Tài liệu Pháp luật về giải quyết tranh chấp môi trường ở việt nam luận văn ths. luật

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI KHOA LUẬT TRƯỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC TỰ NHIÊN LỜI CAM ĐOAN ---------------KHOA SƯ PHẠM -------------------- Tôi xin cam đoan Luận văn là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các kết quả nêu trong Luận văn chưa được công bố trong bất kỳ công trình nào khác. Các số liệu, ví dụ và trích dẫn trong Luận văn đảm bảo tính chính xác, tin cậy và trung thực. Tôi đã hoàn thành tất cả các môn học và đã thanh toán tất cả các nghĩa vụNGUYỄN tài chính theo định của Khoa Luật Đại học Quốc THỊquy HUỆ gia Hà Nội. Vậy tôi viết Lời cam đoan này đề nghị Khoa Luật xem xét để tôi có thể bảo vệ Luận văn. Tôi xin chân thành cảm ơn! NGƯỜI CAM ĐOAN KHOÁ TỐT NGHIỆP PHÁP LUẬTLUẬN VỀ GIẢI QUYẾT TRANH CHẤP MÔI TRƯỜNG Ở VIỆT NAM Đề tài: Nguyễn Thị Huệ LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HỌC Giáo viên hướng dẫn Sinh viên thực hiện Lớp : : : Hà Nội - 2013 ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI KHOA LUẬT NGUYỄN THỊ HUỆ PHÁP LUẬT VỀ GIẢI QUYẾT TRANH CHẤP MÔI TRƯỜNG Ở VIỆT NAM Chuyên ngành : Luật Kinh tế Mã số : 60 38 50 LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HỌC Người hướng dẫn khoa học: PGS.TS LÊ THỊ CHÂU Hà Nội – 2013 MỤC LỤC Trang MỞ ĐẦU 1 1. Tính cấp thiết của đề tài 1 2. Mục tiêu nghiên cứu 3 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu 4 4. Phương pháp nghiên cứu 4 5. Tổng quan tình hình nghiên cứu đề tài 4 6. Kết cấu của đề tài 7 Chương 1. TỔNG QUAN VỀ TRANH CHẤP MÔI TRƯỜNG VÀ PHÁP 9 LUẬT GIẢI QUYẾT TRANH CHẤP MÔI TRƯỜNG Ở VIỆT NAM 1.1 Tranh chấp môi trường 9 1.1.1 Khái niệm tranh chấp môi trường 9 1.1.2 Đặc trưng của tranh chấp môi trường 19 1.1.2.1 Số lượng chủ thể trong tranh chấp môi trường lớn và vị thế của 19 các bên tranh chấp không cân bằng 1.1.2.2 Trong tranh chấp môi trường lợi ích công và lợi ích tư gắn liền 21 với nhau. 1.1.2.3 Thiệt hại trong tranh chấp môi trường rất lớn và khó xác định 22 1.1.2.4 Tranh chấp môi trường có thể phát sinh từ khi chưa có hành vi 22 gây thiệt hại đến môi trường 1.1.3 Phân loại tranh chấp môi trường 23 1.1.3.1 Phân loại theo chủ thể trong tranh chấp Môi trường 23 1.1.3.2 Phân loại theo lợi ích mà tranh chấp hướng tới 23 1.1.3.3 Phân loại theo đối tượng tranh chấp 26 1.1.3.4 Phân loại theo phạm vi xảy ra tranh chấp 26 1.1.3.5 Phân loại theo nội dung tranh chấp 28 1.2 Giải quyết tranh chấp môi trường 28 1.2.1 Khái niệm giải quyết tranh chấp môi trường 28 1.2.2 Các yêu cầu đối với giải quyết tranh chấp môi trường 31 1.2.2.1 Giải quyết tranh chấp môi trường phải hướng tới đảm bảo duy 31 trì mối quan hệ lâu dài giữa các bên tranh chấp. 1.2.2.2 Giải quyết triệt để nguyên nhân dẫn đến tranh chấp nhằm hạn 31 chế các tranh chấp tiếp tục lặp lại trong tương lai. 1.2.2.3 Ngăn chặn sớm nhất những thiệt hại có thể xảy ra đối với môi 32 trường. 1.2.2.4 Đảm bảo xác định một cách có căn cứ giá trị thiệt hại trong 33 tranh chấp môi trường. 1.3 Pháp luật hiện hành về giải quyết tranh chấp môi trường ở Việt Nam 33 1.3.1 Sự phát triển của pháp luật về giải quyết tranh chấp môi trường 33 ở Việt Nam 1.3.1.1 Giai đoạn trước khi có luật BVMT 2005 35 1.3.1.2 Giai đoạn từ khi có luật BVMT 2005 38 1.3.2 Kinh nghiệm điều chỉnh bằng pháp luật về giải quyết tranh chấp 44 môi trường ở một số nước 1.3.3.1 Quy định về giải quyết tranh chấp môi trường của Nhật Bản 45 1.3.3.2 Quy định về giải quyết tranh chấp môi trường của Trung Quốc 46 Chương 2. THỰC TRẠNG PHÁP LUẬT GIẢI QUYẾT TRANH CHẤP 51 MÔI TRƯỜNG Ở VIỆT NAM HIỆN NAY 2.1. Thực trạng các quy định giải quyết tranh chấp môi trường ở 51 Việt Nam hiện nay 2.1.1 Quy định về các phương thức giải quyết tranh chấp môi trường 51 2.1.1.1 Các phương thức giải quyết tranh chấp môi trường 51 2.1.1.2 Một số bất cập trong các quy định về phương thức giải quyết 60 tranh chấp môi trường 2.1.2 Quy định về người đại diện tham gia giải quyết tranh chấp môi 63 trường 2.1.2.1 Người đại diện tham gia giải quyết tranh chấp môi trường 63 2.1.2.2 Một số bất cập trong các quy định về người đại tham gia giải 66 quyết tranh chấp môi trường. 2.1.3 Quy định về thẩm quyền giải quyết tranh chấp môi trường 67 2.1.3.1 Thẩm quyền giải quyết tranh chấp môi trường 67 2.1.3.2 Một số bất cập trong quy định về thẩm quyền giải quyết tranh 71 chấp môi trường 2.1.4 Quy định về nghĩa vụ chứng minh và chứng cứ trong giải quyết 72 tranh chấp môi trường 2.1.4.1 Nghĩa vụ chứng minh và chứng cứ trong giải quyết tranh chấp 72 môi trường 2.1.4.2 Bất cập trong các quy định về nghĩa vụ chứng minh và chứng cứ 77 trong giải quyết tranh chấp môi trường 2.1.5 Quy định về thời hiệu giải quyết tranh chấp môi trường 77 2.1.5.1 Thời hiệu khởi kiện tranh chấp môi trường 77 2.1.5.2 Bất cập trong quy định về thời hiệu giải quyết tranh chấp môi 78 trường 2.2 Thực trạng thực hiện pháp luật về giải quyết tranh chấp môi 79 trường ở Việt Nam hiện nay 2.2.1 Thực trạng thực hiện pháp luật về phương thức giải quyết tranh 79 chấp môi trường 2.2.2 Thực trạng thực hiện pháp luật về đại diện tham gia giải quyết 82 tranh chấp môi trường 2.2.3. Thực trạng thực hiện pháp luật về thẩm quyền giải quyết tranh chấp môi trường 84 2.2.4 Thực trạng thực hiện pháp luật về nghĩa vụ chứng minh trong 85 giải quyết tranh chấp môi trường 2.2.5 Thực trạng thực hiện pháp luật về thời hiệu giải quyết tranh chấp 86 môi trường Chương 3. MỘT SỐ KIẾN NGHỊ HOÀN THIỆN PHÁP LUẬT GIẢI 89 QUYẾT TRANH CHẤP MÔI TRƯỜNG Ở VIỆT NAM. 3.1 Kiến nghị hoàn thiện các quy định về giải quyết tranh chấp 89 môi trường ở Việt Nam 3.1.1 Phương hướng hoàn thiện các quy định pháp luật về giải quyết 89 tranh chấp môi trường ở Việt Nam 3.1.2 Một số kiến nghị cụ thể nhằm hoàn thiện các quy định pháp luật 93 về giải quyết tranh chấp môi trường ở Việt Nam 3.1.2.1 Xây dựng khung pháp lý riêng cho giải quyết tranh chấp môi 93 trường 3.1.2.2 Thành lập tòa án môi trường 93 3.1.2.3 Người đại diện và khiếu kiện tập thể 94 3.1.2.4 Hoán đổi nghĩa vụ chứng minh 95 3.1.2.5 Kéo dài thời hiệu khởi kiện 97 3.2 Kiến nghị nâng cao hiệu quả thực hiện pháp luật giải quyết 98 tranh chấp môi trường 3.2.1 Phương hướng nâng cao hiệu quả thực hiện pháp luật giải quyết tranh chấp môi trường 98 3.2.2 Một số kiến nghị cụ thể nhằm nâng cao hiệu quả thực hiện pháp 99 luật giải quyết tranh chấp môi trường 3.2.2.1 Khuyến khích các tổ chức, cá tham gia hỗ trợ giải quyết tranh 99 chấp môi trường 3.2.2.2 Sử dụng công cụ truyền thông & công khai thông tin 101 3.2.2.3 Nâng cao nhận thức của người dân và doanh nghiệp về “trách 102 nhiệm xã hội KẾT LUẬN 104 TÀI LIỆU THAM KHẢO 106 BẢNG TỪ VIẾT TẮT STT Viết tắt Nội dung 1. BVMT Bảo vệ môi trường 2. ÔNMT Ô nhiễm môi trường 3. TP.HCM Thành phố Hồ Chí Minh 4. TTDS Tố tụng dân sự 5. TN & MT Tài nguyên và Môi trường 6. TAND Tòa án nhân dân 7. UBND Ủy ban nhân dân DANH MỤC CÁC HỘP STT Nội dung Trang Hộp 1 Một số thông tin về vụ việc của Vedan 10 Hộp 2 UBND tỉnh Bà Rịa – Vũng Tàu khởi kiện công ty 14 Formosa Plastic Marine và Vitaco Hộp 3 Nhà nước phải kiện Vedan! 25 Hộp 4 5.853 hộ bị thiệt hại do Công ty Vedan xả thải 64 Hộp 5 Vedan bất ngờ đồng ý bồi thường 100% cho nông dân 80 Hộp 6 12 hành vi bị phạt tiền 267,5 triệu đồng của Vedan 92 Hộp 7 Số lượng các vụ việc của Trung tâm trợ giúp pháp lý cho 100 nạn nhân ô nhiễm (CLAPV) trong 10 năm đầu hoạt động (1999-2009) MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Trong những năm gần đây, Việt Nam cũng như các quốc gia khác, số lượng và mức độ tranh chấp môi trường (Environmental Disputes) ngày càng tăng. Thời báo New York (New York time) ra ngày thứ 4, ngày 15 tháng 11 năm 2007 đã thống kê hàng năm, Hoa Kỳ phải giải quyết hàng nghìn vụ tranh chấp môi trường; Tại Nhật Bản, theo số liệu của Hiệp hội liên kết giải quyết các tranh chấp môi trường từ 01 tháng 4 năm 2000 đến 31 tháng 3 năm 2001, trên toàn nước Nhật có 83.881 đơn thư khiếu kiện có liên quan đến tranh chấp môi trường được gửi đến các cấp chính quyền cơ sở. Còn tại Trung Quốc, Theo Chủ tịch Hội đồng Bảo vệ môi trường (BVMT) quốc gia thì trong năm 2005, Trung Quốc đã có trên 50.000 vụ tranh chấp môi trường xảy ra. Vì vậy, giải quyết tranh chấp môi trường trở thành một trong những nhiệm vụ quan trọng trong quản lý nhà nước về môi trường. Nhiều quốc gia đã thành lập các cơ quan, tổ chức có chức năng chuyên về tư vấn và giải quyết tranh chấp môi trường, như hệ thống tòa án môi trường của Trung Quốc; Hội đồng chất lượng môi trường (Council on Environmental Quality - CEQ) của Hoa Kỳ; Viện giải quyết các tranh chấp về môi trường (Institute fo mediate disputes on Environment), Hoa Kỳ; Trung tâm đánh giá và giải quyết tranh chấp môi trường (Center for Environment Disputes Assessment and Resolution CEDAR), Đại học NewSouthWales, Australia hay Hiệp hội liên kết giải quyết tranh chấp môi trường của Nhật Bản (The Environmental Dispute Coordination Commission) [28]... Ở Việt Nam chưa có thống kê chính thức về số vụ tranh chấp môi trường đã được giải quyết, nhưng thực tế có thể thấy, số vụ tranh chấp môi trường đã được giải quyết ở Việt Nam thấp hơn nhiều so với số vụ tranh chấp 1 môi trường đã được giải quyết tại Nhật, Hoa Kì và Trung Quốc, nhưng điều này liệu có đồng nghĩa rằng môi trường của Việt Nam ít ô nhiễm hơn, pháp luật BVMT của Việt Nam được thực thi tốt hơn, quyền được sống trong môi trường trong lành của người dân Việt Nam được đảm bảo tốt hơn hay nguyên tắc người gây thiệt hại cho môi trường phải bồi thường ở Việt Nam được thực hiện tốt hơn ở Nhật Bản, Hoa Kì và Trung Quốc hay không? Theo kết quả kiểm tra được công bố của Bộ Tài Nguyên và Môi trường thì hiện có đến 40% các khu công nghiệp trên cả nước vi phạm pháp luật về môi trường, gây ảnh hưởng rất lớn tới các yếu tố môi trường và cuộc sống của người dân xung quanh. Vụ việc Công ty Vedan xả trực tiếp nước thải chưa qua xử lý gây hủy diệt dòng sông Thị Vải được phát hiện vào cuối năm 2008 đã gây chấn động dư luận về mức độ ảnh hưởng tới môi trường, tới cuộc sống người dân và xã hội. Với sự hỗ trợ từ rất nhiều chủ thể, (Hội nông dân, Hội luật gia, cơ quan truyền thông, các siêu thị, người tiêu dùng…) vụ việc cũng đã được giải quyết trên thực tế, người dân đã được nhận tiền bồi thường, nhưng rất nhiều vấn đề pháp lý đặt ra trong quá trình giải quyết vụ việc đến nay vẫn còn chưa được giải quyết, như chủ thể có quyền đòi bồi thường cho những thiệt hại về môi trường do Vedan gây ra; Thủ tục khiếu kiện tập thể? Vai trò của tòa án trong giải quyết tranh chấp môi trường… Có nhiều nguyên nhân khác nhau dẫn đến tình trạng này nhưng có lẽ nguyên nhân chính đó chính là bởi pháp luật của Việt Nam về giải quyết tranh chấp môi trường còn nhiều vấn đề chưa hoàn thiện. Trước thực tế đó, việc nghiên cứu, đánh giá, định hướng hoàn thiện pháp luật giải quyết tranh chấp môi trường có ý nghĩa rất quan trọng trong việc BVMT và đảm bảo sự phát triển bền vững ở Việt Nam 2 Chính vì vậy, tôi đã chọn đề tài “Pháp luật về giải quyết tranh chấp môi trường ở Việt Nam” để làm đề tài của mình. 2. Mục tiêu nghiên cứu 2.1 Mục tiêu tổng quát - Luận giải cơ sở lý luận của giải quyết tranh chấp môi trường và thực tiễn giải quyết tranh chấp môi trường ở Việt Nam hiện nay. - Nghiên cứu và đánh giá một cách những điểm bất cập, hạn chế của pháp luật và thực tiễn thực hiện pháp luật giải quyết tranh chấp môi trường ở Việt Nam hiện nay trên cơ sở phân tích thực trạng và so sánh với pháp luật của các nước khác. - Định hướng hoàn thiện và nâng cao hiệu quả thực hiện các quy định pháp luật của Việt Nam về giải quyết tranh chấp môi trường. 2.2 Mục tiêu cụ thể - Phân tích khái niệm, đặc trưng, phân loại tranh chấp môi trường, phân biệt với xung đột môi trường và các tranh chấp khác - Nghiên cứu quá trình hình thành các quy định pháp luật về giải quyết tranh chấp môi trường ở Việt Nam và pháp luật giải quyết tranh chấp môi trường của một số quốc gia - Phân tích, đánh giá những bất cập, hạn chế của các quy định pháp luật giải quyết tranh chấp môi trường của Việt Nam và so sánh với các quy định giải quyết tranh chấp môi trường của một số nước. - Đánh giá những bất cập trong việc thực hiện các quy định pháp luật giải quyết tranh chấp môi trường ở Việt Nam hiện nay. 3 - Định hướng xây dựng và hoàn thiện các quy định pháp luật của Việt Nam về giải quyết tranh chấp môi trường. - Định hướng và kiến nghị nhằm nâng cao hiệu quả thực hiện pháp luật giải quyết tranh chấp môi trường 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu Đối tượng nghiên cứu: Các quy định của pháp luật Việt Nam về giải quyết tranh chấp môi trường; quy định của một số quốc gia về giải quyết tranh chấp môi trường và một số vụ tranh chấp môi trường đã xảy ra ở Việt Nam. Phạm vi nghiên cứu: Tranh chấp môi trường là một khái niệm có nội hàm rộng, là một vấn đề rộng và phức tạp, vì vậy trong phạm vi nghiên cứu của để tài, tôi chỉ tập trung nghiên cứu các tranh chấp môi trường có nội dung đòi bồi thường thiệt hại về tính mạng, sức khỏe, tài sản và môi trường trong phạm vi một quốc gia vì đây là dạng tranh chấp môi trường chủ yến hiện nay chứ không chú trọng đến các dạng tranh chấp khác. 4. Phương pháp nghiên cứu Đề tài được thực hiện dựa trên phương pháp luận của Chủ nghĩa MácLênin và đường lối đổi mới của Đảng Cộng sản Việt Nam đồng thời đối chiếu với các quy định của pháp luật môi trường, dân sự, hành chính... Đồng thời trong quá trình nghiên cứu, tôi vận dụng các phương pháp cụ thể trong nghiên cứu khoa học như phương pháp so sánh, đối chiếu, tổng hợp để nghiên cứu đề tài này. 4 5. Tổng quan tình hình nghiên cứu đề tài Giải quyết tranh chấp môi trường là một vấn đề pháp lý còn nhiều bất cập, vì vậy, việc nghiên cứu nhằm hoàn thiện các quy định về giải quyết tranh chấp môi trường là rất cần thiết. Đến nay, đã có một số công trình nghiên cứu liên quan đến đề tài như: - “Xây dựng và hoàn thiện cơ chế giải quyết tranh chấp trong lĩnh vực BVMT tại Việt Nam” luận án tiến sĩ luật học của Vũ Thu Hạnh, 2004; - “Giải quyết các tranh chấp quốc tế về môi trường: Khiếm khuyết của các cơ chế hiện có và hướng khắc phục”, Tạp chí nghiên cứu quốc tế 12/2005 của Ths Lý Vân Anh, Học viện quan hệ quốc tế; - “Tranh chấp môi trường (Environmental Disputes)”, Đào Thanh Trường, http://www.cepsta.net/web/ReadMessage.php?news=45&lang=1&boy=2&it8 x=13&title=Tranh-chap-moi-truong.html - “Phương thức giải quyết tranh chấp môi trường ngoài tòa án thực tiễn áp dụng cụ thể”, Trần Thị Hương Trang - Khái niệm và đặc điểm của tranh chấp môi trường, Tạp chí Nhà nước và pháp luật, Viện Nhà nước và pháp luật, số 1 năm 2003, ThS Vũ Thu Hạnh, - “Bồi thường thiệt hại về môi trường”, thuộc chương trình hợp tác Việt Nam – Thụy Điển về tăng cường năng lực quản lý nhà nước về đất đai và môi trường; - “Trách nhiệm bồi thường thiệt hại do hành vi vi phạm pháp luật về môi trường gây nên tại Việt Nam”, đề tài nghiên cứu khoa học cấp Trường của Đại học Luật Hà Nội, 2007; - “Bồi thường thiệt hại do làm ô nhiễm môi trường theo pháp luật dân sự Việt Nam”, Luận văn thạc sĩ của Chu Thu Hiền, 2010; 5 - Trách nhiệm bồi thường thiệt hại do hành vi vi phạm pháp luật môi trường gây nên tại Việt Nam, Đề tài nghiên cứu khoa học cấp trường, Chủ nhiệm đề tài Vũ Thu Hạnh - Các quy định pháp luật về thiệt hại, xác định thiệt hại do hành vi làm ÔNMT gây ra và định hướng xây dựng, hoàn thiện, Tạp chí Nhà nước và pháp luật, Viện Nhà nước và pháp luật, số 1 năm 2011, PGS.TS Phạm Hữu Nghị, Bùi Đức Hiển - Pháp luật về bảo đảm quyền yêu cầu bồi thường thiệt hại do vi phạm pháp luật môi trường ở Việt Nam, Tạp chí Nhà nước và pháp luật, Viện Nhà nước và pháp luật số 1 năm 2012, Võ Thị Mỹ Hương - Một số vấn đề liên quan đến trách nhiệm dân sự trong lĩnh vực BVMT theo quy định của pháp luật Việt Nam, Tạp chí Tòa án, Tòa án nhân dân tối cao số 4 năm 2005, Nguyễn Xuân An - Căn cứ xác định thiệt hại về môi trường, Tạp chí Tòa án, Tòa án nhân dân tối cao số 14 năm 2009, ThS Nguyễn Ngọc Anh Đào - “Các phương thức giải quyết tranh chấp môi trưởng ở Australia” của Vũ Thu Hạnh và Trần Thị Hương Trang; Các công trình nghiên cứu này đã phân tích các khía cạnh khác nhau về tranh chấp môi trường như định nghĩa, đặc điểm của tranh chấp môi trường; phương thức giải quyết tranh chấp môi trường; so sánh giữa tranh chấp môi trường và xung đột môi trường; Pháp luật giải quyết tranh chấp môi trường của một số nước trên thế giới; Các quy định về xác định thiệt hại, bồi thường thiệt hại do hành vi làm ô nhiễm môi trường (ÔNMT)… Luận án tiến sĩ của PGS.TS Vũ Thu Hạnh về “Xây dựng và hoàn thiện cơ chế giải quyết tranh chấp trong lĩnh vực BVMT tại Việt Nam”, đã phân tích một cách toàn diện về cơ chế giải quyết tranh chấp môi trường ở Việt Nam, tuy nhiên công trình này lại được thực hiện giai đoạn trước khi có luật 6 BVMT 2005; Bên cạnh đó, có nhiều công trình nghiên cứu về xác định thiệt hại, bồi thường thiệt hại do hành vi làm ÔNMT. Các công trình này sẽ là nguồn tài liệu tham khảo quan trọng cho luận văn của tôi vì xác bồi thường thiệt hại môi trường là một trong những nội dung tranh chấp môi trường chủ yếu mà đề tài của tôi sẽ tập trung vào để phân tích. Như vậy trong số các công trình nghiên cứu liên quan đến giải quyết tranh chấp môi trường thì chưa có công trình nào nghiên cứu toàn diện về pháp luật giải quyết tranh chấp môi trường ở Việt Nam hiện nay, vì vậy luận văn của tôi sẽ tập trung vào phân tích những bất cập của pháp luật và thực hiện pháp luật giải quyết tranh chấp môi trường từ đó đưa ra những khuyến nghị cụ thể, khoa học nhằm hoàn thiện pháp luật giải quyết tranh chấp môi trường ở Việt Nam là không trùng lặp với bất kì công trình nào trước đây. Theo lộ trình, đến năm 2013, Chính phủ sẽ trình Quốc hội thông qua dự thảo sửa đổi luật BVMT 2005. vì vậy hiện nay, VCCI đang tiến hành rà soát các quy định của Luật BVMT 2005 cùng các văn bản có liên quan và đã đưa ra bản thảo của báo cáo rà soát tuy nhiên báo cáo không đề cập đến thực trạng của các quy định về giải quyết tranh chấp môi trường. Tôi hi vọng công trình này sẽ là một trong những nguồn thông tin để VCCI có thể tham khảo và góp phần hoàn thiện luật BVMT 2005. 6. Kết cấu của đề tài Đề tài gồm ba Chương: Chương 1. Tổng quan về tranh chấp môi trường và pháp luật giải quyết tranh chấp môi trường ở Việt Nam. 7 Chương 2. Thực trạng pháp luật giải quyết tranh chấp môi trường ở Việt Nam hiện nay. Chương 3. Một số kiến nghị hoàn thiện pháp luật giải quyết tranh chấp môi trường ở Việt Nam. 8 Chương 1 TỔNG QUAN VỀ TRANH CHẤP MÔI TRƯỜNG VÀ PHÁP LUẬT GIẢI QUYẾT TRANH CHẤP MÔI TRƯỜNG Ở VIỆT NAM 1.1 Tranh chấp môi trường 1.1.1 Khái niệm tranh chấp môi trường Cuối năm 2008, vụ việc công ty Vedan xả nước thải chưa qua xử lý ra sông Thị Vải biến dòng sông này trở thành dòng sông chết được cơ quan chức năng phát hiện. Vụ việc đã nhanh chóng thu hút được sự quan tâm của các cơ quan quản lý nhà nước ở Trung ương, cơ quan truyền thông, các tổ chức, cá nhân và xã hội. Nguyên nhân không phải chỉ bởi số tiền phạt 216 triệu và số tiền phí BVMT 127 tỷ đồng mà Vedan bị truy thu mà chính bởi đơn khởi kiện của hơn 5000 hộ dân yêu cầu Vedan bồi thường cho những thiệt hại về tính mạng, sức khỏe và tài sản mà họ phải gánh chịu do dòng sông Thị Vải bị ô nhiễm và những khó khăn, vướng mắc về mặt pháp lý mà người dân gặp phải trong quá trình yêu cầu đòi bồi thường. Vụ việc của Vedan không phải là vụ việc tranh chấp môi trường đầu tiên nhưng có thể nói, vụ việc Vedan đã chỉ ra nhiều lỗ hổng trong các quy định pháp luật về giải quyết tranh chấp môi trường. Trong bài tham luận tại Hội thảo “Sự tham gia của các tổ chức xã hội trong việc bảo vệ pháp luật môi trường và tranh tụng vì lợi ích cộng đồng”, ngày 20/3/2012 do Hội Luật gia Việt Nam phối hợp với Chương trình Phát triển Liên hợp quốc (United Nation Development Program, viết tắt là UNDP) tổ chức, luật sư Trương Trọng Nghĩa đã khẳng định “Vụ kiện Vedan: Một điển cứu pháp lý mang tính cột mốc” [25]. Chính vì vậy, trong luận văn của mình, tôi sẽ sử dụng vụ việc Vedan như một minh chứng chủ yếu để luận giải các vấn đề về pháp luật giải quyết tranh chấp môi trường ở Việt Nam hiện nay. 9 - Từ phản ứng bức xúc của người dân địa phương về tình trạng lén lút xả nước thải không qua xử lý ra môi trường, sau hơn 3 tháng theo dõi, ngày 13 tháng 9 năm 2008, đoàn kiểm tra liên ngành đã bắt quả tang Công ty Vedan đóng tại huyện Long Thành, tỉnh Đồng Nai xả một lượng nước thải lớn chưa qua xử lý ra sông Thị Vải. - Theo ước tính, Vedan có thể xả nước thải tới 5.000 m3/ngày ra sông. Ngay từ năm 1994, bắt đầu hoạt động, Vedan đã tránh né việc đầu tư xử lý chất thải theo quy định, đồng thời cố tình xả thải trái pháp luật, gây ÔNMT. - Thông thường, đối với loại hình chế biến thực phẩm của Vedan, kinh phí chi cho môi trường bằng khoảng 10%-15% tổng giá trị đầu tư, nhưng đến lúc bị phát hiện, Vedan mới chỉ đầu tư khoảng 0,73% tổng giá trị đầu tư. - Năm 2005, khi bị thanh tra của Bộ phát hiện, Vedan chi 15 tỷ “hỗ trợ nông dân nuôi trồng thủy sản”, rồi tiếp tục đầu độc sông Thị Vải. Trong suốt thời gian đó, bất chấp ý kiến của Bộ TNMT và cả Thủ tướng, Vedan vẫn nhiều lần được phê duyệt mở rộng công suất và thậm chí được đề nghị khen thưởng về “thành tích BVMT” (!?), như một thứ “đèn xanh” cho họ tiếp tục giết chết dòng sông Thị Vải bằng thủ đoạn mà chính Bộ trưởng Bộ TN & MT gọi là “gian lận”, “lừa đảo”. Với hành vi này, Vedan tránh chi phí đầu tư hệ thống xử lý là 143 tỷ đồng, chi phí vận hành hàng năm là 210 tỷ đồng, trốn nộp phí BVMT lên tới 127 tỷ đồng. - Bộ Tài nguyên - Môi trường áp dụng quy định hiện hành, phạt Vedan 216 triệu và truy thu 127 tỉ đồng phí BVMT, buộc tháo dở hệ thống xã thải trái phép. - Phần thiệt hại trực tiếp cho hàng ngàn nông dân đánh bắt, nuôi trồng thủy sản ở Bà Rịa – Vũng Tàu, Đồng Nai và Thành phố Hồ Chí Minh (TP.HCM) được Viện Môi trường và Tài nguyên thuộc Đại học Quốc gia TPHCM tính ra khoảng 217 tỉ thì nông dân phải trực tiếp khởi kiện Vedan. Ban đầu, Vedan không chấp nhận ‘bồi thường”, chỉ đồng ý “hỗ trợ” khoảng 20 tỉ đồng. Sau cùng, qua hòa giải, Vedan phải đồng ý bồi thường toàn bộ số thiệt hại trên. - Riêng thiệt hại cho dòng sông Thị Vải và môi trường sinh sống của hàng ngàn nông dân ba địa phương do hàng chục triệu mét khối nước thải chưa qua xử lý gây ra trong 14 năm, mà chi phí để tái tạo đến nay vẫn chưa tính hết được, thì vẫn chưa có ai bồi thường. Hộp 1. Một số thông tin về vụ việc của Vedan [25] Vậy thế nào là tranh chấp môi trường? 10