬ chÕ thÞ tr−êng ®Þnh h−íng XHCN. 2/ Nghiªn cøu sù ph¸t triÓn cña v¨n ho¸ ViÖt Nam tr−íc t¸c ®éng cña kinh tÕ thÞ tr−êng vµ toµn cÇu ho¸; b¶n chÊt cña s¶n phÈm hµng ho¸ v¨n ho¸, c¬ së lý luËn cña thÞ tr−êng v¨n ho¸ phÈm, vÒ qu¶n lý v¨n ho¸ vµ viÖc x©y dùng, hoµn thiÖn c¬ chÕ, thÓ chÕ qu¶n lý v¨n ho¸ ë n−íc ta hiÖn nay… 3/ Vai trß cña Nhµ n−íc trong viÖc tæ chøc c¸c ho¹t ®éng v¨n ho¸ vµ c¸c s¶n phÈm v¨n ho¸ trong c¬ chÕ thÞ tr−êng ®Þnh h−íng x· héi chñ nghÜa, liªn quan ®Õn c¬ chÕ, chÝnh s¸ch ph¸t triÓn ngµnh c«ng nghiÖp v¨n ho¸ vµ thÞ tr−êng v¨n ho¸ phÈm ë ViÖt Nam. 4/ NhËn thøc chung vÒ ph−¬ng diÖn lý luËn ph¸t triÓn c«ng nghiÖp v¨n ho¸, nh−: quan niÖm c«ng nghiÖp v¨n hãa, cÊu tróc cña ngµnh c«ng nghiÖp 7 v¨n hãa ë n−íc ta..., kh¶o s¸t thùc tr¹ng ph¸t triÓn c«ng nghiÖp v¨n hãa ë mét sè lÜnh vùc, khu vùc… 5/ B−íc ®Çu nghiªn cøu tÝnh tÊt yÕu, vai trß, ý nghÜa cña ph¸t triÓn c«ng nghiÖp v¨n ho¸ ®èi víi viÖc x©y dùng vµ ph¸t triÓn nÒn v¨n ho¸ ViÖt Nam tiªn tiÕn ®Ëm ®µ b¶n s¾c d©n téc, vµ nh÷ng vÊn ®Ò ®Æt ra trong viÖc x©y dùng, ph¸t triÓn ngµnh c«ng nghiÖp v¨n ho¸ ë n−íc ta. 6/ T×m hiÓu mét sè kinh nghiÖm tõ c¸c m« h×nh vÒ ph¸t triÓn nÒn c«ng nghiÖp v¨n ho¸ cña thÕ giíi vµ khu vùc. Cã thÓ nãi cho ®Õn nay, ch−a cã mét c«ng tr×nh nµo ®Æt vÊn ®Ò nghiªn cøu mét c¸ch toµn diÖn vÊn ®Ò c«ng nghiÖp v¨n ho¸ ë ViÖt Nam, c¶ vÒ lý luËn vµ thùc tiÔn, chØ ra tÝnh tÊt yÕu, ®Æc ®iÓm còng nh− viÖc kh¶o s¸t ®¸nh gi¸ thùc tr¹ng c«ng nghiÖp v¨n ho¸ ë n−íc ta trong qu¸ tr×nh ®æi míi ®Êt n−íc, ®Ò xuÊt c¸c gi¶i ph¸p ph¸t triÓn c«ng nghiÖp v¨n hãa trong c¬ chÕ thÞ tr−êng ®Þnh h−íng XHCN, héi nhËp quèc tÕ hiÖn nay. Dï vËy, nh÷ng kÕt qu¶ nghiªn cøu trªn ®©y lµ c¬ së rÊt quan träng cho viÖc nghiªn cøu ®Ò tµi. 4. Môc ®Ých vµ nhiÖm vô nghiªn cøu Môc ®Ých: Trªn c¬ së lµm râ nh÷ng vÊn ®Ò lý luËn vÒ x©y dùng ph¸t triÓn ngµnh c«ng nghiÖp v¨n ho¸, ®Ò tµi kh¶o s¸t, ph©n tÝch vµ ®¸nh gi¸ thùc tr¹ng ph¸t triÓn c«ng nghiÖp v¨n hãa ë n−íc ta qua mét sè lÜnh vùc, ®Ò xuÊt ph−¬ng h−íng, nhiÖm vô vµ gi¶i ph¸p ph¸t triÓn c«ng nghiÖp v¨n hãa trong thêi kú ®Èy m¹nh CNH,H§H vµ chñ ®éng héi nhËp quèc tÕ. NhiÖm vô : Lµm râ c¬ së lý luËn vÒ ph¸t triÓn c«ng nghiÖp v¨n ho¸ ë ViÖt Nam trong thêi kú ®Èy m¹nh c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸, héi nhËp ph¸t triÓn. Kh¶o s¸t, ®¸nh gi¸ thùc tr¹ng ho¹t ®éng cña ngµnh c«ng nghiÖp v¨n ho¸ n−íc ta trong nh÷ng n¨m qua trªn mét sè lÜnh vùc chñ yÕu. Dù b¸o xu h−íng vËn ®éng, ph¸t triÓn cña ngµnh c«ng nghiÖp v¨n ho¸ ViÖt Nam trong thêi gian tíi. X¸c ®Þnh ph−¬ng h−íng, ®Ò xuÊt nh÷ng gi¶i ph¸p kh¶ thi cho ph¸t triÓn ngµnh c«ng nghiÖp v¨n ho¸ ViÖt Nam. 5. §èi t−îng vµ ph¹m vi nghiªn cøu 8 - §èi t−îng nghiªn cøu: C«ng nghiÖp v¨n hãa xÐt theo c¬ cÊu trong quan niÖm cña thÕ giíi hiÖn nay, bao gåm rÊt nhiÒu ngµnh (qu¶ng c¸o, kiÕn tróc, gi¶i trÝ kü thuËt sè, mü thuËt ®å cæ vµ thñ c«ng mü nghÖ, thiÕt kÕ mü thuËt, ®iÖn ¶nh vµ video, in Ên xuÊt b¶n, ©m nh¹c, nghÖ thuËt biÓu diÔn, ph¸t thanh truyÒn h×nh vµ phÇn mÒm vi tÝnh...), do h¹n chÕ, nªn ph¹m vi cña ®Ò tµi nµy kh«ng thÓ nghiªn cøu kh¶o s¸t toµn bé c¸c ngµnh. §Ò tµi chØ tËp trung nghiªn cøu, kh¶o s¸t ba lÜnh vùc: §iÖn ¶nh, sµn diÔn vµ ©m nh¹c. - Ph¹m vi kh¶o s¸t: Thùc tr¹ng nghiªn cøu cña ®Ò tµi ®−îc kh¶o s¸t ë mét sè thµnh phè lín, ®Æc biÖt lµ nh− Hµ Néi vµ thµnh phè Hå ChÝ Minh, n¬i cã mét sè lÜnh vùc thuéc c«ng nghiÖp v¨n hãa ®ang ho¹t ®éng kh¸ s«i ®éng. 6. Ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu §Ò tµi ®−îc thùc hiÖn dùa trªn c¬ së ph−¬ng ph¸p luËn m¸cxit vµ quan ®iÓm, ®−êng lèi cña §¶ng Céng s¶n ViÖt Nam vÒ x©y dùng ph¸t triÓn nÒn v¨n hãa tiªn tiÕn, ®Ëm ®µ b¶n s¾c d©n téc. §Ò tµi ®· sö dông ph−¬ng ph¸p liªn/®a ngµnh, phèi hîp gi÷a c¸c nhµ qu¶n lý v¨n hãa, c¸c nhµ doanh nghiÖp, c¸c nhµ kü thuËt vµ c«ng nghÖ g¾n liÒn víi ho¹t ®éng cña ngµnh c«ng nghiÖp v¨n hãa ®Ó thùc hiÖn môc tiªu vµ nhiÖm vô ®Æt ra. 1. Nghiªn cøu ®Þnh tÝnh (nghiªn cøu lý thuyÕt): §Ò tµi dùa trªn nh÷ng c¬ së lý thuyÕt vÒ c«ng nghiÖp v¨n hãa, vai trß cña c«ng nghiÖp nµy ®èi víi sù ph¸t triÓn kinh tÕ, v¨n hãa x· héi vµ thùc tiÔn ph¸t triÓn c«ng nghiÖp v¨n hãa ë mét sè n−íc trªn thÕ giíi. Trªn c¬ së ®ã, ph©n tÝch, ®¸nh gi¸, dù b¸o c¸c yªu cÇu mµ môc tiªu ph¸t triÓn kinh tÕ – x· héi ®Æt ra ®èi víi viÖc x©y dùng ph¸t triÓn ngµnh c«ng nghiÖp v¨n hãa ë n−íc ta trong bèi c¶nh míi, ®−a ra ®Þnh h−íng vµ c¸c gi¶i ph¸p ®Ó ph¸t triÓn. 2. Ph−¬ng ph¸p ph©n tÝch SWOT (§iÓm m¹nh- §iÓm yÕu- Thêi c¬Th¸ch thøc: Strengths - Weaknesses - Opportunities- Threats) ®−îc sö dông ®Ó ph©n tÝch nh»m lµm râ nh÷ng ®iÓm m¹nh, ®iÓm yÕu cña chÝnh s¸ch v¨n hãa ë n−íc ta, nh÷ng thuËn lîi còng nh− khã kh¨n trong viÖc x©y dùng vµ ph¸t triÓn ngµnh c«ng nghiÖp v¨n hãa trong bèi c¶nh héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ. 9 3. Ph−¬ng ph¸p ®iÒu tra x· héi häc. Néi dung ®iÒu tra tËp trung vµo 2 vÊn ®Ò chÝnh: sö dông ph−¬ng ph¸p liªn ngµnh, phèi hîp gi÷a c¸c nhµ qu¶n lý v¨n hãa, c¸c nhµ doanh nghiÖp, c¸c nhµ kü thuËt vµ c«ng nghÖ g¾n liÒn víi ho¹t ®éng cña ngµnh c«ng nghiÖp v¨n hãa; nh÷ng thuËn lîi, khã kh¨n vµ yªu cÇu ®Æt ra ®èi víi ph¸t triÓn ngµnh c«ng nghiÖp v¨n hãa ViÖt Nam hiÖn nay. §Þa bµn ®iÒu tra: §Ò tµi dù kiÕn ®iÒu tra chñ yÕu ë c¸c thµnh phè vµ ®« thÞ lín, ®Æc biÖt lµ Hµ Néi, TP. Hå ChÝ Minh. 4. Ph−¬ng ph¸p thèng kª - so s¸nh: Sö dông c¸c sè liÖu thèng kª ®Ó ph©n tÝch vµ so s¸nh nh»m ®−a ra kÕt luËn vÒ thùc tr¹ng ph¸t triÓn ngµnh c«ng nghiÖp v¨n hãa ë n−íc ta. 5. Ph−¬ng ph¸p dù b¸o: KÕt hîp c¶ ph−¬ng ph¸p dù b¸o ®Þnh tÝnh vµ ®Þnh l−îng nh»m dù b¸o xu h−íng ph¸t triÓn cña c«ng nghiÖp v¨n hãa ViÖt Nam trong giai ®o¹n tíi. 7. §ãng gãp míi vÒ khoa häc - §Ò tµi tæng hîp c¸c kÕt qu¶ nghiªn cøu vÒ c«ng nghiÖp v¨n ho¸ tõ c¸c gãc ®é kh¸c nhau, kh¸i qu¸t quan niÖm, b¶n chÊt, cÊu tróc cña c«ng nghiÖp v¨n ho¸ - gãp phÇn x©y dùng lý thuyÕt ph¸t triÓn c«ng nghiÖp v¨n ho¸ ë ViÖt Nam trong bèi c¶nh hiÖn nay. - Lµm râ vai trß cña ph¸t triÓn c«ng nghiÖp v¨n ho¸ ®èi víi ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi vµ x©y dùng nÒn v¨n ho¸ tiªn tiÕn, ®Ëm ®µ b¶n s¾c d©n téc. - Kh¶o s¸t, ®¸nh gi¸ thùc tr¹ng ph¸t triÓn c«ng nghiÖp v¨n ho¸ cña n−íc ta hiÖn nay trªn mét sè lÜnh vùc c¬ b¶n, dù b¸o xu h−íng, ®Ò ra mét sè gi¶i ph¸p ®Ó ph¸t triÓn ngµnh c«ng nghiÖp v¨n hãa n−íc ta. Nh÷ng kÕt qu¶ ®¹t ®−îc cã thÓ sö dông lµm tµi liÖu nghiªn cøu vµ gi¶ng d¹y, c¬ së cho viÖc ho¹ch ®Þnh chiÕn l−îc ph¸t triÓn ngµnh c«ng nghiÖp v¨n hãa ë n−íc ta trong bèi c¶nh héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ. 8. Néi dung nghiªn cøu Ch−¬ng 1: Lý luËn chung vÒ c«ng nghiÖp v¨n ho¸ vµ vai trß cña ph¸t triÓn c«ng nghiÖp v¨n ho¸ ®èi víi ph¸t triÓn kinh tÕ, x· héi vµ x©y dùng nÒn v¨n ho¸ ViÖt Nam tiªn tiÕn ®Ëm ®µ b¶n s¾c d©n téc 10 Ch−¬ng 2: Thùc tr¹ng ph¸t triÓn ngµnh c«ng nghiÖp v¨n ho¸ ViÖt Nam tõ n¨m trong nh÷ng n¨m qua (qua kh¶o s¸t mét sè lÜnh vùc) Ch−¬ng 3: Ph−¬ng h−íng vµ gi¶i ph¸p ph¸t triÓn c«ng nghiÖp v¨n ho¸ ViÖt Nam trong thêi kú ®æi míi, héi nhËp quèc tÕ 9. Lùc l−îng tham gia nghiªn cøu Tham gia thùc hiÖn ®Ò tµi gåm nh÷ng c¸n bé gi¶ng d¹y, nghiªn cøu cña ViÖn V¨n ho¸ vµ ph¸t triÓn, c¸c nhµ khoa häc trong, ngoµi Häc viÖn, c¸c c¬ qu¶n lý, c¬ së s¶n xuÊt, kinh doanh s¶n phÈm ngµnh c«ng nghiÖp v¨n hãa. a. C¬ quan phèi hîp: - Ban Tuyªn gi¸o Trung −¬ng - Vô ph¸p chÕ - Bé V¨n hãa - ThÓ thao - Du lÞch - Côc NghÖ thuËt biÓu diÔn - Së V¨n hãa - ThÓ thao - Du lÞch Hµ Néi - Së V¨n hãa - ThÓ thao - Du lÞch Thµnh phè Hå ChÝ Minh - Së V¨n hãa - ThÓ thao - Du lÞch Thµnh phè §µ N½ng - Khoa V¨n hãa vµ Ph¸t triÓn-Häc viÖn Khu vùc 2 11 Ch−¬ng 1 Lý luËn chung vÒ c«ng nghiÖp v¨n ho¸ vµ vai trß cña c«ng nghiÖp v¨n hãa ®èi víi ph¸t triÓn kinh tÕ-x∙ héi, x©y dùng nÒn v¨n ho¸ tiªn tiÕn ®Ëm ®µ b¶n s¾c d©n téc 1.1. Quan niÖm vµ c¬ cÊu cña c«ng nghiÖp v¨n ho¸ Sù ph¸t triÓn míi vµ ¸p dông nh÷ng thµnh tùu cña c«ng nghÖ-kü thuËt xuÊt b¶n, kü thuËt ghi ©m, ghi h×nh, s¾p ch÷ ®iÖn tö, m¹ng l−íi truyÒn th«ng vµ kü thuËt sè…nh÷ng thËp kû gÇn ®©y trong lÜnh vùc v¨n hãa, ®· lµm cho s¶n phÈm v¨n hãa-nghÖ thuËt ®−îc s¶n xuÊt ra víi khèi l−îng lín. Trong nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng, thùc tÕ ®ã lµm cho nhËn thøc tõ lý thuyÕt ®Õn thùc tiÔn vÒ c«ng nghiÖp v¨n hãa ®· ®−îc bµn th¶o kh¸ nhiÒu. 1.1.1. Quan niÖm cña thÕ giíi vÒ c«ng nghiÖp v¨n hãa C«ng nghiÖp v¨n hãa lµ g×? C«ng nghiÖp v¨n hãa xuÊt hiÖn g¾n víi nÒn v¨n hãa ®¹i chóng, b¾t ®Çu kho¶ng tõ gi÷a thÕ kû XX. V¨n hãa ®¹i chóng (mass culture), ®−îc hiÓu ng¾n gän lµ nÒn v¨n hãa cña mét x· héi ®¹i chóng - x· héi, ®−îc h×nh thµnh trªn nh÷ng ®iÒu kiÖn: sù gia t¨ng vÒ sè l−îng cña ng−êi lao ®éng; sù ph¸t triÓn cña qu¸ tr×nh s¶n xuÊt, tiªu thô lín theo c¬ chÕ thÞ tr−êng; sù më réng kh«ng giíi h¹n kh«ng gian nhê nh÷ng tiÕn bé vÒ giao th«ng, th«ng tin; qu¸ tr×nh ®« thÞ hãa vµ tËp trung d©n c− t¹i c¸c ®« thÞ vµ ®êi sèng chÝnh trÞ d©n chñ. NÒn v¨n hãa nµy cã ®èi t−îng thô h−ëng lµ ®¹i ®a sè d©n chóng - c¶ nh÷ng ng−êi kh«ng cã hoÆc cã tr×nh ®é gi¸o dôc ë møc ®é t−¬ng ®èi. Nh÷ng gi¸ trÞ v¨n hãa ®−îc phæ cËp, truyÒn b¸ th«ng qua c¸c ph−¬ng tiÖn th«ng tin ®¹i chóng nh− b¸o chÝ, truyÒn thanh vµ ngµy nay lµ truyÒn h×nh, internet…Mét vµi thËp kû trë l¹i ®©y, ng−êi ta kh«ng chØ nãi ®Õn ¶nh h−ëng cña nÒn v¨n hãa ®¹i chóng Mü, nÒn v¨n hãa ®¹i chóng ph−¬ng T©y…, mµ cßn nãi ®Õn nÒn v¨n hãa ®¹i chóng NhËt, Hµn Quèc vµ mét sè n−íc kh¸c cña ch©u ¸. Giê ®©y v¨n hãa ®¹i chóng ngµy cµng ph¸t triÓn ®¸p øng, nu«i d−ìng nhu cÇu cña tÇng líp thÞ d©n míi, tÇng líp trung l−u, nh÷ng ng−êi lµm c«ng ¨n l−¬ng, tÇng líp cã tr×nh ®é häc thøc cao. 12 ë giai ®o¹n ®Çu, khi nÒn v¨n hãa ®¹i chóng xuÊt hiÖn cïng víi ngµnh c«ng nghiÖp v¨n hãa vµ nh÷ng ¶nh h−ëng cña nã, ®· cã nh÷ng nhËn thøc kh¸c nhau vÒ quan niÖm vµ vai trß cña c«ng nghiÖp v¨n hãa. Kh¸i niÖm “c«ng nghiÖp v¨n hãa” xuÊt hiÖn ®Çu tiªn ë Mü, sau ®ã lµ quan niÖm cña mét sè häc gi¶ ph−¬ng T©y. Nh÷ng thËp kû cuèi thÕ kû XX, khi nÒn v¨n hãa ®¹i chóng xuÊt hiÖn nhiÒu n−íc trªn thÕ giíi, th× c«ng nghiÖp v¨n hãa ®−îc nhËn thøc kh¸ ®Çy ®ñ tõ lý thuyÕt ®Õn thùc tiÔn. Thêi kú ®Çu khi c«ng nghiÖp v¨n hãa xuÊt hiÖn, cã quan niÖm xem ®©y lµ mét b−íc thôt lïi cña s¸ng t¹o v¨n hãa, nhÊn m¹nh mÆt tiªu cùc cña c«ng nghiÖp v¨n hãa. Nh÷ng ý kiÕn nµy cho r»ng, kh¸c víi qu¸ tr×nh s¶n xuÊt, th−ëng thøc c¸c gi¸ trÞ v¨n hãa theo ph−¬ng thøc cæ ®iÓn, v¨n hãa ®¹i chóng kh«ng thÓ hiÖn hÕt chiÒu s©u, chiÒu cao trong s¸ng t¹o v¨n hãa. C«ng nghiÖp v¨n hãa lµm ra v¨n hãa ®¹i chóng, lµ thø v¨n hãa phôc vô sè ®«ng, kh«ng ph¶i lµ v¨n hãa “b¶n gèc” mµ lµ v¨n hãa “b¶n thÕ” (cã sù thay thÕ, hç trî s¸ng t¹o b»ng m¸y mãc). Hä nhÊn m¹nh, tr−íc hÕt nh÷ng s¸ng t¹o v¨n hãa bao giê còng b¾t ®Çu tõ nh÷ng c¸ nh©n. Vµ v× s¶n phÈm v¨n ho¸ ®−îc s¸ng t¹o mang dÊu Ên c¸ nh©n, cã tÝnh ®éc ®¸o, tÝnh ®¬n nhÊt cña nã, nªn kh¸c víi nh÷ng s¶n phÈm v¨n hãa ®−îc s¶n xuÊt hµng lo¹t bëi c«ng nghiÖp. Nh÷ng häc gi¶ ng−êi Mü Max Horkheimer (1895-1973) vµ Theodor Adorno (1902-1969) ®· quan niÖm v¨n ho¸ ®¹i chóng gièng nh− mét nhµ m¸y s¶n xuÊt hµng lo¹t c¸c s¶n phÈm v¨n ho¸ theo mét tiªu chuÈn nhÊt ®Þnh ®Ó l«i kÐo quÇn chóng vµo sù h−ëng thô mét c¸ch bÞ ®éng. Nhu cÇu gi¶i trÝ cña c«ng chóng ®−îc ®¸p øng mét c¸ch dÔ dµng, s½n cã, th«ng qua viÖc tiªu dïng nh÷ng s¶n phÈm v¨n ho¸ ®¹i chóng. §iÒu nµy khiÕn con ng−êi trë nªn dÔ b»ng lßng vµ tho¶ m·n, cho dï ®iÒu kiÖn kinh tÕ cã khã kh¨n thÕ nµo, v× thÕ nh÷ng s¶n phÈm v¨n ho¸ ®−îc s¶n xuÊt hµng lo¹t ®ã lµ mét hiÓm ho¹ ®èi víi nh÷ng gi¸ trÞ nghÖ thuËt ch©n chÝnh (cÊp cao). Theo hä, chÝnh nÒn c«ng nghiÖp v¨n ho¸ ®· kÝch thÝch nh÷ng nhu cÇu sai lÇm, nh÷ng thø ®−îc t¹o ra vµ tháa m·n gi¸ trÞ kinh tÕ ®· lµm h¹n chÕ sù s¸ng t¹o cña con ng−êi. Nh÷ng ®ßi hái ch©n chÝnh cña con ng−êi, ng−îc l¹i, chÝnh lµ sù tù do, s¸ng t¹o vµ h¹nh 13 phóc thùc sù. ChÝnh nh÷ng ng−êi lµm ngµnh c«ng nghiÖp v¨n ho¸ tuyªn bè r»ng ®Ó tho¶ m·n nhu cÇu gi¶i trÝ, nh−ng hä l¹i che giÊu c¸ch thøc tiªu chuÈn ho¸ nh÷ng nhu cÇu ®ã vµ viÖc xói giôc ng−êi tiªu dïng thÌm muèn nh÷ng s¶n phÈm cña ngµnh c«ng nghiÖp Êy. HËu qu¶ lµ nÒn s¶n xuÊt hµng lo¹t ®· duy tr× c¬ chÕ thÞ tr−êng hµng lo¹t mµ ë ®ã c¸ tÝnh vµ së thÝch riªng cña c¸ nh©n ng−êi tiªu dïng ngµy cµng kh«ng ®−îc coi träng vµ b¶n th©n nh÷ng ng−êi tiªu dïng còng dÔ thay ®æi nh− chÝnh nh÷ng hµng ho¸ mµ hä mua. Tuy nhiªn, nÕu ®Æt ra c©u hái cho thùc tÕ: t¹i sao c¸c s¶n phÈm c«ng nghiÖp v¨n ho¸ Êy cã thÓ phæ biÕn ®Õn nh− thÕ kh«ng nÕu nh− mäi ng−êi kh«ng thÝch chóng? vµ nÒn v¨n ho¸ ®ã cã hay kh«ng cã kh¶ n¨ng tù vËn ®éng trong sù qu¶n lý? Th× chÝnh ®iÒu ®ã ®· phñ ®Þnh luËn ®iÓm cña Adorno vµ Horkheimer vÒ c«ng nghiÖp v¨n ho¸. Dï vËy, xÐt ë gãc ®é nµo ®ã, quan ®iÓm cña Adorno vµ Horkheimer còng ®· ¶nh h−ëng ®Õn qu¸ tr×nh nhËn thøc vÒ v¨n ho¸ ®¹i chóng vµ c«ng nghiÖp v¨n ho¸, nhÊt lµ trong thêi gian ®Çu. Mét sè häc gi¶ ph−¬ng T©y cã quan niÖm c«ng nghiÖp v¨n hãa xuÊt hiÖn lµ tÊt yÕu do sù ph¸t triÓn thuÇn tóy cña kü thuËt, chÝnh ®iÒu nµy ®· lµm cho ng−êi tiªu dïng v¨n hãa kh«ng cã sù lùa chän. Hä cho r»ng cã hµng triÖu ng−êi tham gia vµo c«ng nghiÖp v¨n ho¸, c¸c qu¸ tr×nh t¸i s¶n xuÊt cÇn thiÕt, kh«ng thÓ tr¸nh khái viÖc hµng lo¹t c¸c nhu cÇu gièng nhau ë c¸c n¬i ®−îc ®¸p øng bëi nh÷ng s¶n phÈm gièng nhau. H¬n n÷a, cã sù m©u thuÉn gi÷a sè l−îng Ýt ái cña nh÷ng trung t©m s¶n xuÊt vµ sè l−îng lín c¸c vïng tiªu thô n»m r¶i r¸c kh¾p n¬i, nªn ®ßi hái cã sù tæ chøc vµ lªn kÕ ho¹ch cña c¸c nhµ qu¶n lý. Vµ tuy tiªu chuÈn hµng ho¸ tr−íc tiªn lµ dùa vµo nhu cÇu cña kh¸ch hµng, hµng hãa v¨n hãa do ngµnh c«ng nghiÖp ®−a l¹i cã thÓ ®−îc dÔ dµng chÊp nhËn, nh−ng trªn thùc tÕ, søc m¹nh cña kü thuËt hiÖn ®¹i ®èi víi x· héi chÝnh lµ søc m¹nh cña nh÷ng kÎ cã thÕ lùc vÒ kinh tÕ chi phèi x· héi. C¸i mµ c«ng nghiÖp v¨n hãa ®¹t ®−îc lµ sù tiªu chuÈn ho¸ vµ qu¸ tr×nh s¶n xuÊt hµng lo¹t, lo¹i bá sù ph©n biÖt gi÷a tÝnh l« gÝch cña s¶n phÈm vµ tÝnh l« gÝch cña hÖ thèng x· héi. B−íc nh¶y vät tõ ®iÖn tho¹i ®Õn ®µi ph¸t thanh ®· thùc sù t¸ch b¹ch vai trß cña nã. Víi dÞch vô thø nhÊt, ng−êi sö dông vÉn cã vai trß chñ 14 ®éng vµ tù do. Nh−ng lo¹i h×nh dÞch vô thø hai th× biÕn tÊt c¶ nh÷ng ng−êi tham gia sö dông thµnh ng−êi nghe vµ hä ph¶i theo dâi nh÷ng ch−¬ng tr×nh truyÒn thanh gÇn gièng nh− nhau. Mét ®iÓm n÷a mµ giíi nghiªn cøu nhÊn m¹nh, ®ã lµ sù phô thuéc lÉn nhau gi÷a c¸c ngµnh c«ng nghiÖp vÒ ph−¬ng diÖn kinh tÕ. VÝ dô nh− phô thuéc cña c«ng ty ph¸t thanh, truyÒn h×nh lín m¹nh nhÊt vµo c«ng ty ®iÖn lùc, hoÆc sù phô thuéc cña c«ng nghiÖp ®iÖn ¶nh ®èi víi nhµ b¨ng.. NÒn kinh tÕ t− b¶n chñ nghÜa ®ang ph¸t triÓn m¹nh mÏ kÐo theo sù ph¸t triÓn cña ngµnh c«ng nghiÖp v¨n ho¸ víi sù xuÊt hiÖn hµng lo¹t nh÷ng s¶n phÈm v¨n ho¸ ®−îc s¶n xuÊt hµng lo¹t. Nhu cÇu cña c«ng chóng ®−îc ®¸p øng th«ng qua c¸c s¶n phÈm hµng lo¹t víi chÊt l−îng, kiÓu lo¹i kh¸c nhau. Ng−êi tiªu dïng kh«ng cã c¬ héi ®Ó ph©n lo¹i hµng ho¸ v× c¸c nhµ s¶n xuÊt ®· lµm hé råi. Mäi lo¹i s¶n phÈm v¨n ho¸ d−êng nh− n»m trong mét cÊu tróc nhÊt ®Þnh. Sù ph¸t triÓn cña c«ng nghiÖp v¨n ho¸ ®· dÉn ®Õn sù chiÕm −u thÕ cña nh÷ng chi tiÕt kü thuËt, kü x¶o ®èi víi b¶n th©n s¶n phÈm v¨n ho¸. TÊt c¶ ®Òu ®i theo mét c«ng thøc nhÊt ®Þnh nµo ®ã. Trong c«ng nghiÖp v¨n ho¸, sù rËp khu«n lµ ®iÒu ®−¬ng nhiªn, tÊt c¶ ®Òu ph¶i theo mét kiÓu c¸ch nhÊt ®Þnh. Kh¶ n¨ng tiªu thô, t¹o ra lîi nhuËn ®−îc ®Æt lªn hµng ®Çu, v× thÕ c¸i míi rÊt khã cã c¬ héi ph¸t triÓn. Nhµ s¶n xuÊt sÏ rÊt ngÇn ng¹i víi nh÷ng s¶n phÈm míi ch−a ®−îc thö th¸ch tÝnh hÊp dÉn cña nã ®èi víi ng−êi tiªu dïng. Nhµ s¶n xuÊt phim sÏ ngÇn ng¹i sö dông kÞch b¶n cña nh÷ng cuèn s¸ch b¸n kh«ng ch¹y... Ngoµi ra, c¸ch nh×n tiªu cùc cßn chØ ra sù xuÊt hiÖn cña ngµnh c«ng nghiÖp v¨n ho¸ lµm cho v¨n hãa cã sù trén lÉn ë nh÷ng tr×nh ®é cao thÊp víi nhau. TÝnh nghiªm tóc cña lo¹i h×nh nghÖ thuËt cao cÊp bÞ tiªu diÖt bëi nh÷ng tÝnh to¸n cho hiÖu qu¶ kinh doanh. Dï ngµnh c«ng nghiÖp v¨n ho¸ nµo còng xem xÐt, tÝnh to¸n ®Õn nhu cÇu, së thÝch cña ng−êi d©n nh−ng trong hÖ thèng Êy, ng−êi d©n kh«ng ®ãng vai trß chñ chèt mµ chØ ë vÞ trÝ thø yÕu, lµ ®èi t−îng cña nh÷ng tÝnh to¸n vµ lµ bé phËn cña c«ng nghiÖp m¸y mãc. Kh¸ch hµng kh«ng ph¶i lµ th−îng ®Õ, còng kh«ng ph¶i lµ chñ thÓ mµ chØ lµ ®èi t−îng bÞ ®éng cña nÒn c«ng nghiÖp Êy. 15 Nh÷ng quan ®iÓm trªn còng kh¼ng ®Þnh, ngay c¶ ph−¬ng tiÖn truyÒn th«ng ®¹i chóng ngµy cµng ph¸t triÓn còng phôc vô cho c«ng nghiÖp v¨n ho¸. Nã kh«ng tÝnh ®Õn lîi Ých cña d©n chóng mµ nã ch¹y theo tiÕng nãi cña chñ nh©n nhµ t− b¶n c«ng nghiÖp v¨n ho¸, ®éng c¬ lîi nhuËn ®−îc nóp d−íi vá bäc cña h×nh thøc v¨n ho¸, hä theo ®uæi môc ®Ých lîi nhuËn mét c¸ch gi¸n tiÕp. TÝnh ®éc lËp, s¸ng t¹o cña nghÖ sÜ khã v−ît qua rµo c¶n cña hµng lo¹t c¸c t¸c ®éng bªn ngoµi vËn hµnh theo c¬ chÕ thÞ tr−êng chi phèi. Thùc ra, nh÷ng quan niÖm trªn khi nhÊn m¹nh mÆt tiªu cùc cña c«ng nghiÖp v¨n hãa hãa kh«ng ph¶i kh«ng cã lý, nhÊt lµ khi ho¹t ®éng s¶n xuÊt, kinh doanh c¸c s¶n phÈm v¨n hãa chØ v× môc ®Ých kinh tÕ. Ngay trong thêi kú cña m×nh, C. M¸c ®· phª ph¸n t×nh tr¹ng biÕn v¨n ho¸ thµnh s¶n phÈm c«ng nghiÖp phôc vô cho sù t×m kiÕm lîi nhuËn cña giai cÊp t− s¶n. B¶n chÊt x· héi ®ã kh«ng thay ®æi c¶ trong thêi kú bïng næ cña cuéc c¸ch m¹ng khoa häc c«ng nghÖ hiÖn nay. Tuy nhiªn, kh«ng nªn chØ nh×n thÊy mÆt tiªu cùc cña c«ng nghiÖp v¨n ho¸ mµ cÇn chØ râ c¶ nh÷ng mÆt tÝch cùc cña lÜnh vùc nµy. Ngµnh c«ng nghiÖp v¨n ho¸ cã kh¶ n¨ng t¸c ®éng m¹nh mÏ vµo ®êi sèng cña qu¶ng ®¹i quÇn chóng nh©n d©n, ®¸p øng nhu cÇu v¨n ho¸ ®a d¹ng vµ phøc t¹p cña x· héi. Sù ph¸t triÓn cña ngµnh c«ng nghiÖp v¨n ho¸ gãp phÇn t¹o nªn qu¸ tr×nh ®a d¹ng ho¸ vµ d©n chñ ho¸ vÒ tri thøc cho x· héi. Nã cã kh¶ n¨ng cung cÊp vµ truyÒn b¸ s©u réng trong ®êi sèng x· héi hµng lo¹t nh÷ng th«ng tin vÒ c¸c lÜnh vùc v¨n ho¸ kh¸c nhau, ®¸p øng nhu cÇu tinh thÇn cña x· héi. §Õn Héi nghÞ Th−îng ®Ønh vÒ ho¹t ®éng v¨n hãa ®−îc tæ chøc t¹i Stockholm (Thôy §iÓn) th¸ng 4-1998, thuËt ng÷ c«ng nghiÖp v¨n hãa ®· ®−îc gÇn 200 quèc gia th«ng qua. Tuy vËy còng cã nhiÒu quan niÖm kh¸c nhau. Trong khi UNESCO gäi ®©y lµ ngµnh c«ng nghiÖp v¨n hãa (Cultural industries) th× Tæ chøc Së h÷u TrÝ tuÖ ThÕ giíi (WIPO) gäi lµ c«ng nghiÖp b¶n quyÒn (Copyright industries), ng−êi MÜ coi ®©y lµ c«ng nghiÖp gi¶i trÝ (Entertainment industries), Héi ®ång Anh l¹i gäi ®©y lµ nÒn kinh tÕ s¸ng t¹o (Creative economy)…GÇn ®©y, t¹i mét sè Héi th¶o quèc tÕ nh− DiÔn ®µn v¨n 16 ho¸ ch©u ¸ 2003, Th¸ch thøc cña s¶n phÈm vµ dÞch vô v¨n ho¸ trong ®µm ph¸n th−¬ng m¹i quèc tÕ ®èi víi c¸c n−íc ch©u ¸ (2007), DiÔn ®µn c«ng nghiÖp v¨n ho¸ Trung Quèc - ASEAN (2008)…, vÊn ®Ò c«ng nghiÖp v¨n ho¸ lµ mét trong nh÷ng chñ ®Ò chÝnh. C¸c nhµ nghiªn cøu, c¸c nhµ qu¶n lý v¨n ho¸ cña c¸c quèc gia ®· kh¼ng ®Þnh thuËt ng÷ c«ng nghiÖp v¨n ho¸ g¾n víi tËp hîp c¸c ngµnh kinh tÕ khai th¸c vµ sö dông hiÖu qu¶ tÝnh s¸ng t¹o kü n¨ng së h÷u trÝ tuÖ, s¶n xuÊt c¸c s¶n phÈm vµ dÞch vô cã ý nghÜa v¨n ho¸ x· héi. Cã thÓ nãi, dï nh×n ë gãc ®é nµo th× c¸c quan niÖm vÒ c«ng nghiÖp v¨n hãa còng th−êng nhÊn m¹nh ®Õ hai yÕu tè: c«ng nghiÖp vµ s¸ng t¹o. Gäi lµ c«ng nghiÖp bëi ®©y thùc sù lµ mét ngµnh kinh doanh hïng m¹nh, giµu tiÒm n¨ng. Ngµnh kinh doanh nµy dùa trªn n¨ng lùc s¸ng t¹o cña c¸c c¸ nh©n trong lÜnh vùc gi¶i trÝ th«ng qua c¸c ph−¬ng tiÖn c«ng nghÖ hiÖn ®¹i. §©y lµ mét hÖ thèng liªn kÕt trªn ph¹m vi c«ng nghiÖp ho¹t ®éng s¸ng t¹o cña nghÖ sÜ víi c«ng chóng. ChÝnh v× thÕ theo quan niÖm cña các tổ chức như UNESCO, và GATT, thì Công nghiệp Văn hóa (còn được biết đến như là Công nghiệp sáng tạo), bao gồm sự sáng tạo, sản xuất và phân phối các sản phẩm và dịch vụ mang tính chất văn hóa và thường được bảo vệ bởi bản quyền. Tõ nh÷ng tæng hîp trªn, chóng t«i ®−a ra kh¸i niÖm: C«ng nghiÖp v¨n hãa lµ ngµnh c«ng nghiÖp s¸ng t¹o, s¶n xuÊt, t¸i s¶n xuÊt, phæ biÕn, tiªu dïng c¸c s¶n phÈm vµ c¸c dÞch vô v¨n ho¸ b»ng ph−¬ng thøc c«ng nghiÖp ho¸, tin häc ho¸, th−¬ng phÈm ho¸, nh»m ®¸p øng nhu cÇu v¨n hãa ®a d¹ng cña x· héi, c¸c ho¹t ®éng ®ã ®−îc b¶o vÖ bëi b¶n quyÒn §Æc tr−ng cña ngµnh c«ng nghiÖp v¨n ho¸ ®−îc thÓ hiÖn ë nh÷ng s¶n phÈm ®−îc t¹o ra cã sù kÕt hîp chÆt chÏ gi÷a kü thuËt cao víi c¸c gi¸ trÞ v¨n ho¸, gi¸ trÞ kinh tÕ, c¸c s¶n phÈm ®ã ph¶i h−íng tíi phôc vô sè ®«ng. Nh÷ng ®Æc tr−ng b¶n chÊt cña hÖ thèng ngµnh c«ng nghiÖp v¨n hãa bao giê còng g¾n víi nh÷ng m« h×nh s¶n xuÊt nhÊt ®Þnh. Trong m« h×nh kinh tÕ thÞ tr−êng t− b¶n, tõ s¶n xuÊt, ph©n phèi, trao ®æi, tiªu dïng c¸c s¶n phÈm v¨n hãa ®−îc vËn hµnh theo m« h×nh s¶n xuÊt, kinh doanh hµng hãa th«ng th−êng, nh»m thu ®èi ®a lîi nhuËn. 17