Tài liệu Phát triển cộng đồng trong giảm nghèo đối với người dân tộc thiểu số từ thực tiễn 2 xã la ngâu và măng tố, huyện tánh linh, tỉnh bình thuận

VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI ĐỖ THỊ NGỌC THỦY PHÁT TRIỂN CỘNG ĐỒNG TRONG GIẢM NGHÈO ĐỐI VỚI NGƯỜI DÂN TỘC THIỂU SỐ TỪ THỰC TIỄN 2 XÃ LA NGÂU VÀ MĂNG TỐ, HUYỆN TÁNH LINH, TỈNH BÌNH THUẬN LUẬN VĂN THẠC SĨ CÔNG TÁC XÃ HỘI HÀ NỘI, 2016 VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI ĐỖ THỊ NGỌC THỦY PHÁT TRIỂN CỘNG ĐỒNG TRONG GIẢM NGHÈO ĐỐI VỚI NGƯỜI DÂN TỘC THIỂU SỐ TỪ THỰC TIỄN 2 XÃ LA NGÂU VÀ MĂNG TỐ, HUYỆN TÁNH LINH, TỈNH BÌNH THUẬN Chuyên ngành : CÔNG TÁC XÃ HỘI Mã số : 60.90.01.01 LUẬN VĂN THẠC SĨ CÔNG TÁC XÃ HỘI NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: TS. NGUYỄN MINH TUẤN HÀ NỘI, 2016 LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan tất cả những số liệu và kết quả nghiên cứu trong đề tài luận văn Thạc sĩ Công tác xã hội về "Phát triển cộng đồng trong giảm nghèo đối với người dân tộc thiểu số từ thực tiễn 2 xã La Ngâu và Măng Tố, huyện Tánh Linh, tỉnh Bình Thuận" là hoàn toàn trung thực và không trùng lắp với bất kỳ đề tài nào khác trong cùng lĩnh vực nghiên cứu. Tôi xin chịu hoàn toàn trách nhiệm về lời cam đoan này. Tác giả luận văn Đỗ Thị Ngọc Thủy MỤC LỤC MỞ DẦU ....................................................................................................................1 Chương 1. NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ PHÁT TRIỂN CỘNG ĐỒNG TRONG GIẢM NGHÈO ĐỐI VỚI NGƯỜI DÂN TỘC THIỂU SỐ ................9 1.1. Người dân tộc thiểu số: khái niệm và đặc điểm ............................................9 1.2. Lý luận về phát triển cộng đồng trong công tác giảm nghèo ......................11 1.3. Các yếu tố ảnh hưởng đến phát triển cộng đồng trong công tác giảm nghèo đối với người dân tộc thiểu số ............................................................................24 Chương 2. THỰC TRẠNG PHÁT TRIỂN CỘNG ĐỒNG TRONG CÔNG TÁC GIẢM NGHÈO ĐỐI VỚI NGƯỜI DÂN TỘC THIỂU SỐ TẠI 2 XÃ LA NGÂU VÀ MĂNG TỐ, HUYỆN TÁNH LINH, TỈNH BÌNH THUẬN ............33 2.1. Vài nét về địa bàn nghiên cứu .....................................................................33 2.2. Thực trạng phát triển cộng đồng trong giảm nghèo đối với người dân tộc thiểu số ...............................................................................................................36 2.3. Thực trạng các yếu tố ảnh hưởng đến phát triển cộng đồng trong công tác giảm nghèo đối với người dân tộc thiểu số tại 2 xã La Ngâu và Măng Tố, huyện Tánh Linh, tỉnh Bình Thuận ...............................................................................46 Chương 3. CÁC BIỆN PHÁP NÂNG CAO HIỆU QUẢ PHÁT TRIỂN CỘNG ĐỒNG TRONG CÔNG TÁC GIẢM NGHÈO ĐỐI VỚI NGƯỜI DÂN TỘC THIỂU SỐ TỪ THỰC TIỄN 2 XÃ LA NGÂU VÀ MĂNG TỐ, HUYỆN TÁNH LINH .................................................................................... 58 3.1. Biện pháp nâng cao vai trò của phát triển cộng đồng trong công tác giảm nghèo ............................................................................................. 58 3.2. Biện pháp về chính sách xóa đói giảm nghèo .............................................64 3.3. Biện pháp xây dựng đội ngũ nhân viên công tác xã hội chuyên nghiệp hoạt động trong lĩnh vực giảm nghèo ........................................................................66 3.4. Biện pháp tăng cường sự quan tâm của các cấp ủy Đảng và chính quyền về các hoạt động phát triển cộng đồng trong công tác giảm nghèo ........................67 3.5. Biện pháp nâng cao năng lực cho người dân tộc thiểu số ...........................69 KẾT LUẬN ..............................................................................................................71 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ...............................................................74 DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT CTXH Công tác xã hội DTTS Dân tộc thiểu số MTQG Mục tiêu quốc qua PTCĐ Phát triển cộng đồng UNDP Chương trình phát triển Liên Hiệp Quốc tại Việt Nam DANH MỤC CÁC BẢNG, BIỂU ĐỒ Bảng 2.1. Kết quả thực hiện kết quả hỗ trợ sản xuất giai đoạn 2012-2015 ..............38 Bảng 2.2. Kết quả thực hiện chính sách đầu tư cơ sở hạ tầng giai đoạn 2012 - 2015 ...39 Bảng 2.3. Nguyên nhân chính dẫn đến nghèo đói ....................................................48 Biểu đồ 2.1. Biểu đồ so sánh tỷ lệ hộ nghèo chung và tỷ lệ hộ nghèo Dân tộc thiểu số năm 2015 ..............................................................................................................47 MỞ DẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Trong những năm qua, cùng với những thành tựu to lớn về phát triển kinh tế-xã hội, nước ta cũng đang phải đối mặt với nhiều thách thức, trong đó vấn đề nghèo đói luôn được quan tâm hàng đầu. Tăng trưởng kinh tế một mặt đã góp phần cải thiện đáng kể đời sống nhân dân, dẫn tới hình thành những cộng đồng dân cư có thu nhập cao, đời sống được bảo đảm bởi hệ thống cơ sở vật chất và hạ tầng, các dịch vụ chăm sóc sức khỏe, y tế, giáo dục tương đối khá. Người dân tại các cộng đồng này có nhiều cơ hội phát triển, được phát huy khả năng và được bảo vệ thông qua mạng lưới an sinh xã hội an toàn, bền vững. Tuy nhiên, sự phân hóa ngay trong quá trình phát triển cũng làm xuất hiện những cộng đồng dân cư nghèo, các nhóm yếu thế tại vùng sâu, vùng xa, nơi có điều kiện tự nhiên không thuận lợi cùng một bộ phận dân cư ngay trong lòng các đô thị phát triển. Cộng đồng nghèo thường gắn liền với các đặc điểm: Cơ sở hạ tầng, dịch vụ xã hội thiếu hoặc yếu kém; kinh tế không phát triển; nhu cầu cơ bản của người dân chưa được đáp ứng đầy đủ; thiếu cơ hội tiếp cận khoa học – kỹ thuật, tâm lý thiếu tự tin hoặc trông chờ, ỷ lại vào Nhà nước và không được tham gia vào các quá trình ra quyết định. Chính vì vậy, việc giúp đỡ, phát triển các cộng đồng nghèo là hết sức cần thiết và việc lựa chọn các phương pháp phù hợp để phát triển cộng đồng có ý nghĩa khoa học và thực tiễn to lớn. Phát triển cộng đồng là một phương pháp của công tác xã hội được xây dựng trên những nguyên lý, nguyên tắc và giả định của nhiều ngành khoa học xã hội khác như: Tâm lý xã hội, xã hội học, chính trị học, nhân chủng học…, được áp dụng ở nhiều nước và đã phát huy vai trò trong việc giải quyết các vấn đề của các nhóm cộng đồng nghèo, các nhóm yếu thế trong thời gian qua. Đó là phương pháp giải quyết một số vấn đề khó khăn, đáp ứng nhu cầu của cộng đồng, hướng tới sự phát triển không ngừng về đời sống vật chất và tinh thần của người dân thông qua việc nâng cao năng lực, tăng cường sự tham gia, đoàn kết, phối hợp chặt chẽ giữa người dân với nhau, giữa người dân với các tổ chức và giữa các tổ chức với nhau trong phạm vi một cộng đồng. 1 Tánh Linh là một huyện miền núi có tỷ lệ hộ nghèo cao nằm ở phía Tây Nam của tỉnh Bình Thuận. Hiện nay, dân số huyện Tánh Linh là 104.510 người, trong đó đồng bào dân tộc thiểu số 3.378 hộ/15.282 khẩu, chiếm tỷ lệ khoảng 14,6% dân số toàn huyện. La Ngâu và Măng Tố là 02 trong 14 xã, thị trấn của huyện Tánh Linh, với tỷ lệ hộ đồng bào dân tộc thiểu số cao. Nhân dân sản xuất nông nghiệp, làm nương rẫy là chủ yếu. Tuy nhiên, do tỷ lệ hộ dân tộc thiểu số cao, trình độ dân trí thấp, đời sống nhân dân còn gặp rất nhiều khó khăn. Trong những năm qua, Đảng và Nhà nước luôn quan tâm tới công tác xóa đói giảm nghèo cho người dân huyện Tánh Linh nói chung và các hộ đồng bào dân tộc thiểu số nói riêng bằng nhiều hình thức như: đầu tư xây dựng kết cấu hạ tầng, dự án hỗ trợ phát triển sản xuất ở vùng đồng bào dân tộc thiểu số, nhất là các công trình thiết yếu phục vụ sản xuất và đời sống. Cấp ủy Đảng, chính quyền của huyện luôn quan tâm chỉ đạo sát sao các ngành liên quan thường xuyên theo dõi, kiểm tra đôn đốc và giám sát quá trình thực hiện; đồng thời chính sự phấn đấu vươn lên của bà con ở vùng đồng bào dân tộc thiểu số trên địa bàn huyện đã đem lại cuộc sống ấm no cho đồng bào. Tuy nhiên, trình độ dân trí của người dân tộc thiểu số còn thấp, việc thực hiện các chính sách giảm nghèo mang tính bảo trợ xã hội là chủ yếu, chưa kêu gọi được sự tham gia nhiệt tình của người dân. Vậy việc ứng dụng phương pháp phát triển cộng đồng trong giảm nghèo được triển khai thực hiện như thế nào và vai trò của phát triển cộng đồng trong giảm nghèo đối với người đồng bào dân tộc thiểu số tại xã La Ngâu và Măng Tố, huyện Tánh Linh đó chính là lý do khiến tôi lựa chọn đề tài giảm n t tr n c n n trong èo ối vớ n ười dân t c thi u số từ thực tiễn 2 xã La N âu và Măn Tố, huyện Tánh Linh, tỉnh Bình Thuận” để nghiên cứu và tìm hiểu. 2. Tổng quan tình hình nghiên cứu 2.1. M t số nghiên cứu ở nước ngoài Trong thời gian qua đã có rất nhiều nghiên cứu về phát triển cộng đồng đối với công tác giảm nghèo với nhiều góc độ và cách nhìn nhận khác nhau. Điển hình là nghiên cứu của 2 tác giả John McKnight và Jody Kretzmann tại Viện Nghiên cứu 2 chính sách tại Đại học Northwestern. Trong cuốn sách đồng tác giả của họ phát hành vào năm 1993, “Xây dựng cộng đồng từ trong ra ngoài”, họ đã phác thảo một cách tiếp cận thay thế cho phương pháp tiếp cận dựa trên nhu cầu sử dụng bởi các cộng đồng nghèo. Quá trình này trao quyền cho cộng đồng để tập hợp sức mạnh của người dân vào các kết hợp mới, cấu trúc mới của cơ hội, nguồn thu nhập mới, kiểm soát, và thấy được khả năng mới trong quá trình sản xuất [4,123]. Các chương trình phát huy nội lực của cộng đồng đã được tìm hiểu và bắt đầu vận dụng từ năm 1993 ở Savannah, Grudia, rồi sau đó lan rộng đến Chicago, Canada, Brazil, Ecuador, Mexico, Ai Cập, Ấn Độ, Trung Quốc, Ethiopia, Botswana... Với sự trợ giúp của Quỹ Ford, công việc gây dựng tài sản ở một số nơi đã giúp giảm nghèo khổ và bất công, với hàng loạt các chiến lược cải thiện điều kiện gây dựng tài sản và trực tiếp tham gia gây dựng tài sản cho nhiều người và nhiều cộng đồng có thu nhập thấp. Một số trường hợp dưới đây minh hoạ được khả năng của những con người và những tổ chức đã làm nên những khác biệt lớn trong việc tạo dựng, phân phối và sử dụng những tài sản then chốt của cộng đồng, trong mục tiêu giảm bớt nghèo khổ và bất công.  Trường hợp 1: Ở Braxin, là câu chuyện của vùng rừng mưa và chính quyền bang Acre xây dựng năng lực bảo vệ và phát huy tài nguyên thiên nhiên vì sự phát triển bền vững.  Trường hợp 2: Ở Nam Phi, là câu chuyện thiết lập liên minh giữa 10 tổ chức cộng đồng và 20 doanh nghiệp tư nhân để hình thành nên tập đoàn liên doanh giáo dục cùng (JET) để phục vụ những nhóm người thiệt thòi, cải thiện bức tranh về việc làm và thay đổi căn bản hệ thống giáo dục-đào tạo của quốc gia.  Trường hợp 3: Ở Hoa Kỳ, là câu chuyện thành công về khuyến khích được những người Mỹ có thu nhập thấp dành dụm tiền, sau đó sử dụng số tài sản tài chính lớn dần lên ấy đề đầu tư vào cuộc sống, ở nhiều cộng đồng nông thôn và thành thị, trong đó có Tulsa, bang Oklahoma.  Trường hợp 4: Ở Montana, là câu chuyện người dân tại khu bảo tồn Blackfeet thu gom nguồn vốn cộng đồng thông qua tăng cường quan hệ giữa người 3 Bản địa và người không phải là bản địa qua một lễ hội văn hoá - Vũ hội mùa trăng và Bán đấu giá nghệ thuật Anh-điêng. Kể từ năm 1993, sáng kiến này đã giúp tăng tài sản của Quỹ cộng đồng Montana từ 4,5 triệu USD lên 35 triệu USD.  Trường hợp 5: Ở Ai cập, là câu chuyện cư dân ở những vùng đô thị với công việc thu gom và tái chế phế liệu cho những cơ hội kinh tế mới, và cải thiện môi trường, giải quyết việc làm, tạo thu nhập.  Trường hợp 6: Ở Ấn Độ, là câu chuyện phụ nữ đang được tăng cường bảo vệ sức khoẻ sinh sản của mình, một trong những tài sản quan trọng nhất của họ, để ngăn chặn bạo lực đối với phụ nữ.  Trường hợp 7: Ở Hàn Quốc, mô hình Saemaul Undong, phong trào "làng mới" (Saemaul Undong) nhấn mạnh đến yếu tố quan trọng nhất tạo động lực cho phát triển là “phát triển tinh thần của nông dân”, lấy kích thích vật chất nhỏ và chính sách để kích thích mạnh tinh thần và qua đó phát huy nội lực tiềm tàng to lớn của nông dân. Tạo ra công ăn việc làm cho người lao động nông thôn, vừa kích cầu tiêu thụ sản phẩm cho công nghiệp vừa xây dựng được cơ sở hạ tầng ở nông thôn trong thời gian ngắn, giá thành hạ, tạo ra thế và lực mới cho phát triển nông nghiệp. Thông qua các câu chuyện minh họa trên cho thấy phát triển cộng đồng có thể được ứng dụng trong nhiều hoàn cảnh khác nhau đem lại những thành công và lợi ích khác nhau cho mỗi cộng đồng. Đó là một quá trình đòi hỏi sự nỗ lực của các thành viên cùng tham gia, cùng hợp tác để tạo ra sự thay đổi. 2.2. Một số nghiên cứu trong nước Một số nghiên cứu của tác giả Hoàng Anh Dũng (2013) Phát triển cộng đồng dựa vào nguồn lực và tài sản cộng đồng, đã làm nổi bật phát triển cộng đồng được xem như là một trong những lựa chọn các phương pháp tiếp cận dựa vào nhu cầu để phát triển. Chìa khóa của phát triển cộng đồng dựa vào sự kết nối cộng đồng (cá nhân, tổ chức, hội, …) chứ không phải được thúc đẩy bởi những ảnh hưởng bên ngoài. Bên cạnh đó tác giả cũng chỉ rõ quy trình được tiến hành qua 6 bước. Tác giả Võ Hoàng Yến (2007), “Xây dựng nội lực của cộng đồng”, cũng đề cập đến ảnh hưởng và vai trò của việc xây dựng nội lực của cộng đồng. Tác giả Thúy Hằng 4 (2014) cũng có bài viết “Xây dựng nông thôn mới bằng nội lực và tinh thần cộng đồng” tại xã Đông Phong - Cao Phong - Hòa Bình. Tính đến tháng 8, xã đã đạt được 12 tiêu chí xây dựng nông thôn mới dựa trên việc huy động nội lực trong cộng đồng, đứng thứ 2 trong phong trào xây dựng nông thôn mới của huyện. Cũng đã có nhiều chương trình tập huấn phương pháp tiếp cận dựa vào nội lực để phát triển cộng đồng được thực hiện tại các địa phương như: Dự án Phe của Đại học An Giang tập huấn phương pháp tiếp cận dựa vào nội lực để phát triển cộng đồng cho sinh viên thiệt thòi trường Đại học An Giang; Trung tâm GreenViet tập huấn phương pháp phát triển cộng đồng dựa vào nội lực và do người dân làm chủ cho các thành viên của họ; Trung tâm Nghiên cứu và Tư vấn Quản lý Tài nguyên (CORENARM) được sự tài trợ của Trung tâm Trao đổi giáo dục với Việt Nam (CEEVN) đã tổ chức thành công khóa tập huấn về Phương pháp phát triển cộng đồng dựa vào nội lực (ABCD) cho các học viên là IFP Alumni Việt Nam. Bên cạnh đó, đã có một số đề tài về phương pháp ABCD cụ thể đề tài phát triển cộng đồng dựa vào nội lực cộng đồng tại khu phố Phước Thành, thành phố Đà Lạt tỉnh Lâm Đồng của nhóm tác giả Lê Văn Nam. Đã chỉ ra được tầm quan trọng của việc ứng dụng phương pháp này vào thực tiễn. Nhóm sinh viên Trần Lê Anh Minh, Phan Tuấn Anh, Tìm hiểu nguyên tắc, công cụ của phương pháp tiếp cận ABCD. Đề tài đã chỉ ra và phân tích rất kỹ các nguyên tắc, công cụ của phương pháp tiếp cận ABCD và cách thức thực hiện các phương pháp này. Tại 2 xã La Ngâu, Măng Tố - huyện Tánh Linh – tỉnh Bình Thuận, đã triển khai thực hiện một số mô hình, dự án phát triển cộng đồng trong giảm nghèo như: Chương trình 134, 135; Hỗ trợ vay vốn cho người nghèo; Xây dựng nhà tình thương…nhưng chính quyền và địa phương chưa nhìn nhận được vai trò của phát triển cộng đồng trong công tác giảm nghèo. Vì vậy, trong khuôn khổ bài viết này, người viết muốn đề cập đến thực trạng của phát triển cộng đồng tại xã La Ngâu, Măng Tố và vai trò của phát triển cộng đồng trong giảm nghèo. 3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu 3.1. Mục íc n ên cứu Nghiên cứu cơ sở lý luận và thực trạng phát triển cộng đồng trong công tác giảm nghèo đối với người dân tộc thiểu số từ thực tiễn 2 xã La Ngâu và Măng Tố, 5 huyện Tánh Linh, đề xuất một số ý kiến nhằm vận dụng và phát huy tối đa vai trò của phát triển cộng đồng trong công tác giảm nghèo cũng như việc áp dụng phát triển cộng đồng trong giảm nghèo mang tính công tác xã hội hơn. 3.2. N ệm vụ n  ên cứu Nghiên cứu cơ sở lý luận chung về phát triển cộng đồng trong công tác giảm nghèo.  Tìm hiểu thực trạng phát triển cộng đồng trong công tác giảm nghèo đối với người dân tộc thiểu số từ thực tiễn 2 xã La Ngâu và Măng Tố, huyện Tánh Linh, tỉnh Bình Thuận.  Đề xuất một số giải pháp nâng cao hiệu quả phát triển cộng đồng trong công tác giảm nghèo từ thực tiễn 2 xã La Ngâu và Măng Tố, huyện Tánh Linh, tỉnh Bình Thuận. 4. Đối tư ng, h ch thể, ph m vi nghiên cứu 4.1. Đố tượn n ên cứu Các hoạt động phát triển cộng đồng trong công tác giảm nghèo. 4.2. K c t n ên cứu  Cán bộ lãnh đạo tại xã La Ngâu, Măng Tố.  Người dân thuộc hộ đồng bào dân tộc thiểu số tại xã La Ngâu, Măng Tố. 4.3.  ạm v n ên cứu Về không gian: Với tính chất là một đề tài nghiên cứu, dựa trên các mục tiêu đưa ra chúng tôi chọn cộng đồng xã La Ngâu và Măng Tồ, huyện huyện Tánh Linh, tỉnh Bình Thuận làm nơi áp dụng tìm hiểu.  Về thời gian: đề tài được nghiên cứu trong giai đoạn 2011 – 2015. 5. Phương ph p luận và phương ph p nghiên cứu 5.1. P ươn p p luận Với đề tài này chúng tôi sử dụng một số thuyết để phục vụ cho việc nghiên cứu. Các thuyết đó là: Lý thuyết hệ thống sinh thái; Lý thuyết vai trò; Lý thuyết nhu cầu của Abraham Maslow; Thuyết tiếp cận dựa trên thế mạnh trong trợ giúp giải 6 quyết vấn đề. Việc sử dụng các thuyết trên vào trong nghiên cứu nhằm giúp chúng ta có cơ sở, hiểu sâu hơn về tâm, sinh lý, quá trình phát triển của con người cũng như những yếu tố có thể ảnh hưởng, tác động tích cực, tiêu cực tới quá trình giảm nghèo tại địa phương. 5.2. ươn p pn ên cứu - Phương pháp phân tích tài liệu: Thông qua thu thập thông tin, tổng hợp tài liệu, phân loại, xử lý số liệu, xử lý văn bản, phân tích các tài liệu có nội dung liên quan đến đề tài nghiên cứu thông qua sách báo, tài liệu, tạp chí, internet, các thông tin sẵn có về cộng đồng được thu thập từ các số liệu của Ủy ban nhân dân huyện, báo cáo tổng kết hàng năm của ban lãnh đạo xã,…; các báo cáo, các văn bản pháp luật để tìm hiểu các số liệu cụ thể phục vụ cho đề tài nghiên cứu. - Phương pháp phỏng vấn sâu: nghiên cứu thực hiện các cuộc phỏng vấn sâu với các cá nhân tại xã La Ngâu và Măng Tố bao gồm những người có kinh nghiệm, lớn tuổi, những người nằm trong ban lãnh đạo, có tiếng nói, có ảnh hưởng tích cực đến sự phát triển của xã. Chủ đề của các cuộc phỏng vấn sâu tập trung vào tìm hiểu nhận thức của ban lãnh đạo địa phương, người dân về áp dụng phương pháp PTCĐ trong công tác giảm nghèo. - Phương pháp vãn gia: tới thăm trực tiếp các hộ nghèo tại xã La Ngâu, Măng Tố để nắm bắt, thu thập những thông tin cần thiết. - Phương pháp quan sát: Đối tượng và nội dung quan sát của đề tài là các mô hình, dự án PTCĐ đã được triển khai thực hiện trong cộng đồng xã La Ngâu và Măng Tố, huyện Tánh Linh, tỉnh Bình Thuận. Chúng tôi sử dụng phương pháp này trong suốt quá trình thực hiện đề tài để có cái nhìn khách quan và cụ thể nhất về vấn đề cần nghiên cứu 6. Ý nghĩa nghiên cứu 6.1. Ý n ĩa lý luận Bổ sung cho hệ thống những kiến thức chuyên ngành về phát triển cộng đồng trong công tác giảm nghèo nhằm góp phần tích cực vào công tác giảm nghèo bền vững tại địa phương. 7 6.2. Ý n ĩa t ực t ễn Những kết quả, giải pháp trong luận văn có thể là những tài liệu, nguồn thông tin cho những người nghiên cứu tiếp theo về tình hình tổ chức thực hiện chính sách giảm nghèo tại huyện Tánh Linh nói riêng và các địa phương còn lại của tỉnh Bình Thuận nói chung. Góp phần nâng cao hiệu quả trong việc xây dựng kế hoạch hoạt động, ban hành chính sách, nâng cao hiệu quả trong quá trình làm việc với cộng đồng tại địa phương và có thể nhân rộng mô hình ở các địa phương khác trên địa bàn huyện, tỉnh. Từ đề tài này, chính quyền địa phương các cấp sẽ nhìn nhận được việc lựa chọn áp dụng một mô hình, dự án hỗ trợ cho người dân nghèo nhằm nâng cao hiệu quả hoạt động các chương trình giảm nghèo. Đề xuất một số giải pháp thiết thực đối với tỉnh Bình Thuận, Ban chỉ đạo giảm nghèo của tỉnh trong việc tổ chức thực hiện chính sách, chương trình Mục tiêu quốc gia giảm nghèo bền vững giai đoạn 2016- 2020 của tỉnh Bình Thuận. 7. Cơ cấu của luận văn Ngoài phần mở đầu, kết luận, danh mục tài liệu tham khảo, phụ lục. Luận văn gồm: Chương 1. Những vấn đề lý luận về phát triển cộng đồng trong giảm nghèo đối với người dân tộc thiểu số Chương 2. Thực trạng phát triển cộng đồng trong công tác giảm nghèo đối với người dân tộc thiểu số tại 2 xã La Ngâu và Măng Tố, huyện Tánh Linh, tỉnh Bình Thuận. Chương 3. Một số biện pháp nâng cao hiệu quả phát triển cộng đồng trong công tác giảm nghèo đối với người dân tộc thiểu số từ thực tiễn 2 xã La Ngâu và Măng Tố, huyện Tánh Linh, tỉnh Bỉnh Thuận. 8 Chương 1 NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ PHÁT TRIỂN CỘNG ĐỒNG TRONG GIẢM NGHÈO ĐỐI VỚI NGƯỜI DÂN TỘC THIỂU SỐ 1.1. Người dân tộc thiểu số: khái niệm và đặc điểm 1.1.1. Khái niệm - Khái niệm dân tộc: Dân tộc là tên chỉ cộng đồng người hình thành và phát triển trong lịch sử, sau khi xã hội đã có sự phân chia giai cấp và xuất hiện nhà nước. Trong xã hội nguyên thủy đã có thị tộc, Bộ lạc. Những thành viên trong thị tộc gắn bó với nhau bằng quan hệ huyết thống. Bộ lạc bao gồm những người cùng họ và những người khác họ, cùng sinh sống trên một địa bàn. Sản xuất phát triển thì bản thân con người cũng phát triển theo, cùng với những đặc trưng như ngôn ngữ, văn hóa vật chất (thể hiện trong phương thức sản xuất, phương thức sinh hoạt) và văn hóa tinh thần (thể hiện thành ý thức và các hình thái ý thức). Hình thức của cộng đồng người cũng có sự tiến hoá: từ phân tán đến tập trung, từ thấp đến cao, kết quả là hình thành nên những tộc người và những dân tộc khác nhau như chúng ta thấy hiện nay. Có thể quan niệm dân tộc là cộng đồng những người cùng chung một lịch sử (lịch sử hình thành và phát triển của dân tộc), nói chung một ngôn ngữ, sống chung trên một lãnh thổ, có chung một nền văn hóa hiểu theo nghĩa rộng nhất của từ này là tổng hợp các giá trị vật chất và tinh thần do con người sáng tạo ra, tiêu biểu cho trình độ văn minh đã đạt được. Văn hóa của các dân tộc có những nét chung giống nhau (thí dụ như đều trải qua nền văn minh nông nghiệp tiến lên nền văn minh công nghiệp), nhưng cũng có những nét đặc thù gọi là tính cách dân tộchay bản sắc dân tộc (các phong tục, tập quán sinh hoạt và ứng xử, các nếp tâm lý và tư duy, các ưu thế phát triển về mặt này hay mặt khác) tạo ra tính đa dạng, vô cùng phong phú của văn hóa nhân loại. Về mặt xã hội, khái niệm dân tộc không phải bao giờ cũng trùng hợp với khái niệm quốc gia theo nghĩa là một cộng đồng chính trị - xã hội được quản lý bằng bộ máy nhà nước. Có quốc gia chỉ gồm một dân tộc (hiếm có, như trường hợp 9 Triều Tiên trước khi bị chia cắt), song phần lớn là những quốc gia nhiều dân tộc (nhiều dân tộc nhỏ quy tụ xung quanh một dân tộc chủ yếu, thường là đông hơn và phát triển hơn trong lịch sử). Cũng có tình hình là những người cùng một dân tộc nhưng sống phân tán ở những quốc gia khác nhau. Trong lịch sử, các dân tộc hình thành và phát triển rất không đồng đều cả về thời gian, quy mô, sức sống lẫn trình độ phát triển. Đã có tình hình nhiều dân tộc tự phát liên kết với nhau, hoà nhập vào nhau hoặc đồng hoá, thôn tính lẫn nhau. Xu thế lịch sử của dân tộc là cần có nhà nước để bảo vệ lãnh thổ của mình. Ý thức về chủ quyền lãnh thổ phát triển thành ý thức quốc gia dân tộc hay chủ nghĩa yêu nước. Bản thân nhà nước, đến lượt nó, lại có tác động trở lại củng cố sự đoàn kết dân tộc, sự thống nhất nhiều dân tộc trong biên giới của mình. Bộ máy nhà nước trung ương tập quyền của nhà Tần ở Trung Quốc chẳng hạn, khi ban hành những pháp luật thống nhất trong cả nước, bắt mọi người cùng viết một kiểu chữ, cùng đi một cỡ xe (thư đồng văn, xa đồng quỹ) đã đẩy nhanh sự cố kết của dân tộc Hán ngay từ trước Công nguyên [34]. - Khái niệm dân tộc thiểu số: Theo quy định tại Nghị định số 05/2011/NĐCP ngày 14/01/2011 của Chính phủ về công tác dân tộc: “Dân tộc thiểu số là những dân tộc có số dân ít hơn so với dân tộc đa số trên phạm vi lãnh thổ nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam”. - Khái niệm Người dân tộc thiểu số: Theo quy định tại Nghị định số 05/2011/NĐ-CP ngày 14/01/2011 của Chính phủ về công tác dân tộc thì dân tộc thiểu số là những dân tộc có số dân ít hơn so với dân tộc đa số trên phạm vi lãnh thổ nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam. - Dân tộc thiểu số có khó khăn đặc biệt: là những dân tộc có điều kiện kinh tế - xã hội đặc biệt khó khăn theo 3 tiêu chí: + Tỷ lệ hộ nghèo trong đơn vị thôn, bản chiếm trên 50% so với tỷ lệ hộ nghèo cả nước. + Các chỉ số phát triển về giáo dục đào tạo, sức khỏe cộng đồng và chất lượng dân số đạt dưới 30% so với mức trung bình chung của cả nước. + Cơ sở hạ tầng thiết yếu chất lượng thấp, mới đáp ứng mức tối thiểu phục vụ đời sống dân cư. 10 1.1.2. Đặc m tâm lý- xã h i và nhu cầu của n ười dân t c thi u số 1.1.2.1. Đặc điểm tâm lý- xã hội - Có truyền thống đoàn kết, gắn bó với nhau trong cuộc kháng chiến chống ngoại xâm cũng như công cuộc đổi mới ngày nay. - Thủy chung, son sắt với nhau, với Nhà nước. - Có nền văn hóa cực kỳ đặc sắc và hấp dẫn. - Đa số sống ở vùng miền núi (ngoại trừ người Chăm, Khơ me, Hoa). - Có trình độ phát triển kinh tế - xã hội còn lạc hậu. - Một số đồng bào các dân tộc thiểu số có tính tự ty, mặc cảm. Một số khác lại sống trông chờ, ỷ lại vào thiên nhiên và hỗ trợ của Nhà nước. 1.1.1.2. Nhu cầu - Nhu cầu sinh học: Người DTTS có nhu cầu được hưởng các hỗ trợ tối thiểu về dinh dưỡng, y tế. - Nhu cầu an toàn: Được hỗ trợ sản xuất, dạy nghề, tạo việc làm, tăng thu nhập, hỗ trợ về giáo dục và đào tạo, hỗ trợ về nhà ở. - Nhu cầu xã hội: Họ có nhu cầu được học tập nâng cao trình độ, trao đổi kinh nghiệm. - Nhu cầu được tôn trọng, tiếp tục giữ vững và phát huy bản sắc văn hóa của dân tộc. - Nhu cầu về tự thể hiện bản thân - muốn sáng tạo, được thể hiện khả năng, thể hiện bản thân, trình diễn mình, có được và được công nhận là thành đạt. 1.2. Lý luận về ph t triển cộng đồng trong công t c giảm nghèo 1.2.1. M t số k n ệm 1.2.1.1. Khái niệm nghèo và các vấn đề có liên quan * Theo quan điểm của Thế giới “Nghèo là tình trạng của một bộ phận dân cư không được hưởng và thỏa mãn những nhu cầu cơ bản của con người mà những nhu cầu ấy phụ thuộc vào trình độ phát triển kinh tế – xã hội , phong tục tập quán của từng vùng và những phong tục ấy được xã hội thừa nhận” [Hội nghị về chống đói do ủy ban kinh tế–xã hội khu vực Châu Á –Thái Bình Dương (ESCAP) tổ chức tại BangKok, Thái Lan 9/1993]. 11 Nhà kinh tế học Mỹ Galbraith quan niệm: “Con người bị coi là nghèo khổ khi mà thu nhập của họ, ngay dù khi thích đáng để họ có thể tồn tại, rơi xuống rõ rệt dưới mức thu nhập của cộng đồng. Khi đó họ không thể có những gì mà đa số trong cộng đồng coi như các cần thiết tối thiểu để sống một cảnh đúng mức” Hội nghị thượng đỉnh thế giới về phát triển xã hội tại Copenhagen (Đan Mạch), 1995 đưa ra định nghĩa nghèo đói cụ thể hơn: “Người nghèo là tất cả những ai mà thu nhập thấp hơn 1 đô la (USD) mỗi ngày cho mỗi người, số tiền được coi như đủ để mua những sản phẩm thiết yếu để tồn tại” [10]. Ngoài ra Liên hiệp quốc cũng phân nghèo thành hai loại: - Nghèo tuyệt ối: Là tình trạng một bộ phận dân cư không được hưởng những nhu cầu tối thiểu cho cuộc sống hằng ngày như ăn, mặc, nhà ở, nước uống, vệ sinh, y tế, giáo dục và sự tham gia vào các quyết định của cộng đồng. -N èo tươn ối: Là những hộ có thu nhập bình quân đầu người thấp hơn thu nhập bình quân trong cộng đồng, hay không có khả năng đạt tới mức sống tối thiểu tại một thời điểm nào đó. * Nghèo đói theo quan điểm của Việt Nam - Đó : Là tình trạng một bộ phận dân cư cơm không đủ ăn, áo không đủ mặc, con thường thất học, ốm đau không có tiền chữa trị, nhà ở không đủ che mưa che nắng. - Nghèo: Là tình trạng một bộ phận dân cư vẫn còn thiếu ăn, nhưng không đứt bữa, mặc không đủ ấm, nhà ở chủ yếu là tranh tre, không có hoặc không đủ các điều kiện để phát triển sản xuất, tăng thu nhập và đáp ứng các nhu cầu về học tập, chữa bệnh cũng như các nhu cầu xã hội khác. Quan niệm về nghèo đói hay nhận dạng về nghèo đói của từng quốc gia hay từng vùng, từng nhóm dân cư, nhìn chung không có sự khác biệt đáng kể, tiêu chí chung nhất để xác định nghèo đói vẫn là mức thu nhập hay chỉ tiêu để thỏa mãn những nhu cầu cơ bản của con người về: ăn, mặc, ở, gia đình, y tế, văn hóa, đi lại và giao tiếp xã hội. Sự khác nhau chung nhất là thỏa mãn ở mức cao hay thấp mà thôi, điều này phụ thuộc vào trình độ phát triển kinh tế – xã hội cũng như phong tục tập quán của từng vùng từng quốc gia. 12 Các quan niệm trên phản ánh ba khía cạnh chủ yếu của người nghèo: + Không được thụ hưởng những nhu cầu cơ bản ở mức tối thiểu dành cho con người. + Có mức sống thấp hơn mức sống trung bình của cộng đồng dân cư. + Thiếu cơ hội lựa chọn, tham gia vào quá trình phát triển cộng đồng. 1.2.1.2. Khái niệm giảm nghèo và giảm nghèo bền vững - Giảm nghèo được hiểu là giảm tỷ lệ hộ nghèo hay giảm số hộ nghèo trên một địa bàn, hay giảm mức độ nghèo của một cộng đồng, hoặc giảm khoảng cách nghèo của cộng đồng dân cư. Bản chất giảm nghèo là cải thiện hay nâng cao mức độ thỏa mãn các nhu cầu cơ bản và đích là hộ nghèo thoát nghèo, có nghĩa là thỏa mãn các nhu cầu cơ bản ở mức độ cao. - Giảm nghèo bền vững là sự bảo đảm hay duy trì kết quả giảm nghèo một cách lâu dài, bền vững hay nói cách khác giảm nghèo bền vững là tình trạng đạt được mức thỏa mãn những nhu cầu cơ bản/mức thu nhập cao hơn mức chuẩn và duy trì được mức thỏa mãn những nhu cầu cơ bản/mức thu nhập trên mức chuẩn đó ngay cả khi gặp phải các cú sốc hay rủi ro; giảm nghèo bền vững có thể được hiểu với nghĩa đơn giản là thoát nghèo bền vững, hay không bị tái nghèo. 1.2.1.3. Phát triển cộng đồng Theo quan điểm của chính phủ Anh, khái niệm phát triển cộng đồng được sử dụng lần đầu tiên năm 1940: “PTCĐ là một chiến lược phát triển nhằm vận động sức dân trong các cộng đồng nông thôn cũng như đô thị nhằm phối hợp cùng những nỗ lực của nhà nước để cải thiện hạ tầng cơ sở và tăng khả năng tự lực của cộng đồng” [24, tr.35]. Theo Murray G.Ross (1955): “PTCĐ là một diễn tiến qua đó cộng đồng nhận rõ nhu cầu hoặc mục tiêu phát triển của cộng đồng; biết sắp xếp ưu tiên các nhu cầu vì mục tiêu này; phát huy sự tự tin và ý muốn thực hiện chúng; biết tìm đến tài nguyên bên trong và ngoài cộng đồng để đáp ứng chúng thông qua đó sẽ phát huy những thái độ và kỹ năng hợp tác trong cộng đồng” [24, tr.45]. 13 Liên hiệp quốc (1956) cũng đưa ra định nghĩa: “PTCĐ là một tiến trình qua đó nỗ lực của dân chúng kết hợp với nỗ lực của chính quyền để cải thiện các điều kiện kinh tế xã hội, văn hóa của các cộng đồng và giúp cộng đồng này hội nhập và đồng thời đóng góp vào đời sống quốc gia” [16, tr.21]. Theo Nguyễn Thị Oanh (1995): “PTCĐ là một tiến trình làm chuyển biến cộng đồng nghèo, thiếu tự tin thành cộng đồng tự lực thông qua việc giáo dục gây nhận thức về tình hình, vấn đề hiện tại của họ, phát huy các khả năng và tài nguyên sẵn có, tổ chức các hoạt động tự giúp, bồi dưỡng và củng cố tổ chức và tiến tới tự lực, phát triển” [22, tr.28]. Từ những quan điểm trên, chúng ta có thể hiểu về phát triển cộng đồng như sau: phát triển cộng đồng là một chuỗi những hoạt động tác động tích cực lên một cộng đồng dân cư, khiến cho cộng đồng đó nhận thức về vấn đề của mình, phát huy khả năng và tiến đến tự lực, tự vận động theo chiều hướng đi lên về chất lượng cuộc sống. Khái niệm này được xem xét ở các góc độ sau: Thứ nhất, về mục tiêu của phát triển cộng đồng nhằm hướng đến: - Đáp ứng được nhu cầu cơ bản và cung cấp cho người dân những cơ hội để phát triển toàn diện các tiềm năng và nâng cao chất lượng cuộc sống. PTCĐ đặc biệt quan tâm đến các nhóm đối tượng yếu thế trong cộng đồng để cải thiện các điều kiện sống của họ và thỏa mãn nhưng nhu cầu cơ bản như việc làm, nhà ở, giáo dục, y tế,… - Người dân được tham gia vào quá trình phát triển cộng đồng một cách tích cực vào việc ra quyết định liên quan đến chính đời sống của họ, giúp họ nhận thức được giá trị và tin vào khả năng của mình. Thông qua đó trình độ họ được tăng lên và cải thiện cuộc sống. - Huy động được các tiềm năng và khuyến khích sự tham gia của các cơ quan, tổ chức, người dân, tài nguyên cộng đồng để cải thiện đời sống mọi mặt của họ. - Tạo cơ hội phát triển cho các nhóm trong xã hội trên cơ sở củng cố công bằng, bình đẳng và nhân quyền; tăng cường mối quan hệ đoàn kết trong cộng đồng với mục đích chung. 14